| LIBER DVODECIMVS | |
| Nondum cuncta polo uigil inclinauerat astra | 12.1 |
| ortus et instantem cornu tenuiore uidebat | |
| Luna diem, trepidas ubi iam Tithonia nubes | |
| discutit ac reduci magnum parat aethera Phoebo: | |
| agmina iam raris Dircaea penatibus errant, | 5 |
| noctis questa moras; quamuis tunc otia tandem | |
| et primus post bella sopor, tamen aegra quietem | |
| pax fugat et saeui meminit uictoria belli. | |
| uix primo proferre gradum et munimina ualli | |
| soluere, uix totas reserare audacia portas; | 10 |
| stant ueteres ante ora metus campique uacantis | |
| horror: ut adsiduo iactatis aequore tellus | |
| prima labat, sic attoniti nil comminus ire | |
| mirantur fusasque putant adsurgere turmas. | |
| sic ubi perspicuae scandentem limina turris | 15 |
| Idaliae uolucres fuluum aspexere draconem, | |
| intus agunt natos et feta cubilia uallant | |
| unguibus imbellesque citant ad proelia pennas; | |
| mox ruerit licet ille retro, tamen aera nudum | |
| candida turba timet, tandemque ingressa uolatus | 20 |
| horret et a mediis etiamnum respicit astris. | |
| itur in exanguem populum bellique iacentis | |
| reliquias, quacumque dolor luctusque, cruenti, | |
| exegere, duces; hi tela, hi corpora, at illi | |
| caesorum tantum ora uident alienaque iuxta | 25 |
| pectora; pars currus deflent uiduisque loquuntur, | |
| hoc solum quia restat, equis; pars oscula figunt | |
| uulneribus magnis et de uirtute queruntur. | |
| frigida digeritur strages: patuere recisae | |
| cum capulis hastisque manus mediisque sagittae | 30 |
| luminibus stantes; multis uestigia caedis | |
| nulla: ruunt planctu pendente et ubique parato. | |
| at circum informes truncos miserabile surgit | |
| certamen qui iusta ferant, qui funera ducant. | |
| saepe etiam hostiles (lusit Fortuna parumper) | 35 |
| decepti fleuere uiros; nec certa facultas | |
| noscere quem miseri uitent calcentue cruorem. | |
| at quibus est inlaesa domus uacuique doloris, | |
| aut deserta uagi Danaum tentoria lustrant | |
| inmittuntque faces, aut (quae post bella uoluptas) | 40 |
| quaerunt dispersi iaceat quo puluere Tydeus, | |
| an rapti pateat specus auguris, aut ubi diuum | |
| hostis, an aetheriae uiuant per membra fauillae. | |
| iam lacrimis exempta dies, nec serus abegit | |
| Vesper: amant miseri lamenta malisque fruuntur. | 45 |
| nec subiere domos, sed circum funera pernox | |
| turba sedet, uicibusque datis alterna gementes | |
| igne feras planctuque fugant; nec dulcibus astris | |
| uicta, nec adsiduo coierunt lumina fletu. | |
| tertius Aurorae pugnabat Lucifer, et iam | 50 |
| montibus orbatis, lucorum gloria, magnae | |
| Teumesi uenere trabes et amica Cithaeron | |
| silua rogis; ardent excisae uiscera gentis | |
| molibus extructis: supremo munere gaudent | |
| Ogygii manes; queritur miserabile Graium | 55 |
| nuda cohors uetitumque gemens circumuolat ignem. | |
| accipit et saeui manes Eteoclis iniquos | |
| haudquaquam regalis honos; Argiuus haberi | |
| frater iussus adhuc atque exule pellitur umbra. | |
| at non plebeio fumare Menoecea busto | 60 |
| rex genitor Thebaeque sinunt, nec robora uilem | |
| struxerunt de more rogum, sed bellicus agger | |
| curribus et clipeis Graiorumque omnibus armis | |
| sternitur; hostiles super ipse, ut uictor, aceruos | |
| pacifera lauro crinem uittisque decorus | 65 |
| accubat: haud aliter quam cum poscentibus astris | |
| laetus in accensa iacuit Tirynthius Oeta. | |
| spirantes super inferias, captiua Pelasgum | |
| corpora frenatosque, pater, solacia sorti | |
| bellorum, mactabat equos; his arduus ignis | 70 |
| palpitat, et gemitus tandem erupere paterni: | |
| 'o nisi magnanimae nimius te laudis inisset | |
| ardor, Echionios mecum uenerande penates | |
| atque ultra recture puer, uenientia qui nunc | |
| gaudia et ingratum mihi munus acerbas! | 75 |
| tu superum conuexa licet coetusque perenni | |
| (credo equidem) uirtute colas, mihi flebile semper | |
| numen eris; ponant aras excelsaque Thebae | |
| templa dicent: uni fas sit lugere parenti. | |
| et nunc heu quae digne tibi sollemnia quasue | 80 |
| largiar exequias? nec si fatale potestas | |
| Argos et impulsas cineri miscere Mycenas, | |
| meque super, cui uita (nefas!) et sanguine nati | |
| partus honos. eademne dies, eadem impia bella | |
| te, puer, et diros misere in Tartara fratres? | 85 |
| et nunc Oedipodi par est fortuna doloris | |
| ac mihi? quam similes gemimus, bone Iuppiter, umbras! | |
| accipe, nate, tui noua libamenta triumphi, | |
| accipe et hoc regimen dextrae frontisque superbae | |
| uincula, quae patri minimum laetanda dedisti. | 90 |
| regem te, regem tristes Eteocleos umbrae | |
| aspiciant.' simul haec dicens crinemque manumque | |
| destruit, accensaque iterat uiolentius ira: | |
| 'saeuum agedum inmitemque uocent si funera Lernae | |
| tecum ardere ueto; longos utinam addere sensus | 95 |
| corporibus caeloque animas Ereboque nocentes | |
| pellere fas, ipsumque feras, ipsum unca uolucrum | |
| ora sequi atque artus regum monstrare nefandos! | |
| ei mihi, quod positos humus alma diesque resoluet! | |
| quare iterum repetens iterumque edico: suprema | 100 |
| ne quis ope et flammis ausit iuuisse Pelasgos; | |
| aut nece facta luet numeroque explebit adempta | |
| corpora; per superos magnumque Menoecea iuro.' | |
| dixit, et abreptum comites in tecta ferebant. | |
| flebilis interea uacuis comitatus ab Argis | 105 |
| (fama trahit miseras) orbae uiduaeque ruebant | |
| Inachides ceu capta manus; sua uulnera cuique, | |
| par habitus cunctis, deiecti in pectora crines | |
| accinctique sinus; manant lacera ora cruentis | |
| unguibus, et molles planctu creuere lacerti. | 110 |
| prima per attonitas nigrae regina cateruae, | |
| tristibus inlabens famulis iterumque resurgens, | |
| quaerit inops Argia uias; non regia cordi, | |
| non pater: una fides, unum Polynicis amati | |
| nomen in ore sedet; Dircen infaustaque Cadmi | 115 |
| moenia posthabitis uelit incoluisse Mycenis. | |
| proxima Lernaeo Calydonidas agmine mixtas | |
| Tydeos exequiis trahit haud cessura sorori | |
| Deipyle; scelus illa quidem morsusque profanos | |
| audierat miseranda uiri, sed cuncta iacenti | 120 |
| infelix ignoscit amor. post aspera uisu, | |
| ac deflenda tamen, digno plangore Nealce | |
| Hippomedonta ciens. uatis mox impia coniunx | |
| heu uacuos positura rogos. postrema gementum | |
| agmina Maenaliae ducit comes orba Dianae, | 125 |
| et grauis Euadne: dolet haec queriturque labores | |
| audacis pueri, magni memor illa mariti | |
| it toruum lacrimans summisque irascitur astris. | |
| illas et lucis Hecate speculata Lycaeis | |
| prosequitur gemitu, duplexque ad litus euntes | 130 |
| planxit ab Isthmiaco genetrix Thebana sepulcro, | |
| noctiuagumque gregem, quamuis sibi luget, Eleusin | |
| fleuit et arcanos errantibus extulit ignes. | |
| ipsa per auersos ducit Saturnia calles | |
| occultatque uias, ne plebs congressa suorum | 135 |
| ire uetet pereatque ingentis gloria coepti. | |
| nec non functa ducum refouendi corpora curam | |
| Iris habet, putresque arcanis roribus artus | |
| ambrosiaeque rigat sucis, ut longius obstent | |
| expectentque rogum et flammas non ante fatiscant. | 140 |
| squalidus ecce genas et inani uulnere pallens | |
| Ornytus (hic socio desertus ab agmine, tardat | |
| plaga recens) timido secreta per auia furto | |
| debile carpit iter fractaeque innititur hastae. | |
| isque ubi mota nouo stupuit loca sola tumultu | 145 |
| femineumque gregem, quae iam super agmina Lernae | |
| sola uidet, non ille uiam causasue requirit, | |
| quippe patent, maesto sed sic prior occupat ore: | |
| 'quo, miserae, quo fertis iter? funusne peremptis | |
| speratis cineremque uiris? stat peruigil illic | 150 |
| umbrarum custos inhumataque corpora regi | |
| adnumerat. nusquam lacrimae, procul usque fugati | |
| accessus hominum: solis auibusque ferisque | |
| ire licet. uestrisne Creon dabit aequus honorem | |
| luctibus? inmites citius Busiridos aras | 155 |
| Odrysiique famem stabuli Siculosque licebit | |
| exorare deos; rapiet fortasse precantes, | |
| si mens nota mihi, nec coniugialia supra | |
| funera sed caris longe mactabit ab umbris. | |
| quin fugitis, dum tuta uia est, Lernamque reuersae | 160 |
| nomina, quod superest, uacuis datis orba sepulcris | |
| absentesque animas ad inania busta uocatis? | |
| aut uos Cecropiam (prope namque et Thesea fama est | |
| Thermodontiaco laetum remeare triumpho) | |
| imploratis opem? bello cogendus et armis | 165 |
| in mores hominemque Creon.' sic fatus, at illis | |
| horruerunt lacrimae, stupuitque inmanis eundi | |
| impetus, atque uno uultus pallore gelati. | |
| non secus adflauit molles si quando iuuencas | |
| tigridis Hyrcanae ieiunum murmur, et ipse | 170 |
| auditu turbatus ager, timor omnibus ingens | |
| quae placeat, quos illa fames escendat in armos. | |
| continuo discors uario sententia motu | |
| scinditur: his Thebas tumidumque ambire Creonta, | |
| his placet Actaeae si quid clementia gentis | 175 |
| adnuat; extremum curarum ac turpe reuerti. | |
| hic non femineae subitum uirtutis amorem | |
| colligit Argia, sexuque inmane relicto | |
| tractat opus: placet (egregii spes dura pericli!) | |
| comminus infandi leges accedere regni, | 180 |
| quo Rhodopes non ulla nurus nec alumna niuosi | |
| Phasidis innuptis uallata cohortibus iret. | |
| tunc mouet arte dolum, quo semet ab agmine fido | |
| segreget, inmitesque deos regemque cruentum | |
| contemptrix animae et magno temeraria luctu | 185 |
| prouocet; hortantur pietas ignesque pudici. | |
| ipse etiam ante oculos omni manifestus in actu, | |
| nunc hospes miserae, primas nunc sponsus ad aras, | |
| nunc mitis coniunx, nunc iam sub casside torua | |
| maestus in amplexu multumque a limine summo | 190 |
| respiciens: sed nulla animo uersatur imago | |
| crebrior Aonii quam quae de sanguine campi | |
| nuda uenit poscitque rogos. his anxia mentem | |
| aegrescit furiis et, qui castissumus ardor, | |
| funus amat; tunc ad comites conuersa Pelasgas, | 195 |
| 'uos' ait 'Actaeas acies Marathoniaque arma | |
| elicite, aspiretque pio Fortuna labori. | |
| me sinite Ogygias, tantae quae sola ruinae | |
| causa fui, penetrare domos et fulmina regni | |
| prima pati; nec surda ferae pulsabimus urbis | 200 |
| limina: sunt illic soceri mihi suntque sorores | |
| coniugis, et Thebas haud ignoranda subibo. | |
| ne tantum reuocate gradus: illo impetus ingens | |
| auguriumque animi.' nec plura, unumque Menoeten | |
| (olim hic uirginei custos monitorque pudoris) | 205 |
| eligit et, quamquam rudis atque ignara locorum, | |
| praecipites gressus, qua uenerat Ornytus, aufert. | |
| atque ubi uisa procul socias liquisse malorum, | |
| 'anne' ait 'hostiles ego te tabente per agros | |
| (heu dolor!) expectem quaenam sententia lenti | 210 |
| Theseos, an bello proceres, an dexter haruspex | |
| adnuat? interea funus decrescit, et uncis | |
| alitibus (non hos potius?) supponimus artus. | |
| et nunc me duram, si quis tibi sensus ad umbras, | |
| me tardam Stygiis quereris, fidissime, diuis. | 215 |
| heu si nudus adhuc, heu si iam forte sepultus: | |
| nostrum utrumque nefas; adeo uis nulla dolenti? | |
| Mors nusquam saeuusque Creon? hortaris euntem, | |
| Ornyte!' sic dicens magno Megareia praeceps | |
| arua rapit passu, demonstrat proxima quisque | 220 |
| obuius horrescitque habitus miseramque ueretur. | |
| uadit atrox uisu, nil corde nec aure pauescens, | |
| et nimiis confisa malis propiorque timeri: | |
| nocte uelut Phrygia cum lamentata resultant | |
| Dindyma, pinigeri rapitur Simoentis ad amnem | 225 |
| dux uesana chori, cuius dea sanguine lecto | |
| ipsa dedit ferrum et uittata fronde notauit. | |
| iam pater Hesperio flagrantem gurgite currum | |
| abdiderat Titan, aliis rediturus ab undis, | |
| cum tamen illa grauem luctu fallente laborem | 230 |
| nescit abisse diem: nec caligantibus aruis | |
| terretur, nec frangit iter per et inuia saxa | |
| lapsurasque trabes nemorumque arcana (sereno | |
| nigra die) caecisque incisa noualia fossis, | |
| per fluuios secura uadi, somnosque ferarum | 235 |
| praeter et horrendis infesta cubilia monstris. | |
| tantum animi luctusque ualent! pudet ire Menoeten | |
| tardius, inualidaeque gradum miratur alumnae. | |
| quas non illa domos pecudumque hominumque modesto | |
| pulsauit gemitu? quotiens amissus eunti | 240 |
| limes, et errantem comitis solacia flammae | |
| destituunt gelidaeque facem uicere tenebrae! | |
| iamque supinantur fessis lateque fatiscunt | |
| Penthei deuexa iugi, cum pectore anhelo | |
| iam prope deficiens sic incipit orsa Menoetes: | 245 |
| 'haud procul, exacti si spes non blanda laboris, | |
| Ogygias, Argia, domos et egena sepulcri | |
| busta iacere reor: graue comminus aestuat aer | |
| sordidus, et magnae redeunt per inane uolucres. | |
| haec illa est crudelis humus, nec moenia longe. | 250 |
| cernis ut ingentes murorum porrigat umbras | |
| campus et e speculis moriens intermicet ignis? | |
| moenia sunt iuxta.' modo nox magis ipsa tacebat, | |
| solaque nigrantes laxabant astra tenebras. | |
| horruit Argia, dextramque ad moenia tendens: | 255 |
| 'urbs optata prius, nunc tecta hostilia, Thebae, | |
| et tamen, inlaesas si reddis coniugis umbras, | |
| sic quoque dulce solum, cernis quo praedita cultu, | |
| qua stipata manu, iuxta tua limina primum | |
| Oedipodis magni uenio nurus? improba non sunt | 260 |
| uota: rogos hospes planctumque et funera posco. | |
| illum, oro, extorrem regni belloque fugatum, | |
| illum, quem solio non es dignata paterno, | |
| redde mihi. tuque, oro, ueni, si manibus ulla | |
| effigies errantque animae post membra solutae, | 265 |
| tu mihi pande uias, tuaque ipse ad funera deduc, | |
| si merui.' dixit, tectumque adgressa propinquae | |
| pastorale casae reficit spiramina fessi | |
| ignis, et horrendos inrumpit turbida campos. | |
| qualis ab Aetnaeis accensa lampade saxis | 270 |
| orba Ceres magnae uariabat imagine flammae | |
| Ausonium Siculumque latus, uestigia nigri | |
| raptoris uastosque legens in puluere sulcos; | |
| illius insanis ululatibus ipse remugit | |
| Enceladus ruptoque uias inluminat igni: | 275 |
| Persephonen amnes siluae freta nubila clamant, | |
| Persephonen tantum Stygii tacet aula mariti. | |
| admonet attonitam fidus meminisse Creontis | |
| altor et occulto summittere lampada furto. | |
| regina Argolicas modo formidata per urbes, | 280 |
| uotum inmane procis spesque augustissima gentis, | |
| nocte sub infesta, nullo duce et hoste propinquo, | |
| sola per offensus armorum et lubrica tabo | |
| gramina, non tenebras, non circumfusa tremescens | |
| concilia umbrarum atque animas sua membra gementes, | 285 |
| saepe gradu caeco ferrum calcataque tela | |
| dissimulat, solusque labor uitasse iacentes, | |
| dum funus putat omne suum, uisuque sagaci | |
| rimatur positos et corpora prona supinat | |
| incumbens, queriturque parum lucentibus astris. | 290 |
| forte soporiferas caeli secreta per umbras | |
| Iuno, sinu magni semet furata mariti, | |
| Theseos ad muros, ut Pallada flecteret, ibat, | |
| supplicibusque piis faciles aperiret Athenas. | |
| atque ubi per campos errore fatiscere uano | 295 |
| inmeritam Argian supero respexit ab axe, | |
| indoluit uisu, et lunaribus obuia bigis | |
| aduertit uultum placidaque ita uoce locuta est: | |
| 'da mihi poscenti munus breue, Cynthia, si quis | |
| est Iunonis honos; certe Iouis improba iussu | 300 |
| ter noctem Herculeam—ueteres sed mitto querelas: | |
| en locus officio. cultrix placitissima nostri | |
| Inachis Argia cernis qua nocte uagetur | |
| nec reperire uirum densis queat aegra tenebris? | |
| et tibi nimbosum languet iubar: exere, quaeso, | 305 |
| cornua, et adsueto propior premat orbita terras. | |
| hunc quoque, qui curru madidas tibi pronus habenas | |
| ducit, in Aonios uigiles demitte Soporem.' | |
| uix ea, cum scissis magnum dea nubibus orbem | |
| protulit; expauere umbrae, fulgorque recisus | 310 |
| sideribus; uix ipsa tulit Saturnia flammas. | |
| primum per campos infuso lumine pallam | |
| coniugis ipsa suos noscit miseranda labores, | |
| quamquam texta latent suffusaque sanguine maeret | |
| purpura; dumque deos uocat et de funere caro | 315 |
| hoc superesse putat, uidet ipsum in puluere paene | |
| calcatum. fugere animus uisusque sonusque, | |
| inclusitque dolor lacrimas; tum corpore toto | |
| sternitur in uultus animamque per oscula quaerit | |
| absentem, pressumque comis ac ueste cruorem | 320 |
| seruatura legit. mox tandem uoce reuersa: | |
| 'hunc ego te, coniunx, ad debita regna profectum | |
| ductorem belli generumque potentis Adrasti | |
| aspicio, talisque tuis occurro triumphis? | |
| huc attolle genas defectaque lumina: uenit | 325 |
| ad Thebas Argia tuas; age, moenibus induc | |
| et patrios ostende lares et mutua redde | |
| hospitia. heu quid ago? proiectus caespite nudo | |
| hoc patriae telluris habes. quae iurgia? certe | |
| imperium non frater habet! nullasne tuorum | 330 |
| mouisti lacrimas? ubi mater, ubi incluta fama | |
| Antigone? mihi nempe iaces, mihi uictus es uni! | |
| dicebam: "quo tendis iter? quid sceptra negata | |
| poscis? habes Argos, soceri regnabis in aula; | |
| hic tibi longus honos, hic indiuisa potestas." | 335 |
| quid queror? ipsa dedi bellum maestumque rogaui | |
| ipsa patrem ut talem nunc te complexa tenerem. | |
| sed bene habet, superi, gratum est, Fortuna; peracta | |
| spes longinqua uiae: totos inuenimus artus. | |
| ei mihi, sed quanto descendit uulnus hiatu! | 340 |
| hoc frater? qua parte, precor, iacet ille nefandus | |
| praedator? uincam uolucres (sit adire potestas) | |
| excludamque feras; an habet funestus et ignes? | |
| sed nec te flammis inopem tua terra uidebit: | |
| ardebis lacrimasque feres quas ferre negatum | 345 |
| regibus, aeternumque tuo famulata sepulcro | |
| durabit deserta fides, testisque dolorum | |
| natus erit, paruoque torum Polynice fouebo.' | |
| ecce alios gemitus aliamque ad busta ferebat | |
| Antigone miseranda facem, uix nacta petitos | 350 |
| moenibus egressus; illam nam tempore in omni | |
| attendunt uigiles et rex iubet ipse timeri, | |
| contractaeque uices et crebrior excubat ignis. | |
| ergo deis fratrique moras excusat et amens, | |
| ut paulum inmisso cessit statio horrida somno, | 355 |
| erumpit muris: fremitu quo territat agros | |
| uirginis ira leae, rabies cui libera tandem | |
| et primus sine matre furor. nec longa morata, | |
| quippe trucem campum et positus quo puluere frater | |
| nouerat. atque illam contra uidet ire Menoetes, | 360 |
| cui uacat, et carae gemitus compescit alumnae. | |
| cum tamen erectas extremus uirginis aures | |
| accessit sonus, utque atra sub ueste comisque | |
| squalentem et crasso foedatam sanguine uultus | |
| astrorum radiis et utraque a lampade uidit, | 365 |
| 'cuius' ait 'manes, aut quae temeraria quaeris | |
| nocte mea?' nihil illa diu, sed in ora mariti | |
| deicit inque suos pariter uelamina uultus, | |
| capta metu subito paulumque oblita doloris. | |
| hoc magis increpitans suspecta silentia perstat | 370 |
| Antigone, comitemque premens ipsamque; sed ambo | |
| deficiunt fixique silent. tandem ora retexit | |
| Argia, corpusque tamen complexa profatur: | |
| 'si quid in hoc ueteri bellorum sanguine mecum | |
| quaesitura uenis, si tu quoque dura Creontis | 375 |
| iussa times, possum tibi me confisa fateri. | |
| si misera es (certe lacrimas lamentaque cerno), | |
| iunge, age, iunge fidem: proles ego regis Adrasti | |
| (ei mihi! num quis adest?) cari Polynicis ad ignes, | |
| etsi regna uetant—' stupuit Cadmeia uirgo | 380 |
| intremuitque simul dicentemque occupat ultro: | |
| 'mene igitur sociam (pro fors ignara!) malorum, | |
| mene times? mea membra tenes, mea funera plangis. | |
| cedo, tene, pudet heu! pietas ignaua sororis! | |
| haec prior—' hic pariter lapsae iunctoque per ipsum | 385 |
| amplexu miscent auidae lacrimasque comasque, | |
| partitaeque artus redeunt alterna gementes | |
| ad uultum et cara uicibus ceruice fruuntur. | |
| dumque modo haec fratrem memorat, nunc illa maritum, | |
| mutuaque exorsae Thebas Argosque renarrant, | 390 |
| longius Argia miseros reminiscitur actus: | |
| 'per tibi furtiui sacrum commune doloris, | |
| per socios manes et conscia sidera iuro: | |
| non hic amissos, quamquam uagus exul, honores, | |
| non gentile solum, carae non pectora matris, | 395 |
| te cupiit unam noctesque diesque locutus | |
| Antigonen; ego cura minor facilisque relinqui. | |
| tu tamen ex celsa sublimem forsitan arce | |
| ante nefas Grais dantem uexilla maniplis | |
| uidisti, teque ille acie respexit ab ipsa | 400 |
| ense salutatam et nutantis uertice coni: | |
| nos procul. extremas sed quis deus egit in iras? | |
| nil uestrae ualuere preces? tibine iste negauit | |
| oranti?' causas ac tristia reddere fata | |
| coeperat Antigone; fidus comes admonet ambas: | 405 |
| 'heia agite inceptum potius! iam sidera pallent | |
| uicino turbata die, perferte laborem, | |
| tempus erit lacrimis, accenso flebitis igne.' | |
| haud procul Ismeni monstrabant murmura ripas, | |
| qua turbatus adhuc et sanguine decolor ibat. | 410 |
| huc laceros artus socio conamine portant | |
| inualidae, iungitque comes non fortior ulnas. | |
| sic Hyperionium trepido Phaethonta sorores | |
| fumantem lauere Pado; uixdum ille sepulcro | |
| conditus, et flentes stabant ad flumina siluae. | 415 |
| ut sanies purgata uado membrisque reuersus | |
| mortis honos, ignem miserae post ultima quaerunt | |
| oscula; sed gelidae circum exanimesque fauillae | |
| putribus in foueis, atque omnia busta quiescunt. | |
| stabat adhuc, seu forte, rogus, seu numine diuum, | 420 |
| cui torrere datum saeuos Eteocleos artus, | |
| siue locum monstris iterum Fortuna parabat, | |
| seu dissensuros seruauerat Eumenis ignes. | |
| hic tenuem nigris etiamnum aduiuere lucem | |
| roboribus pariter cupidae uidere, simulque | 425 |
| flebile gauisae; nec adhuc quae busta repertum, | |
| sed placidus quicumque rogant mitisque supremi | |
| admittat cineris consortem et misceat umbras. | |
| ecce iterum fratres: primos ut contigit artus | |
| ignis edax, tremuere rogi et nouus aduena busto | 430 |
| pellitur; exundant diuiso uertice flammae | |
| alternosque apices abrupta luce coruscant. | |
| pallidus Eumenidum ueluti commiserit ignes | |
| Orcus, uterque minax globus et conatur uterque | |
| longius; ipsae etiam commoto pondere paulum | 435 |
| secessere trabes. conclamat territa uirgo: | |
| 'occidimus, functasque manu stimulauimus iras. | |
| frater erat; quis enim accessus ferus hospitis umbrae | |
| pelleret? en clipei fragmen semustaque nosco | |
| cingula, frater erat! cernisne ut flamma recedat | 440 |
| concurratque tamen? uiuunt odia improba, uiuunt. | |
| nil actum bello; miseri, sic dum arma mouetis | |
| uicit nempe Creon! nusquam iam regna: quis ardor? | |
| cui furitis? sedate minas; tuque exul ubique, | |
| semper inops aequi, iam cede (hoc nupta precatur, | 445 |
| hoc soror), aut saeuos mediae ueniemus in ignes.' | |
| uix ea, cum subitus campos tremor altaque tecta | |
| impulit adiuuitque rogi discordis hiatus, | |
| et uigilum turbata quies, quibus ipse malorum | |
| fingebat simulacra Sopor: ruit ilicet omnem | 450 |
| prospectum lustrans armata indagine miles. | |
| illos instantes senior timet unus; at ipsae | |
| ante rogum saeuique palam spreuisse Creontis | |
| imperia et furtum claro plangore fatentur | |
| securae, quippe omne uident fluxisse cadauer. | 455 |
| ambitur saeua de morte animosaque leti | |
| spes furit: haec fratris rapuisse, haec coniugis artus | |
| contendunt uicibusque probant: 'ego corpus', 'ego ignes', | |
| 'me pietas', 'me duxit amor'. deposcere saeua | |
| supplicia et dextras iuuat insertare catenis. | 460 |
| nusquam illa alternis modo quae reuerentia uerbis, | |
| iram odiumque putes; tantus discordat utrimque | |
| clamor, et ad regem qui deprendere trahuntur. | |
| at procul Actaeis dextra iam Pallade muris | |
| Iuno Phoroneas inducit praeuia matres | 465 |
| attonitas, non ipsa minus, coetumque gementem | |
| conciliat populis et fletibus addit honorem. | |
| ipsa manu ramosque oleae uittasque precantes | |
| tradit, et obtenta summittere lumina palla | |
| et praeferre docet uacuas sine manibus urnas. | 470 |
| omnis Erectheis effusa penatibus aetas | |
| tecta uiasque replent: unde hoc examen et una | |
| tot miserae? necdum causas nouere malorum, | |
| iamque gemunt. dea conciliis se miscet utrisque | |
| cuncta docens, qua gente satae, quae funera plangant | 475 |
| quidue petant; uariis nec non adfatibus ipsae | |
| Ogygias leges inmansuetumque Creonta | |
| multum et ubique fremunt. Geticae non plura queruntur | |
| hospitibus tectis trunco sermone uolucres, | |
| cum duplices thalamos et iniquum Terea clamant. | 480 |
| urbe fuit media nulli concessa potentum | |
| ara deum, mitis posuit Clementia sedem, | |
| et miseri fecere sacram; sine supplice numquam | |
| illa nouo, nulla damnauit uota repulsa. | |
| auditi quicumque rogant, noctesque diesque | 485 |
| ire datum et solis numen placare querelis. | |
| parca superstitio: non turea flamma nec altus | |
| accipitur sanguis: lacrimis altaria sudant, | |
| maestarumque super libamina secta comarum | |
| pendent et uestes mutata sorte relictae. | 490 |
| mite numus circa cultuque insigne uerendo, | |
| uittatae laurus et supplicis arbor oliuae. | |
| nulla autem effigies, nulli commissa metallo | |
| forma dei: mentes habitare et pectora gaudet. | |
| semper habet trepidos, semper locus horret egenis | 495 |
| coetibus, ignotae tantum felicibus arae. | |
| fama est defensos acie post busta paterni | |
| numinis Herculeos sedem fundasse nepotes. | |
| fama minor factis: ipsos nam credere dignum | |
| caelicolas, tellus quibus hospita semper Athenae, | 500 |
| ceu leges hominemque nouum ritusque sacrorum | |
| seminaque in uacuas hinc descendentia terras, | |
| sic sacrasse loco commune animantibus aegris | |
| confugium, unde procul starent iraeque minaeque | |
| regnaque, et a iustis Fortuna recederet aris. | 505 |
| iam tunc innumerae norant altaria gentes: | |
| huc uicti bellis patriaque a sede fugati | |
| regnorumque inopes scelerumque errore nocentes | |
| conueniunt pacemque rogant; mox hospita sedes | |
| uicit et Oedipodae Furias et funus †olynthi | 510 |
| texit et a misero matrem summouit Oreste. | |
| huc uulgo monstrante locum manus anxia Lernae | |
| deueniunt, cedunt miserorum turba priorum. | |
| uix ibi, sedatis requierunt pectora curis: | |
| ceu patrio super alta grues Aquilone fugatae | 515 |
| cum uidere Pharon; tunc aethera latius implent, | |
| tunc hilari clangore sonant; iuuat orbe sereno | |
| contempsisse niues et frigora soluere Nilo. | |
| iamque domos patrias Scythicae post aspera gentis | |
| proelia laurigero subeuntem Thesea curru | 520 |
| laetifici plausus missusque ad sidera uulgi | |
| clamor et emeritis hilaris tuba nuntiat armis. | |
| ante ducem spolia et, duri Mauortis imago, | |
| uirginei currus cumulataque fercula cristis | |
| et tristes ducuntur equi truncaeque bipennes, | 525 |
| quis nemora et solidam Maeotida caedere suetae, | |
| gorytique leues portantur et ignea gemmis | |
| cingula et informes dominarum sanguine peltae. | |
| ipsae autem nondum trepidae sexumue fatentur, | |
| nec uulgare gemunt, aspernanturque precari, | 530 |
| et tantum innuptae quaerunt delubra Mineruae. | |
| primus amor niueis uictorem cernere uectum | |
| quadriiugis; nec non populos in semet agebat | |
| Hippolyte, iam blanda genas patiensque mariti | |
| foederis. hanc patriae ritus fregisse seueros | 535 |
| Atthides oblique secum mirantur operto | |
| murmure, quod nitidi crines, quod pectora palla | |
| tota latent, magnis quod barbara semet Athenis | |
| misceat atque hosti ueniat paritura marito. | |
| paulum et ab insessis maestae Pelopeides aris | 540 |
| promouere gradum seriemque et dona triumphi | |
| mirantur, uictique animo rediere mariti. | |
| atque ubi tardauit currus et ab axe superbo | |
| explorat causas uictor poscitque benigna | |
| aure preces, ausa ante alias Capaneia coniunx: | 545 |
| 'belliger Aegide, subitae cui maxima laudis | |
| semina de nostris aperit Fortuna ruinis, | |
| non externa genus, dirae nec conscia noxae | |
| turba sumus: domus Argos erat regesque mariti, | |
| non utinam et fortes! quid enim septena mouere | 550 |
| castra et Agenoreos opus emendare penates? | |
| nec querimur caesos: haec bellica iura uicesque | |
| armorum; sed non Siculis exorta sub antris | |
| monstra nec Ossaei bello cecidere bimembres. | |
| mitto genus clarosque patres: hominum, inclute Theseu, | 555 |
| sanguis erant, homines, eademque in sidera, eosdem | |
| sortitus animarum alimentaque uestra creati, | |
| quos uetat igne Creon Stygiaeque a limine portae, | |
| ceu sator Eumenidum aut Lethaei portitor amnis, | |
| summouet ac dubio caelique Erebique sub axe | 560 |
| detinet. heu princeps Natura! ubi numina, ubi illest | |
| fulminis iniusti iaculator? ubi estis, Athenae? | |
| septima iam surgens trepidis Aurora iacentes | |
| auersatur equis; radios declinat et horret | |
| stelligeri iubar omne poli; iam comminus ipsae | 565 |
| pabula dira ferae campumque odere uolucres | |
| spirantem tabo et caelum uentosque grauantem. | |
| quantum etenim superesse rear? nuda ossa putremque | |
| uerrere permittat saniem. properate, uerendi | |
| Cecropidae; uos ista decet uindicta, priusquam | 570 |
| Emathii Thracesque dolent, quaeque extat ubique | |
| gens arsura rogis manesque habitura supremos. | |
| nam quis erit saeuire modus? bellauimus, esto; | |
| sed cecidere odia et tristes mors obruit iras. | |
| tu quoque, ut egregios fama cognouimus actus, | 575 |
| non trucibus monstris Sinin infandumque dedisti | |
| Cercyona, et saeuum uelles Scirona crematum. | |
| credo et Amazoniis Tanain fumasse sepulcris, | |
| unde haec arma refers; sed et hunc dignare triumphum. | |
| da terris unum caeloque Ereboque laborem, | 580 |
| si patrium Marathona metu, si tecta leuasti | |
| Cresia, nec fudit uanos anus hospita fletus. | |
| sic tibi non ullae socia sine Pallade pugnae, | |
| nec sacer inuideat paribus Tirynthius actis, | |
| semper et in curru, semper te mater ouantem | 585 |
| cernat, et inuictae nil tale precentur Athenae.' | |
| dixerat; excipiunt cunctae tenduntque precantes | |
| cum clamore manus; rubuit Neptunius heros | |
| permotus lacrimis; iusta mox concitus ira | |
| exclamat: 'quaenam ista nouos induxit Erinys | 590 |
| regnorum mores? non haec ego pectora liqui | |
| Graiorum abscedens, Scythiam Pontumque niualem | |
| cum peterem; nouus unde furor? uictumne putasti | |
| Thesea, dire Creon? adsum, nec sanguine fessum | |
| crede; sitit meritos etiamnum haec hasta cruores. | 595 |
| nulla mora est; uerte hunc adeo, fidissime Phegeu, | |
| cornipedem, et Tyrias inuectus protinus arces | |
| aut Danais edice rogos aut proelia Thebis.' | |
| sic ait oblitus bellique uiaeque laborum, | |
| hortaturque suos uiresque instaurat anhelas: | 600 |
| ut modo conubiis taurus saltuque recepto | |
| cum posuit pugnas, alio si forte remugit | |
| bellatore nemus, quamquam ora et colla cruento | |
| imbre madent, nouus arma parat campumque lacessens | |
| dissimulat gemitus et uulnera puluere celat. | 605 |
| ipsa metus Libycos seruatricemque Medusam | |
| pectoris incussa mouit Tritonia parma. | |
| protinus erecti toto simul agmine Thebas | |
| respexere angues; necdum Atticus ire parabat | |
| miles, et infelix expauit classica Dirce. | 610 |
| continuo in pugnas haud solum accensa iuuentus | |
| qui modo Caucasei comites rediere triumphi: | |
| omnis ad arma rudes ager extimulauit alumnos. | |
| conueniunt ultroque ducis uexilla sequuntur, | |
| qui gelidum Braurona uiri, qui rura lacessunt | 615 |
| Monychia et trepidis stabilem Piraeea nautis | |
| et nondum Eoo clarum Marathona triumpho. | |
| mittit in arma manus gentilibus hospita diuis | |
| Icarii Celeique domus uiridesque Melaenae, | |
| diues et Aegaleos nemorum Parnesque benignus | 620 |
| uitibus et pingui melior Lycabessos oliuae. | |
| uenit atrox Alaeus et olentis arator Hymetti, | |
| quaeque rudes thyrsos hederis uestistis, Acharnae. | |
| linquitur Eois longe speculabile proris | |
| Sunion, unde uagi casurum in nomina ponti | 625 |
| Cresia decepit falso ratis Aegea uelo. | |
| hos Salamis populos, illos Cerealis Eleusin | |
| horrida suspensis ad proelia misit aratris, | |
| et quos Callirhoe nouies errantibus undis | |
| implicat, et raptae qui conscius Orithyiae | 630 |
| celauit ripis Geticos Ilissos amores. | |
| ipse quoque in pugnas uacuatur collis, ubi ingens | |
| lis superum, dubiis donec noua surgeret arbor | |
| rupibus et longa refugum mare frangeret umbra. | |
| isset et Arctoas Cadmea ad moenia ducens | 635 |
| Hippolyte turmas: retinet iam certa tumentis | |
| spes uteri, coniunxque rogat dimittere curas | |
| Martis et emeritas thalamo sacrare pharetras. | |
| hos ubi uelle acies et dulci gliscere ferro | |
| dux uidet, utque piis raptim dent oscula natis | 640 |
| amplexusque breues, curru sic fatur ab alto: | |
| 'terrarum leges et mundi foedera mecum | |
| defensura cohors, dignas insumite mentes | |
| coeptibus: hac omnem diuumque hominumque fauorem | |
| Naturamque ducem coetusque silentis Auerni | 645 |
| stare palam est; illic Poenarum exercita Thebis | |
| agmina et anguicomae ducent uexilla sorores. | |
| ite alacres tantaeque, precor, confidite causae.' | |
| dixit, et emissa praeceps iter incohat hasta: | |
| qualis Hyperboreos ubi nubilus institit axes | 650 |
| Iuppiter et prima tremefecit sidera bruma, | |
| rumpitur Aeolia et longam indignata quietem | |
| tollit hiems animos uentosaque sibilat Arctos; | |
| tunc montes undaeque fremunt, tunc proelia caecis | |
| nubibus et tonitrus insanaque fulmina gaudent. | 655 |
| icta gemit tellus, uirides grauis ungula campos | |
| mutat, et innumeris peditumque equitumque cateruis | |
| expirat protritus ager, nec puluere crasso | |
| armorum lux uicta perit, sed in aethera longum | |
| frangitur, et mediis ardent in nubibus hastae. | 660 |
| noctem adeo placidasque operi iunxere tenebras, | |
| certamenque inmane uiris quo concita tendunt | |
| agmina: quis uisas proclamet ab aggere Thebas, | |
| cuius in Ogygio stet princeps lancea muro. | |
| at procul ingenti Neptunius agmina Theseus | 665 |
| angustat clipeo, propriaeque exordia laudis | |
| centum urbes umbone gerit centenaque Cretae | |
| moenia, seque ipsum monstrosi ambagibus antri | |
| hispida torquentem luctantis colla iuuenci | |
| alternasque manus circum et nodosa ligantem | 670 |
| bracchia et abducto uitantem cornua uultu. | |
| terror habet populos, cum saeptus imagine torua | |
| ingreditur pugnas, bis Thesea bisque cruentas | |
| caede uidere manus: ueteres reminiscitur actus | |
| ipse tuens sociumque gregem metuendaque quondam | 675 |
| limina et absumpto pallentem Cnosida filo. | |
| saeuus at interea ferro post terga reuinctas | |
| Antigonen uiduamque Creon Adrastida leto | |
| admouet; ambae hilares et mortis amore superbae | |
| ensibus intentant iugulos regemque cruentum | 680 |
| destituunt, cum dicta ferens Theseia Phegeus | |
| astitit. ille quidem ramis insontis oliuae | |
| pacificus, sed bella ciet bellumque minatur, | |
| grande fremens, nimiumque memor mandantis, et ipsum | |
| iam prope, iam medios operire cohortibus agros | 685 |
| ingeminans. stetit ambiguo Thebanus in aestu | |
| curarum, nutantque minae et prior ira tepescit. | |
| tunc firmat sese, fictumque ac triste renidens, | |
| 'paruane prostratis,' inquit, 'documenta Mycenis | |
| sanximus? en iterum qui moenia nostra lacessant. | 690 |
| accipimus, ueniant; sed ne post bella querantur: | |
| lex eadem uictis.' dicit, sed puluere crasso | |
| caligare diem et Tyrios iuga perdere montes | |
| aspicit; armari populos tamen armaque ferri | |
| ipse iubet pallens, mediaeque in sedibus aulae | 695 |
| Eumenidas subitas flentemque Menoecea cernit | |
| turbidus impositosque rogis gaudere Pelasgos. | |
| quis fuit ille dies, tanto cum sanguine Thebis | |
| pax inuenta perit! patriis modo fixa reuellunt | |
| arma deis, clipeisque obducunt pectora fractis, | 700 |
| et galeas humiles et adhuc sordentia tabo | |
| spicula: non pharetris quisquam, non ense decorus, | |
| non spectandus equo; cessat fiducia ualli, | |
| murorum patet omne latus, munimina portae | |
| exposcunt: prior hostis habet; fastigia desunt: | 705 |
| deiecit Capaneus; exanguis et aegra iuuentus | |
| iam nec coniugibus suprema nec oscula natis | |
| iungit, et attoniti nil optauere parentes. | |
| Atticus at contra, iubar ut clarescere ruptis | |
| nubibus et solem primis aspexit in armis, | 710 |
| desilit in campum, qui subter moenia nudos | |
| adseruat manes, dirisque uaporibus aegrum | |
| aera puluerea penitus sub casside ducens | |
| ingemit et iustas belli flammatur in iras. | |
| hunc saltem miseris ductor Thebanus honorem | 715 |
| largitur Danais, quod non super ipsa iacentum | |
| corpora belligeras acies Martemque secundum | |
| miscuit, aut lacera ne quid de strage nefandus | |
| perderet, eligitur saeuos potura cruores | |
| terra rudis. iamque alternas in proelia gentes | 720 |
| dissimilis Bellona ciet; non clamor utrimque, | |
| non utrimque tubae: stat debilis altera pubes | |
| summissos enses nequiquam ammentaque dextris | |
| laxa tenens; cedunt tellure, armisque reductis | |
| ostentant ueteres etiamnum in sanguine plagas. | 725 |
| iam nec Cecropiis idem ductoribus ardor, | |
| languescuntque minae et uirtus secura residit: | |
| uentorum uelut ira minor, nisi silua furentes | |
| impedit, insanique tacent sine litore fluctus. | |
| ut uero aequoreus quercum Marathonida Theseus | 730 |
| extulit, erectae cuius crudelis in hostes | |
| umbra cadit campumque trucem lux cuspidis implet, | |
| ceu pater Edonios Haemi de uertice Mauors | |
| impulerit currus, rapido mortemque fugamque | |
| axe uehens, sic exanimes in terga reducit | 735 |
| pallor Agenoridas; taedet fugientibus uti | |
| Thesea, nec facilem dignatur dextra cruorem. | |
| cetera plebeio desaeuit sanguine uitrus: | |
| sic iuuat exanimis proiectaque praeda canesque | |
| degeneresque lupos, magnos alit ira leones. | 740 |
| attamen Olenium Lamyrumque, hunc tela pharetra | |
| promentem, hunc saeui tollentem pondera saxi | |
| deicit, et triplici confisos robore gentis | |
| Alcetidas fratres, totidem quos eminus hastis | |
| continuat; ferrum consumpsit pectore Phyleus, | 745 |
| ore momordit Helops, umero transmisit Iapyx. | |
| iamque et quadriiugo celsum petit Haemona curru, | |
| horrendumque manu telum rotat: ille pauentes | |
| obliquauit equos; longo perlata tenore | |
| transiit hasta duos, sitiebat uulnera nec non | 750 |
| tertia, sed medio cuspis temone retenta est. | |
| sed solum uotis, solum clamore tremendo | |
| omnibus in turmis optat uocitatque Creonta. | |
| atque hunc diuersa bellorum in fronte maniplos | |
| hortantem dictis frustraque extrema minantem | 755 |
| conspicit; abscedunt comites: sed Thesea iussi | |
| linquebant fretique deis atque ipsius armis, | |
| ille tenet reuocatque suos; utque aequa notauit | |
| hinc atque hinc odia, extrema se colligit ira, | |
| iam letale furens, atque audax morte futura, | 760 |
| 'non cum peltiferis' ait 'haec tibi pugna puellis, | |
| uirgineas ne crede manus: hic cruda uirorum | |
| proelia, nos magnum qui Tydea quique furentem | |
| Hippomedonta neci Capaneaque misimus umbris | |
| pectora. quae bellum praeceps amentia suasit, | 765 |
| improbe? nonne uides, quos ulciscare, iacentes?' | |
| sic ait, et frustras periturum missile summo | |
| adflixit clipeo. risit uocesque manumque | |
| horridus Aegides, ferrataque arbore magnos | |
| molitur iactus, nec non prius ore superbo | 770 |
| intonat: 'Argolici, quibus haec datur hostia, manes, | |
| pandite Tartareum chaos ultricesque parate | |
| Eumenidas, uenit ecce Creon!' sic fatus, et auras | |
| dissipat hasta tremens; tunc, qua subtemine duro | |
| multiplicem tenues iterant thoraca catenae, | 775 |
| incidit: emicuit per mille foramina sanguis | |
| impius; ille oculis extremo errore solutis | |
| labitur. adsistit Theseus grauis armaque tollens, | |
| 'iamne dare extinctis iustos' ait 'hostibus ignes, | |
| iam uictos operire placet? uade atra dature | 780 |
| supplicia, extremique tamen secure sepulcri.' | |
| accedunt utrimque pio uexilla tumultu | |
| permiscentque manus; medio iam foedera bello, | |
| iamque hospes Theseus; orant succedere muris | |
| dignarique domos. nec tecta hostilia uictor | 785 |
| aspernatus init; gaudent matresque nurusque | |
| Ogygiae, qualis thyrso bellante subactus | |
| mollia laudabat iam marcidus orgia Ganges. | |
| ecce per aduersas Dircaei uerticis umbras | |
| femineus quatit astra fragor, matresque Pelasgae | 790 |
| decurrunt: quales Bacchea ad bella uocatae | |
| Thyiades amentes, magnum quas poscere credas | |
| aut fecisse nefas; gaudent lamenta nouaeque | |
| exultant lacrimae; rapit huc, rapit impetus illuc, | |
| Thesea magnanimum quaerant prius, anne Creonta, | 795 |
| anne suos: uidui ducunt ad corpora luctus. | |
| non ego, centena si quis mea pectora laxet | |
| uoce deus, tot busta simul uulgique ducumque, | |
| tot pariter gemitus dignis conatibus aequem: | |
| turbine quo sese caris instrauerit audax | 800 |
| ignibus Euadne fulmenque in pectore magno | |
| quaesierit; quo more iacens super oscula saeui | |
| corporis infelix excuset Tydea coniunx; | |
| ut saeuos narret uigiles Argia sorori; | |
| Arcada quo planctu genetrix Erymanthia clamet, | 805 |
| Arcada, consumpto seruantem sanguine uultus, | |
| Arcada, quem geminae pariter fleuere cohortes. | |
| uix nouus ista furor ueniensque implesset Apollo, | |
| et mea iam longo meruit ratis aequore portum. | |
| durabisne procul dominoque legere superstes, | 810 |
| o mihi bissenos multum uigilata per annos | |
| Thebai? iam certe praesens tibi Fama benignum | |
| strauit iter coepitque nouam monstrare futuris. | |
| iam te magnanimus dignatur noscere Caesar, | |
| Itala iam studio discit memoratque iuuentus. | 815 |
| uiue, precor; nec tu diuinam Aeneida tempta, | |
| sed longe sequere et uestigia semper adora. | |
| mox, tibi si quis adhuc praetendit nubila liuor, | |
| occidet, et meriti post me referentur honores. |