| LIBER QUARTUS DECIMUS | |
| DE EXERCITORIA ACTIONE | |
| Ulpianus libro uicensimo octauo ad edictum. Utilitatem huius edicti patere nemo | 14.1.1.pr.1 |
| est qui ignoret. nam cum interdum ignari, cuius sint condicionis uel quales, cum magistris | |
| propter nauigandi necessitatem contrahamus, aequum fuit eum, qui magistrum | |
| naui imposuit, teneri, ut tenetur, qui institorem tabernae uel negotio praeposuit, cum sit | |
| maior necessitas contrahendi cum magistro quam institore. quippe res patitur, ut de | 5 |
| condicione quis institoris dispiciat et si<c> contrahat: in nauis magistro non ita, nam inter- | |
| dum locus tempus non patitur plenius deliberandi consilium. Magistrum nauis | 1.1 |
| accipere debemus, cui totius nauis cura mandata est. Sed si cum quolibet nau- | 2.1 |
| tarum sit contractum, non datur actio in exercitorem, quamquam ex delicto cuiusuis eorum, | |
| qui nauis nauigandae causa in naue sint, detur actio in exercitorem: alia enim est con- | |
| trahendi causa, alia delinquendi, si quidem qui magistrum praeponit, contrahi cum eo | |
| permittit, qui nautas adhibet, non contrahi cum eis permittit, sed culpa et colo carere eos | 5 |
| curare debet. Magistri autem imponuntur locandis nauibus uel ad merces uel | 3.1 |
| uectoribus conducendis armamentisue emendis: sed etiamsi mercibus emendis uel uen- | |
| dendis fuerit praepositus, etiam hoc nomine obligat exercitorem. Cuius autem condi- | 4.1 |
| cionis sit magister iste, nihil interest, utrum liber an seruus, et utrum exercitoris an alienus: | |
| sed nec cuius aetatis sit, intererit, sibi imputaturo qui praeposuit. Magistrum autem acci- | 5.1 |
| pimus non solum, quem exercitor praeposuit, sed et eum, quem magister: et hoc con- | |
| sultus Iulianus in ignorante exercitore respondit: ceterum si scit et passus est eum in | |
| naue magisterio fungi, ipse eum imposuisse uidetur. quae sententia mihi uidetur probabilis: | |
| omnia enim facta magistri debeo praestare qui eum praeposu<i>, alioquin contrahentes deci- | 5 |
| pientur: et facilius hoc in magistro quam institore admittendum propter utilitatem. quid | |
| tamen si sic magistrum praeposuit, ne alium ei liceret praeponere? an adhuc Iuliani sen- | |
| tentiam admittimus, uidendum est: finge enim et nominatim eum prohibuisse, ne Titio | |
| magistro utaris. dicendum tamen erit eo usque producendam utilitatem nauigantium. | |
| Nauem accipere debemus siue marinam siue fluuiatilem siue in aliquo stagno nauiget siue | 6.1 |
| schedia sit. Non autem ex omni causa praetor dat in exercitorem actionem, | 7.1 |
| sed eius rei nomine, cuius ibi praepositus fuerit, id est si in eam rem praepositus | |
| sit, ut puta si ad onus uehendum locatum sit aut aliquas res emerit utiles nauiganti | |
| uel si quid reficiendae nauis causa contractum uel impensum est uel si quid nautae ope- | |
| rarum nomine petent. Quid si mutuam pecuniam sumpserit, an eius rei nomine uideatur | 8.1 |
| gestum? et Pegasus existimat, si ad usum eius rei, in quam praepositus est, fuerit mu- | |
| tuatus, dandam actionem, quam sententiam puto ueram: quid enim si ad ar- | |
| mandam instruendamue nauem uel nautas exhibendos mutuatus est? Unde quaerit Ofilius, | 9.1 |
| si ad reficiendam nauem mutuatus nummos in suos usus conuerterit, an in exercitorem | |
| detur actio. et ait, si hac lege accepit quasi in nauem impensurus, mox mutauit uolun- | |
| tatem, teneri exercitorem imputaturum sibi, cur talem praeposuerit: quod si ab initio con- | |
| silium cepit fraudandi creditoris et hoc specialiter non expresserit, quod ad nauis causam | 5 |
| accipit, contra esse: quam distinctionem Pedius probat. Sed et si in pretiis rerum empta- | 10.1 |
| rum fefellit magister, exercitoris erit damnum, non creditoris. Sed si ab alio mu- | 11.1 |
| tuatus liberauit eum, qui in nauis refectionem crediderat, puto etiam huic dandam actionem, | |
| quasi in nauem crediderit. Igitur praepositio certam legem da<t> contrahentibus. quare si | 12.1 |
| eum praeposuit naui ad hoc solum, ut uecturas exigat, non ut locet (quod forte ipse loca- | |
| uerat), non tenebitur exercitor, si magister locauerit: uel si ad locandum tantum, non ad | |
| exigendum, idem erit dicendum: aut si ad hoc, ut uectoribus locet, non ut mercibus | |
| nauem praestet, uel contra, modum egressus non obligabit exercitorem: sed et si ut certis | 5 |
| mercibus eam locet, praepositus est, puta legumini, cannabae, ille marmoribus uel alia | |
| materia locauit, dicendum erit non teneri. quaedam enim naues onerariae, quaedam (ut | |
| ipsi dicunt) ἐπιβατηγοὶ sunt: et plerosque mandare scio, ne uectores recipiant, et sic, ut | |
| certa regione et certo mari negotietur, ut ecce sunt naues, quae Brundisium a Cassiopa | |
| uel a Dyrrachio uectores traiciunt ad onera inhabiles, item quaedam fluuii capaces ad mare | 10 |
| non sufficientes. Si plures sint magistri non diuisis officiis, quodcumque cum uno gestum | 13.1 |
| erit, obligabit exercitorem: si diuisis, ut alter locando, alter exigendo, pro cuiusque officio | |
| obligabitur exercitor. Sed et si sic praeposuit, ut plerique faciunt, ne alter sine altero | 14.1 |
| quid gerat, qui contraxit cum uno sibi imputabit. Exercitorem autem eum di- | 15.1 |
| cimus, ad quem obuentiones et reditus omnes perueniunt, siue is dominus nauis sit siue | |
| a domino nauem per auersionem conduxit uel ad tempus uel in perpetuum. Parui | 16.1 |
| autem refert, qui exercet masculus sit an mulier, pater familias an filius familias uel seruus: | |
| pupillus autem si nauem exerceat, exigemus tutoris auctoritatem. Est autem nobis electio, | 17.1 |
| utrum exercitorem an magistrum conuenire uelimus. Sed ex contrario exercenti nauem | 18.1 |
| aduersus eos, qui cum magistro contraxerunt, actio non pollicetur, quia non eodem auxilio | |
| indigebat, sed aut ex locato cum magistro, si mercede operam ei exhibet, aut si gratuitam, | |
| mandati agere potest. solent plane praefecti propter ministerium annonae, item in prouin- | |
| ciis praesides prouinciarum extra ordinem eos iuuare ex contractu magistrorum. Si is, | 19.1 |
| qui nauem exercuerit, in aliena potestate erit eiusque uoluntate nauem exercuerit, quod | |
| cum magistro eius gestum erit, in eum, in cuius potestate is erit qui nauem exercuerit, | |
| iudicium datur. Licet autem detur actio in eum, cuius in potestate est qui nauem exercet, | 20.1 |
| tamen ita demum datur, si uoluntate eius exerceat. ideo autem ex uoluntate in solidum | |
| tenentur qui habent in potestate exercitorem, quia ad summam rem publicam nauium | |
| exercitio pertinet. at institorum non idem usus est: ea propter in tributum dumtaxat uo- | |
| cantur, qui contraxerunt cum eo, qui in merce peculiari sciente domino negotiatur. sed | 5 |
| si sciente dumtaxat, non etiam uolente cum magistro contractum sit, utrum quasi in uo- | |
| lentem damus actionem in solidum an uero exemplo tributoriae dabimus? in re igitur | |
| dubia melius est uerbis edicti seruire et neque scientiam solam et nudam patris dominiue | |
| in nauibus onerare neque in peculiaribus mercibus uoluntatem extendere ad solidi obliga- | |
| tionem. et ita uidetur et Pomponius significare, si sit in aliena potestate, si quidem uo- | 10 |
| luntate gerat, in solidum eum obligari, si minus, in peculium. In potestate autem accipie- | 21.1 |
| mus utriusque sexus uel filios uel filias uel seruos uel seruas. Si tamen seruus peculiaris | 22.1 |
| uolente filio familias in cuius peculio erat, uel seruo uicarius eius nauem exercuit, pater | |
| dominusue, qui uoluntatem non accommodauit, dumtaxat de peculio tenebitur, sed filius | |
| ipse in solidum. plane si uoluntate domini uel patris exerceant, in solidum tenebuntur et | |
| praeterea et filius, si et ipse uoluntatem accommodauit, in solidum erit obligatus. Quam- | 23.1 |
| quam autem, si cum magistro eius gestum sit, dumtaxat polliceatur praetor actionem, | |
| tamen, ut Iulianus quoque scribsit, etiamsi cum ipso exercitore sit contractum, pater do- | |
| minusue in solidum tenebitur. Haec actio ex persona magistri in exercitorem dabitur, et | 24.1 |
| ideo, si cum utro eorum actum est, cum altero agi non potest. sed si quid sit solutum, | |
| si quidem a magistro, ipso iure minuitur obligatio: sed et si ab exercitore, siue suo nomine, | |
| id est propter honorariam obligationem, siue magistri nomine soluerit, minuetur obligatio, | |
| quoniam et alius pro me soluendo me liberat. Si plures nauem exerceant, cum quolibet | 25.1 |
| eorum in solidum agi potest, | |
| Gaius libro non ad edictum prouinciale. ne in plures aduersarios d<i>stringatur qui | 2.pr.1 |
| cum uno contraxerit: | |
| Paulus libro uicensimo nono ad edictum. nec quicquam facere, quotam quisque por- | 3.pr.1 |
| tionem in naue habeat, eumque qui praestiterit societatis iudicio a ceteris consecuturum. | |
| Ulpianus libro uicensimo nono ad edictum. Si tamen plures per se nauem exerceant, | 4.pr.1 |
| pro portionibus exercitionis conueniuntur: neque enim inuicem sui magistri uidebuntur. | |
| Sed si plures exerceant, unum autem de numero suo magistrum fecerint, huius nomine in | 1.1 |
| solidum poterunt conueniri. Sed si seruus plurium nauem exerceat uoluntate eorum, idem | 2.1 |
| placuit quod in pluribus exercitoribus. plane si unius ex omnibus uoluntate exercuit, in | |
| solidum ille tenebitur, et ideo puto et in superiore casu in solidum omnes teneri. Si | 3.1 |
| seruus sit, qui nauem exercuit uoluntate domini, et alienatus fuerit, nihilo minus is qui | |
| eum alienauit tenebitur. proinde et si decesserit seruus, tenebitur: nam et magistro de- | |
| functo tenebitur. Hae actiones perpetuo et heredibus et in heredes dabuntur: proinde et | 4.1 |
| si seruus, qui uoluntate domini exercuit, decessit, etiam post annum dabitur haec actio, | |
| quamuis de peculio ultra annum non detur. | |
| Paulus libro uicensimo nono ad edictum. Si eum, qui in mea potestate sit, magistrum | 5.pr.1 |
| nauis habeas, mihi quoque in te competit actio, si quid cum eo contraxero: idem est, si | |
| communis seruus nobis erit. ex locato tamen mecum ages, quod operas serui mei con- | |
| duxeris, quia et si cum alio contraxisset, ageres mecum, ut actiones, quas eo nomine habui, | |
| tibi praestarem, quemadmodum cum libero, si quidem conduxisses, experieris: quod si | 5 |
| gratuitae operae fuerint, mandati ages. Item si seruus meus nauem exercebit et cum ma- | 1.1 |
| gistro eius contraxero, nihil obstabit, quo minus aduersus magistrum experiar actione, quae | |
| mihi uel iure ciuili uel honorario competit: nam et cuiuis alii non obstat hoc edictum, quo | |
| minus cum magistro agere possit: hoc enim edicto non transfertur actio, sed adicitur. Si | 2.1 |
| unus ex his exercitoribus cum magistro nauis contraxerit, agere cum aliis exercitoribus | |
| poterit. | |
| Paulus libro sexto breuium. Si seruus non uoluntate domini nauem exercuerit, si | 6.pr.1 |
| sciente eo, quasi tributoria, si ignorante, de peculio actio dabitur. Si communis seruus | 1.1 |
| uoluntate dominorum exerceat nauem, in singulos dari debebit in solidum actio. | |
| Africanus libro octauo quaestionum. Lucius Titius Stichum magistrum nauis prae- | 7.pr.1 |
| posuit: is pecuniam mutuatus cauit se in refectionem nauis eam accepisse: quaesitum est, | |
| an non aliter Titius exercitoria teneretur, quam si creditor probaret pecuniam in refectio- | |
| nem nauis esse consumptam. respondit creditorem utiliter acturum, si, cum pecunia crede- | |
| retur, nauis in ea causa fuisset, ut refici deberet: etenim ut non oportet creditorem ad hoc | 5 |
| adstringi, ut ipse reficiendae nauis curam suscipiat et negotium domini gerat (quod certe | |
| futurum sit, si necesse habeat probare pecuniam in refectionem erogatam esse), ita illud | |
| exigendum, ut sciat in hoc se credere, cui rei magister quis sit praepositus, quod certe | |
| aliter fieri non potest, quam si illud quoque scierit necessariam refectioni pecuniam esse: | |
| quare etsi in ea causa fuerit nauis, ut refici deberet, multo tamen maior pecunia credita | 10 |
| fuerit, quam ad eam rem esset <ne>cessaria, non debere in solidum aduersus dominum nauis | |
| actionem dari. Interdum etiam illud aestimandum, an in eo loco pecunia credita sit, in | 1.1 |
| quo id, propter quod credebatur, comparari potuerit: quid enim, inquit, si ad uelum emen- | |
| dum in eiusmodi insula pecuniam quis crediderit, in qua omnino uelum comparari non | |
| potest? et in summa aliquam diligentiam in ea creditorem debere praestare. Eadem fere | 2.1 |
| dicenda ait et si de institoria actione quaeratur: nam tunc quoque creditorem scire debere | |
| necessariam esse mercis comparationem, cui emendae seruus sit praepositus, et sufficere, | |
| si in hoc crediderit, non etiam illud exigendum, ut ipse curam suscipiat, an in hanc rem | |
| pecunia eroganda est. | 5 |