DE ORTHOGRAPHIA
LIBER
* 11.1a
  Scribendi autem ratio quattuor modis vitiatur, per adiectionem, de-
tractionem, inmutationem, adnexionem. per adiectionem, ut cum querelam 2
per duo l scribunt, cum querulus sit, non querullus. per detractionem,
<ut> cum haedus sine aspiratione scribitur, cum alioqui cum ea debeat,
quoniam apud antiquos faedus sit dictus, et ubi illi f litteram posuerunt, 5
nos h substituimus, ut quod illi fordeum dicebant, nos hordeum, fario-
lum quem nos hariolum, similiter faedum quem nunc nos haedum dicimus.
per inmutationem, ut cum at coniunctionem per d scribunt et eandem,
quotiens praepositio sit, per t, cum alioqui e contrario debeat fieri. per
adnexionem, ut cum in verbo nescio s litteram priori syllabae iungunt, 12.1
cum posterioris initium esse debeat: est enim ne scio. nam ne pro non
positum est apud antiquos. †significat nefrendes porcos qui sunt sine
dentibus, id est qui fabam frendere non possunt, nesapus qui non sapit,
ita et nescio non scio diductis in verbum et adverbium syllabis. recorri- 5
gitur vero regulis tribus, historia, originatione, quam Graeci ἐτυμολογίαν
appellant, proportione, quae graece ἀναλογία dicitur. et historia quidem,
ut cum sed per novissimam litteram <d> scribimus, quoniam antiqui sedum
dixerint et per abscisionem coniunctionis pars remanserit. [at] originatione,
ut cum dicimus inchoare cum aspiratione scribendum, quoniam a chao 10
dictum <sit>, quod fuerit initium omnium rerum. proportione, ut cum dici-
mus equum et servum et similia debere scribi, quia antiqui per uo scri-
pserint, quoniam scierunt vocalem non posse geminari credebantque et
hanc litteram geminatam utroque loco in sua potestate perseverare, igno-
rantes eam praepositam vocali consonantis vice fungi et poni pro ea littera 15
quae sit f; deinde, quod omnia nomina feminina nominativo singulari a
finita, quotiens in masculinum transeant, servatis praecedentibus litteris
novissimum a in u vertant et assumpta s contrarium sexum significent,
ut iusta iustus, casta castus, pia pius, ita et equa et <serva> servatis prae-
cedentibus litteris et u pro a substituto equus et servus et equum et 20
servum per duo u. non per unum u efficiunt, excepto uno avia avus,
unde apparet avium debuisse dici.
  Redditis ergo vitiorum modis et emendationis regula exposita, ante- 13.1
quam ad ea veniamus, circa quae scribentium error argui solet, necessarium
putamus ante cognationem explicare litterarum, quoniam huius quoque
notitia haesitantibus saepe succurrat. vocales itaque inter se mutuis vici-
bus in declinatione funguntur, ut ago egi, tango tetigi, salit exilit, salsus 5
insulsus. quod non minus in extremitatibus nominum apparet, cum iustus
iusti iusto iuste dicimus uni litterae subinde succedentibus ceteris. nec
minus consonantes, ut f et h: utraque enim est flatus. quare quem anti-
qui fircum, nos hircum, et quam Falisci habam, nos fabam appellamus,
et quem antiqui fariolum, nos hariolum. item l et d et r et s, cuius rei 10
maximum argumentum est, quod balbi, qui r exprimere non possunt, aut
l dicunt aut s, nec minus quod capra per deminutionem capella dicitur
et frater fratellus. item Furios dicimus quos antiqui Fusios, et aras quas
illi asas, et lares quos <illi> lases, item sellam quam illi seddam [et attulit
attinet t pro d substitutum]. deinde m et n consentiunt et paene idem 15
sonant, unde distinguendorum sonorum utriusque litterae causa m dicere
antiqui praepositam n litterae quam n maluerunt. hoc probant etiam
Graeci, qui, ubi nos m litteram ponimus, n ponunt, ut graphium
γραφεῖον et salum σάλον et similia. x littera cognata <est cum> c et g, quod 14.1
lingua sublata paulum hae dicuntur, ut ab eo quod est lux et lex dici-
mus lucis et legis. b cum p et m consentit, quoniam origo earum
non sine labore coniuncto ore respondet. a quo quem Graeci Πυρρίαν
nos Byrriam, et quem <nos> Pyrrum antiqui Burrum et Palatium <Balatium>, 5
item Publicolam Poplicolam: et alii scamillum, alii scabillum dicunt: aut
cum ab eadem voce duae gignuntur, ut ab eo quod est princeps et caelebs
principis et caelibis, nec minus e contrario in verbis, cum <a> carpo et
scribo carpsi et scripsi proferimus. c cognationem habet cum g, et ideo
alii dicunt gaunacen, alii caunacen, item camellum gamellum. cum χ quo- 10
que graeca littera consentit: unde quidam coronam, non nulli choronam
dixerunt. k quidam supervacuam esse litteram iudicaverunt, quoniam vice
illius fungi satis c posset. sed retenta est, ut quidam putant, quoniam
notas quasdam significaret, ut Kaesonem et kaput et kalumniam et kalen-
das. hac tamen antiqui in conexione syllabarum ibi tantum utebantur, ubi 15
a littera subiungenda erat, quoniam multis vocalibus instantibus, quotiens
id verbum scribendum erat, in quo retinere hae litterae nomen suum 15.1
possent, singulae pro syllaba scribebantur, tamquam satis eam ipso nomine
explerent, ut puta decimus, d per se deinde cimus, item cera, c simplex
et ra, et bene, b et ne. ita et quotiens kanus et karus scribendum
erat, quia singulis litteris primae syllabae notabantur, k prima ponebatur, 5
quae suo nomine a continebat, quia, si c posuissent, cenus et cerus futu-
rum erat, non canus et carus. ego autem contenderim magis supervacuam
esse c quam k, quoniam k, ut apud Graecos, satis vim etiam c litterae
exprimat, sed quosdam figura deceptos, qua non solum apud nos verum
etiam apud antiquos Graecorum g littera notabatur, ut testatur foedus 10
Graeciae †camelo aereo in hortis Caesaris in aede Fortis Fortunae inci-
sum, ubi pro Γ haec forma posita est, item XII tabulae, ubi est ni pacvnt
per hanc formam, quod male quidam per c enuntiant (est enim praeteri-
tum eius pepigi a pango, ut <a> tango tetigi, non paxi, ut a dico dixi), cre-
didisse nobis k deesse et hanc quidem k dixisse, ceterum pro ea nota 15
adiecta a Spurio Carvilio novam formam g litterae positam. nam non fue-
runt tam inperiti antiqui, <ut> k servarent, si aliam litteram idem sonantem
habuissent. quis enim vel hebetis animi sonorum similitudinem sentire non
possit? q littera aeque retenta est propter notas, quod per se posita
significaret quaestorem, et quia cum illa u littera conspirat, quotiens con- 16.1
sonantis loco ponitur, id est pro vau littera, ut quis et qualis. unde et
Graeci coppa, quod pro hac ponebant, omiserunt, postquam usu quoque,
quod auxilio eius litterae non indigebant, supervacuum visum est.
  Sequitur ut demonstremus, quae littera aut praeponi possit aut subici. 5
a igitur littera praeposita est u et e litteris, ae au, subiectiva vero u †ve-
rum u sequitur ut au et apud antiquos i littera pro ea scribebatur, ut
testantur μεταπλασμοί, in quibus est eius modi syllabarum diductio, ut
'pictai vestis' et 'aulai medio' pro pictae et aulae. sed magis in illis e
novissima sonat, et propterea antiqui quoque Graecorum hanc syllabam per 10
ae scripsisse traduntur. o praeiectiva est e litterae, ut oe, et secun- 17.1
dum antiquos eadem syllaba i. u littera omnibus vocalibus et praeiectiva
et subiecta consentit, ut va ve vi vo et rursus au eu iu ou, in quibus
syllabis non vocalis sed consonantis vicem praestat. est enim posita pro
digamma, quod quidam Graecorum etiam vav appellant. i littera cum 5
omnibus vocalibus praeiciatur, nulli subicitur nisi u litterae, ut vidi vir,
nisi secundum antiquos eius modi syllabae loi et moi per oi scribebantur,
non per oe [u littera cuicumque vocali praeici, sed tamquam consonans
potest nec minus subici].
  Ex consonantibus b praeicitur [in] litteris d l n r, ut bde ble bne 10
bre, alii nulli. c praecedens in consortium syllabae assumit litteras l m
n r t, ut cle cme cne cre cte, aliarum consortium respuit. d praeicitur
l n r, ut dle dne dre, aliis minime. f praeiecta conspirat cum l n r, ut
fle fne fre. g praeicitur l m n r, ut gle gme gne gre, et litterae di-
gamma u sequente <vocali>, ut gue, <id est> gϝe. h nulli consonantium prae- 15
icitur; vocalibus vero modo utroque consentit, <praeiecta,> ut heri hodie
humus hilum hamus, item subiecta, ut ah eh ih oh uh: consonantibus
tribus subicitur c p t, ut che phe the. k omnibus litteris quibus c et
praeici et subiungi potest. l nulli consonantium praeicitur, sed subiecti-
vam tantum modo habet potestatem; subiungitur autem f litterae, ut fla- 20
tus, et p, ut placidus, et b, ut blandus, et g, ut glaucus, et t, ut tlo. 18.1
m <uni> tantum consonanti praeiecta conspirat n, ut Mnestheus. n nulli
consonantium praeiectiva est, sed subiectivam tantum habet potestatem.
p praeicitur consonantibus l n r s t, <ut> ple pne pre pse pte. q neque
subicitur cuiquam consonantium excepta s, ut squilla, neque praeponitur 5
excepta u, ita tamen, si ab illa vocalis tertio loco fuerit, ut que quis.
r nulli consonantium praeicitur, sed subiectivam habet potestatem. s omni-
bus consonantibus praeicitur exceptis h et x, quibus nihil praeici potest.
t praeicitur litteris l m n r, ut tle tme tne tre. et quatenus huic parti
satisfactum est, hinc iam quaestiones quae in rationem scribendi cadunt 10
secundum praepositae divisionis ordinem explicare temptabimus.
  Primum igitur per adiectionem illa videntur esse vitiosa, quod Accius
geminatis vocalibus scribi natura longas syllabas voluit, cum alioqui ad-
iecto vel sublato apice longitudinis et brevitatis nota posset ostendi. nam
singulares vocales et produci et corripi possunt. unde etiam Lucilius in 15
nono saturarum de orthographia praecipiens ait
    a primum est: hinc incipiam, et quae nomina ab hoc sunt:
deinde
    †a primum longa brevis syllaba. nos tamen unum
    hoc faciemus et uno eodemque ut dicimus pacto 20
    scribemus pacem placide Ianum aridum acetum,
    Ἆρες Ἄρες Graeci ut faciunt.
itemque quod Lucilius, ubi i exile est, per se iubet scribi, at ubi plenum
est, praeponendum esse e credit his versibus,
    'mille hominum', 'duo meilia': item hisce utroque opus, 'meiles, 19.1
    meilitiam'. tenues i, 'pilam', qua ludimus: 'pilum', 3
    quo pisunt, tenues; si plura haec feceris, pila:
    quae iacimus, addes e, peila, ut plenius fiat. 5
quam inconstantiam Varro arguens in eundem errorem diversa via delabi-
tur, dicens in plurali quidem numero debere litterae i <e> praeponi, in sin-
gulari vero minime, cum alioqui i non aliud in singulari quam <in plu-
rali, neque aliud in media> quam in extrema syllaba sonet, ut in verbis
manifestum est. dicimus enim 'mitto misi misimus', nisi aliam hic vult 10
esse rationem [quod absurdum est], ut, cum verba quoque ex syllabis
constent, ex diversa regula corrigantur.
  Similiter peccant et qui nux et trux et ferox in novissimam litteram
<s> dirigunt, cum alioqui duplex sufficiat, quae in se et s habet. item qui
reprehensus cum aspiratione scribunt, cum eam prima positio non habeat, 15
et similiter vehemens, cum a vi mentis dicatur. quam quidam putant
adiciendam †quoniam i non aliud putant esse quam alterius ferri cum hoc 20.1
verbo sine dubitatione aspiretur. negat Varro etiam Gracco aspirandum,
quoniam a gerendo sit cognominatus: matrem enim eius qui primus Graccus
sit dictus duodecim mensibus utero eum gessisse. et pulcrum, quamvis
in consuetudine aspiretur, nihilo minus tamen ratio exiliter et enuntian- 5
dum et scribendum esse persuadet, ne una omnino dictio adversus latini
sermonis naturam media aspiretur. quamvis Santra a Graecis putet esse
translatum, quasi polichrum.
  In mensoribus litteram n, quamvis recuset ratio, quia metior sine illa
dicatur, vindicat tamen consuetudo, quod vox plenius sonet. in coniugis 10
tamen nominativo utramque partem ratio defendit. nam [et] sive detrahen-
dum <n> novissimae parti putaverimus, auxilio erit, quod genetivo non con-
iungis sed coniugis dicimus; sive adiciendum, quod a verbo quod est iungo
hoc nomen declinatum sit. sed melius tamen videtur sine n littera dicere
et scribere. verum sine dubio peccant qui paulum et paululum per unum 15
l scribunt, cum alioqui prima positio eius duplici hac littera enuntietur,
ut pullum et pusillum.
  Interdum et p littera supervacuo adicitur, ut cum scribimus sumptus 21.1
et demptus et emptus, cum alioqui ceteris declinationibus verborum non
adsit. sumo enim et demo et emo <dicimus, et> detracta verbis <littera> super-
vacua quare participationibus adiciatur ratio non est. nam ruptum cum ea
dici mirum non est, cum verba quoque non sine ea sint, ut rumpo et 5
rupi et reliqua. similiter hiems carere p littera debet, quia in ceteris
casibus nusquam p nec b propinqua eius respondet, sine quarum altera
nusquam in latinis ea nomina declinantur, quae in ψ graeca voce efferun-
tur, ut princeps et caelebs, quia principis et caelibis scribitur.
  Non mediocriter peccant etiam qui formoso n litteram assumunt. non 10
magis enim haec littera huic nomini necessaria est quam glorioso, quod
a gloria venit: ita ut gloriosus a gloria, formosus a forma. nec minus
falluntur qui Mezentium per duo z scribunt ignorantes duplicem litteram
non debere geminari, quamquam quidam colligant duplicem non esse. cau-
sam item a multis scio per duo s scribi non attendentibus hanc litteram, 15
ut etiam cognatam illius r, nisi praecedente vocali correpta non solere ge-
minari, et praeterea, quotiens productam vocalem [u] sequatur, in hac so-
lere desinere syllabae sonum, ut in plausu et lusu. ita cum in hac utique
littera eius modi syllabarum finiri sonus debeat, numquam autem a gemina
ulla syllaba incipiat, apparet causam geminatum s non recipere, quoniam 20
neque in fine praecedentis syllabae alterum potest poni neque a gemino
sequens incipere. sed illud secuti videntur, quod cavissa dicta sit a ca- 22.1
villationibus vel a cavendo, deinde per συγκοπήν caussa. ita et in hoc
propter συγκοπήν geminandum s putaverunt, ut originatio appareret.
  Deinde per detractionem hoc modo scribendi ratio corrupta est, qui-
busdam uno i scribentibus genetivum eorum nominum quae ius nomina- 5
tivo singulari finiuntur, ut Antonius Antoni, Tremelius Tremeli, exigente
regula ut in horum genetivis i littera geminetur, quoniam genetivus singu-
laris non debet minorem numerum habere syllabarum quam nominativus,
quin immo interdum etiam maior fit. propter quam causam ego etiam
vocativos horum per duo i, non, ut consuetudo usurpavit, per unum pu- 10
tem esse scribendos, quia non debeat aeque vocativus minorem numerum
syllabarum habere quam nominativus. ita o Antonii et o Aemilii in singu-
lari vocativo et dicendum et scribendum esse contenderim. item cum
exul et expectatus sine s littera scribuntur, cum alioqui adiecta ea de-
beant scribi, quoniam similiter solum spectatusque dicatur et adiecta prae- 15
positione salvum esse illis initium debeat.
  Detrahitur a quibusdam eis nominibus quae ab y littera incipiunt
h contendentibus neque litteram eam esse et posse vel non adiecta
illa aspirationem in y littera secundum haec nomina intellegi, quoniam
nusquam y littera praecedens exiliter enuntietur, ut hypnos hymnos hyacin- 23.1
thos: ita satis per se positam aspirationem sui declarare, nisi opicus legat.
quibus primum illud respondemus, h et esse litteram et apud Graecos quoque
fuisse, quod significant Attici, qui principibus litteris, a quibus eorum no-
mina incipiunt, numeros notantes hac quoque in eadem significatione utun- 5
tur. nam quotiens unum notant, ἰῶτα litteram ponunt, quoniam apud illos
pro μία et ἴα dicitur, ΔΥΟ Δ, ΤΡΙΑ Τ: sic et ΗΕΚΑΤΟΝ, id est centum,
Η littera notant. deinde quod in ordine litterarum nulla nota sibi locum
vindicet, cum h octavo loco posita sit. sequitur quod more reliquarum
litterarum h quoque mutato ordine alias atque alias efficiat potestates, quod 10
notae non valent. et sicuti as et sa aliam vocem et aliam efficiunt potesta-
tem et ad et da, ita et ha et ah. praeterea quod litteris principibus dictio-
num singula nomina aut verba conprehendimus, ut cum scribimus rp et
rem publicam <significamus>, ita et h per se, cum hac lege et hac die
significamus et horam tertiam heredesve. extremo quod proprium est litte- 15
rarum [quod] propinquitate sociari et invicem succedere, ut cum Fusios
Furios dicimus et seddam sellam: ita cum h eiusdem sit facultatis, nimi-
rum haec quoque littera est, quod cum f invicem [ita] mutatur, ut quam
nos fabam dicimus antiqui habam dixerunt et quod <nos> hordeum dicimus
illi fordeum nominaverunt. apparet itaque adiciendam esse nec sine scripto 24.1
intellegendam, quotiens in latinis nominibus vis illius exegerit.
  Quaesitum est, extrinsecus et intrinsecus utrum <cum n> littera an
sine ea scribendum esset. et quidam sine illa putaverunt, quoniam extra
diceretur et a in compositione in i interdum mutaretur, ut facere efficere: 5
ita quod est conpositum ex adverbiis extra et secus, <extrisecus>. quidam
cum <n>, quoniam extraneus diceretur, intrisecus vero sine <n>, ne bis posita
eadem littera duriorem sonum faceret.
  Sequitur mutatio, in qua multa quaeruntur. et primum quidem illud,
de quo diximus, utrum per ai an per ae genetivo et dativo singulari et 10
nominativo et vocativo plurali eius modi nomina scribenda sint, Senecae
et Catilinae et Perpennae, quorum quoniam iam reddita est ratio, ad
reliqua veniamus. in vocalibus ergo quaeritur, maximus an maxumus, id
est per u an per i, debeat scribi: item optimus et optumus et artibus et
artubus et manibus et manubus. et qui haec nomina scribenda per u 15
litteram putant, illam rationem secuntur, quoniam nominativo et prima
positione [quorundam] per eandem litteram artus et manus et magnus et
bonus dicantur, ignorantes cognationem inter se litterarum, de qua prae-
diximus. nam et castus castis facit et Iulianus Iulianis et restitutus resti-
tutis [u in i transit] et fluctus fluctibus et anus anibus. adde quod ma- 20
ximus corruptum sit ex magnissimo. nam secundum analogiam magnus
superlativo magnissimus facit: inde corrupte maximus figuratum. item
optimus ab optione dicitur, quare optimus. artibus autem et artubus qui- 25.1
dam variaverunt, et per i quidem dativo et ablativo plurali scribi putave-
runt, quotiens ab arte dicerent, ut sit ars artis artibus, artubus autem
per u, quotiens ab eo quod essent artus. unde apud Lucretium legunt
      hinc nova proles 5
    artubus infirmis teneras lasciva per herbas
    l. l. n. m. p. n.
quodsi distinctionis causa ratio corrumpitur, in eo quod est 'caveas' quare
non aut accentum aut litteram mutamus, cum et verbum et nomen signi-
ficet, et in hoc 'tectis', cum et nomen et participium sit, et in simili- 10
bus? ergo vox scribenda, quo modo et sonat. nemo autem umquam tam
insulse per u artubus dixerit.
  Y litteram supervacuam latino sermoni putaverunt, quoniam pro illa
u cederet. sed cum quaedam in nostrum sermonem graeca nomina admissa
sint, in quibus evidenter sonus huius litterae exprimitur, ut hyperbaton 15
et hymnus et hyacinthus et similia, in eisdem hac littera necessario utimur.
  Quaesitum est et de mutatione novissimae litterae praepositionum,
quotiens in compositionem venirent, quam quidam imperite semper custodiunt
[ut] adripit dicentes et conripit et conludit. quotiens ergo a liquida littera
sequens coeperit verbum cui [liquidae] praepositae fuerint (liquidae autem 20
sunt quattuor, l m n r), amissa novissima sui parte sequentis verbi pri- 26.1
mam litteram geminant, ut rapio arripio et corripio et surripio. item
accerso, quamvis alii arcesso dicant non sine ratione, quod etiam in r in
eius modi compositionibus d littera transit, qua ad praepositio finitur, ut
arripio. sed quidam differentiam esse voluerunt, ut arcesso quidem ab eo 5
verbo esset, quod est arceo, accerso vero ab eo quod est accio. sed nobis,
utcumque scribendum, ad eandem significationem videntur pertinere. simi-
liter lego, alligo colligo pelligo, ut omnes antiqui dixerunt: unde et apud
Vergilium legendum 'pelligerent oculis,' non 'perlegerent.' item muto,
commuto per duo m et immuto et imminet [et impius]. in his autem 10
servat praepositio litteram suam, [ut] innumerabilis et innupta et innocens,
quoniam sequentia verba ab eadem littera incipiunt. in semivocalibus quo-
que geminant praepositiones primam sequentis verbi litteram, ut effatus,
non exfatus nec ecfatus, ut quidam putaverunt, <et> effervens: item in mutis,
<ut> attulit per t et attigit et attinuit. in contulit tamen non mutat nec 15
in convivit nec in consumit, et sicubi longa sequatur aut natura aut posi- 27.1
tione, nisi media consonans liquida fuerit.
  Quaesitum est, hiems utrum per ps an per ms deberet scribi, cum
alioqui dubium non sit quin per ms scribenda sit, quoniam genetivo hiemis
facit et quoniam per p et s ea scribuntur, quae apud Graecos <in> Ψ desinunt. 5
hanc autem non in Ψ desinere manifestum est ex eo, quod quae illa littera
terminantur aut in πος, ut Πέλοψ Πέλοπος, aut in βος desinunt, ut
φλέψ φλεβός. hiems autem neutram harum syllabarum genetivo recipit.
item non constat, obscurum utrum per ob an per op debeat scribi, nec
minus observo obsido, cum in illis b littera evidenter sonum suum vindicet. 10
non carent quaestione etiam plebs et urbs et Pelops, quae Varro ita
distinguit, ut per b et s ea nominativo casu putet esse scribenda, quae
eandem litteram genetivo <singulari> reddant, ut plebs plebis, urbs urbis,
ea vero per p et s, quae similiter genetivo eiusdem [modi] numeri in pis
excurrant, ut Pelops Pelopis. sed nobis utrumque per ps videtur esse 15
scribendum, quoniam ex his Ψ littera constet, quam genetivo diximus aut
in bis aut in pis exire.
  Quis quidam per cuis scribunt, quoniam supervacuam esse q litteram
putant. sed nos cum illa u litteram, si quando tertia ab ea vocalis ponitur,
consentire iam demonstravimus. c autem in dativo ponimus, ut sit diffe- 28.1
rentia cui et qui, id est dativi [et vocativi] singularis et nominativi et
vocativi pluralis. quamquam secundum analogiam omnes partes orationis,
quae per casus declinantur, eandem litteram in prima parte <per> omnes
casus servent, quam nominativo habuerint. 5
  Cum quidam per cum, non nulli per quom; quidam etiam esse diffe-
rentiam putant, quod praepositio quidem per c, <cum> illo, cum Claudio,
cum Camillo, adverbium autem per q debeat scribi, ut quom legissem,
quom fecissem, quoniam antiqui pro hoc adverbio cume dicebant, ut Numa
in Saliari carmine 10
    †cuine ponas Leucesiae praetexere monti
    quot ibet etinei de is cum tonarem.
  Per conexionem illa adnotanda sunt, [ut] negotium, cuius primae
syllabae g debet adiungi, non sequenti, quod dictum est quasi nec otium;
item nescire, quod sit ne scire, et exsul, ita ut s sequenti syllabae adiun- 15
gatur, quia significetur extra solum patriae missus.
  Haec sunt quae urgenti tempore. complecti tibi in praesentia potui.
siquid exemplis defecerit vel quaestionibus, subiungetur. nam quod ad 29.1
rem maxime pertinet, regulam vides.