DE MVNITIONIBVS CASTRORVM
  Nunc papilionum tensionem cohortium supra 1.1
scriptarum ostendimus. Papilio unus occupat pedes
X, accipit incrementum tensurae pedes II, tegit
homines VIII. Plena centuria habet milites LXXX:
erunt papiliones X, qui decurrunt in longitudine 5
pedum CXX. Nam quod ad latitudinem [est] he-
mistrigii pedum XXX attinet, papilioni dantur
pedes X, armis pedes V, iumentis pedes VIIII:
fiunt pedes XXIIII; hoc bis XLVIII: quoniam,
cum contrariae tendent, efficitur striga pedum LX, 10
reliqui pedes XII qui conuersantibus spatio suffi-
cient. Haec pedatura ad plenam centuriam est com-
putata. Ex quibus in uigiliis singulis <quaterni>
erunt et non plus quam octonos papiliones sin-
gulae tendunt. Ita fiet ut centurio eorum in eadem 15
pedatura eorum papilionum tensionem accipiat;
alioquin plus dari oportuisset.
  Legiones, quoniam sunt militiae prouinciales 2.1
fidelissimae, ad uallum tendere debent, ut opus
ualli tueantur et exercitum gentibus imperatum
suo numero corporali in muro teneant. Quando au-
tem supplementa plura fuerint, ubi necesse est 5
cohortis pedaturam extendere, seruata latitudine
hemistrigii, et id pede manenti, eam mutabimus,
ut quibus fuit CXX per CLXXX, sic sit XC per
CCXL, in modum formae subiectae, uel LX per
CCCLX, similiter ut forma ostenditur. XXX enim 10
pedes per DCCXX cohors <in> unum occupat:
nunc, quotiens latitudo duplicatur, longitudo pari-
ter minuetur. Quodsi legiones plures acceperimus
et supplementa pauciora, ut necessarium sit cohor-
tis circa uallum crebrius ponere, conuertimus peda- 15
turam: quod fuerit signis, tabulino <erit> nec hemis-
trigia mutabimus ratione tensurae suae. Cuiusque
generis <formam> subiecimus. Aliquando cohorti CL
per CL solet adsignari, sed, in quantum fieri potest,
deuitari debet de eo, quod centuriae suo ordine 20
tendere non poterint et pedatura cohortis una
parte nudabitur, sicut forma subiecta est.
  Cohors prima causa signorum et aquilae in- 3.1
tra uiam sagulariam et, quoniam duplum numerum
habet, duplam pedaturam accipiet, utputa signis
pedes CXX, tabulino pedes CCCLX, uel signis
<pedes> CLXXX, tabulino pedes CCXL; formae 5
ratio ut reliquis. Igitur si legiones impares, hoc est
tres, acceptae fuerint, duae primae lateribus prae-
torii per rigorem uiae sagularis tendere debebunt,
alia in praetentura similiter per rigorem uiae sagu-
laris intrantibus portam praetoriam parte laeua; 10
dextra cohors contraria tendat ut possit exercitus
combinatus educi.
  Quotiens autem quinque uel sex legiones 4.1
acceptae fuerint, binae cohortes primae lateribus
praetorii tendere debebunt, duae in praetentura
supra quibus ualetudinaria, deinde uexillarii uel
cohors secunda; et si res exiget, cohors peditata 5
quingenaria loco uexillariorum solet superponi, et
si strictior fuerit pedatura, cohorti legionariae dari
debet, sed numero suo, ut CXX pedes ualetudina-
rium et reliqua quae supra tendent accipiant, hoc
est ueterinarium et fabrica, quae ideo longius posita 10
est ut ualetudinarium quietum esse conualescenti-
bus posset. Quorum pedatura in singulas species ad
homines CC solet computari.
  Vexillarii legionum eandem pedaturam acci- 5.1
pere debent quam cohors legionaria, quae ad sescen-
tenos homines computatur, causa impedimentorum.
Tendere debent in praetentura uel latere praetorii,
ut dixeram, super cohortes [ut] primas. Ad uallum, 5
si fieri potest, ideo tendere non debent, quod le-
gatus eorum pariter non sit et si casu ab hoste
uallum interruptum fuerit, legio et legatus eorum
per uexillarios factum esse contendet.
  Cohortes praetoriae lateribus praetorii tendere 6.1
debent et duplam pedaturam recipere quod tento-
riis maioribus utantur. Primipilares etiam et euocati
in eadem pedatura locum accipiunt.
  Equites praetoriani latere dextro praetorii, 7.1
singulares imperatoris latere sinistro. Quorum si
maior numerus fuerit, utputa singulares DC, prae-
toriani CCC, poterint CL singulares in striga prae-
torianorum tendere. Ita fiet ut et pari numero 5
dispositi <sint et> decuriones et reliqui principales
eorum binos equos possidentes propensius tendant.
Et si minor numerus utrorumque fuerit, ut centenis
equitibus hemistrigiis suis laxius tendant, non erit
haesitandum, quoniam officialibus lateri dextro proxi- 10
mis ibi pedatura adsignaretur.
  Quodsi cohortes praetoriae impares acceptae 8.1
fuerint, quoniam numerus et dispositio dextra
laeuaque praetorii cohortium a paribus esse debent,
loco cohortis equites praetoriani ponentur. Singu-
lares autem [C] si DCCC aut DCCCC fuerint, pari 5
numero integris strigis lateribus tendere debebunt;
si ad D fuerint, [ut] striga eis sufficiat.
  Illud maxime obseruare debebimus ut latus 9.1
praetorii non plus quam DCCXX pedes longitu-
dinis accipiat. Ita fiet ut cohortes praetoriae et re-
liquus numerus qui latere praetorii tendit integris
strigis sua pedatura optime tendant. Nam, quan- 5
tum ad latitudinem praetorii totius attinet, a CLX
ad CCXX potest obseruari in longitudinem, ut su-
pra dixi, pedum DCCXX. Stationi dari oportet
secundum praetorium pedes XX et, si res exigit,
pedes X sufficient. 10
  Item comitibus imperatoris nostri a pedibus L 10.1
[ut] ad LXX potest obseruari, in qua pedatura
praefecto praetorio primo loco a uia principali adsi-
gnari debet. Interposita deinde uia cohortes prae-
toriae et reliquus numerus prout disponi debent 5
[de] libello ostendimus.
  Aris institutis in formam partis imae, au- 11.1
guratorium parte dextra praetorii ad uiam princi-
palem adsignabimus, ut dux in eo augurium recte
capere possit; parte laeua tribunal statuitur, ut
augurio accepto insuper ascendat et exercitum 5
felici auspicio adloquatur.
  In introitu praetorii partis mediae ad uiam 12.1
principalem gromae locus appellatur quod turba
ibi congruat siue in dictatione metationis posito
in eodem loco ferramento groma superponatur,
ut portae castrorum in conspectu rigoris stellam 5
efficiant. Et professores eius artis causa supra
scripta gromatici sunt cognominati.
  Viae uicinariae ideo dantur percurrentes 13.1
proxime sagularem, ut ad eruptionem exercitus ex-
pediti progredi possint.
  Nunc praetenturae rationem exponam. Via 14.1
principalis quae est inter portas dexteriorem et
sinistriorem, quae a principiis nomen obtinet, esse
debet latitudine eadem qua opus pedum LX quod
est inter uallum et legiones et ideo a quibusdam 5
interuallum est cognominatum. Item uia quae ducit
ad portam praetoriam,—a praetorio sine dubio
uia praetoria dicitur—, latitudine, ut supra, pe-
dum LX, propter quam rigore tensurae suae supe-
riores strigae in praetentura non percurrunt, quo- 10
niam ad uiam praetoriam signa spectare debebunt.
  Dabimus itaque infra uiam principalem le- 15.1
gatis pedaturam quod scamnum est appellatum
nec communis strigarum dictationem metationis
habet propter legionum numerum incertum, quod
[non] semper latitudine a pedibus L ad LXXX ob- 5
seruari debebit, prout numerus legionum effecerit.
In quo tribuni cohortium praetoriarum tendere
solent. Similiter tribunis legionum inferius adsi-
gnari debet, quod aeque scamnum dicitur; a quo
uia interposita alae miliariae uel quingenariae, et 10
deinceps; prout quis tendere debebit in forma su-
biecimus.
  Nunc, ut suo referam loco, ad alam milia- 16.1
riam. Turmas habet XXIIII, in eis decuriones,
duplicarii, sesquiplicarii: idem qui et numerus
turmarum est. Alunt equos singuli decuriones ter-
nos, duplicarii et sesquiplicarii binos. Sic super 5
numerum equorum mille,—deductis singulis
qui in numerum computantur—, XCVI. Ala quin-
genaria turmas habet XVI, decuriones et reliqua
prout numerum turmarum, amplius equos, ut su-
pra, LXIIII. Et ideo in singulis equitibus terni 10
pedes computantur; mille efficitur <ut> in eo pede
praefectus alae pedaturam accipiat et principales
eorum aliquo laxius tendant; alioquin singuli binos
pedes et semisses acciperent.
  Quantum autem ad retenturam pertinet, uia 17.1
quae est super praetorio, per cuius rigorem utraque
parte, cum maior exercitus est, hoc est quinque
legiones et supra, portae quintanae dari solent,
accipere debet latitudinem pedum XL; si portae 5
ibi datae fuerint, L pedes accipiet, et cognomina-
tur etiam quintana causa copiarum.
  Quaestorium dicitur quod aliquando quaes- 18.1
tores ibi pedaturam acceperint; quod est supra
praetorium in rigore portae quae <a> cohortibus
decimis ibi tendentibus decimana est appellata.
Quaestorium minore esse debet latitudine quam 5
praetorium, ut strigae statorum posticum praetorii
proximae sint. In quo maxime legati hostium et
obsides; et si qua praeda facta fuerit, in quaes-
torio ponitur.
  Lateribus eiusdem tendere debent ad uiam 19.1
quintanam centuriae statorum ut posticum prae-
torii tueantur et proximi sint praetorium; quibus
duplam pedaturam adsignabimus quod eisdem ten-
toriis utantur quibus cohortes praetoriae. Super 5
quos cohors peditata quingenaria uel equitata,
prout strigae magnitudo fuerit, poni debebit. Et
per reliquas strigas cohortes peditatae uel equitatae
ad uiam quintanam spectare debebunt; et super
symmacharii et reliquae nationes tendere debebunt; 10
et ita fiet ut omni parte nationes, ut supra scrip-
tum, contineantur.
  Viae sagulariae XXX pedes sufficient; <si> 20.1
quinque legiones fuerint, XL pedes latitudinis
accipere debebit. Scholae cohortibus primis, ubi
munera legionum dicuntur, in scamno legatorum
contra aquilam dari debent. 5
  Castra, in quantum fieri potuerit, tertiata 21.1
esse debebunt, ut flatus aurae aestus exercitus
leniat. Hoc dixi tertiata, utputa longum pedes
IICCCC, latum pedes MDC. Si longiora fuerint,
classica dicentur nec bucinum in tumultu ad por- 5
tam decimanam facile potuerit exaudiri; si latiora
fuerint, proxime quadraturam sequens est dictatio.
  Quantum attinet ad ea quae sunt necessa- 22.1
ria, satis, puto, diligenter rettulimus, et si quae
rationes adhuc fuerint necessariae, suo referam
loco. Praeterea munitionem castrorum et soli elec-
tionem <in> statuenda metatione <et> artem iniqui- 5
tates locorum uitandi ne praeterisse uidear, breuiter
in parte ima exponam.
  Interim ostendam inceptationem metationis 23.1
et numeros compositae formae recognoscamus. Ad-
monebimus itaque quis ubi tendere debeat. Late-
ribus praetorii cohortes praetoriae et equites prae-
toriani, equites singulares imperatoris, alae milia- 5
riae uel quingenariae; si pedatura permiserit, uexil-
larii et cohortes secundae uel [quinquaginta] pedi-
tatae quingenariae super cohortes primas.
  Praetendunt alae miliariae uel quingenariae, 24.1
Mauri equites, Pannonii ueredarii; classici omnes
ideo praetendunt quod ad uias muniendas primi
exeunt et quo sint tutiores, a Mauris equitibus et
Pannoniis ueredariis operantes proteguntur; qui 5
a cohortibus primis proximi tendere debent, uexillarii
legionum; item exploratores in striga cohortis primae.
  Retendunt cohortes equitatae miliariae uel 25.1
quingenariae, quarum rationes subieci. Omnis miles
prouincialis accipit pedaturam pedem adiecta quinta
per totam latitudinem hemistrigii, eques autem
duo semis adiecta quinta. Nunc quotiens numeros 5
acceperimus, ut retenturam computemus, cohortes
equitatas ad numerum peditum redigimus ut equi-
tibus cum cohortibus suis pedaturam facilius adsi-
gnemus.
  Habet itaque cohors equitata miliaria equites 26.1
CCXL, quod redigo ad peditem, ut pedem, quod
accipit miles, redigo ad duo semis, quod accipit
eques: fit, dimidia sumpta, ductum quinquies.
Sic tractabimus numerum equitum; fit CXX, du- 5
cemus quinquies: fit DC. Accedit ex ea cohorte
miliaria, detractis equitibus, reliquid peditum
DCCLX; fit cum superiore mille CCCLX. Memine-
rimus itaque ad computationem cohortis equitatae
miliariae pedaturam ad MCCCLX dari debeat. 10
  Cohors equitata quingenaria in dimidio ean- 27.1
dem rationem continet quam cohors <miliaria>.
Habet itaque cohors equitata miliaria centurias X
peditum, equites CCXL, turmas, decuriones <VI>;
tendunt papilionibus CXXXVI, ex eo centuriones 5
et decuriones singulis papilionibus utuntur. Cohors
equitata quingenaria habet centurias VI, reliqua
pro parte dimidia.
  Cohors peditata miliaria habet centurias X, 28.1
tendit papilionibus C, ex eis centuriones singulis.
Item peditata quingenaria habet centurias VI, re-
liqua ut supra.
  Nationes,—Cantabri, Getuli, Palmyreni, 29.1
Daci, Brittones—, centurias statorum et si quid
aliud datum fuerit in exercitu symmachariorum,
<in> retentura ponimus. Camelis cum suis epibatis
singulis pedes V adsignabimus. Tendere debebunt, 5
si in hostem exituri erunt, in praetentura iuxta
classicos, si ad praedam portandam praesto erunt,
intra quaestorium tendere debebunt.
  Datos itaque numeros, qui infra scripti sunt, 30.1
sic computabimus: legiones III; uexillarii MDC;
cohortes praetoriae IIII; equites praetoriani CCCC;
equites singulares imperatoris CCCCL; alae milia-
riae IIII, quingenariae V; Mauri equites DC; 5
Pannonii ueredarii DCCC; classici Misenates D,
Rauennates DCCC; exploratores CC; cohortes equi-
tatae miliariae II, quingenariae IIII; cohortes
peditatae miliariae III, [miliariae] quingenariae III;
Palmyreni D, Getuli DCCCC, Daci DCC, Brittones D, 10
Cantabri DCC; centuriae statorum II.
  Semper numeris acceptis retenturam compu- 31.1
tare debemus, ut sciamus quot hemistrigia [inde-
mestria] in retentura nascantur. Nunc fit numerus
qui retendit XIIIDCXL. Sumo partem dimidiam,
ideo quod a paribus tendant [nascantur]; fit 5
VIDCCCXX. Nunc latus praetorii componamus et
praetenturam similiter computemus, sicut retentu-
ram fecimus ut sciamus cohortibus legionnariis quid
tabulino uel signis dare debeamus.
  Obseruare itaque debebimus ut, quotiens 32.1
tres legiones cum supplementis acceptae fuerint,
dimidia pars castrorum DCCXX pedes latitudinis
habeat et lateribus castrorum cohortibus tabu-
lino XC, signis CCXL pedes adsignemus ut deducto 5
tabulino cohortium et latitudine uiae sagularis,
reliqui DC [centum] pedes supersint, ut alae milia-
riae in praetentura ad pedem tendant. Vt nunc
statuamus reliquos pedes [statuamus] DC, exple-
mus latus unum praetorii ut sciamus quot alae in 10
praetentura tensurae sint.
  Occupantur numero militum latere praetorii 33.1
pedes CCCCXX, praetorio pedes LX, stationi
pedes XX, comitibus pedes LX, in uias pedes XL;
quod fere in hac latitudine ita fuerit dispositio:
fiunt DC pedes. 5
  Nunc praetenturam ut componamus, nume- 34.1
rum equitum alarium qui sunt reliqui computemus.
Fiunt IIII, partis dimidiae II. Accipere debet ala
miliaria signis pedes CL, tabulino pedes DC. Hac
ratione pedes CL efficiunt hemistrigia <V>. Accipit 5
eques III pedes in longitudine pedum DC; sumo
partem tertiam ut habeam equitum numerum qui
in ea longitudine tendet: fit CC; erit hemistrigii
unius; et nunc hemistrigia ducimus V: quinquies CC
fit M: alae miliariae pedatura. 10
  Reliquum autem numerum, sicut retenturam, 35.1
computemus ut sciamus similiter quot hemistrigia
nascantur. Fit numerus, cum pedatura ualetudinarii,
ueterinarii et fabricae quae in unum ad DC ho-
mines computantur, VIII. Sumimus dimidiam: 5
fit IIII: hoc erit partis dimidiae; est DC pedum
per longitudinem, quod <D> homines capiet; ut
diximus peditem adiectam quintam ad pedem acci-
pere, nihil itaque intersit an ad numerum compu-
tatum quintam partem adiciamus, an uero ex 10
longitudine, ut nunc DC pedum, deducamus par-
tem VI. Reliqui quingenti, tot homines capiet
hemistrigium.
  Sed habemus numerum IIII; uidemus quo- 36.1
tiens <D> habeo: quod est VIII; totidem hemis-
trigia nascuntur. Fit CCXL, et superiores compu-
tati alarium pedes CCC; fit in unum DXL. Pote-
runt esse tensurae cohortium III; faciunt pedes 5
DCCXX, ex quibus decedit quod numerus occupat,
pedes DXL: reliqui pedes CLXXX quo VI hemis-
trigia nascuntur. Vt nunc uicinaria uia super cohor-
tem primam, item numero quattuor pedum denum:
fit in uias pedes LX; reliqui pedes CXX, quod 10
scamnis tribunorum et legatorum, singulis LX
pedes, adsignabimus.
  Nunc si metator mille homines super nu- 37.1
merum compositum <acceperit, ut> in eadem peda-
tura locus adsignetur, sic faciemus. Quoniam par-
tis dimidiae D esse constat, quos capiet hemistri-
gium, deducamus scamnis pedes X et uiam de 5
inter alas tollamus, quae tunc datur si pedatura
permittet; fiunt pedes XXX: erit hemistrigium,
quod D homines postea acceptos recipiet.
  Nunc e contrario similiter numeris composi- 38.1
tis deducamus homines M, quorum est pedatura
striga pedum LX. Dabimus scamno legatorum
pedes LXXX, tribunorum pedes LXX et uiam
inter alas reponimus. 5
  Item lateri praetorii et retenturae similiter, 39.1
si quo plus uel minus fuerit, idem obseruabimus ut
praetorium et comitum pedaturam, item quaesto-
rium minuamus uel ampliemus, seruatis portioni-
bus latitudinis. Viae autem abesse poterint, si 5
pedatura strictior fuerit, inter cohortes praetorias
et alas equitum, ideo quod, disciplinam militarem
si obseruent ita <ut> dico, ad suum quisque nu-
merum coniuncti conuenient.
  Et in retentura qui solent et quinquagenis 40.1
hominibus per strigas strictius seu laxius tendere,
quoniam saepe numeros euenit commutari, ten-
suram amplius efficiant quam strigae in eandem
pedaturam incurrent. Nec plus ex eis deduci debet 5
quam peditatae quingenariae super cohortes pri-
mas, et si amplius supersunt ut nec strigam ex-
pleant, necesse erit per reliquas strigas, ut dixi,
artius tendant. Similiter ut laxius tendant effici-
tur, quotiens reliquus numerus conuenit, ne totius 10
metationis ordo turbetur. Vt retenturae per stri-
gas aequali numero [laxius] tendant, retenturae
numerum computatum, ut in praetentura, conuenit.
  Quodsi adhuc amplius seu minus quam os- 41.1
tendimus supplementa data fuissent, omnia immu-
tabuntur et cohortes circa uallum aliter tendent.
  Nunc retenturae diximus partis dimidiae 42.1
numerum VIDCCCXX. Quoniam est latitudo DC
<pedum>, uideo quot hemistrigia esse possint; ut
nunc, erunt decem <et> septem, et quaestorio peda-
tura sufficiens dari possit. Sumo itaque numeri 5
partem XVII, quot hemistrigia esse diximus; fit
CCCC: erit numerus militum. Tendere debebunt
per hemistrigium unum, adiecta quinta pedum
LXXX: fiunt pedes CCCCLXXX, unde efficitur
<ut> duae cohortes latere retenturae tendant. 10
  Symmacharios et reliquas nationes quotiens 43.1
per strigas distribuimus, non plus quam tripertiti
esse debebunt nec longe abalterutrum ut uiua
tessera suo uocabulo citationes audiant. Obseruabi-
mus primae strigae signis idem adsignari quod 5
cohorti primae, ut uiae uicinariae percurrant.
  Erunt itaque lateribus cohortes XVI; prae- 44.1
tendent sex, retendent quattuor cohortes et singulae
sexaginta per CCCLX; reliquae quattuor cohortes
intra uiam sagularem.
  In quantum potui, domine frater, pro tiro- 45.1
cinio meo in breui omnes auctores sum persecutus
et quidquid circa compositionem castrorum aestiua-
lium instituerunt, in hoc libello, priusquam nume-
ros instituerem, sub rationem omnia declaraui. 5
Praecepta in omni inceptatione metationis scri-
bendo nullus auctor <in> hunc diem ostendit, prop-
ter quod spero sollicitudinem nostram digne tibi
placituram.
  Exposuimus itaque suas species et uniuer- 46.1
sum exercitum suis locis constituimus; ostendimus
etiam, si necessum fuerit, quis numerus commutari
debeat. Quodsi alae in retentura positae fuerint
et pedites <in> praetentura siue cohortes equitatae 5
nulla necessitate cogente, sine dubio metatoris
imperitiae signum est. Illud plane poterit obseruari
ut, si cohortes equitatae in eo exercitu omnino
<non> fuerint, ponamus alas quingenarias lateribus
quaestorii ut retentura equitatum habeat. 10
  Nam quod ad legiones dispositas et diuiduos 47.1
numeros pertinet, quod et peritis compositione
difficultates ostendet, methodum metationis a me
exquisitam, ad numerum legionum pertinentem in-
tento ingenio elaboraui, ut, si dignatus fueris iniun- 5
gere, nouitatem metationis ad magnitudinem tuam
primus adferam, quae tibi, spero, placebit si pri-
mum cottidianam metationem tractabis.
  Nunc munitionem castrorum et reliqua quae 48.1
plures auctores scripserunt, breuiter perferamus.
Munitio aestiualium obseruatur generibus quinque:
fossa, uallo, <ceruolis>, aggere, armis.
  Fossa loco securiori causa disciplinae, cuius 49.1
species est fastigata uel punica. Fastigata dicitur
quae a summa latitudine lateribus deuexis in angus-
tiam ad solum coniuncta peruenit. Punica dicitur
quae latere exteriori ad perpendiculum dirigitur; 5
contrarium deuexum fit, quomodo in fastigata.
Quibus latitudo dari debeat ad minimum pedum
quinque, altum pedes tres. Regressis pedibus exte-
rius sexaginta per latitudinem portarum similiter
fossa fiet, quod propter breuitatem titulum cogno- 10
minatum est.
  Vallum loco suspectiori extrui debet cespite 50.1
aut lapide, saxo siue caemento. Sufficit latum pedes
VIII, altum pedes VI et lorica parua fit. Similiter
ante portas ad titulum, ut ad fossas, uallum; causa
instructionis sanctum est cognominatum. 5
  Ceruoli trunci ramosi. Ad hos decurritur si 51.1
soli natura nimia teneritate cespes frangitur neque
lapide mobili satis copiosum uallum extrui potest
nec fossa fieri ut non ripae decidant.
  Quotiens ceruoli desunt et est locus suspec- 52.1
tior, armorum ordinibus [castrorum] IIII castra
muniunt et per singulos ordines uigiliae crebrius
ponuntur; et equites alterna uice castra circuire
debent. Si in pacato solummodo tuendae disciplinae 5
causa, unus ordo armorum sufficit et uigiliae rarius
constituuntur.
  Aggeribus autem ita fit ut uallo, si locus 53.1
petrosus aut arenosus fuerit, quod sine dubio aggere
facto munitionem castris praebet.
  Angulos castrorum circinari oportet quia 54.1
coxas efficiunt instabiliuntque opus propugnatio-
nem tutans. Circinari debebunt ex angulo cohor-
tium quae efficiunt latitudines operis pedum LX
usque quo linea exteriores comprehenderit, quae 5
efficiunt partem quartam.
  Similiter clauicula circinatur ex linea inte- 55.1
riore ualli, puncto mediae portae, adaperto circino
ad cardinem portae; <ex> eo medio praeter uiam
circinabis in eandem lineam quae centro seruiet.
Item puncto manenti adicies latitudinem [ad] ualli 5
et iterum circinabis in eandem lineam, ut intrantes
semper detecti sint et aduenientes in recto cursu
excludantur; nomenque ab effectu clauicula trahet.
  Nam quod attinet ad soli electionem in sta- 56.1
tuenda metatione, primum locum habent quae ex
campo in eminentiam leniter attolluntur, in qua
positione porta decimana eminentissimo loco cons-
tituitur, ut regiones castris subiaceant; porta prae- 5
toria semper hostem spectare debet. Secundum
locum habent quae in plano constituuntur, tertium
quae in colle, quartum quae in monte, quintum quae
in loco necessario, unde et necessaria castra dicun-
tur. 10
  Praecipue obseruari debebit uia quae lateri- 57.1
bus castrorum supersit. Ceterum quocumque latere
flumen siue fontem habere debebunt in qualicumque
positione castrorum. Iniqua loca, quae a prioribus
nouercae appellantur, omni modo uitari debent: 5
ne mons castris immineat, per quem superuenire
hostes aut prospicere possint quid in castris aga-
tur; ne silua celatura hostes adiaceat neue fossa
<uel> ualles per quas obrepi castris occulte possit;
ne uicini fluminis torrentis subita tempestate castra 10
inundata intereant.
  Meminisse oportet in hostico ascensus ualli 58.1
duplices et frequentis facere et tormentis tribuna-
lia extruere circum portas, in coxis, in loco tur-
rium. Maxime instruendum erit uallum tormentis
ab eo latere quo nouercae, si uitari non potuerunt. 5