| Parrhasius et Prometheus | |
| Laesae rei publicae sit actio. | 10.5.pr.1 |
| Parrhasius, pictor Atheniensis, cum Philippus | |
| captivos Olynthios venderet, emit unum ex iis | |
| senem; perduxit Athenas; torsit et ad exem- | |
| plar eius pinxit Promethea. Olynthius in tor- | 5 |
| mentis perit. Ille tabulam in templo Minervae | |
| posuit. Accusatur rei publicae laesae. | |
| GAVI SILONIS Infelix senex vidit iacentis divulsae | 1.1 |
| patriae ruinas; abstractus a coniuge, abstractus a | |
| liberis, super exustae Olynthi cinerem stetit; iam ad | |
| figurandum Promethea satis tristis est. Pro Iuppiter! | |
| —quem enim melius invocem adversus Parrhasium | 5 |
| quam quem imitatus est?—Olynthium tantum | |
| picturae tuae excipio? Nemo ut naufragum pingeret | |
| mersit. Caeditur: 'parum est' inquit; uritur: | |
| 'etiamnunc parum est'; laniatur: 'hoc' inquit | |
| '<in> irato Philippo satis est, sed nondum in irato | 10 |
| Iove.' | |
| IULI BASSI Producitur puer: 'supervacuum est' | |
| inquit; 'nondum quantum satis sit Prometheo | |
| potest gemere.' Ultima Olynthi deprecatio est: | |
| 'Atheniensis, redde me Philippo.' Non est istud | 15 |
| donum, sacrilegium est. 'Servus' inquit 'meus | |
| fuit.' Putes Philippum loqui. Aedem Minervae tam- | |
| quam castra Macedonum fugiunt. | |
| CLODI TURRINI 'Parum' inquit 'tristis est.' | 2.1 |
| Aliquis Olynthius parum tristis est nisi qui Atheniensem | |
| dominum sortitus est? Vis [Parrhasi] tristem videre? | |
| Dabo tibi, Parrhasi, maiora tormenta: duc illum ad | |
| iacentem Olynthum, duc illo ubi liberos, ubi domum | 5 |
| perdidit. Scis certe quam tristem illum emeris. Olyn- | |
| thiis urbem aperuimus, templa praeclusimus? Ergo | |
| nemo Olynthius tortus esset si omnes illos Macedones | |
| emissent? 'Torqueatur': hoc nec sub Philippo factum | |
| est. 'Moriatur': hoc nec sub Iove. | 10 |
| ARGENTARI Hoc hospitio Olynthius Athenis exceptus | 3.1 |
| est? Tantum porro Olynthium torsit Parrhasius? | |
| Quid? non et oculos nostros torquet? Ibi ponit | |
| tabulam ubi fortasse nos tabulam foederis posuimus. | |
| Hoc Promethea facere est, non pingere. Aiebat | 5 |
| tortoribus: 'sic intendite, sic caedite, sic istum quem | |
| fecit cummaxime vultum servate, ne sitis ipsi | |
| exemplar.' | |
| CESTI PII 'Emi' inquit. Immo, si Atheniensis | 4.1 |
| es, redemisti. Si nescis, Parrhasi, in isto templo pro | |
| Olynthiis vota suscepimus: <ita> solventur? Crudelis | |
| ille Graeciae carnifex istum tamen nihil amplius quam | |
| vendidit. Producitur nobilis senex, longa miseriarum | 5 |
| tabe confectus, reductis introrsus oculis, tam tristis | |
| quam si iam tortus esset. Ut admoveri sibi catenas | |
| vidit: 'supervacuae sunt' inquit; 'si ad alium | |
| dominum pervenissem, Athenas fugerem.' Istud | |
| tibi in nullo Olynthio permitto, nisi si Lasthenen eme- | 10 |
| ris. | |
| TRIARI Corrupisti duo maxima Promethei mune- | 5.1 |
| ra, ignem et hominem. Quemcumque praeco flentem | |
| viderat, sciebat emptorem, miserebantur omnes; et | |
| fortasse ipse Philippus reduci iussisset, nisi Athenien- | |
| sem vidisset emptorem. . . . quod ego fabulosum | 5 |
| esse non dubito. Sed utrum vult Parrhasius eligat: | |
| parum pie aut infamavit Iovem aut imitatus est. | |
| Clamabat iste: nondum satis tristis es, nondum satis, | |
| inquam, adiecisti ad priorem vultum. <Num> | |
| talis in auctione Philippus? | 10 |
| MUSAE Narraturus sum Olynthi senis ignes, ver- | 6.1 |
| bera, tormenta: aliquis nunc me queri de Philippo | |
| putat. Dii deaeque te perdant! misericordem Philip- | |
| pum fecisti. Si isti creditis, iratum Iovem imitatus est, | |
| si nobis, iratum vicit Philippum. Pinge Philippum | 5 |
| crure debili, oculo effosso, iugulo fracto, per tot | |
| damna a dis immortalibus tortum. | |
| CORNELI HISPANI Ultima membrorum tabe tor- | |
| mentis inmoritur. Parrhasi, quid agis? Non servas | |
| propositum; hoc supra Promethea est. Tantum | 10 |
| patiendum est pingente Parrhasio quantum irato Iove. | |
| ARELLI FUSCI patris Pinge Promethea, sed homi- | 7.1 |
| nes facientem, sed ignis dividentem; pinge, sed inter | |
| munera potius quam inter tormenta. Inter altaria | |
| Olynthi senis crucem posuit. Miserrime senex, aliquis | |
| fortassis ex servis tuis felicius servit; utique felicior | 5 |
| est quisquis Macedoni servit. | |
| FULVI SPARSI Si ad succurrendum profectus es, | 8.1 |
| queror quod unum emisti, si ad torquendum, queror | |
| quod ullum. Utinam, Philippe, auctionem cum ex- | |
| ceptione fecisses: ne quis Atheniensis emeret! | |
| Non vidit Phidias Iovem, fecit tamen velut tonantem; | 5 |
| nec stetit ante oculos eius Minerva, dignus tamen illa | |
| arte animus et concepit deos et exhibuit. Quid | |
| facturi sumus si bellum volueris pingere? Diversas | |
| virorum statuemus acies et in mutua vulnera arma- | |
| bimus manus? Victos sequentur victores? Re- | 10 |
| vertentur cruenti? Ne Parrhasii manus temere | |
| ludat coloribus, internecione humana emendum | |
| est? Si necesse est aliquem torqueri, eme nocentem | 9.1 |
| servum, ut eodem tempore <et> exemplum sumas | |
| et supplicium. Statuitur ex altera parte Parrhasius | |
| cum coloribus, ex altera tortor cum ignibus, flagellis, | |
| eculeis. Ista aut videntem aut expectantem, Par- | 5 |
| rhasi, parum tristem putas? Dicebat miser: 'Non | |
| prodidi patriam. Athenienses, si nihil merui, suc- | |
| currite, si merui, reddite Philippo.' Inter ista | |
| Parrhasius dubium est studiosius pingat an saeviat. | |
| 'Torque, verbera, ure': sic iste carnifex colores | 10.1 |
| temperat. Quid ais? parum tristis videtur quem | |
| Philippus vendidit, emit Parrhasius? 'Etiamnunc | |
| torque, etiamnunc; bene habet, sic tene, hic vultus | |
| esse debuit lacerati, hic morientis.' | 5 |
| PORCI LATRONIS Si videtur tibi, istis muneribus | |
| aram Misericordiae orna. Nemo ergo ex Olynthiis | |
| miserius servit quam qui Atheniensem dominum | |
| sortitus est? Miser, ubicumque Philippum non | |
| viderat, pacem putabat. 'Alliga' inquit. Aiebat: | 10 |
| 'solutus apud Philippum fui.' | |
| ALBUCI SILI Expecta dum Euthycrates aut Las- | 11.1 |
| thenes capiantur. Phidias omnia opera sine tortore | |
| fecit. Philippus quoque vendidisse contentus est. | |
| Producitur senex nobilis, flens, respiciens patriam: | |
| placuit isti vultus; habuit aliquid Promethei simile etiam | 5 |
| ante tormenta. Quam diligenter causam agit! ut | |
| Philippus Olynthio . . . non est, ego pecuniam | |
| perdidi; redi ad auctorem. Propter homines Pro- | |
| metheus distortus <est>, propter Promethea homi- | |
| nes ne torseris. Philippus sic rogabatur: liceat | 10 |
| Olynthios vivere. Parrhasius aliter rogandus: Olyn- | |
| thiis mori liceat. 'Tristem volo facere.' Nemo | |
| faciet si Philippus non fecit. | |
| Hanc controversiam magna pars declamatorum sic | 12.1 |
| dixit velut <non> controversiam divideret sed | |
| accusationem, quomodo solent ordinare actionem | |
| suam in foro qui primo loco accusant; in scholastica, | |
| quia non duobus dicitur locis, semper non dicendum | 5 |
| tantum sed respondendum est. Obiciunt quod homi- | |
| nem torserit, quod Olynthium, quod deorum sup- | |
| plicia imitatus sit, quod tabulam in templo Miner- | |
| vae posuerit. Si Parrhasius responsurus non est, | |
| satis bene dividunt. Nihil est autem turpius quam | 10 |
| aut eam controversiam declamare in qua nihil ab | |
| altera parte responderi possit, aut non refellere si | |
| responderi potest. | |
| Gallio fere similem divisionem in Parrhasio habuit | 13.1 |
| ei quam habuerat in illa controversia cuius mentio | |
| est in hoc ipso libro, de illo qui debilitabat expositos, | |
| detractis quibusdam. Divisit autem sic: an laesa | |
| sit res publica. Quid perdidit? inquit; nihil. | 5 |
| Nondum de iure controversiam facio. Perdidit | |
| unum senem Olynthus. Fac Atheniensem: non | |
| ages mecum rei publicae laesae si Atheniensem | |
| senatorem occidero, sed caedis. 'Ita; verum | |
| opinio Athenarum corrumpitur; misericordia sem- | 10 |
| per censi sumus.' Numquam unius <male> facto | |
| publica fama corrumpitur; solidior est opinio Athenien- | |
| sium quam ut labefactari illo modo possit. 'Laesa | 14.1 |
| est' inquit 'res publica.' Laesa non <est>, ut | |
| existimo. Aliquis Olynthio depositum negaverit: | |
| videbitur hominem, non rem publicam laesisse. | |
| Olynthiis hoc tribuisti, ut eodem loco essent quo | 5 |
| Athenienses. 'Laesisti' inquit 'rem publicam quod | |
| hanc picturam in templo posuisti.' Laedunt rem publi- | |
| cam qui aliquid illi auferunt, non qui adiciunt, qui | |
| diruunt templa, non qui ornant. Peccaverunt ergo | |
| et sacerdotes, qui tabulam receperunt. Quare tamen non | 10 |
| reciperent? Deorum adulteria picta sunt, positae sunt | |
| picturae Herculis liberos occidentis. Deinde: an | 15.1 |
| ob id accusari possit laesae rei publicae quod illi | |
| facere licuit. Ea lege persequere quae <facere> | |
| non licuit. Dicis mihi: 'hoc facere non oportet.' | |
| Huic rei aestimatio inmensa est. Itaque nulla vin- | 5 |
| dicta est; et id tantum punitur quod non licet. | |
| Satis abundeque <est> si opifex rerum imperitus ad | |
| legem innocens est. An hoc ei facere licuerit. Hoc | |
| in illa dividitur: an Olynthius apud Atheniensem, | |
| etiam antequam fieret decretum, <servus esse non | 10 |
| potuerit>. Servus, inquit, est meus, quem ego | |
| belli iure <possideo. Rata autem esse quae parta | |
| sunt belli iure> vobis, Athenienses, expedit: | |
| alioqui imperium vestrum in antiquos fines redigitur; | |
| quidquid est, bello partum [et] est. Contra | 16.1 |
| ait: Ille servos alii emptori potest esse, Atheniensi | |
| non. Quid enim si Atheniensem a Philippo emisses? | |
| Atqui sciebas Olynthios coniunctos nobis esse foedere. | |
| Ut scias, inquit, servos fuisse, decretum postea factum | 5 |
| est Atheniensium quo iuberentur et liberi et cives | |
| esse. Quare hoc illis ius, si iam habebant, dabatur? | |
| Deinde: an decreto hoc non contineatur, ut liberi | |
| fiant, sed ut esse liberi iudicentur. Hoc censuimus, | |
| Olynthios cives nostros esse: ita et ille civis noster | 10 |
| fuit. Non, inquit; nam decretum in futurum factum | |
| est, non in praeteritum. Vis hoc scire? [uis] | |
| Num, quisquis Olynthium servum habuit, accusabitur | |
| quod civem in sua servitute tenuerit? Si quis | |
| tunc inter necessaria servilium officiorum ministeria | 15 |
| percussit aut cecidit, iniuriarum accusabitur? At- | |
| qui, quantum ad ius attinet, nihil interest occiderit | |
| an ceciderit; nam aut nec caedere licuit aut <et> | |
| occidere. | |
| <Latro> a parte Parrhasii fecit hunc colorem: | 17.1 |
| emptum esse a Parrhasio senem inutilem, expiratu- | |
| rum; si verum, inquit, vultis, non occidit illum, sed | |
| deficientis et alioqui expiraturi morte usus est. | |
| Torsit, inquit, tamen: si lucri causa, obice; nempe | 5 |
| huius crudelitatis pretium Athenae habent. In | |
| argumentis dixit quantum semper artibus licuisset: | |
| medicos, ut vim ignotam morbi cognoscerent, viscera | |
| rescidisse; hodie cadaverum artus rescindi ut ner- | |
| vorum articulorumque positio cognosci possit. | 10 |
| Albucius hoc colore: calamitosum fuisse, orbum, | |
| palam mortem optantem: nec aliter illum Philippus | |
| vendidisset nisi putasset illi poenam esse vivere. | |
| Silo Pompeius putabat commodius esse si hoc | 18.1 |
| animo isset ad auctionem Parrhasius, ut aliquem in | |
| hunc usum emeret. Poterit enim videri elegisse | |
| vilissimum et maxime inutilem. | |
| Fusco Arellio placebat emptum quidem illum in | 5 |
| alios usus, sed, cum deficeret et mori vellet, in id | |
| quod unum ex cadavere artifex <petere> poterat | |
| inpensum. | |
| Gallio ad neutrum se alligavit nec dixit quo ani- | |
| mo emisset. | 10 |
| †Gallionis† color intolerabilis est; dixit enim | |
| <se> senem ex noxiis Olynthiis emisse; quod si illi | |
| licet fingere, non video quare non eadem opera dicat | |
| et conscium proditionis Lastheni fuisse et se poenae | |
| causa torsisse. | 15 |
| Hispo Romanius ignorantia illum excusavit: pictor, | 19.1 |
| inquit, intra officinam suam clausus, qui haec tantum | |
| vulgaria iura noverat, in servum nihil non domino | |
| licere, pictori nihil non pingere, mancipium suum | |
| operi suo impendit. 'Non omnia' inquit 'narras: | 5 |
| Olynthius fuit ille qui perit.' Quid autem ad rem | |
| pertinet cuius nationis servos fuerit? 'Audes' | |
| inquit 'servum dicere Olynthium?' Etiam, post | |
| bellum et ante decretum; alioqui quod vos illis | |
| beneficium dedistis, nisi quod iam illos nec torquere | 10 |
| licet nec occidere? | |
| Graeci nefas putaverunt pro Parrhasio dicere: | |
| omnes illum accusaverunt; in eosdem sensus in- | |
| currerunt. Glycon dixit: πῦρ καὶ ἄνθρωπος, Προ- | 20.1 |
| μηθεῦ, τὰ σά σε δῶρα βασανίζει. Triarius hoc ex | |
| aliqua parte, cum subriperet, inflexit. Hos aiebat | |
| Severus Cassius qui hoc facerent similes sibi videri | |
| furibus alienis poculis ansas mutantibus. Multi | 5 |
| sunt qui detracto verbo aut mutato aut adiecto | |
| putent se alienas sententias lucri fecisse. Triarius | |
| autem sic vertit: corrupisti duo maxima Promethei | |
| munera, ignem et hominem. | |
| Sed et Graeci illam subrupuerunt: Euctemon qui | 21.1 |
| dixit: Προμηθεῦ, ἐπὶ σέ τις πῦρ καὶ ἄνθρωπον; Sanius | |
| quam Glycon, Adaeus: Προμηθεῦ, σέ τις γράφων | |
| ἄνθρωπον ἀφανίζει. Damas corruptissime: δικαίως, | |
| Προμηθεῦ· διὰ τί γὰρ πῦρ ἔκλεπτες ἀνθρώπῳ; Craton | 5 |
| furiosissime, qui dixit: Προμηθεῦ, νῦν ἔδει σε πῦρ | |
| κλέψαι. Hic est Craton, venustissimus homo et | |
| professus Asianus, qui bellum cum omnibus Atticis | |
| gerebat. Cum donaret illi Caesar talentum, in quo | |
| viginti quattuor sestertia sunt Atheniensium more: ἢ | 10 |
| πρόσθες, φησίν, ἢ ἄφελ’, ἵνα μὴ Ἀττικὸν ᾖ. Hic | |
| <et> Caesari, quod illum numquam nisi mense | |
| Decembri audiret, dixit: ὡς βαύνῳ μοι χρῇ; et cum | |
| commendaretur a Caesare Passieno nec curaret, | |
| interroganti quare non conplecteretur tanti viri | 15 |
| gratiam: ἡλίου καίοντος λύχνον οὐχ ἅπτω. | |
| Saepe solebat apud Caesarem cum Timagene | 22.1 |
| confligere, homine acidae linguae et qui nimis liber | |
| erat: puto quia diu non fuerat. Ex captivo cocus, | |
| ex coco lecticarius, ex lecticario usque in amicitiam | |
| Caesaris enixus, usque eo utramque fortunam con- | 5 |
| tempsit, et in qua erat et in qua fuerat, ut, cum illi | |
| multis de causis iratus Caesar interdixisset domo, | |
| combureret historias rerum ab illo gestarum, quasi | |
| et ipse illi ingenio suo interdiceret: disertus homo et | |
| dicax, a quo multa inprobe sed venuste dicta. | 10 |
| Ne modum excedam excurrendo, ad Parrhasium | |
| revertor. | |
| Nicetes dixit: εἰ πυρὶ <καὶ> σιδήρῳ ζωγραφ- | 23.1 |
| οῦνται, τίνι τυραννοῦνται; | |
| Hispo Romanius dixit: ignis, ferrum, tormenta: | |
| pictoris ista an Philippi officina est? | |
| Sparsi sententia in descriptione picturae habet | 5 |
| aliquid corrupti: 'et, ubicumque sanguine opus est, | |
| humano utitur'; dixit enim quod fieri non potest. | |
| Illum locum omnes temptaverunt: quid si volueris | |
| bellum pingere? quid si incendium? quid si parri- | |
| cidium? E Graecis Dorion furiose dixit: τίς | 10 |
| Οἰδίπους ἔσται, τίς Ἀτρεύς; οὐ γράψεις γὰρ ἂν μὴ | |
| μύθους ἴδῃς ζῶντας. Sed nihil est quod minus ferri | |
| possit quam quod a Metrodoro dictum est: μή μοι | 24.1 |
| Τρωάδας μηδὲ Νιόβην. ἐπίθες τὸ πῦρ· οὔπω μοι | |
| τὸν Προμηθέα ἀπέδωκεν. | |
| Triarius dixit: nondum dignum irato Iove gemui- | |
| sti. | 5 |
| Haterius dixit sanius: nondum vultus ad fabulam | |
| convenit. Et illud: Parrhasi, ut omnia fiant ad | |
| exemplum, vivat qui tortus est. | |
| Sed si vultis audire supra quod non possit pro- | |
| cedere insania, Licinius Nepos ait: si vultis digne | 10 |
| punire Parrhasium, ipse se pingat. | |
| Non minus stulte Aemilianus quidam Graecus | 25.1 |
| rhetor, quod genus stultorum amabilissimum est, | |
| ex arido fatuus dixit: ἀποκτείνατε Παρράσιον, μὴ | |
| θελήσας γράφειν ἐξ ὑμῶν ἀρχέτυπον εὕρῃ. | |
| Pausanias dixit: διὰ σέ, Παρράσιε, δεῖ τοὺς | 5 |
| ἐκπορευομένους τοῦ ναοῦ ἀφαγνίσασθαι. | |
| Otho pater, cum pro Parrhasio diceret, in hoc | |
| colore derisus est: quia conciderat, inquit, per pro- | |
| ditores Olynthos, volui pingere iratum proditori | |
| suo Iovem. | 10 |
| Gargonius multo stultius quare Promethei Par- | |
| rhasius supplicium pinxisset: ego, inquit, ardente | |
| Olyntho non odissem ignium auctorem? | |
| Latronis illa celebris sententia est, quam Sparsus | 26.1 |
| quoque subtractis quibusdam verbis dixit, in des- | |
| criptione tormentorum: 'Parrhasi, morior'; 'sic | |
| tene.' Hanc sententiam aiunt et Dioclen Carystium | |
| dixisse non eodem modo: ἄπιστος ἡ ὑπεροψία· πρὸς | 5 |
| τὸ ἀρέσκον εἶδος ἐβόα· μένε. | |
| Spyridion honeste <dixisse> Romanos fecit; | 27.1 |
| multo enim vehementius insanit quam nostri phre- | |
| netici. Voluit videri volturios ad tabulam Par- | |
| rhasi advolare, fabula eleganti ad turpem senten- | |
| tiam perductus. Traditur enim Zeuxin, ut puto, | 5 |
| pinxisse puerum uvam tenentem, et, cum tanta | |
| esset similitudo uvae ut etiam faceret <aves ad- | |
| volare> operi, quendam ex spectatoribus dixisse | |
| aves male existimare de tabula; non fuisse enim | |
| advolaturas <si> puer similis esset. Zeuxin aiunt | 10 |
| oblevisse uvam et servasse id quod melius erat in | |
| tabula, non quod similius. Spyridion aeque fami- | 28.1 |
| liariter in templum volturios subire putavit quam | |
| passeres aut columbas; dixit enim: σαρκοφάγα σοῦ | |
| γ’ ἡ γραφὴ ἠπάτα ζῷα. | |
| Sed nolo Romanos in ulla re vinci; restituet aciem | 5 |
| Murredius, qui dixit: pinge Triptolemum, qui iunc- | |
| tis draconibus sulcavit auras. Inter illos qui de | |
| Prometheo corrupte aliquid dixerunt, et Apaturius | |
| locum sibi vindicat; dixit enim: ὤφελε τὸ πῦρ εἰς | |
| θεοὺς πάλιν κλαπῆναι. | 10 |