| LIBER QVARTVS DECIMVS | |
| Flectite nunc uestros, Heliconis numina, cantus | 14.1 |
| Ortygiae pelagus Siculique ad litoris urbes. | |
| muneris hic uestri labor est, modo Daunia regna | |
| Aeneadum, modo Sicanios accedere portus, | |
| aut Macetum lustrare domos et Achaica rura | 5 |
| aut uaga Sardoo uestigia tinguere fluctu | |
| uel Tyriae quondam regnata mapalia genti | |
| extremumue diem et terrarum inuisere metas. | |
| sic poscit sparsis Mauors agitatus in oris. | |
| ergo age, qua litui, qua ducunt bella, sequamur. | 10 |
| Ausoniae pars magna iacet Trinacria tellus, | |
| ut semel expugnante Noto et uastantibus undis | |
| accepit freta caeruleo propulsa tridente. | |
| namque per occultum caeca ui turbinis olim | |
| impactum pelagus laceratae uiscera terrae | 15 |
| discidit et medio perrumpens arua profundo | |
| cum populis pariter conuulsis transtulit urbes. | |
| ex illo seruans rapidus diuortia Nereus | |
| saeuo diuiduos coniungi pernegat aestu. | |
| sed spatium, quod dissociat consortia terrae, | 20 |
| latratus fama est (sic arta interuenit unda) | |
| et matutinos uolucrum tramittere cantus. | |
| multa solo uirtus: iam reddere faenus aratris, | |
| iam montis umbrare olea, dare nomina Baccho | |
| cornipedemque citum lituis generasse ferendis, | 25 |
| nectare Cecropias Hyblaeo accedere ceras. | |
| hic et Paeonios arcano sulphure fontis, | |
| hic Phoebo digna et Musis uenerabere uatum | |
| ora excellentum, sacras qui carmine siluas | |
| quique Syracosia resonant Helicona camena. | 30 |
| promptae gens linguae, ast eadem, cum bella cieret, | |
| portus aequoreis sueta insignire tropaeis. | |
| Post dirum Antipha<t>ae sceptrum et Cyclopia regna | |
| uomere uerterunt primum noua rura Sicano— | |
| Pyrene misit populos, qui nomen ab amne | 35 |
| ascitum patrio terrae imposuere uacanti. | |
| mox Ligurum pubes Siculo ductore nouauit | |
| possessis bello mutata uocabula regnis. | |
| nec Cres dedecori fuit accola: duxerat actos | |
| moenibus e centum non fausta ad proelia Minos, | 40 |
| Daedaleam repetens poenam. qui fraude nefanda | |
| postquam perpetuas iudex concessit ad umbras | |
| Cocalidum insidiis, fesso Minoia turba | |
| bellandi studio Siculis subsedit in oris. | |
| miscuerunt Phrygiam prolem Troianus Acestes | 45 |
| Troianusque Helymus, structis qui pube secuta | |
| in longum ex sese donarunt nomina muris. | |
| nec Zanclaea gerunt obscuram moenia famam, | |
| dextera quam tribuit posito Saturnia telo. | |
| sed decus Hennaeis haud ullum pulchrius oris, | 50 |
| quam quae Sisyphio fundauit nomen ab Isth<m>o | |
| et multum ante alias Ephyraeis fulget alumnis. | |
| hic Arethusa suum piscoso fonte receptat | |
| Alpheon sacrae portantem signa coronae. | |
| At non aecus amat Trinacria Mulciber antra. | 55 |
| nam Lipare uastis subter depasta caminis | |
| sulphureum uomit exeso de uertice fumum. | |
| ast Aetna eructat tremefactis cautibus ignis | |
| inclusi gemitus, pelagique imitata furorem | |
| murmure per caecos tonat inrequieta fragoris | 60 |
| nocte dieque simul. fonte e Phlegethontis ut atro | |
| flammarum exundat torrens piceaque procella | |
| semiambusta rotat liquefactis saxa cauernis. | |
| sed quamquam largo flammarum exaestuet intus | |
| turbine et adsidue subnascens profluat ignis, | 65 |
| summo cana iugo cohibet, mirabile dictu, | |
| uicinam flammis glaciem, aeternoque rigore | |
| ardentes horrent scopuli: stat uertice celsi | |
| collis hiemps calidaque niuem tegit atra fauilla. | |
| Quid referam Aeolio regnatas nomine terras | 70 |
| uentorumque domos atque addita claustra procellis? | |
| hic uersi penitus Pelopea ad regna Pachyni | |
| pulsata Ionio respondent saxa profundo. | |
| hic contra Libyamque situm Caurosque furentis | |
| cernit deuexas Lilybaeon nobile chelas. | 75 |
| at, qua diuersi lateris frons tertia terrae | |
| uergit in Italiam prolato ad litora dorso, | |
| celsus harenosa tollit se mole Pelorus. | |
| His longo mitis placide dominator in aeuo | |
| praefuerat terris Hieron, tractare sereno | 80 |
| imperio uulgum pollens et pectora nullo | |
| parentum exagitare metu, pactamque per aras | |
| haud facilis temerare fidem socialia iura | |
| Ausoniis multos seruarat casta per annos. | |
| uerum, ubi fata uirum fragili soluere senecta, | 85 |
| primaeuo cessit sceptrum exitiale nepoti, | |
| et placida indomitos accepit regia mores. | |
| namque bis octonis nondum rex praeditus annis | |
| caligare alto in solio nec pondera regni | |
| posse pati et nimium fluxis confidere rebus. | 90 |
| iamque breui nullum, delicta tuentibus armis, | |
| fas notum ignotumque nefas. uilissima regi | |
| cura pudor. tam praecipiti materna furori | |
| Pyrrhus origo dabat stimulos proauique superbum | |
| Aeacidae genus atque aeternus carmine Achilles. | 95 |
| ergo ardor subitus Poenorum incepta fouendi, | |
| nec sceleri mora: <iam> iungit noua foedera, pacto | |
| cederet ut Siculis uictor Sidonius oris. | |
| sed stabant Poenae, tumulumque negabat Erinys, | |
| qua modo pactus erat socium non cernere, terra. | 100 |
| saeuos namque pati fastus iuuenemque cruento | |
| flagrantem luxu et miscentem turpia diris | |
| haud ultra faciles, quos ira metusque coquebat, | |
| iurati obtruncant. nec iam modus ensibus: addunt | |
| femineam caedem atque insontum rapta sororum | 105 |
| corpora prosternunt ferro. noua saeuit in armis | |
| libertas iactatque iugum: pars Punica castra, | |
| pars Italos et nota uolunt, nec turba furentum | |
| defit quae neutro sociari foedere malit. | |
| Tali Trinacriae motu rebusque Sicanis | 110 |
| exitio regis trepidis, sublimis honore | |
| (tertia nam Latios renouarat purpura fasces) | |
| Marcellus classem Zanclaeis appulit oris. | |
| atque ubi cuncta uiro caedesque exposta tyranni | |
| ambiguaeque hominum mentes, Carthaginis arma | 115 |
| quos teneant et quanta locos, quod uulgus amicum | |
| duret Troiugenis, quantos Arethusa tumores | |
| concipiat perstetque suas non pandere portas, | |
| incumbit bello ac totam per proxima raptim | |
| armorum effundit flammato pectore pestem. | 120 |
| non aliter Boreas, Rhodopes a uertice praeceps | |
| cum sese immisit decimoque uolumine pontum | |
| expulit in terras, sequitur cum murmure molem | |
| eiecti maris et stridentibus adfremit alis. | |
| prima Leontinos uastarunt proelia campos, | 125 |
| regnatam diro quondam Laestrygone terram. | |
| instabat ductor, cui tarde uincere Graias | |
| par erat ac uinci turmas. ruit aequore toto | |
| (femineum credas maribus concurrere uulgum) | |
| et Cereri placitos fecundat sanguine campos. | 130 |
| sternuntur passim, pedibusque euadere letum | |
| eripuit rapidus Mauors. nam ut cuique salutem | |
| promisit fuga, praeueniens dux occupat ense. | |
| 'Ite, gregem metite imbellem ac succidite ferro:' | |
| clamat cunctantis urgens umbone cateruas | 135 |
| 'pigro luctandi studio certamen in umbra | |
| molle pati docta et gaudens splendescere oliuo | |
| stat, mediocre decus uincentum, ignaua iuuentus. | |
| haec laus sola datur, si uiso uincitis hoste.' | |
| ingruit audito ductore exercitus omnis, | 140 |
| solaque, quod superest, secum certamina norunt, | |
| quis dextra antistet spoliisque excellat opimis. | |
| Euboici non per scopulos inlisa Caphereo | |
| Euripi magis unda furit, pontumue sonantem | |
| eicit angusto uiolentius ore Propontis, | 145 |
| nec feruet maiore fretum rapiturque tumultu | |
| quod ferit Herculeas extremo sole columnas. | |
| Mite tamen dextrae decus inter proelia tanta | |
| enituit fama. miles Tyrrhenus (Asilo | |
| nomen erat) captus quondam ad Trasimenna fluenta, | 150 |
| seruitium facile et dominantis mollia iussa | |
| expertus Beryae, patrias remearat ad oras | |
| sponte fauentis eri, repetitisque impiger armis | |
| tum ueteres Siculo casus Mauorte piabat. | |
| atque is, dum medios inter fera proelia miscet, | 155 |
| inlatus Beryae, cui, pacta ad regia misso | |
| Poenorum a populis sociataque bella gerenti, | |
| aerato cassis munimine clauserat ora, | |
| inuadit ferro iuuenem trepideque ferentem | |
| instabilis retro gressus prosternit harena. | 160 |
| at miser audita uictoris uoce trementem | |
| cunctantemque animam Stygia ceu sede reducens, | |
| cassidis a mento male fidae uincula rumpit | |
| iungebatque preces atque addere uerba parabat. | |
| sed subito aspectu et noto conterritus ore | 165 |
| Tyrrhenus ferrumque manu reuocauit et ultro | |
| talia cum gemitu lacrimis effudit obortis: | |
| 'Ne, quaeso, supplex lucem dubiusque precare: | |
| fas hostem seruare mihi. multo optimus ille | |
| militiae, cui postremum est primumque, tueri | 170 |
| inter bella fidem: tu letum euadere nobis | |
| das prior et seruas nondum seruatus ab hoste. | |
| haud equidem dignum memet, quae tristia uidi, | |
| abnuerim dignumque iterum in peiora reuolui, | |
| si tibi per medios ignis mediosque per ensis | 175 |
| non dederit mea dextra uiam.' sic fatur et ultro | |
| attollit uitaque exaequat munera uitae. | |
| At, compos Sicula primum certaminis ora | |
| coepti, Marcellus uictricia signa quieto | |
| agmine progrediens Ephyraea ad moenia uertit. | 180 |
| inde Syracosias castris circumdedit arces. | |
| sed ferri languebat amor. sedare monendo | |
| pectora caeca uirum atque iras euellere hauebat. | |
| nec (renuant si forte sibi et si mitia malle | |
| credant esse metum) laxis seruatur omissa | 185 |
| obsidio claustris: quin contra intentior ipse | |
| inuigilat cautis, fronte imperterritus, armis | |
| et struit arcana necopina pericula cura. | |
| haud secus Eridani stagnis ripaue Caystri | |
| innatat albus olor pronoque immobile corpus | 190 |
| dat fluuio et pedibus tacitas eremigat undas. | |
| Interea, dum incerta labat sententia clausis, | |
| exciti populi atque urbes socia arma ferebant: | |
| incumbens Messena freto minimumque reuulsa | |
| discreta Italia atque Osco memorabilis ortu: | 195 |
| tum Catane, nimium ardenti uicina Typhoeo | |
| et generasse pios quondam celeberrima fratres, | |
| et cui non licitum fatis, Camarina, moueri: | |
| tum, quae nectareis uocat ad certamen Hymetton, | |
| audax Hybla, fauis, palmaque arbusta Selinus | 200 |
| et, iusti quondam portus, nunc litore solo | |
| subsidium infidum fugientibus aequora, Myl<a>e: | |
| necnon altus Eryx, necnon e uertice celso | |
| Centuripae largoque uirens Entella Lyaeo, | |
| Entella, Hectoreo dilectum nomen Acestae. | 205 |
| non T<h>apsos, non e tumulis glacialibus Acrae | |
| defuerunt. Agyrina manus geminoque Lacone | |
| Tyndaris attollens sese adfluit. altus equorum | |
| mille rapit turmam atque hinnitibus aera flammat | |
| pulueream uoluens Acragas ad inania nubem. | 210 |
| ductor Grosphus erat, cuius caelata gerebat | |
| taurum parma trucem, poenae monimenta uetustae. | |
| ille, ubi torreret subiectis corpora flammis, | |
| mutabat gemitus mugitibus, actaque ueras | |
| credere erat stabulis armenta effundere uoces, | 215 |
| haud impune quidem: nam dirae conditor artis | |
| ipse suo moriens immugit flebile tauro. | |
| uenit ab amne trahens nomen Gela, uenit Halaesa | |
| et qui praesenti domitant periura Palici | |
| pectora supplicio, Troianaque uenit Acesta, | 220 |
| quique per Aetnaeos Acis petit aequora fines | |
| et dulci gratam Nereida perluit unda. | |
| aemulus ille tuo quondam, Polypheme, calori, | |
| dum fugit agrestem uiolenti pectoris iram, | |
| in tenuis liquefactus aquas euasit et hostem | 225 |
| et tibi uictricem, Galatea, immiscuit undam. | |
| necnon qui potant Hypsamque Alabimque sonoro<s> | |
| et perlucentem splendenti gurgite Achaten, | |
| qui fontis, uage Chrysa, tuos et pauperis aluei | |
| Hipparin ac facilem superari gurgite parco | 230 |
| Pantagian rapidique colunt uada flaua Syma<e>thi. | |
| litora Thermarum, prisca dotata camena, | |
| armauere suos, qua mergitur Himera ponto | |
| Aeolio. nam diuiduas se scindit in oras | |
| nec minus occasus petit incita quam petit ortus. | 235 |
| Nebrodes gemini nutrit diuortia fontis, | |
| quo mons Sicania non surgit ditior umbrae. | |
| Henna deum lucis sacra<s> dedit ardua dextra<s>. | |
| hic specus ingentem laxans telluris hiatum | |
| caecum iter ad manis tenebroso limite pandit, | 240 |
| qua nouus ignotas Hymenaeus uenit in oras, | |
| hac Stygius quondam stimulante cupidine rector | |
| ausus adire diem, maestoque Acheronte relicto | |
| egit in inlicitas currum per inania terras. | |
| tum rapta praeceps Hennaea uirgine flexit | 245 |
| attonitos caeli uisus lucemque pauentis | |
| in Styga rursus equos et praedam condidit umbris. | |
| Romanos Petraea duces, Romana petiuit | |
| foedera Callipolis lapidosique Engyon arui, | |
| Hadranum Ergetiumque simul telaque superba | 250 |
| lanigera Melite et litus piscosa Calacte, | |
| quaeque procelloso Cephaloedias ora profundo | |
| caeruleis horret campis pascentia cete, | |
| et qui correptas sorbentem uerticis haustu | |
| atque iterum e fundo iaculantem ad sidera puppis | 255 |
| Tauromenitana cernunt de sede Charybdim. | |
| haec Latium manus et Laurentia signa fouebat. | |
| Cetera Elissaeis aderat gens Sicana uotis. | |
| mille Agathy<r>na dedit perflataque Trogilos Austris, | |
| mille Thoanteae sedes Phacelina Dianae. | 260 |
| tergemino uenit numero fecunda Panhormos, | |
| seu siluis sectere feras seu retibus aequor | |
| uerrere seu caelo libeat traxisse uolucrem. | |
| non Herbesos iners, non Naulocha pigra pericli | |
| sederunt, non frondosis Morgentia campis | 265 |
| abstinuit Marte infido. comitata Menaeis | |
| uenit Amastra uiris et paruo nomine Tisse | |
| et Netum et Mutyce pubesque liquentis Achaeti. | |
| Sidonios Drepane atque undae clamosus Helorus | |
| et mox seruili uastata Triocala bello, | 270 |
| Sidonios Arbela ferox et celsus Ietas | |
| et bellare Tabas docilis Cossyraque parua | |
| nec maior† Megara iunctae concordibus ausis | |
| iuuere et strato Gaulum spectabile ponto, | |
| cum sonat alcyones cantu nidosque natantis | 275 |
| immota gestat sopitis fluctibus unda. | |
| ipsa Syracusae patulos urbs inclita muro<s> | |
| milite collecto uariisque impleuerat armis. | |
| ductores facilem impelli laetamque tumultus | |
| uaniloquo plebem furiabant insuper ore: | 280 |
| numquam hoste intratos muros et quattuor arces, | |
| et Salaminiacis quantam Eoisque tropaeis | |
| ingenio portus urbs inuia fecerit umbram, | |
| spectatum proauis: ter centum ante ora triremes | |
| unum naufragium, mersasque impune profundo | 285 |
| clade pharetrigeri subnixas regis Athenas. | |
| flammabant uulgum geniti Carthagine fratres, | |
| Poeni matre genus, sed quos, sub crimine pulsus | |
| urbe Syracosia, Libycis eduxerat oris | |
| Trinacrius genitor, geminaque a stirpe parentum | 290 |
| astus miscebant Tyrios leuitate Sicana. | |
| Quae cernens ductor, postquam immedicabile uisum | |
| seditio, atque ultro bellum surgebat ab hoste, | |
| testatus diuos Siculorum amnesque lacusque | |
| et fontis, Arethusa, tuos, ad bella uocari | 295 |
| inuitum (quae sponte diu non sumpserit, hostem | |
| induere arma sibi), telorum turbine uasto | |
| adgreditur muros atque armis intonat urbi. | |
| par omnis simul ira rapit, certantque ruuntque. | |
| turris multiplici surgens ad sidera tecto | 300 |
| exibat, tabulata decem cui crescere Graius | |
| fecerat et multas nemorum consumpserat umbras. | |
| armatam hinc igni pinum et deuoluere saxa | |
| certabant calidaeque picis diffundere pestem. | |
| huic procul ardentem iaculatus lampada Cimber | 305 |
| conicit et lateri telum exitiabile figit. | |
| pascitur adiutu<s> Vulcanus turbine uenti, | |
| gliscentemque trahens turris per uiscera labem | |
| perque altam molem et totiens nascentia tecta | |
| scandit ouans rapidusque uorat crepitantia flammis | 310 |
| ro<bo>ra et, ingenti simul exundante uapore | |
| ad caelum, uictor nutantia culmina lambit. | |
| implentur fumo et nebula caliginis atrae, | |
| nec cuiquam euasisse datur, ceu fulminis ictu | |
| correptae rapido in cineres abi<e>re ruinae. | 315 |
| Par contra pelago miseris fortuna carinis. | |
| namque ubi se propius tectis urbique tulere, | |
| qua portus muris pacatas adplicat undas, | |
| improuisa nouo pestis conterruit astu. | |
| trabs fabre teres atque erasis undique nodis | 320 |
| nauali similis malo praefixa gerebat | |
| uncae tela manus: ea celso ex aggere muri | |
| bellantis curui rapiebat in aera ferri | |
| unguibus et mediam reuocata ferebat in urbem. | |
| nec solos uis illa uiros, quin saepe triremem | 325 |
| belligerae rapuere trabes, cum desuper actum | |
| incuterent puppi chalybem morsusque tenacis. | |
| qui, simul adfixo uicina in robora ferro | |
| sustulerant sublime ratem, miserabile uisu, | |
| per subitum rursus laxatis arte catenis | 330 |
| tanta praecipitem reddebant mole profundo | |
| ut totam haurirent undae cum milite puppem. | |
| his super insidiis angusta foramina murus | |
| arte cauata dabat, per quae c<l>am fundere tela | |
| tutum erat, opposito mittentibus aggere ualli. | 335 |
| <nec> sine fraude labos, arta ne rursus eodem | |
| spicula ab hoste uia uicibus contorta redirent. | |
| calliditas Graia atque astus pollentior armis | |
| Marcellum tantasque minas terraque marique | |
| arcebat, stabatque ingens ad moenia bellum. | 340 |
| Vir fuit Isthmiacis decus immortale colonis, | |
| ingenio facile ante alios telluris alumnos, | |
| nudus opum, sed cui caelum terraeque paterent. | |
| ille, nouus pluuias Titan ut proderet ortu | |
| fuscatis tristis radiis, ille, haereat anne | 345 |
| pendeat instabilis tellus, cur foedere certo | |
| hunc adfusa globum Tethys circumliget undis | |
| nouerat atque una pelagi lunaeque labores, | |
| et pater Oceanus qua lege effunderet aestus. | |
| non illum mundi numerasse capacis harenas | 350 |
| uana fides. puppis etiam constructaque saxa | |
| feminea traxisse ferunt contra ardua dextra. | |
| Hic dum Italum ductorem astu Teucrosque fatigat, | |
| adnabat centum late Sidonia uelis | |
| classis subsidio et scindebat caerula rostris. | 355 |
| erigitur subitas in spes Arethusia proles | |
| adiungitque suas portu progressa carinas. | |
| nec contra Ausonius tonsis aptare lacertos | |
| addubitat mersisque celer fodit aequora remis. | |
| uerberibus torsere fretum: salis icta frequenti | 360 |
| albescit pulsu facies, perque aequora late | |
| spumat canenti sulcatus gurgite limes. | |
| insultant pariter pelago, ac Neptunia regna | |
| tempestate noua trepidant. tum uocibus aequor | |
| personat, et clamat scopulis clamoris imago. | 365 |
| ac iam diffusus uacua bellator in unda | |
| cornibus ambierat patulos ad proelia fluctus, | |
| nauali claudens umentem indagine campum: | |
| ac simili curuata sinu diuersa ruebat | |
| classis et artabat lunato caerula gyro. | 370 |
| nec mora: terrificis saeuae stridoribus aeris, | |
| per uacuum late cantu resonante profundum, | |
| inc<r>epuere tubae, quis excitus aequore Triton | |
| expauit tortae certantia murmura conchae. | |
| uix meminere maris: tam uasto ad proelia nisu | 375 |
| incumbunt proni positisque in margine puppis | |
| extremae plantis nutantes spicula torquent. | |
| sternitur effusis pelagi media area telis, | |
| celsaque anhelatis exurgens ictibus alnus | |
| caerula nigranti findit spumantia sulco. | 380 |
| Ast aliae latere atque incussi roboris ictu | |
| detergent remos, aliae per uiscera pinus | |
| tramissis ipso retinentur uulnere rostris | |
| quo retinent. medias inter sublimior ibat | |
| terribilis uisu puppis, qua nulla per omne | 385 |
| egressa est Libycis maior naualibus aeuum. | |
| sed quater haec centum numeroso remige pontum | |
| pulsabat tonsis, ueloque superba capaci | |
| cum rapidum hauriret Borean et cornibus omnis | |
| colligeret flatus, lento se robore agebat, | 390 |
| intraret fluctus solis ce<u> pulsa lacertis: | |
| procurrunt leuitate agili docilesque regentis | |
| audiuisse manum Latio cum milite puppes. | |
| Has ut per laeuum uenientis aequor Himilco | |
| in latus obliquas iussamque incurrere proram | 395 |
| conspexit, propere diuis in uota uocatis | |
| aequoris, intento uolucrem de more sagittam | |
| adsignat neruo, utque oculis librauit in hostem | |
| et calamo monstrauit iter, diuersa relaxans | |
| brachia deduxit uultu comitante per auras | 400 |
| in uulnus telum ac residentis puppe magistri | |
| adfixit plectro dextram. nec deinde regenda | |
| puppe manus ualuit flectenti immortua clauo. | |
| dumque ad opem accurrit ceu capta nauita puppe, | |
| ecce iterum fatoque pari neruoque sagitta | 405 |
| in medium perlapsa globum transuerberat ictu | |
| orba gubernacli subeuntem munera Taurum. | |
| Inrumpit Cumana ratis, quam Corbulo ductor | |
| lectaque complebat Stabiarum litore pubes. | |
| numen erat celsae puppis uicina Dione. | 410 |
| sed superingestis propior quia subdita telis | |
| bella capessebat, media subsedit in unda | |
| diuisitque fretum. clamantum spumeus ora | |
| Nereus implet aquis, palmaeque, trahente profundo, | |
| luctantum frustra summis in fluctibus extant. | 415 |
| hic audax ira magno per caerula saltu | |
| Corbulo transgressus (nam textam robore turrim | |
| appulerant nexae ferri compage triremes) | |
| euadit tabulata super flammaque comantem | |
| multifida pinum celso de culmine quassat. | 420 |
| inde atros alacer pastosque bitumine torquet, | |
| ammentante Noto, Poenorum aplustribus ignes. | |
| intrat diffusos pestis Vulcania passim | |
| atque implet dispersa foros: trepidatur omisso | |
| summis remigio, sed enim tam rebus in artis | 425 |
| fama mali nondum tanti penetrarat ad imos. | |
| at rapidus feruor, per pinguis unguine taedas | |
| inlapsus, flammis uictricibus insonat alueo. | |
| qua nondum tamen intulerat uim Dardana lampas | |
| parcebatque uapor, saxorum grandine dirus | 430 |
| arcebat fatumque ratis retinebat Himilco. | |
| hic miser, igniferam dum uentilat aere pinum, | |
| murali saxo per lubrica sanguine transtra | |
| uoluitur in fluctus Lycchaei uulnere Cydnus. | |
| fax nidore graui foedauit comminus auras | 435 |
| ambusto instridens pelago. ferus inde citatum | |
| missile adorata contorquet Sabratha puppe | |
| (Hammon numen erat Libycae gentile carinae | |
| cornigeraque sedens spectabat caerula fronte): | |
| 'Fer, pater, adflictis, fer,' ait 'Garamantice uates, | 440 |
| rebus opem inque Italos da certa effundere tela.' | |
| has inter uoces tremulo uenit agmine cornus | |
| et Neptunicolae transuerberat ora Telonis. | |
| Vrgebant nihilo leuius iam in limine mortis, | |
| quos fuga praecipitis partem glomerarat in unam | 445 |
| puppis, adhuc uacuam taedae. sed, proxima cursu | |
| fulmineo populatus, ineuitabilis ardor | |
| correptam flammis inuoluit ouantibus alnum. | |
| primus, ope aequorei funis delapsus in undas, | |
| qua nondum Stygios glomerabat Mulciber aestus, | 450 |
| ambustus socium remis aufertur Himilco. | |
| proxima nudarunt miserandi fata Batonis | |
| desertam ductore ratem. bonus ille per artem | |
| crudo luctari pelago atque exire procellas. | |
| idem, quid Boreas, quid uellet crastinus Auster, | 455 |
| anteibat, nec peruigilem tu fallere uultum | |
| obscuro quamuis cursu, Cynosura, ualeres. | |
| is, postquam aduersis nullus modus, 'Accipe nostrum, | |
| Hammon, sanguinem,' ait 'spectator cladis iniquae.' | |
| atque, acto in pectus gladio, dextra inde cruorem | 460 |
| excipit et large sacra inter cornua fundit. | |
| Hos inter Daphnis, deductum ab origine nomen | |
| antiqua, fuit infelix, cui linquere saltus | |
| et mutare casas infido marmore uisum. | |
| at princeps generis quanto maiora parauit | 465 |
| intra pastorem sibi nomina! Daphnin amarunt | |
| Sicelides Musae, dexter donauit auena | |
| Phoebus Castalia et iussit, proiectus in herba | |
| si quando caneret, laetos per prata, per arua | |
| ad Daphnin properare greges riuosque silere. | 470 |
| ille ubi septena modulatus harundine carmen | |
| mulcebat siluas, non umquam tempore eodem | |
| Siren adsuetos effudit in aequore cantus, | |
| Scyllaei tacuere canes, stetit atra Charybdis, | |
| et laetus scopulis audiuit iubila Cyclops. | 475 |
| progeniem hauserunt et nomen amabile flammae. | |
| Innatat ecce super transtris fumantibus asper | |
| Ornytos ac longam sibimet facit aequore mortem, | |
| qualis Oiliades, fulmen iaculante Minerua, | |
| surgentis domuit fluctus ardentibus ulnis. | 480 |
| transigitur ualida medius, dum se adleuat, alni | |
| cuspide Marmarides Sciron. pars subnatat unda | |
| membrorum, pars extat aquis totumque per aequor | |
| portatur, rigido, miserandum, immortua rostro. | |
| accelerant puppes utrimque atque ora ruentum | 485 |
| sanguinei feriunt remorum aspergine rores. | |
| ipse adeo senis ductor Rhoeteius ibat | |
| pulsibus et ualido superabat remige uentos. | |
| quam rapidis puppem manibus frenare Lilaeus | |
| dum temptat, saeua truncatur membra bipenni, | 490 |
| ac fert haerentis trabibus ratis incita palmas. | |
| Sicania Aeoliden portabant transtra Podaetum. | |
| hic, aeuo quamquam nondum excessisset ephebos, | |
| seu laeui traxere dei, seu feruida corda | |
| nec sat maturus laudum bellique cupido, | 495 |
| arma puer niueis aptarat picta lacertis | |
| et freta gaudebat celsa turbare Chimaera. | |
| iamque super Rutula, super et Garamantide pinu | |
| ibat ouans, melior remo meliorque sagitta, | |
| et iam turrigerum demerserat aequore Nessum. | 500 |
| heu puero malesuada rudi noua gloria pugnae! | |
| dum cristam galeae trucis exuuiasque precatur | |
| de duce Marcello superos temerarius, hasta | |
| excepit raptim uulnus letale remissa, | |
| pro qualis! seu splendentem sub sidera nisu | 505 |
| exigeret discum, iaculo seu nubila supra | |
| surgeret, aligeras ferret seu puluere plantas | |
| uix tacto, uel dimens<i> spatia improba campi | |
| transiret uelox saltu, decuere labores. | |
| sat prorsus, sat erat decoris discrimine tuto, | 510 |
| sat laudis. cur facta, puer, maiora petebas? | |
| illum, ubi labentem pepulerunt tela sub undas, | |
| ossa Syracosio fraudatum naufraga busto, | |
| fleuerunt freta, fleuerunt Cyclopia saxa | |
| et Cyane et Anapus et Ortygie Arethusa. | 515 |
| Parte alia Perseus (puppem hanc Tiberinus agebat) | |
| quaque uehebatur Crantor Sidonius Io | |
| concurrunt. iniecta ligant hinc uincula ferri | |
| atque illinc, steteruntque rates ad proelia nexae. | |
| nec iaculo aut longe certatur harundine fusa: | 520 |
| comminus et gladio terrestria proelia miscent. | |
| perrumpunt Itali, qua caedes prima reclusit | |
| monstrauitque uiam; uasta sed mole catenas | |
| hortatur socios et uincla abrumpere ferri | |
| ac parat hostili resoluta puppe receptos | 525 |
| auehere et paribus pelago diducere ab armis— | |
| Aetnaeo Polyphemus erat nutritus in antro | |
| atque inde antiquae nomen feritatis amabat. | |
| ubera praebuerat paruo lupa, corporis alti | |
| terribilis moles, mens aspera, uultus in ira | 530 |
| semper et ad caedes Cyclopia corde libido. | |
| isque relaxatis membrorum pondere uinclis | |
| impulerat puppim et mergebat gurgite tonsas | |
| duxissetque ratem, pressa Laronius hasta | |
| ni propere duro nitentem exurgere uelox | 535 |
| adfixet transtro. uix morte incepta remittit: | |
| namque manus seruat dum suetos languida ductus, | |
| ignauum summo traxit super aequore remum. | |
| Perculsi cuneo Poeni densentur in unum, | |
| quod caret hoste, latus, subito cum pondere uictus, | 540 |
| insiliente mari, summergitur alueus undis. | |
| scuta uirum cristaeque et inerti spicula ferro | |
| tutelaeque deum fluitant. hic robore fracto | |
| pugnat inops chalybis seseque in proelia rursus | |
| armat naufragio, remis male feruidus ille | 545 |
| festinat spoliare ratem, discrimine nullo | |
| nautarum interdum conuulsa sedilia torquens. | |
| non plectro ratis aut frangendae in uulnera prorae | |
| parcitur, et pelago repetuntur nantia tela. | |
| uulneribus patulis intrat mare. mox sua ponto | 550 |
| singultante anima propulsa refunditur unda. | |
| nec desunt, qui correptos complexibus artis | |
| immergant pelago et, iaculis cessantibus, hostem | |
| morte sua perimant. remeantum gurgite mentes | |
| crudescunt, ac pro ferro stat fluctibus uti. | 555 |
| haurit sanguineus contorta cadauera uertex. | |
| hinc clamor, gemitus illinc mortesque fugaeque | |
| remorumque fragor flictuque sonantia rostra. | |
| perfusum bello feruet mare. fessus acerbis | |
| terga fuga celeri Libyae conuertit ad oras | 560 |
| exigua sese furatus Himilco carina. | |
| Concessere mari tandem Graiusque Libysque, | |
| et iam captiuae uinclis ad litora longo | |
| ordine ducuntur puppes. flagrantibus alto | |
| stant aliae taedis. splendet lucente profundo | 565 |
| Mulciber, et tremula uibratur imagine pontus. | |
| ardet nota fretis Cyane pennataque Siren, | |
| ardet et Europe, niuei sub imagine tauri | |
| uecta Ioue ac prenso tramittens aequora cornu, | |
| et quae fusa comas curuum per caerula piscem | 570 |
| Nereis umenti moderatur roscida freno. | |
| uritur undiuagus Python et corniger Hammon | |
| et, quae Sidonios uultus portabat Elissae, | |
| bis ternis ratis ordinibus grassata per undas. | |
| at uinclis trahitur cognata in litora Anapus | 575 |
| Gorgoneasque ferens ad sidera Pegasus alas. | |
| ducitur et Libyae puppis signata figuram | |
| et Triton captiuus et ardua rupibus Aetne, | |
| spirantis rogus Enceladi, Cadmeaque Sidon. | |
| Nec mora tum trepidos hac clade inrumpere muros | 580 |
| signaque ferre deum templis iam iamque fuisset, | |
| ni subito importuna lues inimicaque pestis, | |
| inuidia diuum pelagique labore parata, | |
| polluto miseris rapuisset gaudia caelo. | |
| criniger aestiferis Titan feruoribus auras | 585 |
| et patulam Cyanen lateque palustribus undis | |
| stagnantem Stygio Cocyti oppleuit odore | |
| temporaque autumni laetis florentia donis | |
| foedauit rapidoque accendit fulminis igni. | |
| fumabat crassus nebulis caliginis aer, | 590 |
| squalebat tellus uitiato feruida dorso | |
| nec uictum dabat aut ullas languentibus umbras, | |
| atque ater picea uapor expirabat in aethra. | |
| uim primi sensere canes. mox nubibus atris | |
| fluxit deficiens penna labente uolucris. | 595 |
| inde ferae siluis sterni. tum serpere labes | |
| Tartarea atque haustis populari castra maniplis. | |
| arebat lingua, et gelidus per uiscera sudor | |
| corpore manabat tremulo. descendere fauces | |
| abnuerant siccae iussorum alimenta ciborum. | 600 |
| aspera pulmonem tussis quatit, et per anhela | |
| igneus efflatur sitientum spiritus ora. | |
| lumina ferre grauem uix sufficientia lucem | |
| unca nare iacent, saniesque immixta cruore | |
| expuitur, membrisque cutis tegit ossa peresis. | 605 |
| heu dolor! insignis notis bellator in armis | |
| ignauo rapitur leto. iactantur in ignem | |
| dona superba uirum, multo Mauorte parata. | |
| succubuit medicina malis. cumulantur aceruo | |
| labentum et magno cineres sese aggere tollunt. | 610 |
| passim etiam deserta iacent inhumataque late | |
| corpora, pestiferos tetigisse timentibus artus. | |
| serpit pascendo crescens Acherusia pestis | |
| nec leuiore quatit Trinacria moenia luctu | |
| Poenorumque parem castris fert atra laborem. | 615 |
| aequato par exitio et communis ubique | |
| ira deum atque eadem leti uersatur imago. | |
| Nulla tamen Latios fregit uis dura malorum, | |
| incolumi ductore, uiros, clademque rependit | |
| unum inter strages tutum caput. ut grauis ergo | 620 |
| primum letiferos repressit Sirius aestus, | |
| et minuere auidae mortis contagia pestes, | |
| ceu, sidente Noto cum se maria alta reponunt, | |
| propulsa inuadit piscator caerula cumba, | |
| sic tandem ereptam morbis grassantibus armat | 625 |
| Marcellus pubem, lustratis rite maniplis. | |
| circumstant alacres signa auditisque tubarum | |
| respirant laeti clangoribus. itur in hostem, | |
| et, si fata ferant, iuuat inter proelia ferro | |
| posse mori. socium miseret, qui sorte pudenda | 630 |
| in morem pecudum effudere cubilibus atris | |
| inlaudatam animam. tumulos inhonoraque busta | |
| respiciunt, et uel nullo iacuisse sepulcro | |
| quam debellari morbis placet. ardua primus | |
| ad muros dux signa rapit. tenuata iacendo | 635 |
| et macie in galeis abscondunt ora, malusque, | |
| ne sit spes hosti, uelatur casside pallor. | |
| infundunt rapidum conuulsis moenibus agmen | |
| condensique ruunt: tot bellis inuia tecta | |
| tot<que> uno introitu capiuntur militis arces. | 640 |
| Totum, qua uehitur Titan, non ulla per orbem | |
| tum sese Isthmiacis aequassent oppida tectis. | |
| tot delubra deum totque intra moenia portus, | |
| adde fora et celsis suggesta theatra columnis | |
| certantisque mari moles, adde ordine longo | 645 |
| innumeras spatioque domos aequare superbas | |
| rura. quid, inclusos porrecto limite longis | |
| porticibus sacros iuuenum certamine lucos? | |
| quid tot captiuis fulgentia culmina rostris | |
| armaque fixa deis, aut quae Marathonius hostis | 650 |
| perdidit aut Libya quae sunt aduecta subacta? | |
| hic Agathocleis sedes ornata tropaeis, | |
| hic mites Hieronis opes; hic sancta uetustas | |
| artificum manibus. non usquam clarior illo | |
| gloria picturae saeclo; non aera iuuabat | 655 |
| †quem scire Ephyren; fuluo certauerit auro | |
| uestis spirantis referens subtemine uultus— | |
| quae radio caelat Babylon uel murice picto | |
| laeta Tyros, quaeque Attalicis uariata per artem | |
| aulaeis scribuntur acu aut Memphitide tela. | 660 |
| iam simul argento fulgentia pocula, mixta | |
| quis gemma quaesitus honos, simulacra deorum | |
| numen ab arte datum seruantia; munera Rubri | |
| praeterea ponti depexaque uellera ramis, | |
| femineus pudor. | 665 |
| His tectis opibusque potitus | |
| Ausonius ductor, postquam sublimis ab alto | |
| aggere despexit trepidam clangoribus urbem, | |
| inque suo positum nutu, stent moenia regum | |
| an nullos oriens uideat lux crastina muros, | |
| ingemuit nimio iuris tantumque licere | 670 |
| horruit et propere reuocata militis ira | |
| iussit stare domos, indulgens templa uetustis | |
| incolere atque habitare deis. sic parcere uictis | |
| pro praeda fuit, et sese contenta nec ullo | |
| sanguine pollutis plausit Victoria pennis. | 675 |
| tu quoque ductoris lacrimas, memorande, tulisti, | |
| defensor patriae, meditantem in puluere formas | |
| nec turbatum animi tanta feriente ruina. | |
| ast relicum uulgus resoluta in gaudia mente | |
| certarunt uicti uictoribus. aemulus ipse | 680 |
| ingenii superum seruando condidit urbem. | |
| ergo extat saeclis stabitque insigne tropaeum | |
| et dabit antiquos ductorum noscere mores. | |
| Felices populi, si, quondam ut bella solebant, | |
| nunc quoque inexhaustas pax nostra relinqueret urbes! | 685 |
| at, ni cura uiri qui nunc dedit otia mundo | |
| effrenum arceret populandi cuncta furorem, | |
| nudassent auidae terrasque fretumque rapinae. |