NATVRALES QVAESTIONES
|
|
[LIBER PRIMVS]
|
|
LIBER QVINTVS
|
|
DE IGNIBVS <IN AERE EXISTENTIBVS>
|
|
Quantum inter philosophiam inter-
|
1.pr.1.1
|
est, Lucili uirorum optime, et ceteras artes, tantum
|
|
interesse existimo in ipsa philosophia inter illam
|
|
partem quae ad homines et hanc quae ad deos per-
|
|
tinet. Altior est haec et animosior; multum permisit
|
5
|
sibi; non fuit oculis contenta; maius esse quiddam
|
|
suspicata est ac pulchrius quod extra conspectum
|
|
natura posuisset.
|
|
Denique inter duas interest
|
2.1
|
quantum inter deum et hominem. Altera docet
|
|
quid in terris agendum sit, altera quid agatur in
|
|
caelo. Altera errores nostros discutit et lumen
|
|
admouet quo discernantur ambigua uitae; altera
|
5
|
multum supra hanc in qua uolutamur caliginem
|
|
excedit et e tenebris ereptos perducit illo unde lucet.
|
|
Equidem tunc rerum naturae gratias ago cum
|
3.1
|
illam non ab hac parte uideo qua publica est, sed
|
|
cum secretiora eius intraui, cum disco quae uniuersi
|
|
materia sit, quis auctor aut custos, quid sit deus,
|
|
totus in se tendat an et ad nos aliquando respiciat,
|
5
|
faciat cotidie aliquid an semel fecerit, pars mundi
|
|
sit an mundus, liceat illi hodieque decernere et ex
|
|
lege fatorum aliquid derogare an maiestatis demi-
|
|
nutio sit et confessio erroris mutanda fecisse . . .
|
|
necesse est eadem placere ei cui nisi optima placere
|
10
|
non possunt. Nec ob hoc minus liber est ac potens;
|
|
ipse est enim necessitas sua.
|
|
Nisi ad haec admitterer, non <tanti> fuerat
|
4.1
|
nasci. Quid enim erat cur in numero uiuentium me
|
|
positum esse gauderem? An ut cibos et potiones
|
|
percolarem? ut hoc corpus causarium ac fluidum,
|
|
periturumque nisi subinde impletur, farcirem et
|
5
|
uiuerem aegri minister? ut mortem timerem, cui
|
|
uni nascimur? Detrahe hoc inaestimabile bonum,
|
|
non est uita tanti ut sudem, ut aestuem.
|
|
O quam
|
5.1
|
contempta res est homo, nisi supra humana surrexe-
|
|
rit! Quamdiu cum affectibus colluctamur, quid
|
|
magnifici facimus? Etiamsi superiores sumus, por-
|
|
tenta uincimus. Quid est cur suspiciamus nosmet
|
5
|
ipsi quia dissimiles deterrimis sumus? Non uideo
|
|
quare sibi placeat qui robustior est in ualetudinario.
|
|
Multum interest inter uires et bonam ualetudinem.
|
6.1
|
Effugisti uitia animi; non est tibi frons ficta, nec
|
|
in alienam uoluntatem sermo compositus, nec cor
|
|
inuolutum, nec auaritia quae, quicquid omnibus
|
|
abstulit, sibi ipsi neget, nec luxuria pecuniam turpiter
|
5
|
perdens quam turpius reparet, nec ambitio quae
|
|
te ad dignitatem nisi per indigna non ducet: nihil
|
|
adhuc consecutus es; multa effugisti, te nondum.
|
|
Virtus enim ista quam affectamus magnifica est,
|
|
non quia per se beatum est malo caruisse, sed quia
|
10
|
animum laxat et praeparat ad cognitionem cae-
|
|
lestium dignumque efficit qui in consortium deo
|
|
ueniat.
|
|
Tunc consummatum habet plenumque
|
7.1
|
bonum sortis humanae cum calcato omni malo
|
|
petit altum et in interiorem naturae sinum uenit.
|
|
Tunc iuuat inter ipsa sidera uagantem diuitum
|
|
pauimenta ridere et totam cum auro suo terram,
|
5
|
non illo tantum dico quod egessit et signandum
|
|
monetae dedit, sed et illo quod in occulto seruat
|
|
posterorum auaritiae.
|
|
Non potest ante contem-
|
8.1
|
nere porticus et lacunaria ebore fulgentia et ton-
|
|
siles siluas et deriuata in domos flumina quam totum
|
|
circumit mundum et, terrarum orbem superne despi-
|
|
ciens angustum et magna ex parte opertum mari,
|
5
|
etiam ea qua extat late squalidum et aut ustum
|
|
aut rigentem, sibi ipse dixit: 'Hoc est illud punctum
|
|
quod inter tot gentes ferro et igne diuiditur?
|
|
O
|
9.1
|
quam ridiculi sunt mortalium termini! Vltra Istrum
|
|
Dacos <nostrum> <arc>eat imperium, Haemo Thraces
|
|
includat; Parthis obstet Euphrates; Danuuius Sar-
|
|
matica ac Romana disterminet; Rhenus Germaniae
|
5
|
modum faciat; Pyrenaeus medium inter Gallias et
|
|
Hispanias iugum extollat; inter Aegyptum et Aethio-
|
|
pas harenarum inculta uastitas iaceat.
|
|
Si quis
|
10.1
|
formicis det intellectum hominis, nonne et illae unam
|
|
aream in multas prouincias diuident? Cum te in
|
|
illa uere magna sustuleris, quotiens uidebis exer-
|
|
citus subrectis ire uexillis et, quasi magnum aliquid
|
5
|
agatur, equitem modo ulteriora explorantem, modo
|
|
a lateribus affusum, libebit dicere:
|
|
it nigrum campis agmen.
|
|
Formicarum iste discursus est in angusto laboran-
|
|
tium. Quid illis et nobis interest nisi exigui mensura
|
10
|
corpusculi?'
|
|
Punctum est istud in quo nauigatis, in quo
|
11.1
|
bellatis, in quo regnatis. †Ponitis minima, etiam cum
|
|
illis utrimque oceanus occurrit. Sursum ingentia
|
|
spatia sunt, in quorum possessionem animus admit-
|
|
titur, et ita si secum minimum ex corpore tulit, si
|
5
|
sordidum omne detersit et expeditus leuisque ac
|
|
contentus modico emicuit.
|
|
Cum illa tetigit, alitur,
|
12.1
|
crescit ac uelut uinculis liberatus in originem redit
|
|
et hoc habet argumentum diuinitatis suae quod
|
|
illum diuina delectant, nec ut alienis, sed ut suis
|
|
interest. Secure spectat occasus siderum atque ortus
|
5
|
et tam diuersas concordantium uias; obseruat ubi
|
|
quaeque stella primum terris lumen ostendat, ubi
|
|
columen eius summumque cursus sit, quousque
|
|
descendat; curiosus spectator excutit singula et
|
|
quaerit. Quidni quaerat? Scit illa ad se pertinere.
|
10
|
Tunc contemnit domicilii prioris angustias.
|
13.1
|
Quantum est enim quod ab ultimis litoribus Hispa-
|
|
niae usque ad Indos iacet? Paucissimorum dierum
|
|
spatium, si nauem suus ferat uentus. At illa regio
|
|
caelestis per triginta annos uelocissimo sideri uiam
|
5
|
praestat nusquam resistenti sed aequaliter cito.
|
|
Illic demum discit quod diu quaesiit; illic incipit
|
|
deum nosse. Quid est deus? Mens uniuersi. Quid est
|
|
deus? Quod uides totum et quod non uides totum.
|
|
Sic demum magnitudo illi sua redditur, qua nihil
|
10
|
maius cogitari potest, si solus est omnia, si opus
|
|
suum et intra et extra tenet.
|
|
Quid ergo interest
|
14.1
|
inter naturam dei et nostram? Nostri melior pars
|
|
animus est; in illo nulla pars extra animum est.
|
|
Totus est ratio, cum interim tantus error mortalia
|
|
tenet ut hoc, quo neque formosius est quicquam nec
|
5
|
dispositius nec in proposito constantius, existiment
|
|
homines fortuitum et casu uolubile ideoque tumul-
|
|
tuosum inter fulmina nubes tempestates et cetera
|
|
quibus terrae ac terris uicina pulsantur.
|
|
Nec
|
15.1
|
haec intra uulgum dementia est sed sapientiam
|
|
quoque professos contigit. Sunt qui putent ipsis
|
|
animum esse, et quidem prouidum, dispensantem
|
|
singula et sua et aliena, hoc autem uniuersum, in
|
5
|
quo nos quoque sumus, expers consilii aut ferri
|
|
temeritate quadam aut natura nesciente quid faciat.
|
|
Quanti aestimas ista cognoscere et rebus terminos
|
16.1
|
ponere, quantum deus possit; materiam ipse sibi for-
|
|
met an data utatur; utrum utro sit prius, materiae
|
|
superuenerit ratio an materia rationi; deus quicquid
|
|
uult efficiat an <in> multis rebus illum tractanda des-
|
5
|
tituant et a magno artifice praue multa formentur,
|
|
non quia cessat ars, sed quia id in quo exercetur
|
|
saepe inobsequens arti est?
|
|
Haec inspicere, haec
|
17.1
|
discere, his incubare, nonne transilire est mortali-
|
|
tatem suam et in meliorem transcribi sortem?
|
|
—Quid tibi, inquis, ista proderunt?—Si nil aliud,
|
|
hoc certe: sciam omnia angusta esse mensus deum.
|
5
|