LIBER XIV
  Externae arbores indocilesque nasci alibi quam ubi 14.1.1
coepere et quae in alienas non commeant terras hactenus
fere sunt, licetque iam de communibus loqui, quarum om-
nium peculiaris parens videri potest Italia. noscentes tan-
tum meminerint naturas earum a nobis interim dici, non cul- 5
turas, quamquam et colendi maxima in natura portio est.
illud satis mirari non queo, interisse quarundam memo- 2.1
riam atque etiam nominum quae auctores prodidere noti-
tiam. quis enim non communicato orbe terrarum maiestate
Romani imperii profecisse vitam putet commercio rerum ac
societate festae pacis omniaque, etiam quae ante occulta 5
fuerant, in promiscuo usu facta? at Hercules non repe- 3.1
riuntur qui norint multa ab antiquis prodita. tanto prisco-
rum cura fertilior aut industria felicior fuit, ante milia an-
norum inter principia litterarum Hesiodo praecepta agri-
colis pandere orso subsecutisque non paucis hanc curam 5
eius, unde nobis crevit labor, quippe cum requirenda sint
non solum postea inventa, verum etiam ea quae invenerant
prisci, desidia rerum internecione memoriae indicta. cuius 4.1
vitii causas quis alias quam publicas mundi invenerit? ni-
mirum alii subiere ritus circaque alia mentes hominum de-
tinentur et avaritiae tantum artes coluntur. antea inclusis
gentium imperiis intra ipsas adeoque et ingeniis, quadam 5
sterilitate fortunae necesse erat animi bona exercere, reges-
que innumeri honore artium colebantur et in ostentatione
has praeferebant opes, inmortalitatem sibi per illas prorogari
arbitrantes, qua re abundabant et praemia et opera vitae.
posteris laxitas mundi et rerum amplitudo damno fuit. post- 5.1
quam senator censu legi coeptus, iudex fieri censu, magi-
stratum ducemque nihil magis exornare quam census, post-
quam coepere orbitas in auctoritate summa et potentia esse,
captatio in quaestu fertilissimo ac sola gaudia in possi- 5
dendo, pessum iere vitae pretia omnesque a maximo bono
liberales dictae artes in contrarium cecidere ac servitute
sola profici coeptum. hanc alius alio modo et in aliis ad- 6.1
orare, eodem tamen habendique ad spes omnium tendente
voto. passim vero etiam egregii aliena vitia quam bona sua
colere malle. ergo Hercules voluptas vivere coepit, vita ipsa
desiit. sed nos oblitterata quoque scrutabimur, nec deter- 7.1
rebit quarundam rerum humilitas, sicuti nec in animalibus
fecit, quamquam videmus Vergilium praecellentissimum
vatem ea de causa hortorum dotes fugisse et in his quae
rettulit flores modo rerum decerpsisse, beatum felicemque 5
gratiae quindecim omnino generibus uvarum nominatis,
tribus oleae, totidem pirorum, malo vero tantum Assyrio,
ceteris omnibus neglectis.