ACTVS II
Demipho Phaedria Geta
De. Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo? 231
nec meum ĭmperium—ac mitto imperium—, non simultatem meam
revereri saltem! non pudere! o facinus audax, o Geta
monitor! Ge. vix tandem. De. quid mihi dicent aut quam causam reperient?
demiror. Ge. atqui reperiam: aliud cura. De. an hoc dicet mihi: 235
"invitu' feci. lex coegit"? audio, fateor. Ge. places.
De. verum scientem, tacitum causam tradere advorsariis,
etiamne id lex coegit? Ph. illud durum. Ge. ego expediam: sine!
De. incertumst quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi optigit:
ita sum irritatus animum ut nequeam ad cogitandum instituere. 240
quam ob rem omnis, quom secundae res sunt maxume, tum maxume
meditari secum oportet quo pacto advorsam aerumnam ferant,
pericla damna exsilia: peregre rediens semper cogitet
aut fili peccatum aut uxori' mortem aut morbum filiae
communia esse haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom; 245
quidquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.
Ge. o Phaedria, incredibile[st] quantum erum ante eo sapientia
meditata mihi sunt omniā mea ĭncommoda eru' si redierit.
molendum esse in pistrino, vapulandum; habendae compedes,
opu' ruri faciundum, horum nil quicquam accidet animo novom. 250
quidquid praeter spem eveniet, omne id deputabo esse in lucro.
sed quid cessas hominem adire et blande in principio adloqui?
De. Phaedriam m<³ei>³ fratri' video filium mi ire obviam.
Ph. mi patrue, salve. De. salve; sed ubist Antipho?
Ph. salvom venire . . De. credo; hoc responde mihi. 255
Ph. valet, hic est; sed satin omnia ex sententia?
De. vellem quidem. Ph. quid ĭstuc est? De. rogitas, Phaedria?
bonas me absente hic confecistis nuptias.
Ph. eho an id suscenses nunc illi? Ge. artificem probum!
De. egon illi non suscenseam? ipsum gestio 260
darĭ mi in conspectum, nunc sua culpa ut sciat
lenem patrem illum factum me esse acerrimum.
Ph. atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas.
De. ecce autem similia omnia! omnes congruont:
unum quom noris omnis noris. Ph. haud itast. 265
De. hic ĭn noxast, ille ad defendundam causam adest;
quom illest, hic praestost: tradunt operas mutuas.
Ge. probe horum facta inprudens depinxit senex.
De. nam nĭ haĕc ita essent, cŭm ĭllo haud stares, Phaedria.
Ph. si est, patrue, culpam ut Antipho in se admiserit, 270
ex qua re minu' r<³ei>³ foret aut famae temperans,
non causam dico quin quod meritu' sit ferat.
sed siqui' forte malitia fretus sua
insidias nostrae fecit adulescentiae
ac vicit, nostra[n] culpa east an iudicum, 275
qui saepe propter invidiam adimunt diviti
aut propter misericordiam addunt pauperi?
Ge. ni nossem causam, crederem vera hunc loqui.
De. an quisquam iudex est qui possit noscere
tua iusta, ubi tute verbum non respondeas, 280
ita ut ille fecit? Ph. functus adulescentulist
officium liberali': postquam ad iudices
ventumst, non potuit cogitata proloqui;
ita eum tum timidum ibi obstupefecit pudor.
Ge. laudo hunc, sed cesso adire quam primum senem? 285
ere, salve: salvom te advenisse gaudeo. De. oh
bone custos, salve, columen vero familiae,
quoi commendavi filium hinc abiens meum.
Ge. iamdudum te omnis nos accusare audio
inmerito et mĕ ŏmnium horunc inmeritissimo. 290
nam quid mĕ in hac re facere voluisti tibi?
servom hominem causam orare leges non sinunt
neque testimoni dictiost. De. mitto omnia;
dŏ ĭstuc "inprudens timuit adulescens"; sino
"tu servo's"; verum si cognata est maxume, 295
non f<³ui>³t necessum habere; sed ĭd quod lex iubet,
dotem dareti', quaereret alium virum.
qua ratione inopem potiu' ducebat domum?
Ge. non ratio, verum argentum deerat. De. sumeret
alicunde. Ge. alicunde? nil est dictu facilius. 300
De. postremo si nullo alio pacto, fenore.
Ge. hui dixti pulchre! siquidem quisquam crederet
te vivo. De. non, non sic futurumst: non potest.
egon illam cum illo ut patiar nuptam unum diem?
nil suave meritumst. hominem conmonstrarier 305
mihi ĭstum volo aut ubi habitet demonstrarier.
Ge. nemp' Phormionem? De. istum patronum mulieris.
Ge. iam faxo hic aderit. De. Antipho ubi nunc est? Ge. foris.
De. abĭ, Phaedria, <³eu>³m require atque huc adduce. Ph. eo:
recta via quidem—illuc. Ge. nempe ad Pamphilam. 310
De. ego d<³eo>³s Penatis hinc salutatum domum
devortar; inde ibo ad forum atque aliquos mihi
amicos advocabo ad hanc rem qui adsient,
ut ne inparatu' sim si veniat Phormio
Phormio Geta
Ph. Itane patris ais adventum veritum hinc abiisse? Ge. admodum. 315
Ph. Phanium relictam solam? Ge. sic. Ph. et iratum senem?
Ge. oppido. Ph. ad te summa solum, Phormio, rerum redit:
tute hoc intristi: tibĭ omnest exedendum: accingere.
Ge. obsecro te. Ph. si rogabit . . Ge. in te spes est. Ph. eccere
quid si reddet? Ge. tŭ ĭnpulisti. Ph. sic opinor. Ge. subveni. 320
Ph. cedo senem: iam instructa sunt mi in corde consilia omnia.
Ge. quid ages? Ph. quid vis nisi uti maneat Phanium atque ex crimine hoc
Antiphonem eripiam atque in mĕ ŏmnem iram derivem senis?
Ge. o vir forti's atque amicus. verum hoc saepe, Phormio,
vereor, nĕ ĭstaec fortitudo in nervom erumpat denique. Ph. ah 325
non ita est: factumst periclum, iam pedum visast via.
quot me censes homines iam deverberasse usque ad necem,
hospites, tum civis? quo mage novi, tanto saepius.
cedo dum, enumquam iniuriarum audisti mihi scriptam dicam?
Ge. quĭ ĭstuc? Ph. quia non rete accipitri tennitur neque miluo, 330
qui male faciunt nobis: illis qui nil faciunt tennitur,
quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur.
aliis aliundest periclum unde aliquid abradi potest:
mihi sciunt nil esse. dices "ducent damnatum domum":
alere nolunt hominem edacem et sapiunt meă sententia, 335
pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere.
Ge. non potest sati' pro merito ab ĭllo tibi referri gratia.
Ph. immo enĭm nemo sati' pro merito gratiam regi refert.
ten asymbolum venire unctum atque lautum e balineis,
otiosum ab animo, quom ille et cura et sumptu absumitur! 340
dum tibi fit quod placeat, ille ringitur: tu rideas,
priŏr bibas, prior decumbas; cena dubia apponitur.
Ge. quid ĭstuc verbist? Ph. ubi tu dubites quid sumas potissimum.
haec quom rationem ineas quam sint suavia et quam cara sint,
ea qui praebet, non tu hunc habeas plane praesentem deum? 345
Ge. senĕx adest: vidĕ quid agas: prima coitiost acerrima.
si <³ea>³m sustinueris, postilla iam ut lubet ludas licet.
Demipho Hegio Cratinvs Crito Phormio Geta
De. Enumquam quoiquam contumeliosius
audisti' factam iniuriam quam haec est mihi?
adeste quaeso. Ge. iratus est. Ph. quin tu hoc age: 350
iăm ego hunc agitabo. pro deum inmortalium,
negăt Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho?
hanc Demipho negat esse cognatam? Ge. negat.
Ph. neque ei(u)s patrem se scire qui fuerit? Ge. negat.
De. ipsum esse opinor de quŏ agebam: sequimini. 355
Ph. nec Stilponem ipsum scire qui fuerit? Ge. negat.
Ph. quia egens relictast misera, ignoratur parens,
neglegitur ipsa: vide avaritia quid facit.
Ge. sĭ erum insimulabi' malitiae male audies.
De. ŏ aŭdaciam! etiam me ultro accusatum advenit? 360
Ph. nam iam adulescenti nil est quod suscenseam,
sĭ ĭllum minu' norat; quippe homo iam grandior,
pauper, quoĭ opera vita erat, ruri fere
se continebat; ibi agrum de nostro patre
colendum habebat. saepe interea mihi senex 365
narrabat se hunc neglegere cognatum suom:
at quem virum! quem ego viderim in vita optumum.
Ge. videas tĕ ătque illum ut narras! Ph. in' malam crucem?
nam ni ita eum existumassem, numquam tam gravis
ob hănc inimicitias caperem in vostram familiam, 370
quăm is aspernatur nunc tam inliberaliter.
Ge. pergin ero absenti male loqui, inpurissime?
Ph. dignum autem hoc illost. Ge. <³ai>³n tandem, carcer? De. Geta.
Ge. bonorum extortor, legum contortor! De. Geta.
Ph. responde. Ge. quis homost? ehĕm. De. tace. Ge. absenti tibi 375
tĕ ĭndignas seque dignas contumelias
numquam cessavit dicere hodie. De. desine.
adulescens, primum abs te hoc bona venia peto,
si tibi placere potis est, mi ut respondeas:
quĕm amicum tuom ais f<³ui>³sse istum, explana mihi, 380
et qui cognatum me sibi esse diceret.
Ph. proinde expiscare quasi non nosses. De. nossem? Ph. ita.
De. ego me nego: tu quĭ ais redige in memoriam.
Ph. eho tu, sobrinum tuŏm non noras? De. enicas.
dic nomen. Ph. nomen? maxume. De. quid nunc taces? 385
Ph. perii hercle, nomen perdidi. De. [hem] quid ais? Ph. (Geta,
si meministi id quod olim dictumst, subice.) hem
non dico: quasi non nosses, temptatum advenis.
De. ego autem tempto? Ge. (Stilpo.) Ph. atque adeo quid mea?
Stilpost. De. quem dixti? Ph. Stilponem inquam noveras. 390
De. neque ego ĭllum noram nec mihi cognatus fuit
quisquam istoc nomine. Ph. itane? non te horum pudet?
at si talentum rem reliquisset decem,
De. di tibi malefaciant! Ph. primus esses memoriter
progeniem vostram usque ab avo atque atavo proferens. 395
De. ita ŭt dicis. ego tum quom advenissem qui mihi
cognata ea esset dicerem: itidem tu face.
cedo quĭ ĕst cognata? Ge. eu noster, recte. heus tu, cave.
Ph. dilucide expedivi quibu' me oportuit
iudicibu': tŭm ĭd si falsum fuerat, filius 400
quor non refellit? De. filium narras mihi?
quoi(u)s de stultitia dici ut dignumst non potest.
Ph. at tu qui sapiens es magistratus adi
iudicium de <³ea>³dem causa iterum ut reddant tibi,
quandoquidem solu' regnas et soli licet 405
hic de <³ea>³dem causa bis iudicium adipiscier.
De. etsi mihi facta iniuriast, verum tamen
potius quam litis secter aut quam te audiam,
itidem ut cognata si sit, id quod lex iubet
dotis dare, abduce hanc, minas quinque accipe. 410
Ph. hahahae, homŏ suavi'. De. quid ĕst? nŭm iniquom postulo?
an ne hoc quidem ego adipiscar quod ius publicumst?
Ph. ităn tandem, quaeso, itidem ut meretricem ubi abusu' sis,
mercedem dare lex iubet ei atque amittere?
an, ŭt nequid turpe civis in se admitteret 415
propter egestatem, proxumo iussast dari,
ut cum uno aetatem degeret? quod tu vetas.
De. ita, proxumo quidem; at nos unde? aut quăm ŏb rem? Ph. ohe
"actum" aiunt "nĕ agas". De. non agam? immo haud desinam
donec perfecero hoc. Ph. ineptis. De. sine modo. 420
Ph. postremo tecum nil r<³ei>³ nobis, Demipho, est:
tuos est damnatu' gnatu', non tu; nam tua
praeterierat iam ducendi aetas. De. omnia haec
illum putato quae ego nunc dico dicere;
aut quidĕm cŭm ŭxore hac ipsum prohibebo domo. 425
Ge. (iratus est.) Ph. tu tĕ idem melius feceris.
De. itan es paratu' facere me advorsum omnia,
infelix? Ph. (metuit hic nos, tam etsi sedulo
dissimulat.) Ge. (bene habent tibi principia.) Ph. quin quod est
ferundum fers? t<³ui>³s dignum factis feceris, 430
ut amici inter nos simus? De. egŏn tuam expetam
amicitiam? aut te visum aut auditum velim?
Ph. si concordabi' cŭm ĭlla, habebi' quae tuam
senĕctutem oblectet: respice aetatem tuam.
De. tĕ ŏblectet, tibi habe. Ph. minue vero iram. De. hoc age: 435
sati' iam verborumst: nisi tu properas mulierem
abducere, ego ĭllam eiciam. dixi, Phormio.
Ph. si tŭ ĭllam attigeri' secu' quam dignumst liberam
dicam tibi ĭnpingam grandem. dixi, Demipho.
siquid opu' fuerit, heus, domo me. Ge. intellego. 440
Demipho Geta Hegio Cratinvs Crito
De. Quanta me cura et sollicitudine adficit
gnatus, qui me et se hisce inpedivit nuptiis!
neque mi in conspectum prodit, ut saltem sciam
quid de hac re dicat quidve sit sententiae.
abĭ, vise redieritne iăm ăn nondum domum. 445
Ge. eo.— De. videti' quŏ ĭn loco res haec siet:
quid ago? dic, Hegio. He. ego? Cratinum censeo,
si tibi videtur. De. dic, Cratine. Cra. mene vis?
De. te. Cra. ego quae in rem t<³ua>³m sint ea velim facias. mihi
sic hoc videtur: quod tĕ ăbsente hic filius 450
egit, restitui in integrum aequomst et bonum,
et id impetrabi'. dixi. De. dic nunc, Hegio.
He. ego sedulo hunc dixisse credo; verum itast,
quot homines tot sententiae: suo' quoique mos.
mihi non videtur quod sit factum legibus 455
rescindi posse; et turpe inceptust. De. dic, Crito.
Cri. ego amplius deliberandum censeo:
res magnast. Cra. numquid nos vis? De. fecistis probe:
incertior sum multo quam dudum.— Ge. negant
redisse. De. frater est exspectandus mihi: 460
is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar.
percontatum ibo ad portum, quŏăd se recipiat.—
Ge. at ego Antiphonem quaeram, ut quae acta hic sint sciat.
sed ĕccum ipsum video in tempore huc se recipere.