DE LITTERA
|
|
Litteras Latinas constat Carmentem invenisse, matrem Euandri. quae
|
421.2
|
ideo dictae sunt litterae, quod legentibus iter praebeant, vel quod in
|
|
legendo iterentur, quasi legiterae. omnes autem litterae principaliter in
|
|
duas dividuntur partes, in vocales et in consonantes. item ipsae conso-
|
5
|
nantes in duas dividuntur partes, in semivocales et mutas. vocales di-
|
|
cuntur, quia per se sonant et per se syllabam faciunt, et nullae aliae
|
|
litterae sine ipsis possunt syllabam facere. consonantes dicuntur, quia non
|
|
naturaliter sonant, sed mixtae cum vocalibus proferuntur; quae non tam
|
|
videntur unum quoddam sonare, sed quasi duplex consonare. semivocales
|
10
|
dicuntur, quia semis habent de potestate vocalium. nam cum vocales et
|
|
per se sonant et per se syllabam faciunt, istae per se quidem sonant, sed
|
|
per se syllabam non faciunt. mutae dictae sunt eo, quod nihil habeant
|
|
de potestate vocalium. nam nec per se sonant nec per se syllabam fa-
|
|
ciunt. etenim semivocalibus si detrahas naturales sonos, vel paululum so-
|
15
|
nant; mutis si detrahas, nihil sonabunt. vocales sunt quinque, a e i o u.
|
|
ex his duae, e et o, aliter sonant productae, aliter correptae. nam o
|
|
productum quando est, ore sublato vox sonat, ut Roma; quando corre-
|
|
ptum, de labris vox exprimitur, ut rosa. item e quando producitur, vi-
|
|
cinum est ad sonum i litterae, ut meta; quando autem correptum, vicinum
|
20
|
est ad sonum diphthongi, ut equus. i vero et u varias habent potestates:
|
|
sunt enim vocales consonantes mediae nihil digammi duplices. sed ut sint
|
|
vocales consonantes et mediae, utriusque litterae est; ut autem nihil et
|
|
digammos sit, u litterae est; ut duplex sit, ad i litteram pertinet. voca-
|
|
les autem sunt i et u, quando vel solae positae syllabas faciunt, ut unus
|
25
|
itur, vel quando iunguntur consonantibus, ut unda inde. consonantes
|
|
autem tunc fiunt, quando ipsae praecedentes post se habent alias vocales
|
|
in isdem syllabis constitutas, ut vanus Ianus. quin etiam ipsae duae si
|
|
inter se iungantur, quae prior est fit consonans, ut Iuno vita. etiam sola
|
|
<u> quando geminatur et syllabam facit, quae prior est fit consonans, ut
|
30
|
vultus vulgus. mediae autem tunc sunt, quando naturalem sonum reci-
|
|
piunt, ut vir optimus: nam quod e contra sonamus ut scribimus, sed
|
|
pingue nescio quid pro naturali sono usurpamus. u littera nec vocalis
|
|
nec consonans est, quando dicimus quoniam. etenim non est vocalis, quia
|
|
eam o vocalis consequitur, et scimus, quando post se habet aliam voca-
|
35
|
lem, quod fit consonans. non autem potest esse consonans, quoniam
|
|
non ipsa praecedit, nec potest esse consonans, nisi quando ipsa praecedit.
|
|
fungitur etiam digammi ratione, id est pinguiorem sonum praestat parti-
|
422.1
|
bus orationis, ut Velena. hoc ergo et nos facimus, quotienscumque con-
|
|
sonans est, ut Venus. i vero quaeritur utrum geminata possit unam syl-
|
|
labam facere, ut puta dii utrum iam per duo i scribatur, quod multi di-
|
|
cunt, multi negant. plane sciendum est quod i inter duas posita vocales
|
5
|
in una parte orationis pro duabus est consonantibus, ut Troia. omnes
|
|
vocales Latinae et produci et corripi possunt. a producitur, ut acer; cor-
|
|
ripitur, ut amor: e producitur, ut meta; corripitur ut ego: i producitur,
|
|
ut itur; corripitur, ut ibi: o producitur, ut Roma; corripitur, ut rosa: u
|
|
producitur, ut unus; corripitur, ut ubi. sed quod dicimus eas et produci
|
10
|
posse et corripi, sic intellegimus, non in una parte orationis utrumque
|
|
posse contingere, sed [de ratione adspirationis] in diversis. aspirare non
|
|
debemus, nisi quando sequitur vocalis, ut homo. sed non ubicumque
|
|
vocalis est, et aspiratio est; sed ubicumque aspiratio est, necessario et
|
|
vocalis. semivocales sunt septem, quae ita proferuntur, ut inchoent ab
|
15
|
e littera et desinant in naturalem sonum, ut ef el em en er es ix; sed
|
|
x ab i inchoat et duarum consonantium fungitur loco. nam maiores nostri
|
|
pro hac x aut g et s aut c et s ponebant, g et s, ut rex regis, c et s,
|
|
ut pix picis. de genetivi autem declinatione colligebant, quando vel c
|
|
vel g uterentur. sed posteaquam inventa sunt nomina quae nec c nec g
|
20
|
in genetivo haberent, ut nix nivis, senex senis, coepit haec littera scribi,
|
|
id est x, et pro duabus haberi consonantibus. s littera hanc habet na-
|
|
turam, ut, ubi opus est, excludatur de metro, ut in hoc versu 'ponite
|
|
spes sibi quisque'. excluditur autem, quotiens vel inchoat sermonem
|
|
vel determinat; in medio autem posita numquam excluditur, ut respira.
|
25
|
quattuor sunt liquidae, l m n r. sed frequenter utimur duabus, prima
|
|
et quarta, raro secunda, tertia numquam nisi in Graecis nominibus. sane
|
|
tunc possunt istae liquescere, cum ante se habuerint in una syllaba vel
|
|
quamcumque mutam vel f semivocalem. sed et hic haec ratio servanda
|
|
est, quae in adspiratione praedicta est, id est non ubicumque praecedit
|
30
|
muta vel f semivocalis, istae liquescunt; sed ubicumque istae liquescunt,
|
|
necesse est ut illae praeponantur. mutae sunt novem, quae debent in-
|
|
choare a naturali sono et in vocalem e litteram desinere, ut b g et reliquae.
|
|
ex quibus tres, quoniam non desinunt in e, contumeliam patiuntur, <h k q. h a>
|
|
plerisque adspirationis nota, a plerisque consonans habetur. k vero et q
|
35
|
aliter nos utimur, aliter usi sunt maiores nostri. namque illi, quotiens-
|
|
cumque a sequebatur, k praeponebant in omni parte orationis, ut kaput
|
|
et similia; nos vero <non> usurpamus k litteram nisi in Kalendarum nomine
|
423.1
|
scribendo. itemque illi q praeponebant, quotiens u sequebatur, ut qum;
|
|
nos vero non possumus q praeponere, nisi et u sequatur et post ipsam
|
|
alia vocalis, ut quoniam. y et z Graecae sunt litterae. y vocalis est, z
|
|
pro duplici, quamquam apud nos z et pro duplici sit, ut 'Mezenti du-
|
5
|
cis exuvias', et pro simplici, ut 'nemorosa Zacynthos'. omnia
|
|
nomina litterarum generis sunt neutri et indeclinabilia sunt. sciendum
|
|
autem x litteram Latinam duplicem etiam pro simplice posse poni, quando
|
|
Graeca sunt nomina, ut in hoc versu, 'implevit litora Xanthus'.
|
|