LIBER QVARTVS DECIMVS
|
|
Flectite nunc uestros, Heliconis numina, cantus
|
14.1
|
Ortygiae pelagus Siculique ad litoris urbes.
|
|
muneris hic uestri labor est, modo Daunia regna
|
|
Aeneadum, modo Sicanios accedere portus,
|
|
aut Macetum lustrare domos et Achaica rura
|
5
|
aut uaga Sardoo uestigia tinguere fluctu
|
|
uel Tyriae quondam regnata mapalia genti
|
|
extremumue diem et terrarum inuisere metas.
|
|
sic poscit sparsis Mauors agitatus in oris.
|
|
ergo age, qua litui, qua ducunt bella, sequamur.
|
10
|
Ausoniae pars magna iacet Trinacria tellus,
|
|
ut semel expugnante Noto et uastantibus undis
|
|
accepit freta caeruleo propulsa tridente.
|
|
namque per occultum caeca ui turbinis olim
|
|
impactum pelagus laceratae uiscera terrae
|
15
|
discidit et medio perrumpens arua profundo
|
|
cum populis pariter conuulsis transtulit urbes.
|
|
ex illo seruans rapidus diuortia Nereus
|
|
saeuo diuiduos coniungi pernegat aestu.
|
|
sed spatium, quod dissociat consortia terrae,
|
20
|
latratus fama est (sic arta interuenit unda)
|
|
et matutinos uolucrum tramittere cantus.
|
|
multa solo uirtus: iam reddere faenus aratris,
|
|
iam montis umbrare olea, dare nomina Baccho
|
|
cornipedemque citum lituis generasse ferendis,
|
25
|
nectare Cecropias Hyblaeo accedere ceras.
|
|
hic et Paeonios arcano sulphure fontis,
|
|
hic Phoebo digna et Musis uenerabere uatum
|
|
ora excellentum, sacras qui carmine siluas
|
|
quique Syracosia resonant Helicona camena.
|
30
|
promptae gens linguae, ast eadem, cum bella cieret,
|
|
portus aequoreis sueta insignire tropaeis.
|
|
Post dirum Antipha<t>ae sceptrum et Cyclopia regna
|
|
uomere uerterunt primum noua rura Sicano—
|
|
Pyrene misit populos, qui nomen ab amne
|
35
|
ascitum patrio terrae imposuere uacanti.
|
|
mox Ligurum pubes Siculo ductore nouauit
|
|
possessis bello mutata uocabula regnis.
|
|
nec Cres dedecori fuit accola: duxerat actos
|
|
moenibus e centum non fausta ad proelia Minos,
|
40
|
Daedaleam repetens poenam. qui fraude nefanda
|
|
postquam perpetuas iudex concessit ad umbras
|
|
Cocalidum insidiis, fesso Minoia turba
|
|
bellandi studio Siculis subsedit in oris.
|
|
miscuerunt Phrygiam prolem Troianus Acestes
|
45
|
Troianusque Helymus, structis qui pube secuta
|
|
in longum ex sese donarunt nomina muris.
|
|
nec Zanclaea gerunt obscuram moenia famam,
|
|
dextera quam tribuit posito Saturnia telo.
|
|
sed decus Hennaeis haud ullum pulchrius oris,
|
50
|
quam quae Sisyphio fundauit nomen ab Isth<m>o
|
|
et multum ante alias Ephyraeis fulget alumnis.
|
|
hic Arethusa suum piscoso fonte receptat
|
|
Alpheon sacrae portantem signa coronae.
|
|
At non aecus amat Trinacria Mulciber antra.
|
55
|
nam Lipare uastis subter depasta caminis
|
|
sulphureum uomit exeso de uertice fumum.
|
|
ast Aetna eructat tremefactis cautibus ignis
|
|
inclusi gemitus, pelagique imitata furorem
|
|
murmure per caecos tonat inrequieta fragoris
|
60
|
nocte dieque simul. fonte e Phlegethontis ut atro
|
|
flammarum exundat torrens piceaque procella
|
|
semiambusta rotat liquefactis saxa cauernis.
|
|
sed quamquam largo flammarum exaestuet intus
|
|
turbine et adsidue subnascens profluat ignis,
|
65
|
summo cana iugo cohibet, mirabile dictu,
|
|
uicinam flammis glaciem, aeternoque rigore
|
|
ardentes horrent scopuli: stat uertice celsi
|
|
collis hiemps calidaque niuem tegit atra fauilla.
|
|
Quid referam Aeolio regnatas nomine terras
|
70
|
uentorumque domos atque addita claustra procellis?
|
|
hic uersi penitus Pelopea ad regna Pachyni
|
|
pulsata Ionio respondent saxa profundo.
|
|
hic contra Libyamque situm Caurosque furentis
|
|
cernit deuexas Lilybaeon nobile chelas.
|
75
|
at, qua diuersi lateris frons tertia terrae
|
|
uergit in Italiam prolato ad litora dorso,
|
|
celsus harenosa tollit se mole Pelorus.
|
|
His longo mitis placide dominator in aeuo
|
|
praefuerat terris Hieron, tractare sereno
|
80
|
imperio uulgum pollens et pectora nullo
|
|
parentum exagitare metu, pactamque per aras
|
|
haud facilis temerare fidem socialia iura
|
|
Ausoniis multos seruarat casta per annos.
|
|
uerum, ubi fata uirum fragili soluere senecta,
|
85
|
primaeuo cessit sceptrum exitiale nepoti,
|
|
et placida indomitos accepit regia mores.
|
|
namque bis octonis nondum rex praeditus annis
|
|
caligare alto in solio nec pondera regni
|
|
posse pati et nimium fluxis confidere rebus.
|
90
|
iamque breui nullum, delicta tuentibus armis,
|
|
fas notum ignotumque nefas. uilissima regi
|
|
cura pudor. tam praecipiti materna furori
|
|
Pyrrhus origo dabat stimulos proauique superbum
|
|
Aeacidae genus atque aeternus carmine Achilles.
|
95
|
ergo ardor subitus Poenorum incepta fouendi,
|
|
nec sceleri mora: <iam> iungit noua foedera, pacto
|
|
cederet ut Siculis uictor Sidonius oris.
|
|
sed stabant Poenae, tumulumque negabat Erinys,
|
|
qua modo pactus erat socium non cernere, terra.
|
100
|
saeuos namque pati fastus iuuenemque cruento
|
|
flagrantem luxu et miscentem turpia diris
|
|
haud ultra faciles, quos ira metusque coquebat,
|
|
iurati obtruncant. nec iam modus ensibus: addunt
|
|
femineam caedem atque insontum rapta sororum
|
105
|
corpora prosternunt ferro. noua saeuit in armis
|
|
libertas iactatque iugum: pars Punica castra,
|
|
pars Italos et nota uolunt, nec turba furentum
|
|
defit quae neutro sociari foedere malit.
|
|
Tali Trinacriae motu rebusque Sicanis
|
110
|
exitio regis trepidis, sublimis honore
|
|
(tertia nam Latios renouarat purpura fasces)
|
|
Marcellus classem Zanclaeis appulit oris.
|
|
atque ubi cuncta uiro caedesque exposta tyranni
|
|
ambiguaeque hominum mentes, Carthaginis arma
|
115
|
quos teneant et quanta locos, quod uulgus amicum
|
|
duret Troiugenis, quantos Arethusa tumores
|
|
concipiat perstetque suas non pandere portas,
|
|
incumbit bello ac totam per proxima raptim
|
|
armorum effundit flammato pectore pestem.
|
120
|
non aliter Boreas, Rhodopes a uertice praeceps
|
|
cum sese immisit decimoque uolumine pontum
|
|
expulit in terras, sequitur cum murmure molem
|
|
eiecti maris et stridentibus adfremit alis.
|
|
prima Leontinos uastarunt proelia campos,
|
125
|
regnatam diro quondam Laestrygone terram.
|
|
instabat ductor, cui tarde uincere Graias
|
|
par erat ac uinci turmas. ruit aequore toto
|
|
(femineum credas maribus concurrere uulgum)
|
|
et Cereri placitos fecundat sanguine campos.
|
130
|
sternuntur passim, pedibusque euadere letum
|
|
eripuit rapidus Mauors. nam ut cuique salutem
|
|
promisit fuga, praeueniens dux occupat ense.
|
|
'Ite, gregem metite imbellem ac succidite ferro:'
|
|
clamat cunctantis urgens umbone cateruas
|
135
|
'pigro luctandi studio certamen in umbra
|
|
molle pati docta et gaudens splendescere oliuo
|
|
stat, mediocre decus uincentum, ignaua iuuentus.
|
|
haec laus sola datur, si uiso uincitis hoste.'
|
|
ingruit audito ductore exercitus omnis,
|
140
|
solaque, quod superest, secum certamina norunt,
|
|
quis dextra antistet spoliisque excellat opimis.
|
|
Euboici non per scopulos inlisa Caphereo
|
|
Euripi magis unda furit, pontumue sonantem
|
|
eicit angusto uiolentius ore Propontis,
|
145
|
nec feruet maiore fretum rapiturque tumultu
|
|
quod ferit Herculeas extremo sole columnas.
|
|
Mite tamen dextrae decus inter proelia tanta
|
|
enituit fama. miles Tyrrhenus (Asilo
|
|
nomen erat) captus quondam ad Trasimenna fluenta,
|
150
|
seruitium facile et dominantis mollia iussa
|
|
expertus Beryae, patrias remearat ad oras
|
|
sponte fauentis eri, repetitisque impiger armis
|
|
tum ueteres Siculo casus Mauorte piabat.
|
|
atque is, dum medios inter fera proelia miscet,
|
155
|
inlatus Beryae, cui, pacta ad regia misso
|
|
Poenorum a populis sociataque bella gerenti,
|
|
aerato cassis munimine clauserat ora,
|
|
inuadit ferro iuuenem trepideque ferentem
|
|
instabilis retro gressus prosternit harena.
|
160
|
at miser audita uictoris uoce trementem
|
|
cunctantemque animam Stygia ceu sede reducens,
|
|
cassidis a mento male fidae uincula rumpit
|
|
iungebatque preces atque addere uerba parabat.
|
|
sed subito aspectu et noto conterritus ore
|
165
|
Tyrrhenus ferrumque manu reuocauit et ultro
|
|
talia cum gemitu lacrimis effudit obortis:
|
|
'Ne, quaeso, supplex lucem dubiusque precare:
|
|
fas hostem seruare mihi. multo optimus ille
|
|
militiae, cui postremum est primumque, tueri
|
170
|
inter bella fidem: tu letum euadere nobis
|
|
das prior et seruas nondum seruatus ab hoste.
|
|
haud equidem dignum memet, quae tristia uidi,
|
|
abnuerim dignumque iterum in peiora reuolui,
|
|
si tibi per medios ignis mediosque per ensis
|
175
|
non dederit mea dextra uiam.' sic fatur et ultro
|
|
attollit uitaque exaequat munera uitae.
|
|
At, compos Sicula primum certaminis ora
|
|
coepti, Marcellus uictricia signa quieto
|
|
agmine progrediens Ephyraea ad moenia uertit.
|
180
|
inde Syracosias castris circumdedit arces.
|
|
sed ferri languebat amor. sedare monendo
|
|
pectora caeca uirum atque iras euellere hauebat.
|
|
nec (renuant si forte sibi et si mitia malle
|
|
credant esse metum) laxis seruatur omissa
|
185
|
obsidio claustris: quin contra intentior ipse
|
|
inuigilat cautis, fronte imperterritus, armis
|
|
et struit arcana necopina pericula cura.
|
|
haud secus Eridani stagnis ripaue Caystri
|
|
innatat albus olor pronoque immobile corpus
|
190
|
dat fluuio et pedibus tacitas eremigat undas.
|
|
Interea, dum incerta labat sententia clausis,
|
|
exciti populi atque urbes socia arma ferebant:
|
|
incumbens Messena freto minimumque reuulsa
|
|
discreta Italia atque Osco memorabilis ortu:
|
195
|
tum Catane, nimium ardenti uicina Typhoeo
|
|
et generasse pios quondam celeberrima fratres,
|
|
et cui non licitum fatis, Camarina, moueri:
|
|
tum, quae nectareis uocat ad certamen Hymetton,
|
|
audax Hybla, fauis, palmaque arbusta Selinus
|
200
|
et, iusti quondam portus, nunc litore solo
|
|
subsidium infidum fugientibus aequora, Myl<a>e:
|
|
necnon altus Eryx, necnon e uertice celso
|
|
Centuripae largoque uirens Entella Lyaeo,
|
|
Entella, Hectoreo dilectum nomen Acestae.
|
205
|
non T<h>apsos, non e tumulis glacialibus Acrae
|
|
defuerunt. Agyrina manus geminoque Lacone
|
|
Tyndaris attollens sese adfluit. altus equorum
|
|
mille rapit turmam atque hinnitibus aera flammat
|
|
pulueream uoluens Acragas ad inania nubem.
|
210
|
ductor Grosphus erat, cuius caelata gerebat
|
|
taurum parma trucem, poenae monimenta uetustae.
|
|
ille, ubi torreret subiectis corpora flammis,
|
|
mutabat gemitus mugitibus, actaque ueras
|
|
credere erat stabulis armenta effundere uoces,
|
215
|
haud impune quidem: nam dirae conditor artis
|
|
ipse suo moriens immugit flebile tauro.
|
|
uenit ab amne trahens nomen Gela, uenit Halaesa
|
|
et qui praesenti domitant periura Palici
|
|
pectora supplicio, Troianaque uenit Acesta,
|
220
|
quique per Aetnaeos Acis petit aequora fines
|
|
et dulci gratam Nereida perluit unda.
|
|
aemulus ille tuo quondam, Polypheme, calori,
|
|
dum fugit agrestem uiolenti pectoris iram,
|
|
in tenuis liquefactus aquas euasit et hostem
|
225
|
et tibi uictricem, Galatea, immiscuit undam.
|
|
necnon qui potant Hypsamque Alabimque sonoro<s>
|
|
et perlucentem splendenti gurgite Achaten,
|
|
qui fontis, uage Chrysa, tuos et pauperis aluei
|
|
Hipparin ac facilem superari gurgite parco
|
230
|
Pantagian rapidique colunt uada flaua Syma<e>thi.
|
|
litora Thermarum, prisca dotata camena,
|
|
armauere suos, qua mergitur Himera ponto
|
|
Aeolio. nam diuiduas se scindit in oras
|
|
nec minus occasus petit incita quam petit ortus.
|
235
|
Nebrodes gemini nutrit diuortia fontis,
|
|
quo mons Sicania non surgit ditior umbrae.
|
|
Henna deum lucis sacra<s> dedit ardua dextra<s>.
|
|
hic specus ingentem laxans telluris hiatum
|
|
caecum iter ad manis tenebroso limite pandit,
|
240
|
qua nouus ignotas Hymenaeus uenit in oras,
|
|
hac Stygius quondam stimulante cupidine rector
|
|
ausus adire diem, maestoque Acheronte relicto
|
|
egit in inlicitas currum per inania terras.
|
|
tum rapta praeceps Hennaea uirgine flexit
|
245
|
attonitos caeli uisus lucemque pauentis
|
|
in Styga rursus equos et praedam condidit umbris.
|
|
Romanos Petraea duces, Romana petiuit
|
|
foedera Callipolis lapidosique Engyon arui,
|
|
Hadranum Ergetiumque simul telaque superba
|
250
|
lanigera Melite et litus piscosa Calacte,
|
|
quaeque procelloso Cephaloedias ora profundo
|
|
caeruleis horret campis pascentia cete,
|
|
et qui correptas sorbentem uerticis haustu
|
|
atque iterum e fundo iaculantem ad sidera puppis
|
255
|
Tauromenitana cernunt de sede Charybdim.
|
|
haec Latium manus et Laurentia signa fouebat.
|
|
Cetera Elissaeis aderat gens Sicana uotis.
|
|
mille Agathy<r>na dedit perflataque Trogilos Austris,
|
|
mille Thoanteae sedes Phacelina Dianae.
|
260
|
tergemino uenit numero fecunda Panhormos,
|
|
seu siluis sectere feras seu retibus aequor
|
|
uerrere seu caelo libeat traxisse uolucrem.
|
|
non Herbesos iners, non Naulocha pigra pericli
|
|
sederunt, non frondosis Morgentia campis
|
265
|
abstinuit Marte infido. comitata Menaeis
|
|
uenit Amastra uiris et paruo nomine Tisse
|
|
et Netum et Mutyce pubesque liquentis Achaeti.
|
|
Sidonios Drepane atque undae clamosus Helorus
|
|
et mox seruili uastata Triocala bello,
|
270
|
Sidonios Arbela ferox et celsus Ietas
|
|
et bellare Tabas docilis Cossyraque parua
|
|
nec maior† Megara iunctae concordibus ausis
|
|
iuuere et strato Gaulum spectabile ponto,
|
|
cum sonat alcyones cantu nidosque natantis
|
275
|
immota gestat sopitis fluctibus unda.
|
|
ipsa Syracusae patulos urbs inclita muro<s>
|
|
milite collecto uariisque impleuerat armis.
|
|
ductores facilem impelli laetamque tumultus
|
|
uaniloquo plebem furiabant insuper ore:
|
280
|
numquam hoste intratos muros et quattuor arces,
|
|
et Salaminiacis quantam Eoisque tropaeis
|
|
ingenio portus urbs inuia fecerit umbram,
|
|
spectatum proauis: ter centum ante ora triremes
|
|
unum naufragium, mersasque impune profundo
|
285
|
clade pharetrigeri subnixas regis Athenas.
|
|
flammabant uulgum geniti Carthagine fratres,
|
|
Poeni matre genus, sed quos, sub crimine pulsus
|
|
urbe Syracosia, Libycis eduxerat oris
|
|
Trinacrius genitor, geminaque a stirpe parentum
|
290
|
astus miscebant Tyrios leuitate Sicana.
|
|
Quae cernens ductor, postquam immedicabile uisum
|
|
seditio, atque ultro bellum surgebat ab hoste,
|
|
testatus diuos Siculorum amnesque lacusque
|
|
et fontis, Arethusa, tuos, ad bella uocari
|
295
|
inuitum (quae sponte diu non sumpserit, hostem
|
|
induere arma sibi), telorum turbine uasto
|
|
adgreditur muros atque armis intonat urbi.
|
|
par omnis simul ira rapit, certantque ruuntque.
|
|
turris multiplici surgens ad sidera tecto
|
300
|
exibat, tabulata decem cui crescere Graius
|
|
fecerat et multas nemorum consumpserat umbras.
|
|
armatam hinc igni pinum et deuoluere saxa
|
|
certabant calidaeque picis diffundere pestem.
|
|
huic procul ardentem iaculatus lampada Cimber
|
305
|
conicit et lateri telum exitiabile figit.
|
|
pascitur adiutu<s> Vulcanus turbine uenti,
|
|
gliscentemque trahens turris per uiscera labem
|
|
perque altam molem et totiens nascentia tecta
|
|
scandit ouans rapidusque uorat crepitantia flammis
|
310
|
ro<bo>ra et, ingenti simul exundante uapore
|
|
ad caelum, uictor nutantia culmina lambit.
|
|
implentur fumo et nebula caliginis atrae,
|
|
nec cuiquam euasisse datur, ceu fulminis ictu
|
|
correptae rapido in cineres abi<e>re ruinae.
|
315
|
Par contra pelago miseris fortuna carinis.
|
|
namque ubi se propius tectis urbique tulere,
|
|
qua portus muris pacatas adplicat undas,
|
|
improuisa nouo pestis conterruit astu.
|
|
trabs fabre teres atque erasis undique nodis
|
320
|
nauali similis malo praefixa gerebat
|
|
uncae tela manus: ea celso ex aggere muri
|
|
bellantis curui rapiebat in aera ferri
|
|
unguibus et mediam reuocata ferebat in urbem.
|
|
nec solos uis illa uiros, quin saepe triremem
|
325
|
belligerae rapuere trabes, cum desuper actum
|
|
incuterent puppi chalybem morsusque tenacis.
|
|
qui, simul adfixo uicina in robora ferro
|
|
sustulerant sublime ratem, miserabile uisu,
|
|
per subitum rursus laxatis arte catenis
|
330
|
tanta praecipitem reddebant mole profundo
|
|
ut totam haurirent undae cum milite puppem.
|
|
his super insidiis angusta foramina murus
|
|
arte cauata dabat, per quae c<l>am fundere tela
|
|
tutum erat, opposito mittentibus aggere ualli.
|
335
|
<nec> sine fraude labos, arta ne rursus eodem
|
|
spicula ab hoste uia uicibus contorta redirent.
|
|
calliditas Graia atque astus pollentior armis
|
|
Marcellum tantasque minas terraque marique
|
|
arcebat, stabatque ingens ad moenia bellum.
|
340
|
Vir fuit Isthmiacis decus immortale colonis,
|
|
ingenio facile ante alios telluris alumnos,
|
|
nudus opum, sed cui caelum terraeque paterent.
|
|
ille, nouus pluuias Titan ut proderet ortu
|
|
fuscatis tristis radiis, ille, haereat anne
|
345
|
pendeat instabilis tellus, cur foedere certo
|
|
hunc adfusa globum Tethys circumliget undis
|
|
nouerat atque una pelagi lunaeque labores,
|
|
et pater Oceanus qua lege effunderet aestus.
|
|
non illum mundi numerasse capacis harenas
|
350
|
uana fides. puppis etiam constructaque saxa
|
|
feminea traxisse ferunt contra ardua dextra.
|
|
Hic dum Italum ductorem astu Teucrosque fatigat,
|
|
adnabat centum late Sidonia uelis
|
|
classis subsidio et scindebat caerula rostris.
|
355
|
erigitur subitas in spes Arethusia proles
|
|
adiungitque suas portu progressa carinas.
|
|
nec contra Ausonius tonsis aptare lacertos
|
|
addubitat mersisque celer fodit aequora remis.
|
|
uerberibus torsere fretum: salis icta frequenti
|
360
|
albescit pulsu facies, perque aequora late
|
|
spumat canenti sulcatus gurgite limes.
|
|
insultant pariter pelago, ac Neptunia regna
|
|
tempestate noua trepidant. tum uocibus aequor
|
|
personat, et clamat scopulis clamoris imago.
|
365
|
ac iam diffusus uacua bellator in unda
|
|
cornibus ambierat patulos ad proelia fluctus,
|
|
nauali claudens umentem indagine campum:
|
|
ac simili curuata sinu diuersa ruebat
|
|
classis et artabat lunato caerula gyro.
|
370
|
nec mora: terrificis saeuae stridoribus aeris,
|
|
per uacuum late cantu resonante profundum,
|
|
inc<r>epuere tubae, quis excitus aequore Triton
|
|
expauit tortae certantia murmura conchae.
|
|
uix meminere maris: tam uasto ad proelia nisu
|
375
|
incumbunt proni positisque in margine puppis
|
|
extremae plantis nutantes spicula torquent.
|
|
sternitur effusis pelagi media area telis,
|
|
celsaque anhelatis exurgens ictibus alnus
|
|
caerula nigranti findit spumantia sulco.
|
380
|
Ast aliae latere atque incussi roboris ictu
|
|
detergent remos, aliae per uiscera pinus
|
|
tramissis ipso retinentur uulnere rostris
|
|
quo retinent. medias inter sublimior ibat
|
|
terribilis uisu puppis, qua nulla per omne
|
385
|
egressa est Libycis maior naualibus aeuum.
|
|
sed quater haec centum numeroso remige pontum
|
|
pulsabat tonsis, ueloque superba capaci
|
|
cum rapidum hauriret Borean et cornibus omnis
|
|
colligeret flatus, lento se robore agebat,
|
390
|
intraret fluctus solis ce<u> pulsa lacertis:
|
|
procurrunt leuitate agili docilesque regentis
|
|
audiuisse manum Latio cum milite puppes.
|
|
Has ut per laeuum uenientis aequor Himilco
|
|
in latus obliquas iussamque incurrere proram
|
395
|
conspexit, propere diuis in uota uocatis
|
|
aequoris, intento uolucrem de more sagittam
|
|
adsignat neruo, utque oculis librauit in hostem
|
|
et calamo monstrauit iter, diuersa relaxans
|
|
brachia deduxit uultu comitante per auras
|
400
|
in uulnus telum ac residentis puppe magistri
|
|
adfixit plectro dextram. nec deinde regenda
|
|
puppe manus ualuit flectenti immortua clauo.
|
|
dumque ad opem accurrit ceu capta nauita puppe,
|
|
ecce iterum fatoque pari neruoque sagitta
|
405
|
in medium perlapsa globum transuerberat ictu
|
|
orba gubernacli subeuntem munera Taurum.
|
|
Inrumpit Cumana ratis, quam Corbulo ductor
|
|
lectaque complebat Stabiarum litore pubes.
|
|
numen erat celsae puppis uicina Dione.
|
410
|
sed superingestis propior quia subdita telis
|
|
bella capessebat, media subsedit in unda
|
|
diuisitque fretum. clamantum spumeus ora
|
|
Nereus implet aquis, palmaeque, trahente profundo,
|
|
luctantum frustra summis in fluctibus extant.
|
415
|
hic audax ira magno per caerula saltu
|
|
Corbulo transgressus (nam textam robore turrim
|
|
appulerant nexae ferri compage triremes)
|
|
euadit tabulata super flammaque comantem
|
|
multifida pinum celso de culmine quassat.
|
420
|
inde atros alacer pastosque bitumine torquet,
|
|
ammentante Noto, Poenorum aplustribus ignes.
|
|
intrat diffusos pestis Vulcania passim
|
|
atque implet dispersa foros: trepidatur omisso
|
|
summis remigio, sed enim tam rebus in artis
|
425
|
fama mali nondum tanti penetrarat ad imos.
|
|
at rapidus feruor, per pinguis unguine taedas
|
|
inlapsus, flammis uictricibus insonat alueo.
|
|
qua nondum tamen intulerat uim Dardana lampas
|
|
parcebatque uapor, saxorum grandine dirus
|
430
|
arcebat fatumque ratis retinebat Himilco.
|
|
hic miser, igniferam dum uentilat aere pinum,
|
|
murali saxo per lubrica sanguine transtra
|
|
uoluitur in fluctus Lycchaei uulnere Cydnus.
|
|
fax nidore graui foedauit comminus auras
|
435
|
ambusto instridens pelago. ferus inde citatum
|
|
missile adorata contorquet Sabratha puppe
|
|
(Hammon numen erat Libycae gentile carinae
|
|
cornigeraque sedens spectabat caerula fronte):
|
|
'Fer, pater, adflictis, fer,' ait 'Garamantice uates,
|
440
|
rebus opem inque Italos da certa effundere tela.'
|
|
has inter uoces tremulo uenit agmine cornus
|
|
et Neptunicolae transuerberat ora Telonis.
|
|
Vrgebant nihilo leuius iam in limine mortis,
|
|
quos fuga praecipitis partem glomerarat in unam
|
445
|
puppis, adhuc uacuam taedae. sed, proxima cursu
|
|
fulmineo populatus, ineuitabilis ardor
|
|
correptam flammis inuoluit ouantibus alnum.
|
|
primus, ope aequorei funis delapsus in undas,
|
|
qua nondum Stygios glomerabat Mulciber aestus,
|
450
|
ambustus socium remis aufertur Himilco.
|
|
proxima nudarunt miserandi fata Batonis
|
|
desertam ductore ratem. bonus ille per artem
|
|
crudo luctari pelago atque exire procellas.
|
|
idem, quid Boreas, quid uellet crastinus Auster,
|
455
|
anteibat, nec peruigilem tu fallere uultum
|
|
obscuro quamuis cursu, Cynosura, ualeres.
|
|
is, postquam aduersis nullus modus, 'Accipe nostrum,
|
|
Hammon, sanguinem,' ait 'spectator cladis iniquae.'
|
|
atque, acto in pectus gladio, dextra inde cruorem
|
460
|
excipit et large sacra inter cornua fundit.
|
|
Hos inter Daphnis, deductum ab origine nomen
|
|
antiqua, fuit infelix, cui linquere saltus
|
|
et mutare casas infido marmore uisum.
|
|
at princeps generis quanto maiora parauit
|
465
|
intra pastorem sibi nomina! Daphnin amarunt
|
|
Sicelides Musae, dexter donauit auena
|
|
Phoebus Castalia et iussit, proiectus in herba
|
|
si quando caneret, laetos per prata, per arua
|
|
ad Daphnin properare greges riuosque silere.
|
470
|
ille ubi septena modulatus harundine carmen
|
|
mulcebat siluas, non umquam tempore eodem
|
|
Siren adsuetos effudit in aequore cantus,
|
|
Scyllaei tacuere canes, stetit atra Charybdis,
|
|
et laetus scopulis audiuit iubila Cyclops.
|
475
|
progeniem hauserunt et nomen amabile flammae.
|
|
Innatat ecce super transtris fumantibus asper
|
|
Ornytos ac longam sibimet facit aequore mortem,
|
|
qualis Oiliades, fulmen iaculante Minerua,
|
|
surgentis domuit fluctus ardentibus ulnis.
|
480
|
transigitur ualida medius, dum se adleuat, alni
|
|
cuspide Marmarides Sciron. pars subnatat unda
|
|
membrorum, pars extat aquis totumque per aequor
|
|
portatur, rigido, miserandum, immortua rostro.
|
|
accelerant puppes utrimque atque ora ruentum
|
485
|
sanguinei feriunt remorum aspergine rores.
|
|
ipse adeo senis ductor Rhoeteius ibat
|
|
pulsibus et ualido superabat remige uentos.
|
|
quam rapidis puppem manibus frenare Lilaeus
|
|
dum temptat, saeua truncatur membra bipenni,
|
490
|
ac fert haerentis trabibus ratis incita palmas.
|
|
Sicania Aeoliden portabant transtra Podaetum.
|
|
hic, aeuo quamquam nondum excessisset ephebos,
|
|
seu laeui traxere dei, seu feruida corda
|
|
nec sat maturus laudum bellique cupido,
|
495
|
arma puer niueis aptarat picta lacertis
|
|
et freta gaudebat celsa turbare Chimaera.
|
|
iamque super Rutula, super et Garamantide pinu
|
|
ibat ouans, melior remo meliorque sagitta,
|
|
et iam turrigerum demerserat aequore Nessum.
|
500
|
heu puero malesuada rudi noua gloria pugnae!
|
|
dum cristam galeae trucis exuuiasque precatur
|
|
de duce Marcello superos temerarius, hasta
|
|
excepit raptim uulnus letale remissa,
|
|
pro qualis! seu splendentem sub sidera nisu
|
505
|
exigeret discum, iaculo seu nubila supra
|
|
surgeret, aligeras ferret seu puluere plantas
|
|
uix tacto, uel dimens<i> spatia improba campi
|
|
transiret uelox saltu, decuere labores.
|
|
sat prorsus, sat erat decoris discrimine tuto,
|
510
|
sat laudis. cur facta, puer, maiora petebas?
|
|
illum, ubi labentem pepulerunt tela sub undas,
|
|
ossa Syracosio fraudatum naufraga busto,
|
|
fleuerunt freta, fleuerunt Cyclopia saxa
|
|
et Cyane et Anapus et Ortygie Arethusa.
|
515
|
Parte alia Perseus (puppem hanc Tiberinus agebat)
|
|
quaque uehebatur Crantor Sidonius Io
|
|
concurrunt. iniecta ligant hinc uincula ferri
|
|
atque illinc, steteruntque rates ad proelia nexae.
|
|
nec iaculo aut longe certatur harundine fusa:
|
520
|
comminus et gladio terrestria proelia miscent.
|
|
perrumpunt Itali, qua caedes prima reclusit
|
|
monstrauitque uiam; uasta sed mole catenas
|
|
hortatur socios et uincla abrumpere ferri
|
|
ac parat hostili resoluta puppe receptos
|
525
|
auehere et paribus pelago diducere ab armis—
|
|
Aetnaeo Polyphemus erat nutritus in antro
|
|
atque inde antiquae nomen feritatis amabat.
|
|
ubera praebuerat paruo lupa, corporis alti
|
|
terribilis moles, mens aspera, uultus in ira
|
530
|
semper et ad caedes Cyclopia corde libido.
|
|
isque relaxatis membrorum pondere uinclis
|
|
impulerat puppim et mergebat gurgite tonsas
|
|
duxissetque ratem, pressa Laronius hasta
|
|
ni propere duro nitentem exurgere uelox
|
535
|
adfixet transtro. uix morte incepta remittit:
|
|
namque manus seruat dum suetos languida ductus,
|
|
ignauum summo traxit super aequore remum.
|
|
Perculsi cuneo Poeni densentur in unum,
|
|
quod caret hoste, latus, subito cum pondere uictus,
|
540
|
insiliente mari, summergitur alueus undis.
|
|
scuta uirum cristaeque et inerti spicula ferro
|
|
tutelaeque deum fluitant. hic robore fracto
|
|
pugnat inops chalybis seseque in proelia rursus
|
|
armat naufragio, remis male feruidus ille
|
545
|
festinat spoliare ratem, discrimine nullo
|
|
nautarum interdum conuulsa sedilia torquens.
|
|
non plectro ratis aut frangendae in uulnera prorae
|
|
parcitur, et pelago repetuntur nantia tela.
|
|
uulneribus patulis intrat mare. mox sua ponto
|
550
|
singultante anima propulsa refunditur unda.
|
|
nec desunt, qui correptos complexibus artis
|
|
immergant pelago et, iaculis cessantibus, hostem
|
|
morte sua perimant. remeantum gurgite mentes
|
|
crudescunt, ac pro ferro stat fluctibus uti.
|
555
|
haurit sanguineus contorta cadauera uertex.
|
|
hinc clamor, gemitus illinc mortesque fugaeque
|
|
remorumque fragor flictuque sonantia rostra.
|
|
perfusum bello feruet mare. fessus acerbis
|
|
terga fuga celeri Libyae conuertit ad oras
|
560
|
exigua sese furatus Himilco carina.
|
|
Concessere mari tandem Graiusque Libysque,
|
|
et iam captiuae uinclis ad litora longo
|
|
ordine ducuntur puppes. flagrantibus alto
|
|
stant aliae taedis. splendet lucente profundo
|
565
|
Mulciber, et tremula uibratur imagine pontus.
|
|
ardet nota fretis Cyane pennataque Siren,
|
|
ardet et Europe, niuei sub imagine tauri
|
|
uecta Ioue ac prenso tramittens aequora cornu,
|
|
et quae fusa comas curuum per caerula piscem
|
570
|
Nereis umenti moderatur roscida freno.
|
|
uritur undiuagus Python et corniger Hammon
|
|
et, quae Sidonios uultus portabat Elissae,
|
|
bis ternis ratis ordinibus grassata per undas.
|
|
at uinclis trahitur cognata in litora Anapus
|
575
|
Gorgoneasque ferens ad sidera Pegasus alas.
|
|
ducitur et Libyae puppis signata figuram
|
|
et Triton captiuus et ardua rupibus Aetne,
|
|
spirantis rogus Enceladi, Cadmeaque Sidon.
|
|
Nec mora tum trepidos hac clade inrumpere muros
|
580
|
signaque ferre deum templis iam iamque fuisset,
|
|
ni subito importuna lues inimicaque pestis,
|
|
inuidia diuum pelagique labore parata,
|
|
polluto miseris rapuisset gaudia caelo.
|
|
criniger aestiferis Titan feruoribus auras
|
585
|
et patulam Cyanen lateque palustribus undis
|
|
stagnantem Stygio Cocyti oppleuit odore
|
|
temporaque autumni laetis florentia donis
|
|
foedauit rapidoque accendit fulminis igni.
|
|
fumabat crassus nebulis caliginis aer,
|
590
|
squalebat tellus uitiato feruida dorso
|
|
nec uictum dabat aut ullas languentibus umbras,
|
|
atque ater picea uapor expirabat in aethra.
|
|
uim primi sensere canes. mox nubibus atris
|
|
fluxit deficiens penna labente uolucris.
|
595
|
inde ferae siluis sterni. tum serpere labes
|
|
Tartarea atque haustis populari castra maniplis.
|
|
arebat lingua, et gelidus per uiscera sudor
|
|
corpore manabat tremulo. descendere fauces
|
|
abnuerant siccae iussorum alimenta ciborum.
|
600
|
aspera pulmonem tussis quatit, et per anhela
|
|
igneus efflatur sitientum spiritus ora.
|
|
lumina ferre grauem uix sufficientia lucem
|
|
unca nare iacent, saniesque immixta cruore
|
|
expuitur, membrisque cutis tegit ossa peresis.
|
605
|
heu dolor! insignis notis bellator in armis
|
|
ignauo rapitur leto. iactantur in ignem
|
|
dona superba uirum, multo Mauorte parata.
|
|
succubuit medicina malis. cumulantur aceruo
|
|
labentum et magno cineres sese aggere tollunt.
|
610
|
passim etiam deserta iacent inhumataque late
|
|
corpora, pestiferos tetigisse timentibus artus.
|
|
serpit pascendo crescens Acherusia pestis
|
|
nec leuiore quatit Trinacria moenia luctu
|
|
Poenorumque parem castris fert atra laborem.
|
615
|
aequato par exitio et communis ubique
|
|
ira deum atque eadem leti uersatur imago.
|
|
Nulla tamen Latios fregit uis dura malorum,
|
|
incolumi ductore, uiros, clademque rependit
|
|
unum inter strages tutum caput. ut grauis ergo
|
620
|
primum letiferos repressit Sirius aestus,
|
|
et minuere auidae mortis contagia pestes,
|
|
ceu, sidente Noto cum se maria alta reponunt,
|
|
propulsa inuadit piscator caerula cumba,
|
|
sic tandem ereptam morbis grassantibus armat
|
625
|
Marcellus pubem, lustratis rite maniplis.
|
|
circumstant alacres signa auditisque tubarum
|
|
respirant laeti clangoribus. itur in hostem,
|
|
et, si fata ferant, iuuat inter proelia ferro
|
|
posse mori. socium miseret, qui sorte pudenda
|
630
|
in morem pecudum effudere cubilibus atris
|
|
inlaudatam animam. tumulos inhonoraque busta
|
|
respiciunt, et uel nullo iacuisse sepulcro
|
|
quam debellari morbis placet. ardua primus
|
|
ad muros dux signa rapit. tenuata iacendo
|
635
|
et macie in galeis abscondunt ora, malusque,
|
|
ne sit spes hosti, uelatur casside pallor.
|
|
infundunt rapidum conuulsis moenibus agmen
|
|
condensique ruunt: tot bellis inuia tecta
|
|
tot<que> uno introitu capiuntur militis arces.
|
640
|
Totum, qua uehitur Titan, non ulla per orbem
|
|
tum sese Isthmiacis aequassent oppida tectis.
|
|
tot delubra deum totque intra moenia portus,
|
|
adde fora et celsis suggesta theatra columnis
|
|
certantisque mari moles, adde ordine longo
|
645
|
innumeras spatioque domos aequare superbas
|
|
rura. quid, inclusos porrecto limite longis
|
|
porticibus sacros iuuenum certamine lucos?
|
|
quid tot captiuis fulgentia culmina rostris
|
|
armaque fixa deis, aut quae Marathonius hostis
|
650
|
perdidit aut Libya quae sunt aduecta subacta?
|
|
hic Agathocleis sedes ornata tropaeis,
|
|
hic mites Hieronis opes; hic sancta uetustas
|
|
artificum manibus. non usquam clarior illo
|
|
gloria picturae saeclo; non aera iuuabat
|
655
|
†quem scire Ephyren; fuluo certauerit auro
|
|
uestis spirantis referens subtemine uultus—
|
|
quae radio caelat Babylon uel murice picto
|
|
laeta Tyros, quaeque Attalicis uariata per artem
|
|
aulaeis scribuntur acu aut Memphitide tela.
|
660
|
iam simul argento fulgentia pocula, mixta
|
|
quis gemma quaesitus honos, simulacra deorum
|
|
numen ab arte datum seruantia; munera Rubri
|
|
praeterea ponti depexaque uellera ramis,
|
|
femineus pudor.
|
665
|
His tectis opibusque potitus
|
|
Ausonius ductor, postquam sublimis ab alto
|
|
aggere despexit trepidam clangoribus urbem,
|
|
inque suo positum nutu, stent moenia regum
|
|
an nullos oriens uideat lux crastina muros,
|
|
ingemuit nimio iuris tantumque licere
|
670
|
horruit et propere reuocata militis ira
|
|
iussit stare domos, indulgens templa uetustis
|
|
incolere atque habitare deis. sic parcere uictis
|
|
pro praeda fuit, et sese contenta nec ullo
|
|
sanguine pollutis plausit Victoria pennis.
|
675
|
tu quoque ductoris lacrimas, memorande, tulisti,
|
|
defensor patriae, meditantem in puluere formas
|
|
nec turbatum animi tanta feriente ruina.
|
|
ast relicum uulgus resoluta in gaudia mente
|
|
certarunt uicti uictoribus. aemulus ipse
|
680
|
ingenii superum seruando condidit urbem.
|
|
ergo extat saeclis stabitque insigne tropaeum
|
|
et dabit antiquos ductorum noscere mores.
|
|
Felices populi, si, quondam ut bella solebant,
|
|
nunc quoque inexhaustas pax nostra relinqueret urbes!
|
685
|
at, ni cura uiri qui nunc dedit otia mundo
|
|
effrenum arceret populandi cuncta furorem,
|
|
nudassent auidae terrasque fretumque rapinae.
|
|