Hunc nobilissimum amnium natura extulit 4a.2.1.1
ante humani generis oculos et ita disposuit ut eo
tempore inundaret Aegyptum quo maxime usta
feruoribus terra undas altius traheret, tantum usura
quantum siccitati annuae sufficere poss<e>t. Nam in 5
ea parte qua in Aethiopiam uergit aut nulli imbres
sunt aut rari et qui insuetam aquis caelestibus terram
non adiuuent.
Vnam, ut scis, Aegyptus in hoc spem 2.1
suam habet; proinde aut sterilis annus aut fertilis
est, prout ille magnus influxit aut parcior; 'nemo
aratorum respicit caelum'. Quare non cum poeta
meo iocor et illi Ouidium suum impingo, qui ait 5
    nec Pluuio supplicat herba Ioui?
  Unde crescere incipiat si comprehendi posset, 3.1
causae quoque incrementi inuenirentur. Nunc uero
magnas solitudines peruagatus et in paludes diffusus
<herbisque in>gentibus sparsus circa Philas primum
ex uago et errante colligitur. Philae insula est aspera 5
et undique praerupta; duobus in unum coituris
amnibus cingitur, qui Nilo mutantur et eius nomen
ferunt; urbem totam complectitur.
Ab hac Nilus 4.1
magnus magis quam uiolentus Aethiopiam hare-
nasque per quas iter ad commercia Indici maris est
praelabitur. Excipiunt eum Cataractae, nobilis insi-
gni spectaculo locus; 5
ibi per arduas excisasque 5.1
pluribus locis rupes Nilus insurgit et uires suas
concitat. Frangitur enim occurrentibus saxis et per
angusta luctatus, ubicumque uincit aut uincitur,
fluctuat et, illic excitatis primum aquis quas sine 5
tumultu leni alueo duxerat, uiolentus et torrens per
malignos transitus prosilit dissimilis sibi—quippe
ad id lutosus et turbidus fluit—; at, ubi scopulos
et acuta cautium uerberauit, spumat et illi non ex
natura sua sed ex iniuria loci color est, tandemque 10
eluctatus obstantia in uastam altitudinem subito
destitutus cadit cum ingenti circumiacentium regio-
num strepitu. Quem perferre gens ibi a Persis collo-
cata non potuit obtusis assiduo fragore auribus et
ob hoc sedibus ad quietiora translatis. 15
Inter mira- 6.1
cula fluminis incredibilem incolarum audaciam accepi.
Bini paruula nauigia conscendunt, quorum alter
nauem regit, alter exhaurit; deinde multum inter
rapidam insaniam Nili et reciprocos fluctus uolutati 5
tandem tenuissimos canales tenent, per quos angusta
rupium effugiunt et, cum toto flumine effusi, naui-
gium ruens manu temperant magnoque spectan-
tium metu in caput missi, cum iam adploraueris
mersosque atque obrutos tanta mole credideris, 10
longe ab eo in quem ceciderunt loco nauigant tor-
menti modo missi; nec mergit illos cadens unda
sed planis aquis tradit.
  Primum incrementum Nili circa insulam quam 7.1
modo rettuli Philas uisitur. Exiguo ab hac spatio
petra diuiditur—Abaton Graeci uocant, nec illam
ulli nisi antistites calcant—; illa primum saxa
auctum fluminis sentiunt. Post magnum deinde 5
spatium duo eminent scopuli—Nili uenas uocant
incolae—ex quibus magna uis funditur, non tamen
quanta operire possit Aegyptum. In haec ora stipem
sacerdotes et aurea dona praefecti, cum sollemne
uenit sacrum, iaciunt. 10
Hinc iam manifestus 8.1
nouarum uirium Nilus alto ac profundo alueo fertur,
ne in <la>titudinem excedat, obiectu montium pressus.
Circa Memphim demum liber et per campestria
uagus in plura scinditur flumina manuque cana- 5
libus factis, ut sit modus in deriuantium potestate,
per totam discurrit Aegyptum. Initio diducitur,
deinde continuatis aquis in faciem lati ac turbidi
maris stagnat; cursum illi uiolentiamque eripit
latitudo regionum in quas extenditur dextra laeua- 10
que totam amplexus Aegyptum.
Quantum creuit 9.1
Nilus, tantum spei in annum est. Nec computatio
fallit agricolam, adeo ad mensuram fluminis terra
respondet, quam fertilem facit Nilus. Is harenoso
ac sitienti solo et aquam inducit et terram. Nam, 5
cum turbulentus fluat, omnem in siccis atque hian-
tibus locis faecem relinquit et, quicquid pingue
secum tulit, arentibus locis allinit iuuatque agros
duabus ex causis, et quod inundat, et quod oblimat.
Itaque, quicquid non adiuit, sterile ac squalidum 10
iacet; si creuit super debitum, nocuit.
Mira itaque 10.1
natura fluminis quod, cum ceteri amnes abluant
terras et euiscerent, Nilus, tanto ceteris maior, adeo
nihil exedit nec abradit ut contra adiciat uires,
minimumque in eo sit quod solum temperat; illato 5
enim limo harenas saturat ac iungit, debetque illi
Aegyptus non tantum fertilitatem terrarum, sed
ipsas.
Illa facies pulcherrima est cum iam se 11.1
in agros Nilus ingessit: latent campi opertaeque
sunt ualles, oppida insularum modo extant, nullum
mediterraneis nisi per nauigia commercium est
maiorque est laetitia gentibus quo minus terrarum 5
suarum uident.
Sic quoque, cum se ripis continet 12.1
Nilus, per septena ostia in mare emittitur; quod-
cumque ex his elegeris, mare est. Multos nihilominus
ignobiles ramos in aliud atque aliud litus por-
rigit. 5
  Ceterum beluas marinis uel magnitudine uel noxa
pares educat, et ex eo quantus sit aestimari potest
quod ingentia animalia et pabulo sufficienti et ad
uagandum loco continet.
Balbillus, uirorum 13.1
optimus perfectusque in omni litterarum genere
rarissime, auctor est, cum ipse praefectus obtineret
Aegyptum, Heracleotico ostio Nili, quod est maximum,
<s>pectaculo sibi fuisse delphinorum a mari occurren- 5
tium et crocodillorum a flumine aduersum agmen
agentium uelut pro partibus proelium; crocodillos
ab animalibus placidis morsuque innoxiis uictos.
His superior pars corporis dura et impenetra- 14.1
bilis est etiam maiorum animalium dentibus, at
inferior mollis ac tenera. Hanc delphini spinis quas
dorso eminentes gerunt submersi uulnerabant et
in aduersum enisi diuidebant; rescissis hoc modo 5
pluribus ceteri uelut acie uersa refugerunt: fugax
animal audaci, audacissimum timido!
Nec illos 15.1
Tentyritae generis aut sanguinis proprietate supe-
rant, sed contemptu et temeritate. Vltro enim in-
sequuntur fugientesque iniecto trahunt laqueo;
plerique pereunt, quibus minus praesens animus 5
ad persequendum fuit.
  Nilum aliquando marinam aquam detulisse 16.1
Theophrastus est auctor. Biennio continuo regnante
Cleopatra non ascendisse, decimo regni anno et
undecimo, constat. Significatam aiunt duobus rerum
potientibus defectionem; Antonii enim Cleopa- 5
traeque defecit imperium. Per nouem annos non
ascendisse Nilum superioribus saeculis Callimachus
est auctor.
  Sed nunc ad inspiciendas causas propter quas 17.1
aestate Nilus crescat accedam et ab antiquissimis
incipiam. Anaxagoras ait ex Aethiopiae iugis solutas
niues ad Nilum usque decurrere. In eadem opinione
omnis uetustas fuit; hoc Aeschylus, Sophocles, 5
Euripides tradunt. Sed falsum esse argumentis
pluribus patet.
Primum Aethiopiam feruentis- 18.1
simam esse indicat hominum adustus color et Tro-
godytae, quibus subterraneae domus sunt. Saxa
uelut igni feruescunt non tantum medio sed incli-
nato quoque die; ardens puluis nec humani uestigii 5
patiens; argentum replumbatur; signorum coag-
menta soluuntur; nullum materiae superadornatae
manet operimentum. Auster quoque, qui ex illo
tractu uenit, uentorum calidissimus est. Nullum ex
his animalibus, quae latent bruma, umquam recon- 10
ditur; etiam per hiemes in summo et aperto serpens
est. Alexandria<e> quoque, quae longe ab immodicis
caloribus posita est, niues non cadunt; superiora
pluuia carent.
Quemadmodum ergo regio tantis 19.1
subiecta feruoribus duraturas per totam aestatem
niues recipit? Quas sane aliqui montes illic quoque
excipiant; numquid magis quam Alpes, quam
Thraciae iuga aut Caucasus? Atqui horum mon- 5
tium flumina uere et prima aestate intumescunt,
deinde hibernis minora sunt. Quippe uernis tempo-
ribus imbres niuem diluunt; reliquias eius primus
calor dissipat.
Nec Rhenus, nec Rhodanus, nec 20.1
Hister, nec <Hebrus> subiacen<s Haemo> aestate pro-
ueniunt; et illis altissimae, ut in septemtrionibus,
iugiter sunt niues. Phasis quoque per idem tempus
et Borysthenes crescerent, ut niues flumina possent 5
contra aestatem magna producere.
Praeterea, 21.1
si haec causa attolleret Nilum, aestate prima plenis-
simus flueret; tunc enim maxime integrae adhuc
niues ex mollissimoque tabes est. Nilus autem per
menses quattuor liquitur et illi aequalis accessio 5
est.
  Si Thaleti credis, etesiae descendent<i> Nilo 22.1
resistunt et cursu<m> eius acto contra ostia mari
sustinent. Ita reuerberatus in se recurrit, nec crescit,
sed exitu prohibitus resistit et quacumque mox
potuit in se con<g>estus erumpit. Euthymenes Massi- 5
liensis testimonium dicit: 'Nauigaui, inquit, Atlan-
ticum mare. Inde Nilus fluit, maior, quamdiu etesiae
tempus obseruant; tunc enim eicitur mare instan-
tibus uentis. Cum resederunt, et pelagus conquiescit
minorque descendenti inde uis Nilo est. Ceterum 10
dulcis mari sapor est et similes Niloticis beluae.'
Quare ergo, si Nilum etesiae prouocant, et ante 23.1
illos incipit incrementum eius et post eos durat?
Praeterea non fit maior quo illi f<l>auere uehementius,
nec remittitur incitaturque, prout illis impetus fuit;
quod fieret, si illorum uiribus cresceret. Quid quod 5
etesiae litus Aegypt<i>um uerberant et contra illos
Nilus descendit, inde uenturus unde illi, si origo ab
illis esset? Praeterea ex mari purus et caeruleus
efflueret, non, ut nunc, turbidus ueni<ret>.
<Adice> 24.1
quod testimonium eius testium turba coarguitur.
Tunc erat mendacio locus; cum ignota essent externa,
licebat illis fabulas mittere. Nunc uero tota exteri
maris ora mercatorum nauibus stringitur, quorum 5
nemo narrat initium Nili aut mare saporis alterius:
quod natura credi uetat, quia dulcissimum quodque
et leuissimum sol trahit.
Praeterea quare hieme 25.1
non crescit? Et tunc potest uentis concitari mare,
aliquanto quidem maioribus; nam etesiae temperati
sunt. Quod si e mari ferretur Atlantico, semel oppleret
Aegyptum. At nunc per gradus crescit. 5
  Oenopides Chius ait hieme calorem sub terris 26.1
contineri; ideo et specus calidos esse et tepidiorem
puteis aquam; itaque uenas interno calore siccari.
Sed in aliis terris augeri imbribus flumina; Nilum,
quia nullo imbre adiuuetur, tenuari; deinde crescere 5
per aestatem, quo tempore frigent interiora terrarum
et redit rigor fontibus.
Quod si uerum esset, aestate 27.1
flumina crescerent omn<ia>, putei aestate abundarent.
Deinde falsum est calorem hieme sub terris esse
maiorem. At quare specus et putei tepent? Quia
aera rigentem extrinsecus non recipiunt; ita non 5
calorem habent, sed frigus excludunt. Ex eadem
causa aestate frigid<i s>unt, quia ad illos remotos seduc-
tosque calefactus aer non peruenit.
  Diogenes Apolloniates ait: 'Sol umorem ad 28.1
se rapit; hunc adsiccata tellus ex mari ducit;
<ips>um ex ceteris aquis. Fieri autem non potest,
ut alia sicca sit tellus, alia abundet; sunt enim per-
forata omnia et inuicem peruia, et sicca ab umidis 5
sumunt. Alioquin, nisi aliquid terra acciperet, exa-
ruisset. Ergo undique sol trahit, sed ex his quae
premit maxime; haec meridiana sunt.
Terra 29.1
cum exaruit, plus ad se umoris adducit; ut in lucernis
oleum illo fluit ubi exuritur, sic aqua illo incumbit
quo uis caloris et terrae aestuantis arcessit. Vnde
ergo trahit? Ex illis scilicet partibus semper hiber- 5
nis: septemtriona<les> exundant;—ob hoc Pontus
in infernum mare assidue fluit rapidus, non, ut
cetera maria, alternatis ultro citro aestibus, in unam
partem semper pronus et torrens—; quod nisi
faceret his itineribus <ut> quod cuique deest redde- 10
retur, quod cuique superest emitteretur, iam aut
sicca essent omnia aut inundata'.
Interrogare 30.1
Diogenem libet quare, quoniam pertusa sunt cuncta
et inuicem commeant, non omnibus locis aestate
maiora sint flumina. 'Aegyptum sol magis percoquit;
itaque Nilus magis crescit; sed in ceteris quoque terris 5
aliqua fluminibus fiat adiectio.'—Deinde quare
ulla pars terrae sine umore est, cum omnis ad se ex
aliis regionibus trahat, eo quidem magis quo calidior
est?—Deinde quare Nilus dulcis est, si haec illi
e mari unda est? nec enim ulli flumini dulcior gustus . . . 10