ex Donati codicibus
  pvblivs terentivs afer, Karthagine natus, seruiit 11.1
Romae Terentio Lucano senatori, a quo ob ingenium et for-
mam non institutus modo liberaliter, sed et mature manu
missus est. quidam captum esse existimant: quod fieri nullo
modo potuisse Fenestella docet, cum inter finem secundi 5
Punici belli et initium tertii et natus sit et mortuus. nec si
a Numidis aut Gaetulis captus sit, ad dominum Romanum
peruenire potuisse, nullo commercio inter Italicos et Afros
nisi post deletam Karthaginem coepto. hic cum multis nobi-
libus familiariter uixit, sed maxime cum Scipione Africano 10
et C. Laelio, quibus etiam corporis gratia conciliatus existi-
matur. quod et ipsum Fenestella arguit, contendens utroque
maiorem natu fuisse. quamuis et Nepos aequales omnes
fuisse tradat et Porcius suspitionem de consuetudine per haec
faciat: 15
    Dum lasciuiam nobilium et laudes fucosas petit,
    Dum Africani uocem diuinam inhiat auidis auribus,
    Dum ad Philum se cenitare et Laelium pulchrum putat,
    Dum in Albanum crebro rapitur ob florem aetatis suae:
    Suis postlatis rebus ad summam inopiam redactus est. 20
    Itaque ex conspectu omnium abit in Graeciam terram ultumam.
    Mortuos Stymphalist Arcadiae oppido. nil Publio
    Scipio profuit, nil illi Laelius, nil Furius,
    Tres per id tempus qui agitabant nobiles facillume.
    Eorum ille opera ne domum quidem habuit conducticiam, 25
    Saltem ut esset, quo referret obitum domini seruolus.
Scripsit comoedias sex. ex quibus primam Andriam cum
aedilibus daret, iussus ante Caecilio recitare ad cenantem
cum uenisset, dicitur initium quidem fabulae, quod erat
contemptiore uestitu, in subsellio iuxta lectulum residens 30
legisse, post paucos uero uersus inuitatus ut accumberet ce-
nasse una, dein cetera percucurrisse non sine magna Caecilii
admiratione. et hanc autem et quinque reliquas aequaliter
populo probauit: quamuis Volcatius in dinumeratione omnium
ita scribat: 35
    Simitur Hecura sexta exclusast fabula.
Eunuchus quidem bis deinceps acta est meruitque pre-
tium quantum nulla antea cuiusquam comoedia, octo milia
nummum. propterea summa quoque titulo ascribitur. * *
* * * 40
nam Adelphorum principium Varro etiam praefert principio
Menandri. Non obscura fama est adiutum Terentium in
scriptis a Laelio et Scipione: eamque ipse auxit, numquam
nisi leuiter se tutari conatus, ut in prologo Adelphorum:
    Nam quod isti dicunt maleuoli, homines nobiles 45
    Hunc adiutare assidueque una scribere,
    Quod illi maledictum uehemens esse existumant:
    Eam laudem hic ducit maxumam, quom illis placet
    Qui uobis uniuorsis et populo placent,
    Quorum opera in bello, in otio, in negotio 50
    Suo quisque tempore usust sine superbia.
uidetur autem leuius se defendisse, quia sciebat Laelio et
Scipioni non ingratam esse hanc opinionem. quae tum magis
et usque ad posteriora tempora ualuit. C. Memmius in ora-
tione pro se 'P. Africanus' inquit 'a Terentio personam 55
mutuatus, quae domi luserat ipse, nomine illius in scaenam
detulit'. Nepos auctore certo comperisse se ait C. Laelium
quondam in Puteolano kalendis martiis admonitum ab uxore,
temperius ut discumberet, petisse ab ea ne se interpellaret,
seroque tandem ingressum triclinium dixisse non saepe in 60
scribendo magis sibi successisse: deinde rogatum ut scripta
illa proferret, pronuntiasse uersus qui sunt in Heauton ti-
morumeno:
    Satis pol proterue me Syri promissa huc induxerunt.
Santra Terentium existimat, si modo in scribendo adiuto- 65
ribus indiguerit, non tam Scipione et Laelio uti potuisse,
qui tunc adulescentuli fuerint, quam C. Sulpicio Gallo, ho-
mine docto, quo consule [Megalens]ibus ludis initium fabu-
larum dandarum fecerit, uel Q. Fabio Labeone et M. Po-
pillio, consulari utroque ac poeta. ideo ipsum non iuuenes 70
designare qui se adiuuare dicantur, sed uiros quorum operam
et in bello et in otio et in negotio populus sit expertus.
Post editas comoedias, nondum quintum atque uicesimum
ingressus annum, causa uitandae opinionis qua uidebatur
aliena pro suis edere, seu percipiendi Graecorum instituta 75
moresque quos non perinde exprimeret in scriptis, egressus
urbe est neque amplius rediit. de morte eius Volcatius sic
tradit:
    Sed ut Afer populo sex dedit comoedias,
    Iter hinc in Asiam fecit. nauem autem ut semel 80
    Conscendit, uisus numquam est: sic uita uacat.
Q. Cosconius redeuntem e Graecia perisse in mari dicit
cum fabulis conuersis a Menandro: ceteri mortuum esse in
Arcadia siue Leucadiae tradunt, Cn. Cornelio Dolabella M.
Fuluio Nobiliore consulibus, morbo implicatum ex dolore ac 85
taedio amissarum sarcinarum quas in naue praemiserat, ac
simul fabularum quas nouas fecerat. fuisse dicitur mediocri
statura, gracili corpore, colore fusco. reliquit filiam, quae
post equiti Romano nupsit: item hortulos xx iugerum uia
Appia ad Martis. quo magis miror Porcium scribere: 'Scipio 90
nihil ei profuit, nihil Laelius, nihil Furius: eorum ille opera
ne domum quidem habuit conducticiam'. Hunc Afranius
quidem omnibus comicis praefert, scribens in Compitalibus:
    Terenti non consimilem dicas quempiam.
Volcatius autem non solum Naeuio et Plauto et Caecilio, 95
sed Licinio quoque et Atilio postponit. Cicero in Limone
hactenus laudat:
    Tu quoque, qui solus lecto sermone, Terenti,
    Conuersum expressumque latina uoce Menandrum
    In medium nobis sedatis motibus effers, 100
    Quiddam come loquens atque omnia dulcia miscens.
item C. Caesar:
    Tu quoque, tu in summis, o dimidiate Menander,
    Poneris, et merito, puri sermonis amator.
    Lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret uis, 105
    Comica ut aequato uirtus polleret honore
    Cum Graecis, neue hac despectus parte iaceres.
    Vnum hoc maceror ac doleo tibi desse, Terenti.