| Mutanda Optio Raptore Convicto | |
| Rapta raptoris aut mortem aut indotatas | 7.8.pr.1 |
| nuptias optet. | |
| Rapta producta nuptias optavit. Qui diceba- | |
| tur raptor negavit se rapuisse. Iudicio victus | |
| vult ducere; illa optionem repetit. | 5 |
| ALBUCI SILI Praeterquam quod in omni dis- | 1.1 |
| crimine periculosa libertas est, meruit puella ut | |
| taceremus: misericors in nos etiam antequam roga- | |
| remus fuit. Inhumana libertas est si vincimus | |
| <adversus uxorem, si vincimur> adversus iudicem. | 5 |
| Non oportet tibi amplius quam semel licere optare. | |
| Omnis nimia potentia saluberrime in brevitatem | |
| constringetur. Qui potest condemnare, possit semel; | |
| qui potest occidere, possit semel; aut, si qua iteratio | |
| recipi potest, in paenitentiam mortis recipienda est. | 10 |
| Proponite vobis illam supplici invisam faciem, carni- | |
| ficem, securem: hoc semel licere nimium est. 'Exorata | |
| sum, condo gladium; irata sum, repeto optionem.' | |
| At non semel mori satius est? Occides iam non | |
| vitiatorem sed virum. | 15 |
| PORCI LATRONIS Periculosius est negare raptum | 2.1 |
| quam commisisse? In hanc perturbationem adulescens | |
| perductus erat ut ignoraret quid fecisset. Non refugie- | |
| bat tamen puellae nuptias; favebat tantum sibi, ut | |
| innocens duceret. Itaque nihil aliud petit quam | 5 |
| libertatem ut honestius duceret. Ita apud vos, | |
| iudices, tutius est peccare quam erubescere? Dig- | |
| nior poena erat si id peccasset quod meminisse pos- | |
| set. Exsurge, adulescens, et sine ullo respectu | |
| pudoris ad pedes te puellae demitte; accedite et | 10 |
| vos, amici propinquique, et tu mater ac pater. Quid | |
| est, puella? ecquid te horum lacrimae movent? | |
| Non, inquit; ad [illum] magistratum veniat. Non | |
| dissimulo: metuo te, puella, si nusquam rogari vis | |
| nisi ubi occidere potes. Gravius punior nunc, cum | 15 |
| me peccasse pudet, quam cum peccavi. Quae post | |
| iniuriam ignoscit, post misericordiam <irascitur>. | |
| CESTI PII Venit ad vos vestro beneficio retenturus | 3.1 |
| puellae beneficium. Optavit nuptias; neque adhuc | |
| sciebat quam verecundum maritum esset habitura. | |
| Vitiatorem dimisisti; virum occides? Aiebat iudex: | |
| Quid habes quod tam pertinaciter neges? nuptias | 5 |
| optat. Minus est ergo quod vitiavit quam quod negavit? | |
| Q. HATERI 'Non sum' inquit 'optatura mor- | |
| tem, sed volo mihi licere et mortem optare.' Quam | |
| potestas ista delectat crudelis est. | |
| BLANDI Ergo nos iniuriam periculosius negavimus | 10 |
| quam fecimus? | |
| IUNI GALLIONIS Quadam nocte—quid dicam? iam | 4.1 |
| non negare non pudet: nox, vinum, error—quid irasceris, | |
| puella? iam negare non audeo. Non diligenter causa | |
| mea acta est: dum nihil timetis, facilius me puellae | |
| credidistis. Confitendum est vitium nostrum: nos | 5 |
| nuptiis moram fecimus. Sive adhuc non esset | |
| vitiata sive esset, visa digna matrimonio quae homi- | |
| nem non posset occidere. Tibi consulebam, ne | |
| dicereris vitiatori nupta. Si per te licuisset, hones- | |
| tiorem maritum habuisses. Tu negasti? o hominem | 10 |
| inpudentem! ita tu non ante magistratus tribunal, | |
| in conspectu populi, in medio foro clamitasti: 'ego | |
| virginem rapui'? Neminem habere tam obse- | |
| quentem maritum potes: hic iam nihil negabit. | |
| VARI GEMINI Exponam vobis rerum ordinem sic | 5.1 |
| tamquam ab eo didicerim qui quid fecerit nescit. | |
| VIBI GALLI Ubi estis qui dicebatis: 'nihil in- | |
| terest tua, confitere'? Confitetur, quia honestius | |
| putasti raptori nubere. 'Sit' inquit 'mihi heres | 5 |
| si quis intra decem menses natus fuerit.' Numquid | |
| negat? Surge, adulescens, dic: 'rapui, vitiavi'; | |
| incipe scire quod nescis. Miraris si tibi non credit? | |
| multum est de quo timet. | |
| Pars altera. P. ASPRENATIS Nescio utro iudicio | 6.1 |
| adversarius fuerit inprobior. Priore id egit ne quam | |
| omnino poenam stupri penderet; hoc id agit ut ipse optet | |
| ex duobus a lege constitutis suppliciis utrum velit | |
| pendere; fatetur enim se inpune habere maluisse | 5 |
| quam ducere uxorem, uxorem ducere malle quam | |
| mori. Antea legem vitiationis evertere conatus est, | |
| nunc transferre volt: advocatos rogat, iudices rogat, | |
| omnis potius quam vitiatam. Utinam non hoc illum | |
| liberaret metu, quod iudicis suae clementiam novit. | 10 |
| Clamabat se innocentem esse: si quid peccasset, | |
| mori non recusare. Aderat raptori populus, nec | |
| quicquam magis suspectam faciebat vitiatae causam | |
| quam lenitas optionis. Si iam tibi de stupro tuo | |
| liquet, est quaedam proxima innocentiae verecundia, | 15 |
| praebere se legibus; tu vero [ne] meruisti quidem | |
| mortem illa infitiatione. Ignorasti an peccasses? | |
| innocens esse voluisti? Causam habes. Revertere | |
| ad parentes, puella, quoniam quidem totiens iam | |
| rogas, quae rogari ipsa debueras. | 20 |
| Latro tres fecit quaestiones: an illa, interrogavit, | 7.1 |
| optio iusta fuerit. Non fuit, inquit, iusta; non enim | |
| constabat te raptorem esse. Nihil refert, inquit, an | |
| negaverit. Erat enim raptor, etiamsi negabat, et | |
| ita iusta fuit optio. An, si iniusta optio fuit, revocari | 5 |
| possit. Optio, inquit, semel puellae datur; immuta- | |
| bilis est simul emissa est. Iudex quam tulit de reo | |
| tabellam revocare non potest; quaesitor non mutabit | |
| pronuntiationem suam. Nihil tam civile, tam utile | |
| est, quam brevem potestatem esse quae magna est. Si | 10 |
| volet et alteram optionem suam revocare et deinde | |
| tertiam, numquam constabit quid futurum sit, cum | |
| illa quod optaverit possit sequenti semper optione | |
| rescindere. Tertiam fecit quaestionem: an, si | |
| potest revocari aliquando optio, nunc debeat. Hic | 15 |
| defensio adulescentis, qui negavit se vitiasse. | |
| Fuscus et ordinem mutavit quaestionum et | 8.1 |
| numerum auxit; fecit enim primam quaestionem: | |
| an rapta non possit amplius optare quam semel. | |
| Potest, inquit; lex enim non adicit quotiens optet, sed | |
| ex quibus: 'aut hoc' inquit 'aut illud'; non adicit | 5 |
| 'ne amplius quam semel.' Contra ait: lex te iubet | |
| alterutrum optare; tu hodie si mortem optabis, facies | |
| quod numquam factum est: utrumque optaveris. Etiam- | |
| si non licet, inquit, amplius quam semel [et mortem | |
| optabis et nuptias], ego nondum optavi; optio est | 10 |
| enim quae legitime fit: illa non est facta legitime. | |
| Si praetor defuisset, numquid optionem vocares? | |
| [si rapta defuisset] Raptor defuit: non est ista | |
| optio; sermo est. An proximo iudicio confirmata | |
| sit optio. Raptor ait: agebatur apud iudices utrum | 15 |
| deberet rata esse optio <an> non; iudicata est rata | |
| esse debere: rata sit. Non, inquit puella; quaesi- | |
| tum est enim an ego in raptorem ius haberem; | |
| iudicatum est habere me: uti debeo. Non possum | |
| ante legem habere quam raptorem. Novissimam | 20 |
| quaestionem fecit aequitatis: an rata debeat esse | |
| optio. | |
| Passienus hanc ultimam partem sic dividebat: | 9.1 |
| an, si adulescens malo adversus puellam animo | |
| infitiatus est raptum, ut nuptias effugeret, dignus | |
| sit qui iterum fortunam subeat optionis recusatae. | |
| Deinde: an malo animo fecerit. | 5 |
| Varius Geminus ultimae quaestioni vel parti, in | |
| qua quid debeat fieri quaeritur, duo haec adiciebat, | |
| quae posse quaeri putabat: an, si puella pro certo | |
| adulescentis mortem optatura est, non debeat illi | |
| permitti optio tam crudeliter usurae sua potestate; | 10 |
| deinde: an mortem optatura sit. Quid est, inquit, | |
| quare velis optare nisi quod nuptias non vis? <An | |
| vis?> Hoc non tantum patimur sed rogamus. | |
| Color pro adulescente introductus est a Latrone | 10.1 |
| talis ut diceret se ebrium fuisse et ignorare quid fece- | |
| rit: hodie quoque magis credere de facto suo quam | |
| scire; recusasse autem non ne duceret uxorem sed | |
| ut sua voluntate duceret; et iudices non audisse | 5 |
| sollicitos: faciles fuisse, quasi de nuptiis ageretur. | |
| Varius Geminus raptum confessus est, et dixit | |
| nihil esse tam contrarium adulescenti quam etiam- | |
| nunc negare: non tantum raptam sed iudicem | |
| offendet. | 10 |
| Cestius nec Latronem secutus est dicentem nescisse | |
| se hodieque nescire nec Varium Geminum confiten- | |
| tem, sed [non] rapuisse apertius negavit. Verum, | |
| inquit, inveniri non poterat; iudices illam senten- | |
| tiam secuti sunt: si rapuit, indignum est puellam | 15 |
| inultam esse; si non rapuit, non est indignum fieri | |
| illum maritum. | |
| Silo Pompeius dixit adulescentem verecundum | |
| natura et rustici pudoris non sustinuisse confessionem. | |
| Non placebat Latroni <hic> color: minus, inquit, | 20 |
| ignoscetur illi si scit se rapuisse et sciens mentitus | |
| est. Contradicebat Silo <non> posse ulli fidem | |
| fieri aliquem nescire an rapuerit. | |
| Hispanus Cornelius: Non subducere illi, inquit, | 11.1 |
| maritum volui, sed honestiorem dare. Digna est, | |
| inquit, tam misericors puella quae non videatur nup- | |
| sisse raptori. | |
| Hispo Romanius ait illos sodales qui illum nocte in- | 5 |
| pulerant circumstetisse et dixisse: non est quam | |
| rapuisti; alia fuit. Timuit ne illi quam rapuerat | |
| faceret iniuriam. | |
| Argentarius dixit: Vellem mortem optasses: non | |
| esset hic raptor iudicatus. Non causa tua illum | 10 |
| <vicit> sed optio, dum unusquisque iudex dicit: | |
| 'Quid habet quod tantopere recuset? putes de | |
| capite agi; et ipse ait se non nolle ducere uxorem, | |
| sed titulum recusare. Nempe victus ducet uxorem. | |
| Non est sollicite de eo iudicandum cui damnato | 15 |
| gratulandum est.' | |
| Silo hoc colore usus est: confusum adulescentem | |
| subito et tanto tumultu parum sibi constitisse; et | |
| negasse quia perturbatus erat, <et> perseverasse | |
| quia negaverat. | 20 |