SATVRA III
|
|
Quamuis digressu ueteris confusus amici
|
3.1
|
laudo tamen, uacuis quod sedem figere Cumis
|
|
destinet atque unum ciuem donare Sibyllae.
|
|
ianua Baiarum est et gratum litus amoeni
|
|
secessus. ego uel Prochytam praepono Suburae;
|
5
|
nam quid tam miserum, tam solum uidimus, ut non
|
|
deterius credas horrere incendia, lapsus
|
|
tectorum adsiduos ac mille pericula saeuae
|
|
urbis et Augusto recitantes mense poetas?
|
|
sed dum tota domus raeda componitur una,
|
10
|
substitit ad ueteres arcus madidamque Capenam.
|
|
hic, ubi nocturnae Numa constituebat amicae
|
|
(nunc sacri fontis nemus et delubra locantur
|
|
Iudaeis, quorum cophinus fenumque supellex;
|
|
omnis enim populo mercedem pendere iussa est
|
15
|
arbor et eiectis mendicat silua Camenis),
|
|
in uallem Egeriae descendimus et speluncas
|
|
dissimiles ueris. quanto praesentius esset
|
|
numen aquis, uiridi si margine cluderet undas
|
|
herba nec ingenuum uiolarent marmora tofum.
|
20
|
hic tunc Vmbricius 'quando artibus' inquit 'honestis
|
|
nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum,
|
|
res hodie minor est here quam fuit atque eadem cras
|
|
deteret exiguis aliquid, proponimus illuc
|
|
ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas,
|
25
|
dum noua canities, dum prima et recta senectus,
|
|
dum superest Lachesi quod torqueat et pedibus me
|
|
porto meis nullo dextram subeunte bacillo.
|
|
cedamus patria. uiuant Artorius istic
|
|
et Catulus, maneant qui nigrum in candida uertunt,
|
30
|
quis facile est aedem conducere, flumina, portus,
|
|
siccandam eluuiem, portandum ad busta cadauer,
|
|
et praebere caput domina uenale sub hasta.
|
|
quondam hi cornicines et municipalis harenae
|
|
perpetui comites notaeque per oppida buccae
|
35
|
munera nunc edunt et, uerso pollice uulgus
|
|
cum iubet, occidunt populariter; inde reuersi
|
|
conducunt foricas, et cur non omnia? cum sint
|
|
quales ex humili magna ad fastigia rerum
|
|
extollit quotiens uoluit Fortuna iocari.
|
40
|
quid Romae faciam? mentiri nescio; librum,
|
|
si malus est, nequeo laudare et poscere; motus
|
|
astrorum ignoro; funus promittere patris
|
|
nec uolo nec possum; ranarum uiscera numquam
|
|
inspexi; ferre ad nuptam quae mittit adulter,
|
45
|
quae mandat, norunt alii; me nemo ministro
|
|
fur erit, atque ideo nulli comes exeo tamquam
|
|
mancus et extinctae corpus non utile dextrae.
|
|
quis nunc diligitur nisi conscius et cui feruens
|
|
aestuat occultis animus semperque tacendis?
|
50
|
nil tibi se debere putat, nil conferet umquam,
|
|
participem qui te secreti fecit honesti.
|
|
carus erit Verri qui Verrem tempore quo uult
|
|
accusare potest. tanti tibi non sit opaci
|
|
omnis harena Tagi quodque in mare uoluitur aurum,
|
55
|
ut somno careas ponendaque praemia sumas
|
|
tristis et a magno semper timearis amico.
|
|
quae nunc diuitibus gens acceptissima nostris
|
|
et quos praecipue fugiam, properabo fateri,
|
|
nec pudor obstabit. non possum ferre, Quirites,
|
60
|
Graecam urbem. quamuis quota portio faecis Achaei?
|
|
iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes
|
|
et linguam et mores et cum tibicine chordas
|
|
obliquas nec non gentilia tympana secum
|
|
uexit et ad circum iussas prostare puellas.
|
65
|
ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra.
|
|
rusticus ille tuus sumit trechedipna, Quirine,
|
|
et ceromatico fert niceteria collo.
|
|
hic alta Sicyone, ast hic Amydone relicta,
|
|
hic Andro, ille Samo, hic Trallibus aut Alabandis,
|
70
|
Esquilias dictumque petunt a uimine collem,
|
|
uiscera magnarum domuum dominique futuri.
|
|
ingenium uelox, audacia perdita, sermo
|
|
promptus et Isaeo torrentior. ede quid illum
|
|
esse putes. quemuis hominem secum attulit ad nos:
|
75
|
grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes,
|
|
augur, schoenobates, medicus, magus, omnia nouit
|
|
Graeculus esuriens: in caelum iusseris ibit.
|
|
in summa non Maurus erat neque Sarmata nec Thrax
|
|
qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis.
|
80
|
horum ego non fugiam conchylia? me prior ille
|
|
signabit fultusque toro meliore recumbet,
|
|
aduectus Romam quo pruna et cottana uento?
|
|
usque adeo nihil est quod nostra infantia caelum
|
|
hausit Auentini baca nutrita Sabina?
|
85
|
quid quod adulandi gens prudentissima laudat
|
|
sermonem indocti, faciem deformis amici,
|
|
et longum inualidi collum ceruicibus aequat
|
|
Herculis Antaeum procul a tellure tenentis,
|
|
miratur uocem angustam, qua deterius nec
|
90
|
ille sonat quo mordetur gallina marito?
|
|
haec eadem licet et nobis laudare, sed illis
|
|
creditur. an melior cum Thaida sustinet aut cum
|
|
uxorem comoedus agit uel Dorida nullo
|
|
cultam palliolo? mulier nempe ipsa uidetur,
|
95
|
non persona, loqui: uacua et plana omnia dicas
|
|
infra uentriculum et tenui distantia rima.
|
|
nec tamen Antiochus nec erit mirabilis illic
|
|
aut Stratocles aut cum molli Demetrius Haemo:
|
|
natio comoeda est. rides, maiore cachinno
|
100
|
concutitur; flet, si lacrimas conspexit amici,
|
|
nec dolet; igniculum brumae si tempore poscas,
|
|
accipit endromidem; si dixeris "aestuo," sudat.
|
|
non sumus ergo pares: melior, qui semper et omni
|
|
nocte dieque potest aliena sumere uultum
|
105
|
a facie, iactare manus laudare paratus,
|
|
si bene ructauit, si rectum minxit amicus,
|
|
si trulla inuerso crepitum dedit aurea fundo.
|
|
praeterea sanctum nihil †aut† ab inguine tutum,
|
|
non matrona laris, non filia uirgo, nec ipse
|
110
|
sponsus leuis adhuc, non filius ante pudicus.
|
|
horum si nihil est, auiam resupinat amici.
|
|
[scire uolunt secreta domus atque inde timeri.]
|
|
et quoniam coepit Graecorum mentio, transi
|
|
gymnasia atque audi facinus maioris abollae.
|
115
|
Stoicus occidit Baream delator amicum
|
|
discipulumque senex ripa nutritus in illa
|
|
ad quam Gorgonei delapsa est pinna caballi.
|
|
non est Romano cuiquam locus hic, ubi regnat
|
|
Protogenes aliquis uel Diphilus aut Hermarchus,
|
120
|
qui gentis uitio numquam partitur amicum,
|
|
solus habet. nam cum facilem stillauit in aurem
|
|
exiguum de naturae patriaeque ueneno,
|
|
limine summoueor, perierunt tempora longi
|
|
seruitii; nusquam minor est iactura clientis.
|
125
|
quod porro officium, ne nobis blandiar, aut quod
|
|
pauperis hic meritum, si curet nocte togatus
|
|
currere, cum praetor lictorem inpellat et ire
|
|
praecipitem iubeat dudum uigilantibus orbis,
|
|
ne prior Albinam et Modiam collega salutet?
|
130
|
diuitis hic seruo cludit latus ingenuorum
|
|
filius; alter enim quantum in legione tribuni
|
|
accipiunt donat Caluinae uel Catienae,
|
|
ut semel aut iterum super illam palpitet; at tu,
|
|
cum tibi uestiti facies scorti placet, haeres
|
135
|
et dubitas alta Chionen deducere sella.
|
|
da testem Romae tam sanctum quam fuit hospes
|
|
numinis Idaei, procedat uel Numa uel qui
|
|
seruauit trepidam flagranti ex aede Mineruam:
|
|
protinus ad censum, de moribus ultima fiet
|
140
|
quaestio. "quot pascit seruos? quot possidet agri
|
|
iugera? quam multa magnaque paropside cenat?"
|
|
quantum quisque sua nummorum seruat in arca,
|
|
tantum habet et fidei. iures licet et Samothracum
|
|
et nostrorum aras, contemnere fulmina pauper
|
145
|
creditur atque deos dis ignoscentibus ipsis.
|
|
quid quod materiam praebet causasque iocorum
|
|
omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna,
|
|
si toga sordidula est et rupta calceus alter
|
|
pelle patet, uel si consuto uolnere crassum
|
150
|
atque recens linum ostendit non una cicatrix?
|
|
nil habet infelix paupertas durius in se
|
|
quam quod ridiculos homines facit. "exeat" inquit,
|
|
"si pudor est, et de puluino surgat equestri,
|
|
cuius res legi non sufficit, et sedeant hic
|
155
|
lenonum pueri quocumque ex fornice nati,
|
|
hic plaudat nitidus praeconis filius inter
|
|
pinnirapi cultos iuuenes iuuenesque lanistae."
|
|
sic libitum uano, qui nos distinxit, Othoni.
|
|
quis gener hic placuit censu minor atque puellae
|
160
|
sarcinulis inpar? quis pauper scribitur heres?
|
|
quando in consilio est aedilibus? agmine facto
|
|
debuerant olim tenues migrasse Quirites.
|
|
haut facile emergunt quorum uirtutibus obstat
|
|
res angusta domi, sed Romae durior illis
|
165
|
conatus: magno hospitium miserabile, magno
|
|
seruorum uentres, et frugi cenula magno.
|
|
fictilibus cenare pudet, quod turpe negabis
|
|
translatus subito ad Marsos mensamque Sabellam
|
|
contentusque illic Veneto duroque cucullo.
|
170
|
pars magna Italiae est, si uerum admittimus, in qua
|
|
nemo togam sumit nisi mortuus. ipsa dierum
|
|
festorum herboso colitur si quando theatro
|
|
maiestas tandemque redit ad pulpita notum
|
|
exodium, cum personae pallentis hiatum
|
175
|
in gremio matris formidat rusticus infans,
|
|
aequales habitus illic similesque uidebis
|
|
orchestram et populum; clari uelamen honoris
|
|
sufficiunt tunicae summis aedilibus albae.
|
|
hic ultra uires habitus nitor, hic aliquid plus
|
180
|
quam satis est interdum aliena sumitur arca.
|
|
commune id uitium est: hic uiuimus ambitiosa
|
|
paupertate omnes. quid te moror? omnia Romae
|
|
cum pretio. quid das, ut Cossum aliquando salutes,
|
|
ut te respiciat clauso Veiiento labello?
|
185
|
ille metit barbam, crinem hic deponit amati;
|
|
plena domus libis uenalibus: accipe et istud
|
|
fermentum tibi habe. praestare tributa clientes
|
|
cogimur et cultis augere peculia seruis.
|
|
quis timet aut timuit gelida Praeneste ruinam
|
190
|
aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis aut
|
|
simplicibus Gabiis aut proni Tiburis arce?
|
|
nos urbem colimus tenui tibicine fultam
|
|
magna parte sui; nam sic labentibus obstat
|
|
uilicus et, ueteris rimae cum texit hiatum,
|
195
|
securos pendente iubet dormire ruina.
|
|
uiuendum est illic, ubi nulla incendia, nulli
|
|
nocte metus. iam poscit aquam, iam friuola transfert
|
|
Vcalegon, tabulata tibi iam tertia fumant:
|
|
tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab imis,
|
200
|
ultimus ardebit quem tegula sola tuetur
|
|
a pluuia, molles ubi reddunt oua columbae.
|
|
lectus erat Cordo Procula minor, urceoli sex
|
|
ornamentum abaci, nec non et paruulus infra
|
|
cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron,
|
205
|
iamque uetus Graecos seruabat cista libellos
|
|
et diuina opici rodebant carmina mures.
|
|
nil habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud
|
|
perdidit infelix totum nihil. ultimus autem
|
|
aerumnae cumulus, quod nudum et frusta rogantem
|
210
|
nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuuabit.
|
|
si magna Asturici cecidit domus, horrida mater,
|
|
pullati proceres, differt uadimonia praetor.
|
|
tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem.
|
|
ardet adhuc, et iam accurrit qui marmora donet,
|
215
|
conferat inpensas; hic nuda et candida signa,
|
|
hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycliti,
|
|
haec Asianorum uetera ornamenta deorum,
|
|
hic libros dabit et forulos mediamque Mineruam,
|
|
hic modium argenti. meliora ac plura reponit
|
220
|
Persicus orborum lautissimus et merito iam
|
|
suspectus tamquam ipse suas incenderit aedes.
|
|
si potes auelli circensibus, optima Sorae
|
|
aut Fabrateriae domus aut Frusinone paratur
|
|
quanti nunc tenebras unum conducis in annum.
|
225
|
hortulus hic puteusque breuis nec reste mouendus
|
|
in tenuis plantas facili diffunditur haustu.
|
|
uiue bidentis amans et culti uilicus horti
|
|
unde epulum possis centum dare Pythagoreis.
|
|
est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu,
|
230
|
unius sese dominum fecisse lacertae.
|
|
plurimus hic aeger moritur uigilando (sed ipsum
|
|
languorem peperit cibus inperfectus et haerens
|
|
ardenti stomacho); nam quae meritoria somnum
|
|
admittunt? magnis opibus dormitur in urbe.
|
235
|
inde caput morbi. raedarum transitus arto
|
|
uicorum in flexu et stantis conuicia mandrae
|
|
eripient somnum Druso uitulisque marinis.
|
|
si uocat officium, turba cedente uehetur
|
|
diues et ingenti curret super ora Liburna
|
240
|
atque obiter leget aut scribet uel dormiet intus;
|
|
namque facit somnum clausa lectica fenestra.
|
|
ante tamen ueniet: nobis properantibus obstat
|
|
unda prior, magno populus premit agmine lumbos
|
|
qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro
|
245
|
alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam.
|
|
pinguia crura luto, planta mox undique magna
|
|
calcor, et in digito clauus mihi militis haeret.
|
|
nonne uides quanto celebretur sportula fumo?
|
|
centum conuiuae, sequitur sua quemque culina.
|
250
|
Corbulo uix ferret tot uasa ingentia, tot res
|
|
inpositas capiti, quas recto uertice portat
|
|
seruulus infelix et cursu uentilat ignem.
|
|
scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat
|
|
serraco ueniente abies, atque altera pinum
|
255
|
plaustra uehunt; nutant alte populoque minantur.
|
|
nam si procubuit qui saxa Ligustica portat
|
|
axis et euersum fudit super agmina montem,
|
|
quid superest de corporibus? quis membra, quis ossa
|
|
inuenit? obtritum uolgi perit omne cadauer
|
260
|
more animae. domus interea secura patellas
|
|
iam lauat et bucca foculum excitat et sonat unctis
|
|
striglibus et pleno componit lintea guto.
|
|
haec inter pueros uarie properantur, at ille
|
|
iam sedet in ripa taetrumque nouicius horret
|
265
|
porthmea nec sperat caenosi gurgitis alnum
|
|
infelix nec habet quem porrigat ore trientem.
|
|
respice nunc alia ac diuersa pericula noctis:
|
|
quod spatium tectis sublimibus unde cerebrum
|
|
testa ferit, quotiens rimosa et curta fenestris
|
270
|
uasa cadant, quanto percussum pondere signent
|
|
et laedant silicem. possis ignauus haberi
|
|
et subiti casus inprouidus, ad cenam si
|
|
intestatus eas: adeo tot fata, quot illa
|
|
nocte patent uigiles te praetereunte fenestrae.
|
275
|
ergo optes uotumque feras miserabile tecum,
|
|
ut sint contentae patulas defundere pelues.
|
|
ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit,
|
|
dat poenas, noctem patitur lugentis amicum
|
|
Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus:
|
280
|
[ergo non aliter poterit dormire; quibusdam]
|
|
somnum rixa facit. sed quamuis inprobus annis
|
|
atque mero feruens cauet hunc quem coccina laena
|
|
uitari iubet et comitum longissimus ordo,
|
|
multum praeterea flammarum et aenea lampas.
|
285
|
me, quem luna solet deducere uel breue lumen
|
|
candelae, cuius dispenso et tempero filum,
|
|
contemnit. miserae cognosce prohoemia rixae,
|
|
si rixa est, ubi tu pulsas, ego uapulo tantum.
|
|
stat contra starique iubet. parere necesse est;
|
290
|
nam quid agas, cum te furiosus cogat et idem
|
|
fortior? "unde uenis" exclamat, "cuius aceto,
|
|
cuius conche tumes? quis tecum sectile porrum
|
|
sutor et elixi ueruecis labra comedit?
|
|
nil mihi respondes? aut dic aut accipe calcem.
|
295
|
ede ubi consistas: in qua te quaero proseucha?"
|
|
dicere si temptes aliquid tacitusue recedas,
|
|
tantumdem est: feriunt pariter, uadimonia deinde
|
|
irati faciunt. libertas pauperis haec est:
|
|
pulsatus rogat et pugnis concisus adorat
|
300
|
ut liceat paucis cum dentibus inde reuerti.
|
|
nec tamen haec tantum metuas; nam qui spoliet te
|
|
non derit clausis domibus postquam omnis ubique
|
|
fixa catenatae siluit compago tabernae.
|
|
interdum et ferro subitus grassator agit rem:
|
305
|
armato quotiens tutae custode tenentur
|
|
et Pomptina palus et Gallinaria pinus,
|
|
sic inde huc omnes tamquam ad uiuaria currunt.
|
|
qua fornace graues, qua non incude catenae?
|
|
maximus in uinclis ferri modus, ut timeas ne
|
310
|
uomer deficiat, ne marra et sarcula desint.
|
|
felices proauorum atauos, felicia dicas
|
|
saecula quae quondam sub regibus atque tribunis
|
|
uiderunt uno contentam carcere Romam.
|
|
his alias poteram et pluris subnectere causas,
|
315
|
sed iumenta uocant et sol inclinat. eundum est;
|
|
nam mihi commota iamdudum mulio uirga
|
|
adnuit. ergo uale nostri memor, et quotiens te
|
|
Roma tuo refici properantem reddet Aquino,
|
|
me quoque ad Heluinam Cererem uestramque Dianam
|
320
|
conuerte a Cumis. saturarum ego, ni pudet illas,
|
|
auditor gelidos ueniam caligatus in agros.'
|
|