LIBER OCTAVVS
|
|
Vt subitus uates pallentibus incidit umbris
|
8.1
|
letiferasque domos orbisque arcana sepulti
|
|
rupit et armato turbauit funere manes,
|
|
horror habet cunctos, Stygiis mirantur in oris
|
|
tela et equos corpusque nouum; nec enim ignibus atris
|
5
|
conditus aut maesta niger aduentabat ab urna,
|
|
sed belli sudore calens, clipeumque cruentis
|
|
roribus et scissi respersus puluere campi.
|
|
necdum illum aut trunca lustrauerat obuia taxo
|
|
Eumenis, aut furuo Proserpina poste notarat
|
10
|
coetibus adsumptum functis; quin comminus ipsa
|
|
Fatorum deprensa colus, uisoque pauentes
|
|
augure tunc demum rumpebant stamina Parcae.
|
|
illum et securi circumspexere fragorem
|
|
Elysii, et si quos procul ulteriore barathro
|
15
|
altera nox aliisque grauat plaga caeca tenebris.
|
|
tunc regemunt pigrique lacus ustaeque paludes,
|
|
umbriferaeque fremit sulcator pallidus undae
|
|
dissiluisse nouo penitus telluris hiatu
|
|
Tartara et admissos non per sua flumina manes.
|
20
|
forte sedens media regni infelicis in arce
|
|
dux Erebi populos poscebat crimina uitae,
|
|
nil hominum miserans iratusque omnibus umbris.
|
|
stant Furiae circum uariaeque ex ordine Mortes,
|
|
saeuaque multisonas exertat Poena catenas;
|
25
|
Fata serunt animas et eodem pollice damnant:
|
|
uincit opus. iuxta Minos cum fratre uerendo
|
|
iura bonus meliora monet regemque cruentum
|
|
temperat; adsistunt lacrimis atque igne tumentes
|
|
Cocytos Phlegethonque, et Styx periuria diuum
|
30
|
arguit. ille autem supera compage soluta
|
|
nec solitus sentire metus expauit oborta
|
|
sidera, iucundaque offensus luce profatur:
|
|
'quae superum labes inimicum impegit Auerno
|
|
aethera? quis rupit tenebras uitaeque silentes
|
35
|
admonet? unde minae? uter haec mihi proelia fratrum?
|
|
congredior, pereant agedum discrimina rerum.
|
|
nam cui dulce magis? magno me tertia uictum
|
|
deiecit fortuna polo, mundumque nocentem
|
|
seruo; nec iste meus: diris quin peruius astris
|
40
|
inspicitur. tumidusne meas regnator Olympi
|
|
explorat uires? habeo iam quassa Gigantum
|
|
uincula et aetherium cupidos exire sub axem
|
|
Titanas miserumque patrem: quid me otia maesta
|
|
saeuus et implacidam prohibet perferre quietem
|
45
|
amissumque odisse diem? pandam omnia regna,
|
|
si placet, et Stygio praetexam Hyperiona caelo.
|
|
Arcada nec superis (quid enim mihi nuntius ambas
|
|
itque reditque domos?) emittam et utrumque tenebo
|
|
Tyndariden. cur autem auidis Ixiona frango
|
50
|
uerticibus? cur non expectant Tantalon undae?
|
|
anne profanatum totiens Chaos hospite uiuo
|
|
perpetiar? me Pirithoi temerarius ardor
|
|
temptat et audaci Theseus iuratus amico,
|
|
me ferus Alcides tum cum custode remoto
|
55
|
ferrea Cerbereae tacuerunt limina portae;
|
|
Odrysiis etiam pudet (heu!) patuisse querelis
|
|
Tartar: uidi egomet blanda inter carmina turpes
|
|
Eumenidum lacrimas iterataque pensa Sororum;
|
|
me quoque—sed durae melior uiolentia legis.
|
60
|
ast ego uix unum, nec celsa ad sidera, furto
|
|
ausus iter Siculo rapui conubia campo:
|
|
nec licuisse ferunt; iniustaeque a Ioue leges
|
|
protinus, et sectum genetrix mihi computat annum.
|
|
sed quid ego haec? i, Tartareas ulciscere sedes,
|
65
|
Tisiphone; si quando nouis asperrima monstris,
|
|
triste, insuetum, ingens, quod nondum uiderit aether,
|
|
ede nefas, quod mirer ego inuideantque sorores.
|
|
atque adeo fratres (nostrique haec omina sunto
|
|
prima odii), fratres alterna in uulnera laeto
|
70
|
Marte ruant; sit qui rabidarum more ferarum
|
|
mandat atrox hostile caput, quique igne supremo
|
|
arceat exanimes et manibus aethera nudis
|
|
commaculet: iuuet ista ferum spectare Tonantem.
|
|
praeterea ne sola furor mea regna lacessat,
|
75
|
quaere deis qui bella ferat, qui fulminis ignes
|
|
infestumque Iouem clipeo fumante repellat.
|
|
faxo haud sit cunctis leuior metus atra mouere
|
|
Tartara frondenti quam iungere Pelion Ossae.'
|
|
dixerat: atque illi iamdudum regia tristis
|
80
|
attremit oranti, suaque et quae desuper urguet
|
|
nutabat tellus: non fortius aethera uultu
|
|
torquet et astriferos inclinat Iuppiter axes.
|
|
'at tibi quos,' inquit, 'manes, qui limite praeceps
|
|
non licito per inane ruis?' subit ille minantem
|
85
|
iam tenuis uisu, iam uanescentibus armis,
|
|
iam pedes: extincto tamen interceptus in ore
|
|
augurii perdurat honos, obscuraque fronti
|
|
uitta manet, ramumque tenet morientis oliuae.
|
|
'si licet et sanctis hic ora resoluere fas est
|
90
|
manibus, o cunctis finitor maxime rerum
|
|
(at mihi, qui quondam causas elementaque noram,
|
|
et sator), oro, minas stimulataque corda remulce,
|
|
neue ira dignare hominem et tua iura timentem;
|
|
nam nec ad Herculeos (unde haec mihi pectora?) raptus,
|
95
|
nec uenerem inlicitam (crede his insignibus) ausi
|
|
intramus Lethen: fugiat ne tristis in antrum
|
|
Cerberus, aut nostros timeat Proserpina currus.
|
|
augur Apollineis modo dilectissimus aris,
|
|
testor inane Chaos (quid enim hic iurandus Apollo?),
|
100
|
crimine non ullo subeo noua fata, nec alma
|
|
sic merui de luce rapi; scit iudicis urna
|
|
Dictaei uerumque potest deprendere Minos.
|
|
coniugis insidiis et iniquo uenditus auro
|
|
Argolicas acies (unde haec tibi turba recentum
|
105
|
umbrarum, et nostrae ueniunt quoque funera dextrae)
|
|
non ignarus ini: subito me turbine mundi
|
|
(horret adhuc animus) mediis e milibus hausit
|
|
nox tua. quae mihi mens, dum per caua uiscera terrae
|
|
uado diu pendens et in aere uoluor operto?
|
110
|
ei mihi! nil ex me sociis patriaeque relictum,
|
|
uel captum Thebis; iam non Lernaea uidebo
|
|
tecta, nec attonito saltem cinis ibo parenti.
|
|
non tumulo, non igne miser lacrimisque meorum
|
|
productus, toto pariter tibi funere ueni,
|
115
|
nil istis ausurus equis; nec deprecor umbram
|
|
accipere et tripodum iam non meminisse meorum.
|
|
nam tibi praesagi quis iam super auguris usus,
|
|
cum Parcae tua iussa trahant? sed pectora flectas
|
|
et melior sis, quaeso, deis. si quando nefanda
|
120
|
huc aderit coniunx, illi funesta reserua
|
|
supplicia: illa tua, rector bone, dignior ira.'
|
|
accipit ille preces indignaturque moueri.
|
|
ut leo, Massyli cum lux stetit obuia ferri,
|
|
tunc iras, tunc arma citat; si decidit hostis,
|
125
|
ire supra satis est uitamque relinquere uicto.
|
|
interea uittis lauruque insignis opima
|
|
currus et egregiis modo formidatus in armis
|
|
luce palam, fusus nulli nullique fugatus,
|
|
quaeritur: absistunt turmae, suspectaque tellus
|
130
|
omnibus, infidi miles uestigia campi
|
|
circumit, atque auidae tristis locus ille ruinae
|
|
cessat et inferni uitatur honore sepulcri.
|
|
nuntius hortanti diuersa in parte maniplos
|
|
Adrasto, uix ipse ratus uidisse, Philaemon
|
135
|
aduolat et trepidans (steterat nam forte cadenti
|
|
proximus inspectoque miser pallebat hiatu),
|
|
'uerte gradum, fuge rector' ait 'si Dorica saltem
|
|
terra loco patriaeque manent, ubi liquimus, arces.
|
|
non armis, non sanguine opus: quid inutile ferrum
|
140
|
stringimus in Thebas? currus humus impia sorbet
|
|
armaque bellantesque uiros; fugere ecce uidetur
|
|
hic etiam, quo stamus, ager. uidi ipse profundae
|
|
noctis iter ruptaque soli compage ruentem
|
|
illum heu, praesagis quo nullus amicior astris,
|
145
|
Oecliden, frustraque manus cum uoce tetendi.
|
|
mira loquor, sulcos etiamnum, rector, equorum
|
|
fumantemque locum et spumis madida arua reliqui.
|
|
nec commune malum est: tellus agnoscit alumnos,
|
|
stat Thebana acies.' stupet haec et credere Adrastus
|
150
|
cunctatur; sed Mopsus idem trepidusque ferebat
|
|
Actor idem. iam Fama nouis terroribus audax
|
|
non unum cecidisse refert. sponte agmina retro
|
|
non expectato reuocantum more tubarum
|
|
praecipitant: sed torpet iter, falluntque ruentes
|
155
|
genua uiros; ipsique (putes sensisse) repugnant
|
|
cornipedes nulloque truces hortamine parent
|
|
nec celerare gradum nec tollere lumina terra.
|
|
fortius incursant Tyrii, sed Vesper opacus
|
|
lunares iam ducit equos; data foedere paruo
|
160
|
maesta uiris requies et nox auctura timores.
|
|
quae tibi nunc facies postquam permissa gemendi
|
|
copia! qui fletus galeis cecidere solutis!
|
|
nil solitum fessos iuuat; abiecere madentes,
|
|
sicut erant, clipeos, nec quisquam spicula tersit,
|
165
|
nec laudauit equum, nitidae nec cassidis altam
|
|
compsit adornauitque iubam; uix magna lauare
|
|
uulnera et efflantes libet internectere plagas:
|
|
tantus ubique dolor. mensas alimentaque bello
|
|
debita nec pugnae suasit timor: omnia laudes,
|
170
|
Amphiarae, tuas fecundaque pectora ueri
|
|
commemorant lacrimis, et per tentoria sermo
|
|
unus: abisse deos dilapsaque numina castris:
|
|
'heu ubi laurigeri currus sollemniaque arma
|
|
et galeae uittatus apex? hoc antra lacusque
|
175
|
Castalii tripodumque fides? sic gratus Apollo?
|
|
quis mihi sidereos lapsus mentemque sinistri
|
|
fulguris, aut caesis saliat quod numen in extis,
|
|
quando iter, unde morae, quae saeuis utilis armis,
|
|
quae pacem magis hora uelit? quis iam omne futurum
|
180
|
proferet, aut cum quo uolucres mea fata loquentur?
|
|
hos quoque bellorum casus nobisque tibique
|
|
praescieras et (quanta sacro sub pectore uirtus!)
|
|
uenisti tamen et miseris comes additus armis.
|
|
et cum te tellus fatalisque hora uocaret,
|
185
|
tu Tyrias acies aduersaque signa uacasti
|
|
sternere; tunc etiam media de morte timendum
|
|
hostibus infestaque abeuntem uidimus hasta.
|
|
et nunc te quis casus habet? poterisne reuerti
|
|
sedibus a Stygiis altaque erumpere terra?
|
190
|
anne sedes hilaris iuxta, tua numina, Parcas
|
|
et uice concordi discis uentura docesque?
|
|
an tibi felices lucos miseratus Auerni
|
|
rector et Elysias dedit inseruare uolucres?
|
|
quidquid es, aeternus Phoebo dolor et noua clades
|
195
|
semper eris mutisque diu plorabere Delphis.
|
|
hic Tenedon Chrysenque dies partuque ligatum
|
|
Delon et intonsi claudet penetralia Branchi,
|
|
nec Clarias hac luce fores Didymaeaque quisquam
|
|
limina nec Lyciam supplex consultor adibit.
|
200
|
quin et cornigeri uatis nemus atque Molosso
|
|
quercus anhela Ioui Troianaque Thymbra tacebit.
|
|
ipsi amnes ipsaeque uolent arescere laurus,
|
|
ipse nihil certum sagis clangoribus aether
|
|
praecinet, et nulla ferientur ab alite nubes.
|
205
|
iamque erit ille dies quo te quoque conscia fatis
|
|
templa colant reddatque tuus responsa sacerdos.'
|
|
talia fatidico peragunt sollemnia regi,
|
|
ceu flammas ac dona rogo tristesque rependant
|
|
exequias mollique animam tellure reponant.
|
210
|
fracta dehinc cunctis auersaque pectora bello.
|
|
sic fortes Minyas subito cum funere Tiphys
|
|
destituit, non arma sequi, non ferre uidetur
|
|
remus aquas, ipsique minus iam ducere uenti.
|
|
iam fessis gemitu paulatim corda leuabat
|
215
|
exhaustus sermone dolor; nox addita curas
|
|
obruit et facilis lacrimis inrepere somnus.
|
|
at non Sidoniam diuersa in parte per urbem
|
|
nox eadem: uario producunt sidera ludo
|
|
ante domos intraque, ipsaeque ad moenia marcent
|
220
|
excubiae; gemina aera sonant Idaeaque terga
|
|
et moderata sonum uario spiramine buxus.
|
|
tunc dulces superos atque omne ex ordine alumnum
|
|
numen ubique sacri resonant paeanes, ubique
|
|
serta coronatumque merum. nunc funera rident
|
225
|
auguris ignari, contraque in tempore certant
|
|
Tiresian laudare suum; nunc facta reuoluunt
|
|
maiorum ueteresque canunt ab origine Thebas:
|
|
hi mare Sidonium manibusque attrita Tonantis
|
|
cornua et ingenti sulcatum Nerea tauro,
|
230
|
hi Cadmum lassamque bouem fetosque cruenti
|
|
Martis agros, alii Tyriam reptantia saxa
|
|
ad chelyn et duras animantem Amphiona cautes,
|
|
hi grauidam Semelen, illi Cythereia laudant
|
|
conubia et multa deductam lampade fratrum
|
235
|
Harmoniam: nullis deest sua fabula mensis.
|
|
ceu modo gemmiferum thyrso populatus Hydaspen
|
|
Eoasque domos nigri uexilla triumphi
|
|
Liber et ignotos populis ostenderet Indos.
|
|
tunc primum ad coetus sociaeque ad foedera mensae
|
240
|
semper inaspectum diraque in sede latentem
|
|
Oedipoden exisse ferunt uultuque sereno
|
|
canitiem nigram squalore et sordida fusis
|
|
ora comis laxasse manu sociumque benignos
|
|
adfatus et abacta prius solacia passum,
|
245
|
quin hausisse dapes insiccatumque cruorem
|
|
deiecisse genis. cunctos auditque refertque,
|
|
qui Ditem et Furias tantum et si quando regentem
|
|
Antigonen maestis solitus pulsare querelis.
|
|
causa latet. non hunc Tyrii fors prospera belli,
|
250
|
tantum bella iuuant; natum hortaturque probatque
|
|
nec uicisse uelit; sed primos comminus enses
|
|
et sceleris tacito rimatur semina uoto.
|
|
inde epulae dulces ignotaque gaudia uultu.
|
|
qualis post longae Phineus ieiunia poenae,
|
255
|
nil stridere domi uolucresque ut sensit abactas
|
|
(necdum tota fides), hilaris mensasque torosque
|
|
nec turbata feris tractauit pocula pennis.
|
|
cetera Graiorum curis armisque iacebat
|
|
fessa cohors; alto castrorum ex aggere Adrastus
|
260
|
laetificos tenui captabat corde tumultus,
|
|
quamquam aeger senio, sed agit miseranda potestas
|
|
inuigilare malis. illum aereus undique clamor
|
|
Thebanique urunt sonitus, et amara lacessit
|
|
tibia, tum nimio uoces marcore superbae
|
265
|
incertaeque faces et iam male peruigil ignis.
|
|
sic ubi per fluctus uno ratis obruta somno
|
|
conticuit, tantique maris secura iuuentus
|
|
mandauere animas: solus stat puppe magister
|
|
peruigil inscriptaque deus qui nauigat alno.
|
270
|
tempus erat iunctos cum iam soror ignea Phoebi
|
|
sensit equos penitusque cauam sub luce parata
|
|
Oceani mugire domum, seseque uagantem
|
|
colligit et leuiter moto fugat astra flagello:
|
|
concilium rex triste uocat, quaeruntque gementes
|
275
|
quis tripodas successor agat, quo prodita laurus
|
|
transeat atque orbum uittae decus. haud mora, cuncti
|
|
insignem fama sanctoque Melampode cretum
|
|
Thiodamanta uolunt, quicum ipse arcana deorum
|
|
partiri et uisas uni sociare solebat
|
280
|
Amphiaraus aues, tantaeque haud inuidus artis
|
|
gaudebat dici similem iuxtaque secundum.
|
|
illum ingens confundit honos inopinaque turbat
|
|
gloria et oblatas frondes summissus adorat
|
|
seque oneri negat esse parem, cogique meretur.
|
285
|
sicut Achaemenius solium gentesque paternas
|
|
excepit si forte puer, cui uiuere patrem
|
|
tutius, incerta formidine gaudia librat
|
|
an fidi proceres, ne pugnet uulgus habenis,
|
|
cui latus Euphratae, cui Caspia limina mandet;
|
290
|
sumere tunc arcus ipsumque onerare ueretur
|
|
patris equum uisusque sibi nec sceptra capaci
|
|
sustentare manu nec adhuc implere tiaran.
|
|
atque is ubi intorto signatus uellere crinem
|
|
conuenitque deis, hilari per castra tumultu
|
295
|
uadit ouans ac, prima sui documenta, sacerdos
|
|
Tellurem placare parat: nec futile maestis
|
|
id uisum Danais. geminas ergo ilicet aras
|
|
arboribus uiuis et adulto caespite texi
|
|
imperat, innumerosque deae, sua munera, flores
|
300
|
et cumulos frugum et quidquid nouat impiger annus
|
|
addit et intacto spargens altaria lacte
|
|
incipit: 'o hominum diuumque aeterna creatrix,
|
|
quae fluuios siluasque animarum et semina mundo
|
|
cuncta Prometheasque manus Pyrrhaeaque saxa
|
305
|
gignis, et impastis quae prima alimenta dedisti
|
|
mutastique uiris, quae pontum ambisque uehisque:
|
|
te penes et pecudum gens mitis et ira ferarum
|
|
et uolucrum requies; firmum atque inmobile mundi
|
|
robur inoccidui, te uelox machina caeli
|
310
|
aere pendentem uacuo, te currus uterque
|
|
circumit, o rerum media indiuisaque magnis
|
|
fratribus! ergo simul tot gentibus alma, tot altis
|
|
urbibus ac populis, subterque ac desuper una
|
|
sufficis, astriferumque domos Atlanta supernas
|
315
|
ferre laborantem nullo uehis ipsa labore:
|
|
nos tantum portare negas? nos, diua, grauaris?
|
|
quod, precor, ignari luimus scelus? an quia plebes
|
|
externa Inachiis huc aduentamus ab oris?
|
|
omne homini natale solum, nec te, optima, saeuo
|
320
|
tamque humili populos deceat distinguere fine
|
|
undique ubique tuos; maneas communis et arma
|
|
hinc atque inde feras; liceat, precor, ordine belli
|
|
pugnaces efflare animas et reddere caelo.
|
|
ne rape tam subitis spirantia corpora bustis,
|
325
|
ne propera: ueniemus enim, quo limite cuncti,
|
|
qua licet ire uia; tantum exorata Pelasgis
|
|
siste leuem campum, celeres neu praecipe Parcas.
|
|
at tu, care deis, quem non manus ulla nec enses
|
|
Sidonii, sed magna sinu Natura soluto,
|
330
|
ceu te Cirrhaeo meritum tumularet hiatu,
|
|
sic amplexa coit, hilaris des, oro, precatus
|
|
nosse tuos, caeloque et uera monentibus aris
|
|
concilies, et quae populis proferre parabas,
|
|
me doceas: tibi sacra feram praesaga, tuique
|
335
|
numinis interpres te Phoebo absente uocabo.
|
|
ille mihi Delo Cirrhaque potentior omni,
|
|
quo ruis, ille adytis melior locus.' haec ubi dicta,
|
|
nigrantes terra pecudes obscuraque mergit
|
|
armenta, ac uiuis cumulos undantis harenae
|
340
|
aggerat et uati mortis simulacra rependit.
|
|
talia apud Graios, cum iam Mauortia contra
|
|
cornua, iam saeuos fragor aereus excitat enses.
|
|
addit acerba sonum Teumesi e uertice crinem
|
|
incutiens acuitque tubas et sibila miscet
|
345
|
Tisiphone: stupet insolito clangore Cithaeron
|
|
marcidus et turres carmen non tale secutae.
|
|
iam trepidas Bellona fores armataque pulsat
|
|
limina, iam multo laxantur cardine Thebae.
|
|
turbat eques pedites, currus properantibus obstant,
|
350
|
ceu Danai post terga premant: sic omnibus alae
|
|
artantur portis septemque excursibus haerent.
|
|
Ogygiis it sorte Creon, Eteoclea mittunt
|
|
Neistae, celsas Homoloidas occupat Haemon,
|
|
Hypsea Proetiae, celsum fudere Dryanta
|
355
|
Electrae, quatit Hypsistas manus Eurymedontis,
|
|
culmina magnanimus stipat Dircaea Menoeceus.
|
|
qualis ubi auersi secretus pabula caeli
|
|
Nilus et Eoas magno bibit ore pruinas,
|
|
scindit fontis opes septemque patentibus aruis
|
360
|
in mare fert hiemes; penitus cessere fugatae
|
|
Nereides dulcique timent occurrere ponto.
|
|
tristis at inde gradum tarde mouet Inacha pubes,
|
|
praecipue Eleae Lacedaemoniaeque cohortes
|
|
et Pylii; subitum nam Thiodamanta sequuntur
|
365
|
augure fraudati, necdum accessere regenti.
|
|
nec tua te, princeps tripodum, sola agmina quaerunt:
|
|
cuncta phalanx sibi deesse putat; minor ille per alas
|
|
septimus extat apex. liquido uelut aethere nubes
|
|
inuida Parrhasiis unum si detrahat astris,
|
370
|
truncus honor Plaustri, nec idem riget igne reciso
|
|
axis, et incerti numerant sua sidera nautae.
|
|
sed iam bella uocant: alias noua suggere uires,
|
|
Calliope, maiorque chelyn mihi tendat Apollo.
|
|
fatalem populis ultro poscentibus horam
|
375
|
admouet atra dies, Stygiisque emissa tenebris
|
|
Mors fruitur caelo bellatoremque uolando
|
|
campum operit nigroque uiros inuitat hiatu,
|
|
nil uulgare legens, sed quae dignissima uita
|
|
funera, praecipuos annis animisque, cruento
|
380
|
ungue notat: iamque in miseros pensum omne Sororum
|
|
scinditur, et Furiae rapuerunt licia Parcis.
|
|
stat medius campis etiamnum cuspide sicca
|
|
Bellipotens, iamque hos clipeum, iam uertit ad illos
|
|
arma ciens aboletque domos, conubia, natos.
|
385
|
pellitur et patriae et, qui mente nouissimus exit,
|
|
lucis amor; tenet in capulis hastisque paratas
|
|
ira manus, animusque ultra thoracas anhelus
|
|
conatur, galeaeque tremunt horrore comarum.
|
|
quid mirum caluisse uiros? flammantur in hostem
|
390
|
cornipedes niueoque rigant sola putria nimbo,
|
|
corpora ceu mixti dominis irasque sedentum
|
|
induerint: sic frena terunt, sic proelia poscunt
|
|
hinnitu tolluntque armos equitesque supinant.
|
|
iamque ruunt, primusque uirum concurrere puluis
|
395
|
incipit, et spatiis utrimque aequalibus acti
|
|
aduentant mediumque uident decrescere campum.
|
|
iam clipeus clipeis, umbone repellitur umbo,
|
|
ense minax ensis, pede pes et cuspide cuspis:
|
|
sic obnixa acies pariter suspiria fumant,
|
400
|
admotaeque nitent aliena in casside cristae.
|
|
pulcher adhuc belli uultus: stant uertice coni,
|
|
plena armenta uiris, nulli sine praeside currus,
|
|
arma loco, splendent clipei pharetraeque decorae
|
|
cingulaque et nondum deforme cruoribus aurum.
|
405
|
at postquam rabies et uitae prodiga uirtus
|
|
emisere animos, non tanta cadentibus Haedis
|
|
aeriam Rhodopen solida niue uerberat Arctos,
|
|
nec fragor Ausoniae tantus cum Iuppiter omni
|
|
arce tonat, tanta quatitur nec grandine Syrtis
|
410
|
cum Libyae Boreas Italos niger attulit imbres.
|
|
exclusere diem telis, stant ferrea caelo
|
|
nubila, nec iaculis artatus sufficit aer.
|
|
hi pereunt missis, illi redeuntibus hastis,
|
|
concurrunt per inane sudes et mutua perdunt
|
415
|
uulnera, concurrunt hastae, stridentia funda
|
|
saxa pluunt, uolucres imitantur fulgura glandes
|
|
et formidandae non una morte sagittae.
|
|
nec locus ad terram telis: in corpora ferrum
|
|
omne cadit; saepe ignari perimuntque caduntque
|
420
|
casus agit uirtutis opus: nunc turba recedit,
|
|
nunc premit, ac uicibus tellurem amittit et aufert.
|
|
ut uentis nimbisque minax cum soluit habenas
|
|
Iuppiter alternoque adfligit turbine mundum:
|
|
stat caeli diuersa acies, nunc fortior Austri,
|
425
|
nunc Aquilonis hiems, donec pugnante procella
|
|
aut nimiis hic uicit aquis, aut ille sereno.
|
|
principium pugnae turmas Asopius Hypseus
|
|
Oebalias (namque hae magnum et gentile tumentes
|
|
Euboicum duris rumpunt umbonibus agmen)
|
430
|
reppulit erepto cunei ductore Menalca.
|
|
hic et mente Lacon, crudi torrentis alumnus
|
|
(nec turpauit auos), hastam ultra pectus euntem,
|
|
ne pudor in tergo, per et ossa et uiscera retro
|
|
extrahit atque hosti dextra labente remittit
|
435
|
sanguineam: dilecta genis morientis oberrant
|
|
Taygeta et pugnae laudataque uerbera matri.
|
|
Phaedimon Iasiden arcu Dircaeus Amyntas
|
|
destinat: heu celeres Parcae! iam palpitat aruis
|
|
Phaedimus, et certi nondum tacet arcus Amyntae.
|
440
|
abstulit ex umero dextram Calydonius Agreus
|
|
Phegeos: illa suum terra tenet improba ferrum
|
|
et mouet; extimuit sparsa inter tela iacentem
|
|
praegrediens truncamque tamen percussit Acoetes.
|
|
Iphin atrox Acamas, Argum ferus impulit Hypseus,
|
445
|
strauit Abanta Pheres, diuersaque uulnera flentes
|
|
Iphis eques, pedes Argus, Abas auriga iacebant.
|
|
Inachidae gemini geminos e sanguine Cadmi
|
|
occultos galeis (saeua ignorantia belli)
|
|
perculerant ferro; sed dum spolia omnia caesis
|
450
|
eripiunt, uidere nefas, et maestus uterque
|
|
respicit ad fratrem pariterque errasse queruntur.
|
|
cultor Ion Pisae cultorem Daphnea Cirrhae
|
|
turbatis prostrauit equis: hunc laudat ab alto
|
|
Iuppiter, hunc tardus frustra miseratur Apollo.
|
455
|
ingentes Fortuna uiros inlustrat utrimque
|
|
sanguine in aduerso: Danaos Cadmeius Haemon
|
|
sternit agitque, furens sequitur Tyria agmina Tydeus;
|
|
Pallas huic praesens, illum Tirynthius implet.
|
|
qualiter hiberni summis duo montibus amnes
|
460
|
franguntur geminaque cadunt in plana ruina:
|
|
contendisse putes uter arua arbustaque tollat
|
|
altius aut superet pontes; et cum una receptas
|
|
confundit iam uallis aquas, sibi quisque superbus
|
|
ire cupit, pontoque negant descendere mixti.
|
465
|
ibat fumiferam quatiens Onchestius Idas
|
|
lampada per medios turbabatque agmina Graium,
|
|
igne uiam rumpens; magno quem comminus ictu
|
|
Tydeos hasta feri dispulsa casside fixit.
|
|
ille ingens in terga iacet, stat fronte superstes
|
470
|
lancea, conlapsae ueniunt in tempora flammae.
|
|
prosequitur Tydeus: 'saeuos ne dixeris Argos,
|
|
igne tuo, Thebane, (rogum concedimus) arde!'
|
|
inde, uelut primo tigris gauisa cruore
|
|
per totum cupit ire pecus, sic Aona saxo,
|
475
|
ense Pholum, Chromin ense, duos Helicaonas hasta
|
|
transigit, Aegaeae Veneris quod Maera sacerdos
|
|
ediderat prohibente dea; uos praeda cruenti
|
|
Tydeos, it saeuas etiamnum mater ad aras.
|
|
nec minus Herculeum contra uagus Haemona ducit
|
480
|
sanguis: inexpleto rapitur per milia ferro,
|
|
nunc tumidae Calydonis opes, nunc torua Pylenes
|
|
agmina, nunc maestae fundens Pleuronis alumnos,
|
|
donec in Olenium fessa iam cuspide Buten
|
|
incidit. hunc turmis obuersum et abire uetantem
|
485
|
adgreditur; puer ille, puer malasque comamque
|
|
integer, ignaro cui tunc Thebana bipennis
|
|
in galeam librata uenit: finduntur utroque
|
|
tempora diuiduique cadunt in bracchia crines,
|
|
et non hoc metuens inopino limine uita
|
490
|
exiluit. tunc flauum Hypanin flauumque Politen
|
|
(ille genas Phoebo, crinem hic pascebat Iaccho:
|
|
saeuus uterque deus), uictis Hyperenora iungit
|
|
conuersumque fuga Damasum; sed lapsa per armos
|
|
hasta uiri trans pectus abit parmamque tenenti
|
495
|
excutit et summa fugiens in cuspide portat.
|
|
sterneret aduersos etiamnum Ismenius Haemon
|
|
Inachidas (nam tela regit uiresque ministrat
|
|
Amphitryoniades), saeuum sed Tydea contra
|
|
Pallas agit. iamque aduerso uenere fauore
|
500
|
comminus, et placido prior haec Tirynthius ore:
|
|
'fida soror, quaenam hunc belli caligine nobis
|
|
congressum fortuna tulit? num regia Iuno
|
|
hoc molita nefas? citius me fulmina contra
|
|
(infandum!) ruere et magno bellare parenti
|
505
|
aspiciat. genus huic—sed mitto agnoscere, quando
|
|
tu diuersa foues, nec si ipsum comminus Hyllum
|
|
Tydeos hasta tui Stygioque ex orbe remissum
|
|
Amphitryona petat; teneo aeternumque tenebo
|
|
quantum haec, diua, manus, quotiens sudauerit aegis
|
510
|
ista mihi, duris famulus dum casibus omnes
|
|
lustro uagus terras; ipsa (heu!) comes inuia mecum
|
|
Tartara, ni superos Acheron excluderet, isses.
|
|
tu patriam caelumque mihi—quis tanta relatu
|
|
aequet? habe totas, si mens excindere, Thebas.
|
515
|
cedo equidem ueniamque precor.' sic orsus abibat.
|
|
Pallada mulcet honos: rediit ardore remisso
|
|
uultus et erecti sederunt pectoris angues.
|
|
sensit abisse deum; leuius Cadmeius Haemon
|
|
tela rotat nulloque manum cognoscit in ictu.
|
520
|
tunc magis atque magis uires animusque recedunt,
|
|
nec pudor ire retro; cedentem Acheloius heros
|
|
impetit, et librans uni sibi missile telum
|
|
derexit iactus summae qua margine parmae
|
|
ima sedet galea et iuguli uitalia lucent.
|
525
|
nec frustrata manus, mortemque inuenerat hasta;
|
|
sed prohibet paulumque umeri libare sinistri
|
|
praebuit et merito parcit Tritonia fratri.
|
|
ille tamen nec stare loco nec comminus ire
|
|
amplius aut uultus audet perferre cruenti
|
530
|
Tydeos, aegra animo uis ac fiducia cessit.
|
|
qualis saetigeram Lucana cuspide frontem
|
|
strictus aper, penitus cui non infossa cerebro
|
|
uulnera, nec felix dextrae tenor, in latus iras
|
|
frangit et expertae iam non uenit obuius hastae.
|
535
|
ecce ducem turmae certa indignatus in hostem
|
|
spicula felici Prothoum torquere lacerto,
|
|
turbidus Oenides una duo corpora pinu,
|
|
cornipedemque equitemque, ferit: ruit ille ruentem
|
|
in Prothoum lapsasque manu quaerentis habenas
|
540
|
in uultus galeam clipeumque in pectora calcat,
|
|
saucius extremo donec cum sanguine frenos
|
|
respuit et iuncta domino ceruice recumbit.
|
|
sic ulmus uitisque, duplex iactura colenti,
|
|
Gaurano de monte cadunt, sed maestior ulmus
|
545
|
quaerit utrumque nemus, nec tam sua bracchia labens
|
|
quam gemit adsuetas inuitaque proterit uuas.
|
|
sumpserat in Danaos Heliconius arma Corymbus,
|
|
ante comes Musis, Stygii cui conscia pensi
|
|
ipsa diu positis letum praedixerat astris
|
550
|
Vranie. cupit ille tamen pugnasque uirosque,
|
|
forsitan ut caneret; longa iacet ipse canendus
|
|
laude, sed amissum mutae fleuere Sorores.
|
|
pactus Agenoream primis Atys ibat ab annis
|
|
Ismenen, Tyrii iuuenis non Aduena belli.
|
555
|
quamuis Cirrha domus, soceros nec tristibus actis
|
|
auersatus erat; sponsam quin castus amanti
|
|
squalor et indigni commendat gratia luctus.
|
|
ipse quoque egregius, nec pectora uirginis illi
|
|
diuersa, inque uicem, sineret fortuna, placebant.
|
560
|
bella uetant taedas, iuuenique hinc maior in hostes
|
|
ira; ruit primis inmixtus et agmina Lernae
|
|
nunc pedes ense uago, prensis nunc celsus habenis,
|
|
ceu spectetur, agit. triplici uelauerat ostro
|
|
surgentes etiamnum umeros et leuia mater
|
565
|
pectora; tunc auro phaleras auroque sagittas
|
|
cingulaque et manicas, ne coniuge uilior iret,
|
|
presserat et mixtum cono crispauerat aurum.
|
|
talibus (heu!) fidens uocat ultro in proelia Graios.
|
|
ac prima in faciles grassatus cuspide turmas
|
570
|
arma refert sociis et in agmina fida peracta
|
|
caede redit. sic Hyrcana leo Caspius umbra
|
|
nudus adhuc nulloque iubae flauentis honore
|
|
terribilis magnique etiamnum sanguinis insons,
|
|
haud procul a stabulis captat custode remoto
|
575
|
segne pecus teneraque famem consumit in agna.
|
|
mox ignotum armis ac solo corpore mensus
|
|
Tydea non timuit, fragilique lacessere telo
|
|
saepius infrendentem aliis aliosque sequentem
|
|
ausus erat. tandem inualidos Aetolus ad ictus
|
580
|
forte refert oculos et formidabile ridens,
|
|
'iamdudum uideo, magnum cupis, improbe, leti
|
|
nomen' ait; simul audacem non ense nec hasta
|
|
dignatus leuiter digitis imbelle solutis
|
|
abiecit iaculum: latebras tamen inguinis alte
|
585
|
missile, ceu totis intortum uiribus, hausit.
|
|
praeterit haud dubium fati et spoliare superbit
|
|
Oenides. 'neque enim has Marti aut tibi, bellica Pallas,
|
|
exuuias figemus' ait 'procul arceat ipsum
|
|
ferre pudor; uix, si bellum comitata relictis
|
590
|
Deipyle thalamis, illi inludenda tulissem.'
|
|
sic ait, et belli maiora ad praemia mente
|
|
ducitur: innumeris ueluti leo forte potitus
|
|
caedibus imbelles uitulos mollesque iuuencas
|
|
transmittit: magno furor est in sanguine mergi
|
595
|
nec nisi regnantis ceruice recumbere tauri.
|
|
at non semianimi clamore Menoecea lapsus
|
|
fallit Atys: praeuertit equos curruque citato
|
|
desilit: instabat pubes Tegeaea iacenti,
|
|
nec prohibent Tyrii. 'pudeat, Cadmea iuuentus,
|
600
|
terrigenas mentita patres! quo tenditis,' inquit,
|
|
'degeneres? meliusne iacet pro sanguine nostro
|
|
hospes Atys? tantum hospes adhuc et coniugis ultor
|
|
infelix nondum iste suae; nos pignora tanta
|
|
prodimus?' insurgunt iusto firmata pudore
|
605
|
agmina, cuique suae rediere in pectora curae.
|
|
interea thalami secreta in parte sorores,
|
|
par aliud morum miserique innoxia proles
|
|
Oedipodae, uarias miscent sermone querelas.
|
|
nec mala quae iuxta, sed longa ab origine fati,
|
610
|
haec matris taedas, oculos ast illa paternos,
|
|
altera regnantem, profugum gemit altera fratrem,
|
|
bella ambae. grauis hinc miseri cunctatio uoti:
|
|
nutat utroque timor, quemnam hoc certamine uictum,
|
|
quem uicisse uelint: tacite praeponderat exul.
|
615
|
sic Pandioniae repetunt ubi fida uolucres
|
|
hospitia atque larem bruma pulsante relictum
|
|
stantque super nidos ueterisque exordia fati
|
|
adnarrant tectis: it truncum ac flebile murmur;
|
|
uerba putant, uoxque illa tamen non dissona uerbis.
|
620
|
atque ibi post lacrimas et longa silentia rursus
|
|
incohat Ismene: 'quisnam hic mortalibus error?
|
|
quae decepta fides? curam inuigilare quieti
|
|
claraque per somnos animi simulacra reuerti?
|
|
ecce ego, quae thalamos, nec si pax alta maneret,
|
625
|
tractarem sensu, (pudet heu!) conubia uidi
|
|
nocte, soror; sponsum unde mihi sopor attulit amens
|
|
uix notum uisu? semel his in sedibus illum,
|
|
dum mea nescio quo spondentur foedera pacto,
|
|
respexi non sponte, soror. turbata repente
|
630
|
omnia cernebam, subitusque intercidit ignis,
|
|
meque sequebatur rabido clamore reposcens
|
|
mater Atyn. quaenam haec dubiae praesagia cladis?
|
|
nec timeo, dum tuta domus milesque recedat
|
|
Doricus et tumidos liceat componere fratres.'
|
635
|
talia nectebant, subito cum pigra tumultu
|
|
expauit domus, et multo sudore receptus
|
|
fertur Atys, seruans animam iam sanguine nullo,
|
|
cui manus in plaga, dependet languida ceruix
|
|
exterior clipeo, crinesque a fronte supini.
|
640
|
prima uidet caramque tremens Iocasta uocabat
|
|
Ismenen: namque hoc solum moribunda precatur
|
|
uox generi, solum hoc gelidis iam nomen inerrat
|
|
faucibus. exclamant famulae, tollebat in ora
|
|
uirgo manus, tenuit saeuus pudor; attamen ire
|
645
|
cogitur, indulget summum hoc Iocasta iacenti
|
|
ostenditque offertque. quater iam morte sub ipsa
|
|
ad nomen uisus defectaque fortiter ora
|
|
sustulit; illam unam neglecto lumine caeli
|
|
aspicit et uultu non exatiatur amato.
|
650
|
tunc quia nec genetrix iuxta positusque beata
|
|
morte pater, sponsae munus miserabile tradunt
|
|
declinare genas; ibi demum teste remoto
|
|
fassa pios gemitus lacrimasque in lumina fudit.
|
|
dumque ea per Thebas, aliis serpentibus ardens
|
655
|
et face mutata bellum integrabat Enyo.
|
|
arma uolunt, primos ueluti modo comminus ictus
|
|
sustulerint omnisque etiamnum luceat ensis.
|
|
eminet Oenides: quamuis et harundine certa
|
|
Parthenopaeus agat, morientumque ora furenti
|
660
|
Hippomedon proculcet equo, Capaneaque pinus
|
|
iam procul Aoniis uolet agnoscenda cateruis,
|
|
Tydeos illa dies, illum fugiuntque tremuntque
|
|
clamantem: 'quo terga datis? licet ecce peremptos
|
|
ulcisci socios maestamque rependere noctem.
|
665
|
ille ego inexpletis solus qui caedibus hausi
|
|
quinquaginta animas: totidem, totidem heia gregatim
|
|
ferte manus! nulline patres, nulline iacentum
|
|
unanimi fratres? quae tanta obliuio luctas?
|
|
quam pudet Inachias contentum abiisse Mycenas!
|
670
|
hine super Thebis? haec robora regis? ubi autem
|
|
egregius dux ille mihi?' simul ordine laeuo
|
|
ipsum exhortantem cuneos capitisque superbi
|
|
insignem fulgore uidet; nec segnius ardens
|
|
occurrit, niueo quam flammiger ales olori
|
675
|
inminet et magna trepidum circumligat umbra.
|
|
tunc prior: 'Aoniae rex o iustissime gentis,
|
|
imus in arma palam tandemque ostendimus enses,
|
|
an noctem et solitas placet expectare tenebras?'
|
|
ille nihil contra, sed stridula cornus in hostem
|
680
|
it referens mandata ducis, quam prouidus heros
|
|
iam iam in fine uiae percussam obliquat, et ipse
|
|
telum ingens auide et quanto non ante lacerto
|
|
impulit. ibat atrox finem positura duello
|
|
lancea (conuertere oculos utrimque fauentes
|
685
|
Sidonii Graique dei), crudelis Erinys
|
|
obstat et infando differt Eteoclea fratri,
|
|
cuspis in armigerum Phlegyan peccauit. ibi ingens
|
|
pugna uirum, stricto nam saeuior inruit ense
|
|
Aetolus, retroque datum Thebana tegebant
|
690
|
arma ducem. sic densa lupum iam nocte sub atra
|
|
arcet ab apprenso pastorum turba iuuenco;
|
|
improbus erigitur contra, nec cura uetantes
|
|
impetere: illum, illum, semel in quem uenerat, urguet.
|
|
non secus obiectas acies turbamque minorem
|
695
|
dissimulat transitque manu; tamen ora Thoantis,
|
|
pectora Deilochi, Clonii latus, ilia torui
|
|
perforat Hippotadae; truncis sua membra remittit
|
|
interdum galeasque rotat per nubila plenas.
|
|
et iam corporibus sese spoliisque cadentum
|
700
|
clauserat; unum acies circum consumitur, unum
|
|
omnia tela uouent: summis haec ossibus haerent,
|
|
pars frustrata cadunt, partem Tritonia uellit,
|
|
multa rigent clipeo. densis iam consitus hastis
|
|
ferratum quatit umbo nemus, tergoque fatiscit
|
705
|
atque umeris gentilis aper; nusquam ardua coni
|
|
gloria, quique apicem toruae Gradiuus habebat
|
|
cassidis, haud laetum domino ruit omen: inusta
|
|
temporibus nuda aera sedent, circumque sonori
|
|
uertice percusso uoluuntur in arma molares.
|
710
|
iam cruor in galea, iam saucia proluit ater
|
|
pectora permixtus sudore et sanguine torrens.
|
|
respicit hortantes socios et Pallada fidam
|
|
longius opposita celantem lumina parma:
|
|
ibat enim magnum lacrimis inflectere patrem.
|
715
|
ecce secat Zephyros ingentem fraxinus iram
|
|
fortunamque ferens; teli non eminet auctor:
|
|
Astacides Melanippus erat, nec prodidit ipse
|
|
et uellet latuisse manum, sed gaudia turmae
|
|
monstrabant trepidum; nam flexus in ilia Tydeus
|
720
|
summissum latus et clipei laxauerat orbem.
|
|
clamorem Aonii miscent gemitumque Pelasgi,
|
|
obiectantque manus indignantemque tuentur.
|
|
ille per oppositos longe rimatus amarum
|
|
Astaciden, totis animae se cogit in ictum
|
725
|
reliquiis telumque iacit quod proximus Hopleus
|
|
praebuerat: perit expressus conamine sanguis.
|
|
tunc tristes socii cupidum bellare (quis ardor!)
|
|
et poscentem hastas mediaque in morte negantem
|
|
expirare trahunt, summique in margine campi
|
730
|
effultum gemina latera inclinantia parma
|
|
ponunt, ac saeui rediturum ad proelia Martis
|
|
promittunt flentes. sed et ipse recedere caelum
|
|
ingentesque animos extremo frigore labi
|
|
sensit, et innixus terrae, 'miserescite,' clamat,
|
735
|
'Inachidae: non ossa precor referantur ut Argos
|
|
Aetolumue larem; nec enim mihi cura supremi
|
|
funeris: odi artus fragilemque hunc corporis usum,
|
|
desertorem animi. caput, o caput, o mihi si quis
|
|
apportet, Melanippe, tuum! nam uolueris aruis,
|
740
|
fido equidem, nec me uirtus suprema fefellit.
|
|
i, precor, Atrei si quid tibi sanguinis umquam,
|
|
Hippomedon, uade, o primis puer inclute bellis
|
|
Arcas, et Argolicae Capaneu iam maxime turmae.'
|
|
moti omnes, sed primus abit primusque repertum
|
745
|
Astaciden medio Capaneus e puluere tollit
|
|
spirantem laeuaque super ceruice reportat,
|
|
terga cruentantem concussi uulneris unda:
|
|
qualis ab Arcadio rediit Tirynthius antro
|
|
captiuumque suem clamantibus intulit Argis.
|
750
|
erigitur Tydeus uultuque occurrit et amens
|
|
laetitiaque iraque, ut singultantia uidit
|
|
ora trahique oculos seseque agnouit in illo,
|
|
imperat abscisum porgi, laeuaque receptum
|
|
spectat atrox hostile caput, gliscitque tepentis
|
755
|
lumina torua uidens et adhuc dubitantia figi.
|
|
infelix contentus erat: plus exigit ultrix
|
|
Tisiphone; iamque inflexo Tritonia patre
|
|
uenerat et misero decus inmortale ferebat,
|
|
atque illum effracti perfusum tabe cerebri
|
760
|
aspicit et uiuo scelerantem sanguine fauces
|
|
(nec comites auferre ualent): stetit aspera Gorgon
|
|
crinibus emissis rectique ante ora cerastae
|
|
uelauere deam; fugit auersata iacentem,
|
|
nec prius astra subit quam mystica lampas et insons
|
765
|
Ilissos multa purgauit lumina lympha.
|
|