DE SOLUTIONIBUS ET LIBERATIONIBUS
  Ulpianus libro quadragensimo tertio ad Sabinum. Quotiens quis debitor ex 46.3.1.pr.1
pluribus causis unum debitum soluit, est in arbitrio soluentis dicere, quod potius debitum
uoluerit solutum, et quod dixerit, id erit solutum: possumus enim certam legem dicere ei
quod soluimus. quotiens uero non dicimus, i<n> quod solutum sit, in arbitrio est accipientis,
cui potius debito acceptum ferat, dummodo in id constituat solutum, in quod ipse, si de- 5
beret, esset soluturus quoque debito se exoneraturus esset, si deberet, id est in id debi-
tum, quod non est in controuersia, aut in illud, quod pro alio quis fideiusserat, aut cuius
dies nondum uenerat: aequissimum enim uisum est creditorem ita agere rem debitoris, ut
suam ageret. permittitur ergo creditor constituere, in quod uelit solutum, dummodo sic
constituamus, ut in re sua constitueret, sed constituere in re praesenti, hoc est statim 10
atque solutum est:
  Florentinus libro octauo institutionum. dum in re agenda hoc fiat, ut uel 2.pr.1
creditori liberum sit non accipere uel debitori non dare, si alio nomine exsolutum quis
eorum uelit:
  Ulpianus libro quadragensimo tertio ad Sabinum. ceterum postea non per- 3.pr.1
mittitur. haec res efficiet, ut in duriorem causam semper uideatur sibi debere accepto ferre:
ita enim et in suo constitueret nomine. Quod si forte a neutro dictum sit, in his quidem 1.1
nominibus, quae diem habuerunt, id uidetur solutum, cuius dies uenit:
  Pomponius libro tertio decimo ad Quintum Mucium. et magis quod meo no- 4.pr.1
mine, quam quod pro alio fideiussorio nomine debeo: et potius quod cum poena, quam
quod sine poena debetur: et potius quod satisdato, quam quod sine satisdatione debeo.
  Ulpianus libro quadragensimo tertio ad Sabinum. In his uero, quae prae- 5.pr.1
senti die debentur, constat, quotiens indistincte quid soluitur, in grauiorem causam uideri
solutum, si autem nulla praegrauet, id est si omnia nomina similia fuerint, in antiquiorem.
grauior uidetur, quae et sub satisdatione uidetur, quam ea quae pura est. Si duos quis 1.1
dederit fideiussores, potest ita soluere, ut unum liberet. Imperator Antoninus cum diuo 2.1
patre suo rescripsit, cum distractis pignoribus creditor pecuniam redigit: si sint usurae
debitae et aliae indebitae, quod soluitur in usuras, ad utramque causam usurarum tam
debitarum quam indebitarum pertinere: puta quaedam earum ex stipulatione, quaedam ex
pacto naturaliter debebantur. si uero summa usurarum debitarum et non debitarum non 5
eadem sit, aequaliter ad utramque causam proficit quod solutum est, non pro rata, ut uerba
rescripti ostendunt. sed si forte usurae non sint debitae et quis simpliciter soluerit, quas
omnino non erat stipulatus, imperator Antoninus cum diuo patre suo rescripsit, ut in sor-
tem cedant. eidem autem rescripto ita subicitur: 'Quod generaliter constitutum est prius
in usuras nummum solutum accepto ferendum, ad eas usuras uidetur pertinere, quas 10
debitor exsoluere cogitur: et sicut ex pacti conuentione datae repeti non possunt, ita
proprio titulo non numeratae pro solutis ex arbitrio percipientis non habebuntur'. Apud 3.1
Marcellum libro uicensimo digestorum quaeritur, si quis ita cauerit debitori 'in
sortem et usuras se accipere', utrum pro rata et sorti et usuris decedat an uero prius in
usuras et, si quid superest, in sorte<m>. sed ego non dubito, quin haec cautio 'in sorte<m>
et in usuras' prius usuras admittat, tunc deinde, si quid superfuerit, in sortem cedat. 5
  Paulus libro quarto ad Plautium. Nec enim ordo scripturae spectatur, sed 6.pr.1
potius ex iure sumitur id quod agi uidetur.
  Ulpianus libro quadragensimo tertio ad Sabinum. Si quid ex famosa causa 7.pr.1
et non famosa debeatur, id solutum uidetur, quod ex famosa causa debetur. proinde si
quid ex causa iudicati et non iudicati debeatur, id putem solutum, quod ex causa iudicati
debetur, et ita Pomponius probat. ergo si ex causa quae infitiatione crescit uel poenali
debetur, dicendum est id solutum uideri, quod poenae habet liberationem. 5
  Paulus libro decimo ad Sabinum. Illud non ineleganter scriptum esse Pom- 8.pr.1
ponius ait, si par et dierum et contractuum causa sit, ex omnibus summis pro portione
uideri solutum.
  Ulpianus libro uicensimo quarto ad Sabinum. Stipulatus sum mihi aut 9.pr.1
Sticho seruo Sempronii solui: Sempronio solui non potest, quamuis dominus serui sit. Qui 1.1
decem debet, partem soluendo in parte obligationis liberatur et reliqua quinque sola in
obligatione remanent: item qui Stichum debet, parte Stichi data in reliquam partem tenetur.
qui autem hominem debet, partem Stichi dando nihilo minus hominem debere non desinit:
denique homo adhuc ab eo peti potest. sed si debitor reliquam partem Stichi soluerit uel 5
per actorem steterit, quo minus accipiat, liberatur.
  Paulus libro quarto ad Sabinum. Quod stipulatus ita sum 'mihi aut Titio', 10.pr.1
Titius nec petere nec nouare nec acceptum facere potest, tantumque ei solui potest.
  Pomponius libro octauo ad Sabinum. Si stipulatus fuero 'mihi aut pupillo 11.pr.1
dare?', promissor, sine tutoris auctoritate soluendo pupillo, liberabitur a me.
  Ulpianus libro trigensimo ad Sabinum. Uero procuratori recte soluitur. ue- 12.pr.1
rum autem accipere debemus eum, cui mandatum est uel specialiter uel cui omnium ne-
gotiorum administratio mandata est. Interdum tamen et non procuratori recte soluitur: ut 1.1
puta cuius stipulationi nomen insertum est, si quis stipuletur sibi aut Titio. Sed et si 2.1
quis mandauerit, ut Titio soluam, deinde uetuerit eum accipere: si ignorans prohibitum
eum accipere soluam, liberabor, sed si sciero, non liberabor. Alia causa est, si mihi pro- 3.1
ponas stipulatum aliquem sibi aut Titio: hic enim etsi prohibeat me Titio soluere, soluendo
tamen liberabor, quia certam condicionem habuit stipulatio, quam immutare non potuit
stipulator. Sed et si non uero procuratori soluam, ratum autem habeat dominus quod 4.1
solutum est, liberatio contingit: rati enim habitio mandato comparatur.
  Iulianus libro quinquagensimo quarto digestorum. Ratum 13.pr.1
autem habere dominus debet, cum primum certior factus est. sed hoc ἐν πλάτει et cum
quodam spatio temporis accipi debet, sicut in legato, cum de repellendo quaereretur, spa-
tium quoddam temporis adsumitur nec minimum nec maximum et quod magis intellectu
percipi quam ex locutione exprimi possit. 5
  Ulpianus libro trigensimo ad Sabinum. Quod si forte quis ita soluat, ut, 14.pr.1
nisi ratum habeatur, condicat: si dominus solutionem ratam non habuerit, condictio ei qui
soluit competit. Sunt quidam tutores, qui honorarii appellantur: sunt qui rei notitiae gratia 1.1
dantur: sunt qui ad hoc dantur, ut gerant, et hoc uel pater adicit, ut unus puta gerat,
uel uoluntate tutorum uni committitur gestus, uel praetor ita decernit. dico igitur, cui-
cumque ex tutoribus fuerat solutum etsi honorariis (nam et ad hos periculum pertinet),
recte solui, nisi interdicta eis fuerit a praetore administratio: nam si interdicta est, non 5
recte soluitur. idem dico et si quis sciens suspectis postulatis soluat: nam iis interim ui-
detur interdicta administratio. Quod si remoto soluit, ei soluit, qui tutor esse desierat, et 2.1
ideo non liberabitur. Quid ergo, si ei soluit, in cuius locum curator erat constituendus, 3.1
ut puta relegato in perpetuum uel ad tempus? dico, si ante soluit, quam substitueretur
curator; oportere liberari: Sed et si afuturo rei publicae causa soluit, recte soluit: quin 4.1
immo et si absenti, si modo non est alius in locum eius substitutus. Siue autem legitimi 5.1
sunt siue testamentarii siue ex inquisitione dati, recte uel uni soluitur. Ei, qui notitiae 6.1
gratia datus est an recte soluatur, uidendum est, quia ad instruendos contutores datur.
sed cum tutor sit, nisi prohibitum fuerit ei solui, puto liberationem contingere. Curatori 7.1
quoque furiosi recte soluitur, item curatori sibi non sufficientis uel per aetatem uel per
aliam iustam causam. sed et pupilli curatori recte solui constat. Pupillum sine tutoris 8.1
auctoritate nec soluere posse palam est: sed si dederit nummos, non fient accipientis
uindicarique poterunt. plane si fuerint consumpti, liberabitur.
  Paulus libro sexto ad Sabinum. Pupillo solui sine tutoris auctoritate non 15.pr.1
potest: sed nec delegare potest, quia nec alienare ullam rem potest. si tamen soluerit ei
debitor et nummi salui sint, patentem pupillum doli mali exceptione debitor summouebit.
  Pomponius libro quinto decimo ad Sabinum. Sub condicione debitori si ac- 16.pr.1
ceptum feratur, postea condicione existente intellegitur iam olim liberatus. et hoc etiam
si solutio re fiat, accidere Aristo dicebat. scripsit enim, si quis, qui sub condicione pe-
cuniam promisit, dedit eam ea condicione, ut, si condicio exstitisset, in solutum cederet,
existente condicione liberari eum nec obstare, quod ante eius pecunia facta est. 5
  Idem libro nono decimo ad Sabinum. Cassius ait, si cui pecuniam dedi, ut 17.pr.1
eam creditori meo solueret, si suo nomine dederit, neutrum liberari, me, quia non meo
nomine data sit, illum, quia alienam dederit: ceterum mandati eum teneri. sed si creditor
eos nummos sine dolo malo consumpsisset, is, qui suo nomine eos soluisset, liberatur, ne,
si aliter obseruaretur, creditor in lucro uersaretur. 5
  Ulpianus libro quadragensimo primo ad Sabinum. Si quis seruo pecuniis 18.pr.1
exigendis praeposito soluisset post manumissionem, si quidem ex contractu domini, suf-
ficiet, quod ignorauerit manumissum: quod si ex causa peculiari, quamuis scierit manu-
missum, si tamen ignorauerit ademptum ei peculium, liberatus erit. utroque autem casu
manumissus si interuertendi causa id fecerit, furtum domino facit: nam et si debitori meo 5
mandauero, ut Titio pecuniam solueret, deinde Titium uetuero accipere idque ignorans
debitor Titio simulanti se procuratorem soluerit, et debitor liberabitur et Titius furti actione
tenebitur.
  Pomponius libro uicensimo primo ad Sabinum. Fugitiuus meus, cum pro 19.pr.1
libero se gereret, nummos mihi subreptos credidit tibi: obligari te mihi Labeo ait et, si
eum liberum existimans solueris ei, liberari te a me, sed si alii soluisses iussu eius uel is
ratum habuisset, non liberari, quia priore casu mei nummi facti essent et quasi mihi so-
lutum intellegeretur. et ideo seruus meus quod peculiari nomine cre- 5
diderit, exigendo liberabit debitorem, delegando autem uel nouando non idem conse-
queretur.
  Idem libro uicensimo secundo ad Sabinum. Si rem meam, quae pignoris 20.pr.1
nomine alii esset obligata, debitam tibi soluero, non liberabor, quia auocari tibi res possit
ad eo, qui pignori accepisset.
  Paulus libro decimo ad Sabinum. Si decem stipulatus a Titio deinde stipu- 21.pr.1
leris a Seio, quanto minus ab illo consecutus sis: etsi decem petieris a Titio, non tamen
absoluitur Seius: quid enim, si condemnatus Titius nihil facere potest? sed et si cum Seio
prius egeris, Titius in nullam partem liberatur: incertum quippe est, an omnino Seius de-
biturus sit: denique si totum Titius soluerit, nec debitor fuisse uidebitur Seius, quia con- 5
dicio eius deficit.
  Ulpianus libro quadragensimo quinto ad Sabinum. Filius familias 22.pr.1
patre inuito debitorem eius liberare non potest: adquirere enim obligationem potest, de-
minuere non potest.
  Pomponius libro uicensimo quarto ad Sabinum. Solutione uel iudicium pro 23.pr.1
nobis accipiendo et inuiti et ignorantes liberari possumus.
  Ulpianus libro quadragensimo septimo ad Sabinum. Ubi fideiussor pro duo- 24.pr.1
bus dena fideiussit, obligatus est in uiginti, et siue uiginti siue dena soluerit, utrumque
reum liberabit. sed si quinque soluerit, uideamus, quem ex reis releuet in quinque? erit
ille releuatus, de quo actum est aut, si non appareat, antiquius debitum erit inspiciendum.
idem et si quindecim sint soluta: si quidem appareat, quid actum sit, in<de> decem et aliunde 5
quinque erunt releuata, si uero non apparet, ex antiquiore contractu decem, ex alio quin-
que erunt releuata.
  Pomponius libro trigensimo primo ad Sabinum. Ex parte heres institutus 25.pr.1
si decem, quae defunctus promiserat, tota soluit, pro parte quidem qua heres est libera-
bitur, pro parte autem reliqua ea condicet. sed si antequam condicat, ei adcreuerit reliqua
pars hereditatis, etiam pro ea parte erit obligatus et ideo condicenti indebitum doli mali
exceptionem obstare existimo. 5
  Idem libro trigensimo quinto ad Sabinum. Si creditor fundum pigneraticium 26.pr.1
uendiderit et quantum ei debebatur, receperit, debitor liberabitur. sed et si acceptum
emptori pretium tulisset creditor uel ab eo stipulatus esset, debitor nihilo minus liberatur.
sed si seruus pigneratus a creditore uenierit, quamdiu redhiberi possit, non liberabitur de-
bitor, sicut in quolibet pignore uendito, quamdiu res inempta fieri possit. 5
  Ulpianus libro uicensimo octauo ad edictum. Etiam circa stipulationem 27.pr.1
et ex testamento actionem, si res tradita fuerit quae debebatur, quamdiu aliquid iuri rei
deest, adhuc tamen ipsa res petenda est: ut puta possum fundum petere, licet mihi tra-
ditus sit, si ius quoddam cautionis supererit.
  Paulus libro trigensimo octauo ad edictum. Debitores soluendo ei, qui pro 28.pr.1
tutore negotia gerit, liberantur, si pecunia in rem pupilli peruenit.
  Ulpianus libro trigensimo octauo ad edictum. Cum Stichus et Pamphilus 29.pr.1
communi seruo promissi sunt, <alteri> Stichus, alteri Pamphilus solui non potest, sed dimi-
diae singulorum partes debentur. idemque est, si quis aut duos Stichos aut duos Pam-
philos dari promisit aut communi duorum seruo homines decem dare promisit: nam am-
bigua uox est decem homines, quemadmodum decem denarii: atque utriusque rei dimidium 5
duobus modis intellegi potest. sed in nummis et oleo ac frumento et similibus, quae com-
muni specie continentur. apparet hoc actum, <u>t numero diuidatur obligatio, quatenus et
commodius promissori stipulatoribusque est.
  Idem libro quinquagensimo primo ad edictum. Si debitor offerret pecuniam, 30.pr.1
quae peteretur, creditor nollet accipere, praetor ei denegat actiones.
  Idem libro septimo disputationum. Inter artifices longa differentia est et 31.pr.1
ingenii et naturae et doctrinae et institutionis. ideo si nauem a se fabricandam quis pro-
miserit uel insulam aedificandam fossamue faciendam et hoc specialiter actum est, ut suis
operis id perficiat, fideiussor ipse aedificans uel fossam fodiens non consentiente stipula-
tore non liberabit reum. quare etiam si illis stipulationibus fideiussor accesserit: 'per te 5
non fieri, quo minus mihi ire agere liceat?', prohibens ire fideiussor stipulationem non
committit et, si patientiam praestet, non efficiet, quo minus committatur stipulatio.
  Iulianus libro tertio decimo digestorum. Si seruus peculiari nomine credi- 32.pr.1
derit eique debitor, cum ignoraret dominum mortuum esse, ante aditam hereditatem sol-
uerit, liberabitur. idem iuris erit et si manumisso seruo debitor pecuniam soluerit, cum
ignoraret ei peculium concessum non esse. neque intererit, uiuo an mortuo domino pe-
cunia numerata sit: nam hoc quoque casu debitor liberatur, sicut is, qui iussus est a cre- 5
ditore pecuniam Titio soluere, quamuis creditor mortuus fuerit, nihilo minus recte Titio
soluit, si modo ignorauerit creditorem mortuum esse.
  Idem libro quinquagensimo secundo digestorum. Qui sibi aut Titio fundum 33.pr.1
dari stipulatus est, quamuis fundus Titio datus fuerit, tamen, si postea euictus est, habet
actionem, quemadmodum si hominem stipulatus esset et promissor statuliberum Titio de-
disset isque ad libertatem peruenisset. Qui Stichum aut Pamphilum dari promisit, si Stichum 1.1
uulnerauerat, non magis eum dando liberatur, quam si solum Stichum promisisset et a se
uulneratum daret. item qui hominem dari promisit et uulneratum a se offert, non libe-
ratur. iudicio quoque accepto si hominem is cum quo agetur uulneratum a se offert,
condemnari debebit. sed et ab alio uulneratum si det, condemnandus erit, cum possit 5
alium dare.
  Idem libro quinquagensimo quarto digestorum. Qui hominem aut 34.pr.1
decem tibi aut Titio dari promisit, si Titio partem hominis tradiderit, mox tibi decem nume-
rauerit, non Titio, sed tibi partem hominis condicet, quasi indebitum tua uoluntate Titio
solueret. idemque iuris erit etiam, si mortuo Titio decem soluerit, ut tibi potius quam heredi
Titii partem hominis condicat. Si duo rei stipulandi hominem dari stipulati fuerint et pro- 1.1
missor utrique partes diuersorum hominum dederit, dubium non est, quin non liberetur. sed
si eiusdem hominis partes utrique dederit, liberatio contingit, quia obligatio communis effi-
ciet, ut quod duobus solutum est, uni solutum esse uideatur. nam ex contrario cum duo
fideiussores hominem dari spoponderint, diuersorum quidem hominum partes dantes non 5
liberantur: at si eiusdem hominis partes dederint, liberantur. Stipulatus sum decem mihi 2.1
aut hominem Titio dari: si homo Titio datus fuisset, promissor a me liberatur et, ante-
quam homo daretur, ego decem petere possum. Si Titium omnibus negotiis meis prae- 3.1
posuero, deinde uetuero eum ignorantibus debitoribus administrare negotia mea, debitores
ei soluendo liberabuntur: nam is, qui omnibus negotiis suis aliquem proponit, intelle-
gitur etiam debitoribus mandare, ut procuratori soluant. Si nullo mandato intercedente 4.1
debitor falso existimauerit uoluntate mea pecuniam se numerare, non liberabitur. et ideo
procuratori, qui se ultro alienis negotiis offert, soluendo nemo liberabitur: et cum fugi- 5.1
tiuus, qui pro libero se gerebat, rem uendidisset, responsum est emptores fugitiuo sol-
uentes a domino liberatos non esse. Si gener socero, ignorante filia, do- 6.1
tem soluisset, non est liberatus, sed condicere socero potest, nisi ratum filia habuisset.
et propemodum similis est gener ei, qui absentis procuratori solueret, quia in causam
dotis particeps et quasi socia obligationis patri filia esset. Si debitorem meum iussero 7.1
pecuniam Titio dare donaturus ei, quamuis Titius ea mente acceperit, ut meos nummos
faceret, nihilo minus debitor liberabitur: sed si postea Titius eandem pecuniam mihi de-
disset, nummi mei fient. Quidam filium familias, a quo fideiussorem acceperat, heredem 8.1
instituerat: quaesitum est, si iussu patris adisset hereditatem, an pater cum fideiussore
agere posset. dixi, quotiens reus satisdandi reo satis accipiendi heres existeret, fideiussores
ideo liberari, quia pro eodem apud eundem debere non possent. Si praedo id, quod a 9.1
debitoribus hereditariis exegerat, petenti hereditatem restituerit, debitores liberabuntur.
Si decem aut hominem dari stipulatus fuero et duos fideiussores accepero Titium et Mae- 10.1
uium et Titius quinque soluerit, non liberabitur, priusquam Maeuius quoque quinque soluat:
quod si Maeuius partem hominis soluerit, uterque obligatus remanebit. qui perpetua ex- 11.1
ceptione se tueri potest, solutum repetit et ideo non liberatur. quare si ex duobus reis
promittendi alter pepigerit, ne ab eo peteretur, quamuis soluerit, nihilo minus alter obli-
gatus manebit.
  Alfenus Uarus libro secundo digestorum a Paulo epito- 35.pr.1
matorum. Quod seruus ex peculio suo credidisset aut deposuisset, id ei, siue uenisset
siue manumissus esset, recte solui potest, nisi aliqua causa interciderit, ex qua intellegi
possit inuito eo, cuius tum is seruus fuisset, ei solui. sed et si quis dominicam pecuniam
ab eo faeneratus esset, si permissu domini seruus negotium dominicum gessisset, idem 5
iuris est: uidetur enim uoluntate domini qui cum seruo negotium contraher<e>t et ab eo
accipere et ei soluere.
  Iulianus libro primo ad Urseium Ferocem. Si pater meus 36.pr.1
praegnate uxore relicta decesserit et ex causa hereditaria totum hoc, quod patri meo de-
bitum fuisset, petissem, nihil me consumpsisse quidam existimant: si nemo natus sit,
recte me egisse, quia in rerum natura uerum fuisset me solum heredem fuisse. Iulianus
notat: uerius est me eam partem perdidisse, pro qua heres fuissem, antequam certum 5
fuisset neminem nasci, aut quartam partem, quia tres nasci potuerunt, aut sextam, quia
quinque: nam et Aristoteles scripsit quinque nasci posse, quia uuluae mulierum totidem
receptacula habere possunt: et esse mulierem Romae Alexandrinam ab Aegypto, quae
quinque simul peperit et tum habebat incolumes, et hoc et in Aegypto adfirmatum
est mihi. 10
  Idem libro secundo ad Urseium Ferocem. Quotiens unus ex fideiussoribus 37.pr.1
suam partem soluisset, tamquam negotium reo gessisset, perinde habendum est, ac si reus
ipse unius fideiussoris partem soluisse<t>: sed tamen ut non ex sorte decedat, sed is fideiussor
solus liberatur, cuius nomine solutio facta fuerit.
  Africanus libro septimo quaestionum. Cum quis sibi aut Titio dari stipu- 38.pr.1
latus sit, magis esse ait, ut ita demum recte Titio solui dicendum sit, si in eodem statu
maneat, quo fuit, cum stipulatio interponeretur: ceterum siue in adoptionem siue in exi-
lium ierit uel aqua et igni ei interdictum uel seruus factus sit, non recte ei solui dicen-
dum: tacite enim inesse haec conuentio stipulationi uidetur 'si in eadem causa maneat'. 5
Si debitorem meum iusserim Titio soluere, deinde Titium uetuerim accipere et debitor 1.1
ignorans soluerit, ita eum liberari existimauit, si non ea mente Titius nummos acceperit,
ut eos lucretur. alioquin, quoniam furtum eorum sit facturus, mansuros eos debitoris et
ideo liberationem quidem ipso iure non posse contingere debitori, exceptione tamen ei
succurri aequum esse, si paratus sit condictionem furtiuam, quam aduersus Titium habet, 5
mihi praestare: sicuti seruatur, cum maritus uxori donaturus debitorem suum iubeat sol-
uere: nam ibi quoque, quia nummi mulieris non fiunt, debitorem non liberari, sed ex-
ceptione eum aduersus maritum tuendum esse, si condictionem, quam aduersus mulierem
habet, praestet. furti tamen actionem in proposito mihi post diuortium competituram,
quando mea intersit interceptos nummos non esse. De peculio cum domino actum est: 2.1
is damnatus soluit. et fideiussores pro seruo acceptos liberari respondit: eandem enim
pecuniam in plures causas solui posse argumentum esse, quod, cum iudicatum solui satis-
datum est et damnatus reus soluat, non solum actione iudicati, sed etiam ex stipulatu et
ipse et fideiussores liberentur. et magis simile esse, quod, cum possessor 5
hereditatis existimans se heredem esse soluerit, heres non liberetur: tunc enim
propterea id euenire, quod ille suo nomine indebitam pecuniam dando repetitionem eius
haberet. Qui hominem promisit si statuliberum soluat, magis puto non esse exspectan- 3.1
dam condicionem: sed et creditorem agere posse et illi condictionem competere. quod
si interim condicio defecerit, liberatur, perinde atque si quis pendente condicione soluit
per errorem et antequam condiceret, condicio exstiterit, illud nullo modo dici conueniet,
si mortuo Sticho condicio deficiat, liberari debitorem, quamuis, si uiuente eo defecerit, 5
liberaretur, quando isto casu nullo tempore perfecte hominem meum feceris: alioquin prope
erit, ut etiam, si eum seruum, in quo usus fructus alienus est, mihi solueris isque usu
fructu manente decesserit, ea solutione liberatus uidearis: quod nullo modo probandum
est, sicuti si communem soluisses isque decessisset. Si quis pro eo reuerso fideiusserit, 4.1
qui, cum rei publicae causa abesset, actione qua liberatus sit, deinde annus praeterierit,
an fideiussor liberetur? quod Iuliano non placebat, et quidem si cum fideiussore expe-
riundi potestas non fuit: sed hoc casu in ipsum fideiussorem ex edicto actionem restitui
debere, quemadmodum in eum fideiussorem, qui hominem promissum occidit. Qui pro te 5.1
apud Titium fideiusserat, pignus in suam obligationem dedit: post idem heredem te in-
stituit. quamuis ex fideiussoria causa non tenearis, nihilo minus tamen pignus obligatum
manebit. at si idem alium fideiussorem dederit atque ita heredem te instituerit, rectius
existimari ait sublata obligatione eius, pro quo fideiussum sit, eum quoque qui fideiusserit 5
liberari.
  Idem libro octauo quaestionum. Si, soluturus pecuniam tibi, iussu tuo 39.pr.1
signatam eam apud nummularium, quoad probaretur, deposuerim, tui periculi eam fore
Mela libro decimo scribit. quod uerum est, cum eo tamen, ut illud maxime spectetur, an
per te steterit, quo minus in continenti probaretur: nam tunc perinde habendum erit, ac
si parato me soluere tu ex aliqua causa accipere nolles. in qua specie non utique semper 5
tuum periculum erit: quid enim, si inopportuno tempore uel loco optulerim? his conse-
quens esse puto, ut etiam, si et emptor nummos et uenditor mercem, quod inuicem parum
fidei haberent, deposuerint, et nummi emptoris periculo sint (utique si ipse eum, apud
quem deponerentur, elegerit) et nihilo minus merx quoque, quia emptio perfecta sit.
  Marcianus libro tertio institutionum. Si pro me quis soluerit creditori meo, 40.pr.1
licet ignorante me, adquiritur mihi actio pigneraticia. item si quis soluerit legata, debent
discedere legatarii de possessione: alioquin nascitur heredi interdictum, ut eos deicere
possit.
  Papinianus libro primo de adulteriis. Reo criminis postulato interim nihil 41.pr.1
prohibet recte pecuniam a debitoribus solui: alioquin plerique innocentium necessario
sumptu egebunt.
  Paulus libro tertio de adulteriis. Sed nec illud prohibitum uidetur, ne a 42.pr.1
reo creditori soluatur.
  Ulpianus libro secundo regularum. In omnibus speciebus liberationum etiam 43.pr.1
accessiones liberantur, puta adpromissores hypothecae pignora, praeterquam quod inter
creditorem et adpromissores confusione facta reus non liberatur.
  Marcianus libro secundo regularum. In numerationibus aliquando euenit, 44.pr.1
ut una numeratione duae obligationes tollantur uno momento: ueluti si quis pignus pro
debito uendiderit creditori: euenit enim, ut et ex uendito tollatur obligatio et debiti.
item si pupillo, qui sine tutoris auctoritate mutuam pecuniam accepit, legatum a creditore
fuerit sub ea condicione, si eam pecuniam numerauerit, in duas causas uideri eum nume- 5
rasse, et in debitum suum, ut in Falcidiam heredi imputetur, et condicionis gratia, ut le-
gatum consequatur. item si usus fructus pecuniae numeratae legatus fuerit, euenit, ut una
numeratione et liberetur heres ex testamento et obliget sibi legatarium. tantundem est et
si damnatus fuerit alicui uendere uel locare: nam uendendo uel locando et liberatur ex
testamento heres et obligat sibi legatarium. 10
  Ulpianus libro primo responsorum. Callippo respondit, quamuis stipulanti 45.pr.1
uxori uir spoponderit dirempto matrimonio praedia, quae doti erant obligata, in solutum
dare, tamen satis esse offerri dotis quantitatem. idem Frontoni respondit perseueranti
tutori in tutelae administratione, licet capitis reo, potuisse id, quod pupillo bona fide de-
betur, exsolui. 5
  Marcianus libro tertio regularum. Si quis aliam rem pro alia uolenti sol- 46.pr.1
uerit et euicta fuerit res, manet pristina obligatio. etsi pro parte fuerit euicta, tamen pro
solido obligatio durat: nam non accepisset re integra creditor, nisi pro solido eius fieret.
Sed et si duos fundos uerbi gratia pro debito dederit, euicto altero fundo remanet integra 1.1
obligatio. tunc ergo res pro re soluta liberationem praestat, cum pro solido facta est
suscipientis. Sed et si quis per dolum pluris aestimatum fundum in solutum dederit, non 2.1
liberatur, nisi id quod deest repleatur.
  Idem libro quarto regularum. In pupillo, cui sine tutoris auctoritate solu- 47.pr.1
tum est, si quaeratur, quo tempore sit locupletior, tempus quo agitur inspicitur: et ut
exceptio doli mali posita ei noceat, tempus quo agitur spectatur. Plane, ut Scaeuola 1.1
aiebat, etiamsi perierit res ante litem contestatam, interdum quasi locupletior factus intel-
legitur, id est si necessariam sibi rem emit, quam necessario de suo erat empturus: nam
hoc ipso, quo non est pauperior factus, locupletior est. sic et in filio familias putabat
Macedonianum cessare, si in necessarias causas filius mutuam pecuniam acceperit et eam 5
perdiderit.
  Marcellus libro singulari responsorum. Titia cum propter dotem bona 48.pr.1
mariti possideret, omnia pro domina egit, reditus exegit et mouentia distraxit: quaero, an
ea, quae ex re mariti percepit, in dotem ei reputari debeant. Marcellus respondit reputa-
tionem eius quod proponeretur non iniquam uideri: pro soluto enim magis habendum est,
quod ex ea causa mulier percepit. sed si forte usurarum quoque rationem arbiter dotis 5
reciperandae habere debuerit, ita est computandum, ut, prout quidque ad mulierem per-
uenit, non ex uniuersa summa decedat, sed prius in eam quantitatem, quam usurarum
nomine mulierem consequi oportebat: quod non est iniquum.
  Marcianus libro singulari ad hypothecariam formulam. Solutam pecuniam 49.pr.1
intellegimus utique naturaliter, si numerata sit creditori. sed et si iussu eius alii soluatur,
uel creditori eius uel futuro debitori uel etiam ei cui donaturus erat, absolui debet. ratam
quoque solutionem si creditor habuerit, idem erit. tutori quoque si soluta sit pecunia
uel curatori uel procuratori uel cuilibet successori uel seruo actori, proficiet ei solutio. 5
quod si acceptum latum sit, quod stipulationis nomine hypotheca erat obligata uel sine
stipulatione accepta sit, solutionis quidem uerbum non proficiet, sed satisdationis sufficit.
  Paulus libro decimo ad Sabinum. Si, cum aurum tibi promisissem, igno- 50.pr.1
ranti quasi aurum aes soluerim, non liberabor: sed nec repetam hoc quasi indebitum so-
lutum, quod sciens feci. petentem tamen te aurum exceptione summouebo, si non reddas
aes quod accepisti.
  Idem libro nono ad edictum. Dispensatori, qui ignorante debitore remotus 51.pr.1
est ab actu, recte soluitur: ex uoluntate enim domini ei soluitur, quam si nescit mutatam,
qui soluit liberatur.
  Ulpianus libro quarto decimo ad edictum. Satisfactio pro solutione est. 52.pr.1
  Gaius libro quinto ad edictum prouinciale. Soluere pro ignorante et inuito 53.1.1
cuique licet, cum sit iure ciuili constitutum licere etiam ignorantis inuitique meliorem con-
dicionem facere.
  Paulus libro quinquagensimo sexto ad edictum. Solutionis uerbum pertinet 54.1.1
ad omnem liberationem quoquo modo factam magisque ad substantiam obligationis refertur,
quam ad nummorum solutionem.
  Ulpianus libro sexagensimo primo ad edictum. Qui sic soluit, 55.1.1
ut reciperet, non liberatur, quemadmodum non alienantur nummi, qui sic dantur, ut reci-
piantur.
  Paulus libro sexagensimo secundo ad edictum. Qui mandat solui, ipse 56.1.1
uidetur soluere.
  Ulpianus libro septuagensimo septimo ad edictum. Si quis stipulatus fuerit 57.1.1
'decem in melle', solui quidem mel potest, antequam ex stipulatu agatur: sed si semel
actum sit et petita decem fuerint, amplius mel solui non potest. Item si mihi aut Titio 1
stipulatus fuero dari, deinde petam, amplius Titio solui non potest, quamuis ante litem
contestatam posset.
  Idem libro octagensimo ad edictum. Si quis offerenti se negotiis alienis 58.pr.1
bona fide soluerit, quando liberetur? et ait Iulianus, cum dominus ratum habuerit, tunc
liberari. idem ait, antequam dominus haberet ratum, an condici ex ea causa possit? et
ait interesse, qua mente solutio facta esset, utrum ut statim debitor liberetur an uero cum
dominus ratum habuisset: priore casu confestim posse condici procuratori et tunc demum 5
extingui condictionem, cum dominus ratum habuisset, posteriore tunc demum nasci con-
dictionem, cum dominus ratum non habuisset. Si creditor, cuius ignorantis procuratori 1.1
solutum est, adrogandum se dederit, siue ratum habuit pater, rata solutio est, siue non
habuit, repetere debitor potest. Et si duo rei stipulandi sunt, quorum alterius absentis 2.1
procuratori datum, antequam is ratum haberet, interim alteri solutum est, in pendenti
est posterior solutio ac prior: quippe incertum est, debitum an indebitum exegerit.
  Paulus libro secundo ad Plautium. Si ita stipulatus sim: 'mihi aut Titio 59.pr.1
dare spondes?' et debitor constituerit se mihi soluturum, quamuis mihi competat de con-
stituta actio, potest adhuc adiecto soluere. et si a filio familias mihi aut Titio stipulatus
sim, patrem posse Titio soluere quod in peculio est, scilicet si suo, non filii nomine sol-
uere uelit: dum enim adiecto soluitur, mihi solui uidetur: et ideo si indebitum adiecto 5
solutum sit, stipulatori posse condici Iulianus putat: ut nihil intersit, iubeam
te Titio soluere an ab initio stipulatio ita concepta sit.
  Idem libro quarto ad Plautium. Is, qui alienum hominem in solutum dedit, 60.pr.1
usucapto homine liberatur.
  Idem libro quinto ad Plautium. In perpetuum quotiens id, quod tibi debeam, 61.pr.1
ad te peruenit et tibi nihil absit nec quod solutum est repeti possit, competit liberatio.
  Idem libro octauo ad Plautium. Dispensatorem meum testamento liberum 62.pr.1
esse iussi et peculium ei legaui: is post mortem meam a debitoribus pecunias exegit: an
heres meus retinere ex peculio eius quod exegit possit, quaeritur. et si quidem post adi-
tam hereditatem exegerit pecuniam, dubitari non debet, quin de peculio eo nomine retineri
nihil debeat, quia liber factus incipit debere, si liberantur solutione debitores. cum uero 5
ante aditam hereditatem pecuniam accedit dispensator, si quidem liberantur debitores ipsa
solutione, non est dubium, quin de peculio id retinendum sit, quia incipit debere hic
heredi quasi negotiorum gestorum uel mandati actione. si uero non liberantur, illa quae-
stio est: cum negotium meum gerens a debitoribus meis acceperis, deinde ego ratum non
habuero et mox agere uelim negotiorum gestorum actione, an utiliter agam, si caueam 10
te indemnem futurum. quod quidem ego non puto: nam sublata est negotiorum gestorum
actio eo, quod ratum non habui: et per hoc debitor mihi constituitur.
  Idem libro nono ad Plautium. Si debitor sit serui fructuarius, potest is 63.pr.1
seruus per acceptilationem liberare eum: uidebitur enim ex re eius adquirere. idem in
pacto dicemus.
  Idem libro quarto decimo ad Plautium. Cum iussu meo id, quod mihi debes, 64.pr.1
soluis creditori meo, et tu a me et ego a creditore meo liberor.
  Pomponius libro primo ex Plautio. Si filia 65.pr.1
furiosi a uiro diuorterit, dictum est uel adgnato curator<i> uoluntate filiae uel filia<e> consen-
tiente adgnato solui dotem.
  Idem libro sexto ex Plautio. Si pupilli debitor iubente eo sine tutoris aucto- 66.pr.1
ritate pecuniam creditori eius numerauit, pupillum quidem a creditore liberat, sed ipse
manet obligatus: sed exceptione se tueri potest. si autem debitor pupilli non fuerat, nec
pupillo condicere potest, qui sine tutoris auctoritate non obligatur, nec creditori, cum quo
alterius iussu contraxit: sed pupillus in quantum locupletior factus est, utpote debito libe- 5
ratus, utili actione tenebitur.
  Marcellus libro tertio decimo digestorum. Si quis duos homines promi- 67.pr.1
serit et Stichum soluerit, poterit eiusdem Stichi dominium postea consecutus dando libe-
rari. in nummis minor uel prope nulla dubitatio est: nam et apud Alfenum Seruius eum,
qui minus a debitore suo accipere et liberare eum uellet, respondit posse saepius aliquos
nummos accipiendo ab eo eique retro dando ac rursus accipiendo id efficere: ueluti, si 5
centum debitorem decem acceptis liberare creditor uelit, ut, cum decem acceperit, eadem
ei retro reddat, mox ab eo accipiat ac nouissime retineat: etsi in dubitationem a quibus-
dam hoc male deducatur, quod non possit uideri is qui ita accepit, ut ei a quo accepit
retro reddat, soluisse potius quam decessisse.
  Idem libro sexto decimo digestorum. Seruus decem dare iussus pupillo 68.pr.1
et liber esse, si heres sit pupillus siue tantum condicio in eum collata sit, an absente
quoque tutore pupillo dando libertatem consequatur? moueris comparatione condicionis,
quae constitit in facto, ueluti 'si pupillo seruierit', quae potest impleri citra interuentum
quoque tutoris. et quid, inquis, si curatorem habeat et si furioso dare iussus sit, an 5
curatori dando liberetur? et finge alicui fundum legatum, si dedisset pupillo furiosoue.
et sciendum est in omnibus istis casibus tutori quidem uel curatori utiliter dependi, ipsis
autem, id est furioso uel pupillo, non recte persolui, ne datio ex illorum inbecillitate pe-
reat: nec enim hoc egit testator, ut, quoquo modo esset datum, expleta uideretur condicio.
  Celsus libro uicensimo quarto digestorum. Si hominem, in quo usus fructus 69.pr.1
alienus est uel qui erat pignori Titio obligatus, noxae dedisti, poterit is, cui condemnatus
es, tecum agere iudicati, nec exspectabimus, ut creditor euincat. sed si usus fructus in-
terierit uel dissoluta fuerit pignoris obligatio, existimo processuram liberationem.
  Idem libro uicensimo sexto digestorum. Quod certa die promissum est, uel 70.pr.1
statim dari potest: totum enim medium tempus ad soluendum promissori liberum relinqui
intellegitur.
  Idem libro uicensimo septimo digestorum. Cum decem mihi aut Titio dari 71.pr.1
stipulatus quinque accipiam, reliquum promissor recte Titio dabit. Si fideiussor procuratori 1.1
creditoris soluit et creditor post tempus, quo liberari fideiussor poterit, ratum habuit,
tamen quia fideiussor, cum adhuc ex causa fideiussionis teneretur, soluit, nec repetere
potest nec minus agere aduersus reum mandati potest, quam si tum praesenti dedisset.
Item si ignorans creditor procuratori suo solutum seruo debitoris filioue acceptum fecerit, 2.1
postea autem rescierit et ratum habuerit, confirm<a>tur solutio et quod acceptum latum sit,
nullius momenti est: et contra, si ratum non habuerit, quod acceptum fecerit, confirmatur.
Sed si ignorans solutum litem contestatus est, si pendente iudicio ratum habuit, absolui 3.1
oportet illum, cum quo actum est, si ratum non habuit, condemnari.
  Marcellus libro uicensimo digestorum. Qui decem debet, si ea optulerit 72.pr.1
creditori et ille sine iusta causa ea accipere recusauit, deinde debitor ea sine sua culpa
perdiderit, doli mali exceptione potest se tueri, quamquam aliquando interpellatus non
soluerit: etenim non est aequum teneri pecunia amissa, quia non teneretur, si creditor
accipere uoluisset. quare pro soluto id, in quo creditor accipiendo moram fecit, oportet 5
esse. et sane si seruus erat in dote eumque optulit maritus et is seruus decessit, aut
nummos optulit eosque non accipiente muliere perdiderit, ipso iure desinet teneri. Cum 1.1
Stichum mihi deberes et in soluendo moram fecisses, sub condicione eum
promisisti: pendente ea Stichus decessit: uideamus, an, quia nouari prior obligatio non
potest, petitio serui competat ea, quae competeret, si non intercessisset stipulatio. sed in
prompt<u> contradictio est debitorem, cum stipulanti creditori sub condicione promisit, non 5
uideri in solutione hominis cessasse: nam uerum est eum, qui interpellatus dare noluit,
offerentem postea periculo liberari. Sed quid si ignorante debitore ab alio creditor eum 2.1
stipulatus est? hic quoque existimandus est periculo debitor liberatus, quemadmodum si
quolibet nomine eius seruum offerente stipulator accipere noluisset. Idem responsum est, 3.1
si quis, cum subreptus sibi seruus esset, sub condicione stipulatus fuerit quidquid furem
dare facere oportet: nam et fur condictione liberatur, si dominus oblatum sibi accipere
noluit. si tamen, cum in prouincia forte seruus esset, intercesserit stipulatio (et finge
prius quam facultatem eius nancisceretur fur uel promissor, decessisse seruum), non poterit 5
rationi, quam supra reddidimus, locus esse: non enim optulisse eum propter absentiam
intellegi potest. Stichum aut Pamphilum stipulatus sum, cum esset meus Pamphilus: nec 4.1
si meus esse desierit, liberabitur promissor Pamphilum dando: neutrum enim uidetur in
Pamphilo homine constitisse nec obligatio nec solutio. sed ei, qui hominem dari stipu-
latus est, unum etiam ex his, qui tunc stipulatoris serui erant, dando promissor liberatur:
ui quidem ipsa et hic ex his dari stipulatus est, qui eius non era<n>t. fingamus ita stipu- 5
latum: 'hominem ex his, quos Sempronius reliquit, dare spondes?', cum tres Sempronius
reliquisset, eorumque aliquem stipulatoris fuisse: num mortuis duobus, qui alterius erant,
supererit ulla obligatio, uideamus. et magis est deficere stipulationem, nisi ante mortem
duorum desierit esse reliquus seruus stipulatoris. Qui hominem debebat, Stichum, 5.1
cui libertas ex causa fideicommissi praestanda est, soluit: non uidetur liberatus: nam uel
minus hic seruum dedit quam ille, qui seruum dedit nondum noxa solutum. num ergo et
si uispellionem aut alias turpem dederit hominem, idem sit? et sane datum negare non
possumus et differt haec species a prioribus: habet enim seruum, qui ei auferri non possit. 5
Promissor serui eum debet hominem soluere, quem, si uelit stipulator, possit 6.1
ad libertatem perducere.
  Idem libro trigensimo primo digestorum. Ob triginta nummos pecuniae cre- 73.pr.1
ditae fideiussorem in uiginti dedi et pignus: ex uenditione autem pignoris creditor decem
consecutus est: utrum ex uniuersitate id decedit, ut quidam putant, si in soluendis decem
nihil debitor dixisset, an sicut ego puto, in totis decem fideiussori contingit liberatio? quia
hoc dicendo potuit hoc efficere debitor, ut, ubi non dixit, id potius soluturum existimetur, 5
quod satisdato debeatur? magis tamen existimo licuisse creditori in id, quod solus debebat
reus, accepto referre.
  Modestinus libro tertio regularum. Id, quod poenae nomine a debitore 74.pr.1
exactum est, lucro debet cedere creditoris.
  Idem libro octauo regularum. Sicut acceptilatio in eum diem praecedentes 75.pr.1
peremit actiones, ita et confusio: nam si debitor heres creditori exstiterit, confusio heredi-
tatis peremit petitionis actionem.
  Idem libro sexto responsorum. Modestinus respondit, si post solutum sine 76.pr.1
ullo pacto omne, quod ex causa tutelae debeatur, actiones post aliquod interuallum cessae
sint, nihil ea cessione actum, cum nulla actio superfuerit: quod si ante solutionem hoc
factum est uel, cum conuenisset, ut mandarentur actiones, tunc solutio facta esset man-
datum subsecutum est, saluas esse mandatas actiones, cum nouissimo quoque casu pretium 5
magis mandatarum actionum solutum quam actio quae fuit perempta uideatur.
  Idem libro septimo pandectarum. In liberto antiquior contractus operarum 77.pr.1
esse non potest, sine quo libertas ei data non esset.
  Iauolenus libro undecimo ex Cassio. Si alieni nummi inscio uel inuito do- 78.pr.1
mino soluti sunt, manent eius cuius fuerunt: si mixti essent, ita ut discerni non possent,
eius fieri qui accepit in libris Gaii scriptum est, ita ut actio domino cum eo, qui dedisset,
furti competeret.
  Idem libro decimo epistularum. Pecuniam, quam mihi debes, aut aliam rem 79.pr.1
si in conspectu meo ponere te iubeam, efficitur, ut et tu statim libereris et mea esse in-
cipiat: nam tum, quod a nullo corporaliter eius rei possessio detinetur, adquisita mihi et
quodammodo manu longa tradita existimanda est.
  Pomponius libro quarto ad Quintum Mucium. Prout quidque contractum 80.pr.1
est, ita et solui debet: ut, cum re contraxerimus, re solui debet: ueluti cum mutuum de-
dimus, ut retro pecuniae tantundem solui debeat. et cum uerbis aliquid contraximus, uel
re uel uerbis obligatio solui deb<e>t, uerbis, ueluti cum acceptum promissori fit, re, ueluti
cum soluit quod promisit. aeque cum emptio uel uenditio uel locatio contracta est, 5
quoniam consensu nudo contrahi potest, etiam dissensu contrario dissolui potest.
  Idem libro sexto ad Quintum Mucium. Si stipulatus sim mihi aut Titio dari, 81.pr.1
si Titius decesserit, heredi eius soluere non poteris. Si lancem deposuerit apud me Titius 1.1
et pluribus heredibus relictis decesserit: si pars heredum me interpellet, optimum quidem
esse, si praetor aditus iussisset me parti heredum eam lancem tradere, quo casu depositi
me reliquis coheredibus non teneri. sed et si sine praetore sine dolo malo hoc fecero,
liberabor aut (quod uerius est) non incidam in obligationem. optimum autem est id per 5
magistratum facere.
  Proculus libro quinto epistularum. Si, cum Cornelius fundum suum no- 82.pr.1
mine Seiae uiro eius doti dedisset nec de eo reddendo quicquam cauisset, fecit, ut inter
se uir et Seia paciscerentur, ut diuortio facto is fundus Cornelio redderetur: non puto di-
uortio facto uirum uetante Seia eum fundum Cornelio tuto redditurum esse, sicuti si, cum
pactum conuentum nullum intercessisset, diuortio facto mulier iussit eum fundum Cornelio 5
reddi, deinde antequam redderetur, uetuisset, non tuto redderetur. sed si antequam Seia
uetaret, Cornelio eum fundum reddidisset nec causam habuisset existimandi id inuita Seia
facturum esse, nec melius nec aequius esse existimarem eum fundum Seiae reddi.
  Pomponius libro quarto decimo ex uariis lectionibus. Si tuo seruo credidero 83.pr.1
eumque redemero et is manumissus mihi soluerit, non repetet.
  Proculus libro septimo epistularum. Egisti de peculio serui nomine cum 84.pr.1
domino: non esse liberatos fideiussores eius respondit. at si idem seruus ex peculio suo
permissa administratione peculii nummos soluisset, liberatos esse fideiussores eius recte
legisti.
  Callistratus libro primo edicti monitorii. Solidum non soluitur non 85.pr.1
minus quantitate quam die.
  Paulus libro octauo ad edictum. Hoc iure utimur, ut litis procuratori non 86.pr.1
recte soluatur: nam et absurdum est, cui iudicati actio non datur, ei ante rem iudicatam
solui posse. si tamen ad hoc datus sit, ut et solui possit, soluendo eo liberabitur.
  Celsus libro uicensimo digestorum. Quodlibet debitum solutum a procura- 87.pr.1
tore meo non repeto, quoniam, cum quis procuratorem omnium rerum suarum constituit,
id quoque mandare uidetur, ut creditoribus suis pecuniam soluat neque post ea expectan-
dum est, ut ratum habeat.
  Scaeuola libro quinto digestorum. Filiae intestato patri heredis negotia 88.pr.1
mater gessit et res uendendas per argentarios dedit idque ipsum codice conscriptum est:
argentarii uniuersum redactum uenditionis soluerunt et post solutionem nouem fere annis,
quidquid agendum erat, nomine pupillae mater egit eamque marito nuptum collocauit et
res ei tradidit. quaesitum est, an puella cum argentariis aliquam actionem habet, quando 5
non ipsa stipulata sit pretium rerum, quae in uenditione<m> datae sunt, sed mater. respon-
dit, si de eo quaereretur, an iure ea solutione argentarii liberati essent, responderi iure
liberatos. Claudius: subest enim illa ex iurisdictione pendens quaestio, an pretia rerum,
quae sciebant esse pupillae, bona fide soluisse uideantur matri, quae ius administrationis
non habebat: ideoque si hoc sciebant, non liberantur, scilicet si mater soluendo non sit. 10
  Idem libro uicensimo nono digestorum. Ex pluribus causis et chirographis 89.pr.1
creditor ita cauit: 'Titius Maeuius dico me accepisse et habere et accepto tulisse a Gaio
Titio reliquum omne ratione posita eius pecuniae, quam mihi Stichus Gaii Titii seruus
cauerat'. quaesitum est, an ex ceteris chirographis, quae non Stichus cauit, sed ipse de-
bitor, integra manet actio ex reliquis chirographis per ipsum debitorem cautis. respondit 5
eam solam obligationem dissolutam, ex qua solutum proponeretur. Lucius Titius ex duo- 1.1
bus chirographis, quibus quadringenta ei a Seio debebantur, altero centum, altero trecen-
tum, scripsit Seio, ut unius chirographi centum per Maeuium et Septicium sibi mitterentur:
quaero, an Seius, si Maeuio et Septicio ex trecentum quoque soluisse se dicat, liberatus
sit. respondit, si nec mandauit, ut ex trecentum solueretur, nec solutum ratum habuit, 5
non esse liberatum. Lucius Titius duabus stipulationibus, una quindecim sub usuris ma- 2.1
ioribus, altera uiginti sub usuris leuioribus Seium eadem die obligauit, ita ut uiginti
prius soluerentur, id est idibus Septembribus: debitor post diem utriusque stipulationis
cedentem soluit uiginti sex neque dictum est ab altero, pro qua stipulatione solueretur.
quaero, an quod solutum est eam stipulationem exonerauerit, cuius dies ante cessit, id 5
est ut uiginti sortis soluta uideantur et in usuras eorum sex data. respondit magis id
accipi ex usu esse.
  Idem libro uicensimo sexto digestorum. Filius, qui administrabat ut heres 90.pr.1
paterna bona, pecuniam ex his Sempronio mutuam dedit et eandem particulatim recepit,
deinde se abstinuit, quia minor annis erat, ab ea hereditate: quaesitum est, curator bo-
norum patris constitutus an aduersus Sempronium utilem actionem habet. respondit nihil
proponi, cur non is, qui soluisset id quod mutuum ita acceperat, liberatus esset. 5
  Labeo libro sexto pithanon a Paulo epitomatorum. Si debitor tuus non uult 91.pr.1
a te liberari et praesens est, non potest inuitus a te solui. Paulus: immo debitorem tuum
etiam praesentem etiam inuitum liberare ita poteris supponendo, a quo debitum nouandi
causa stipuleris: quod etiamsi acceptum non feceris, tamen statim, quod ad te attinet, res
peribit: nam et petentem te doli mali praescriptio excludet. 5
  Pomponius libro nono epistularum. Si mihi alienum seruum dari promiseris 92.pr.1
aut testamento dare iussus fueris isque seruus, antequam per te staret quo minus dares,
a domino manumissus sit, haec manumissio morti similis sit: si autem decessisset, non
tenearis. Sed et si quis seruum, quem dari promisit, heres a domino scriptus statuliberum 1.1
dederit, liberatur.
  Scaeuola libro singulari quaestionum publice tractatarum. Si duo rei sint 93.pr.1
stipulandi et alter alterum heredem scripsit, uidendum, an confundatur obligatio. placet
non confundi. quo bonum est hoc dicere? quod, si intendat dari sibi oportere, uel ideo
dari oportet ipsi, quod heres exstitit, uel ideo, quod proprio nomine ei deberetur. atquin
magna est huius rei differentia: nam si alter ex reis pacti conuenti temporali exceptione 5
summoueri poterit, intererit, is qui heres exstitit utrumne suo nomine an hereditario ex-
periatur, ut ita possis animaduertere, exceptioni locus sit nec ne. Item si duo rei sint 1.1
promittendi et alter alterum heredem scripsit, confunditur obligatio. Sed et si reus 2.1
heredem fideiussorem scripserit, confunditur obligatio. et quasi generale quid retinendum
est, ut, ubi ei obligationi, quae sequellae locum optinet, principalis accedit, confusa sit
obligatio: quotiens duae sint principales, altera alteri potius adicitur ad actionem, quam
confusionem parere. Quid ergo, si fideiussor reum heredem scripserit? confundetur obli- 3.1
gatio secundum Sabini sententiam, licet Proculus dissentiat.
  Papinianus libro octauo quaestionum. Si is, cui nummos debitor soluit 94.pr.1
alienos, nummis integris pergat petere quod sibi debeatur, nec offerat quod accepit, ex-
ceptione doli summouebitur. Sin autem communes nummos credam aut soluam, confestim 1.1
pro parte mea nascetur et actio et liberatio, siue in singulis nummis communionem pro
indiuiso quis esse intellegat siue in pecunia non corpora cogitet, sed quantitatem. Sed et 2.1
si fideiussor alienos nummos in causam fideiussionis dedit, consumptis his mandati agere
potest: et ideo si eam pecuniam soluat, quam subripuerat, mandati aget, postquam furti
uel ex causa condictionis praestiterit. Fabius Ianuarius Papiniano salutem. Cum Titius 3.1
Gaio Seio deberet ex causa fideicommissi certam quantitatem et tantundem eidem ex alia
causa, quae peti quidem non poterat, ex solutione autem petitionem non praestat, Titii
seruus actor absente domino soluit eam summam, quae efficeret ad quantitatem unius
debiti, cautumque est ei solutum ex uniuerso credito: quaero, id quod solutum est in quam 5
causam acceptum uidetur. respondi, si quidem Titio Seius ita cauisset, ut sibi solutum
ex uniuerso credito significaret, crediti appellatio solam fideicommissi pecuniam demon-
strare uidetur, non eam, quae petitionem quidem non habet, solutione autem facta repeti
pecunia non potest. cum uero seruus Titii actor absente domino pecuniam soluerit, ne
dominium quidem nummorum in eam speciem obligationis, quae habuit auxilium ex- 10
ceptionis, translatum foret, si ex ea causa solutio facta proponeretur, quia non est uero
simile dominum ad eam speciem soluendis pecuniis seruum praeposuisse, quae solui non
debuerunt, non magis quam ut nummos peculiares ex causa fideiussionis, quam seruus non
ex utilitate peculii suscepit, solueret.
  Idem libro uicensimo octauo quaestionum. 'Stichum aut Pamphilum, utrum 95.pr.1
ego uelim, dare spondes?' altero mortuo qui uiuit solus petetur, nisi si mora facta sit in
eo mortuo, quem petitor elegit: tunc enim perinde solus ille qui decessit praebetur, ac si
solus in obligationem deductus fuisset. Quod si promissoris fuerit electio, defuncto altero 1.1
qui superest aeque peti poterit. enimuero si facto debitoris alter sit mortuus, cum debi-
toris esset electio, quamuis interim non alius peti possit, quam qui solui etiam potest,
neque defuncti offerri aestimatio potest, si forte longe fuit uilior, quoniam id pro petitore
in poenam promissoris constitutum est, tamen, si et alter seruus postea sine culpa debi- 5
toris moriatur, nullo modo ex stipulatu agi poterit, cum illo in tempore, quo moriebatur,
non commiserit stipulationem. sane quoniam impunita non debent esse admissa, doli actio
non immerito desiderabitur: aliter quam in persona fideiussor is, qui promissum hominem
interfecit, quia tenetur ex stipulatu actione fideiussor, quemadmodum tenebatur, si debitor
sine herede decessisset. Aditio hereditatis nonnumquam iure confundit obligationem, ueluti 2.1
si creditor debitoris uel contra debitor creditoris adierit hereditatem. aliquando pro solu-
tione cedit, si forte creditor, qui pupillo sine tutoris auctoritate nummos crediderat, heres
ei extitit: non enim quanto locupletior pupillus factus est, consequeretur, sed in solidum
creditum suum ex hereditate retinet. aliquando euenit, ut inanis obligatio aditione heredi- 5
tatis confirmetur. nam si heres, qui restituerit ex Trebelliano hereditatem, fideicommissario
heres exstiterit, uel mulier, quae pro Titio intercesserat, eidem heres extiterit, incipit obli-
gatio ciuilis propter hereditatem eius, qui iure tenebatur, auxilium exceptionis amittere:
etenim inconditum est subuenire sexu<i> mulieris, quae suo nomine periclitetur. Quod uolgo 3.1
iactatur fideiussorem, qui debitori heres extitit, ex causa fideiussionis liberari, totiens ue-
rum est, quotiens <r>ei plenior promittendi obligatio inuenitur. nam si reus dumtaxat fuit
obligatus, fideiussor liberabitur. e contrario non potest dici non tolli fideiussoris obliga-
tionem, si debitor propriam et personalem habuit defensionem: nam si minori uiginti quin- 5
que annis bonae fidei pecuniam credidit isque nummos acceptos perdidit et intra tem-
pora in integrum restitutionis decessit herede fideiussore, difficile est dicere causam iuris
honorarii, quae potuit auxilio minori esse, retinere fideiussoris obligationem, quae prin-
cipalis fuit et cui fideiussoris accessit sine contemplatione iuris praetorii. auxilium igitur
restitutionis fideiussori, qui adulescenti heres extitit, intra constitutum tempus saluum erit. 10
Naturalis obligatio ut pecuniae numeratione, ita iusto pacto uel iureiurando ipso iure tol- 4.1
litur, quod uinculum aequitatis, quo solo sustinebatur, conuentionis aequitate dissoluitur:
ideoque fideiussor, quem pupillus dedit, ex istis causis liberari dicitur. Quaesitum est, an 5.1
ita stipulari quis possit: 'mihi aut filio meo decem dari?' uel ita: 'mihi aut patri?' sed non
incommode potest adhiberi distinctio, ut filio quidem stipulante patris tunc adiciatur per-
sona, cum stipulatio ei adquiri non possit: e contrario autem nihil prohibeat patre stipu-
lante filii personam adici, cum totiens, quod pater filio stipulatur, sibi stipulatus intelle- 5
gitur, cum ips<i> sibi stipulatus non est, et in proposito manifestum est non obligationis, sed
solutionis gratia filii personam adiectam. Usum fructum mihi aut Titio dari stipulatus sum: 6.1
Titio capite deminuto, facultas soluendi Titio non intercidit, quia et sic stipulari possumus:
'mihi aut Titio, cum capite minutus erit, dari?' Nam si furiosi uel pupilli persona adiecta 7.1
sit, ita tutori uel curatori pecunia recte dabitur, si condicionis quoque implendae causa
recte pecunia tutori uel curatori datur. quod quidem Labeo et Pegasus putauerunt utili-
tatis causa recipiendum: idque ita recipi potest, si pecunia in rem uel pupilli uel furiosi
uersa est, quomodo si domino iussus dare seruo dedisset, ut domino daret. ceterum qui 5
seruo dare iussus est, domino dando non aliter implesse condicionem intellegendus est,
quam si ex uoluntate serui dedit. idem respondendum est in solutione, si stipulato Sem-
pronio sibi aut Sticho Maeuii seruo decem dari debitor Maeuio domino pecuniam soluerit.
Si creditor debitoris hereditatem ad se non pertinentem possedit et tantum ad eum per- 8.1
uenit, quantum, si quilibet alius bonorum possessor ei solueret, liberaret heredem, non
potest dici fideiussores liberari: neque enim ipsum sibi soluisse pecuniam credendum est,
a quo hereditas euincitur. Dolo fecisti, quo minus possideres quod ex hereditate ad alium 9.1
pertinente adprehenderas: si possessor corpus aut litis aestimationem praestitit, ea res tibi
proderit, quia nihil petitoris interest: ceterum si tu ante conuentus ex praeterito dolo prae-
stiteris, nihil ea res possessori proderit. Si mandatu meo Titio pecuniam credidisses, eius- 10.1
modi contractus similis est tutori et debitori pupilli: et ideo mandatore conuento et dam-
nato, quamquam pecunia soluta sit, non liberari debitorem ratio suadet, sed et praestare
debet creditor actiones mandatori aduersus debitorem, ut ei satisfiat. et hoc pertinet tu-
toris et pupilli debitoris nos fecisse comparationem: nam cum tutor pupillo tenetur ob id, 5
quod debitorem eius non conuenit, neque iudicio cum altero accepto liberatur alter nec,
si damnatus tutor soluerit, ea res proderit debitori: quin etiam dici solet tutelae contraria
actione agendum, ut ei pupillus aduersus debitores actionibus cedat. Si creditor a debi- 11.1
tore culpa sua causa ceciderit, prope est, ut actione mandati nihil a mandatore consequi
debeat, cum ipsius uitio acciderit, ne mandatori possit actionibus cedere. Si inter empto- 12.1
rem et uenditorem conuenerit, priusquam aliquid ex alterutra parte solueretur, ut ab em-
ptione discedatur, fideiussor eo nomine acceptus soluto contractu liberabitur.
  Idem libro undecimo responsorum. Pupilli debitor tutore delegante pecu- 96.pr.1
niam creditori tutoris soluit: liberatio contigit, si non malo consilio cum tutore habito hoc
factum esse probetur. sed et interdicto fraudatorio tutoris creditor pupillo tenetur, si eum
consilium fraudis participasse constabit. Cum pupilla magistratui, qui per fraudem pupillo 1.1
tutorem dedit, heres extitisset, tutores eius cum adulescente transegerunt: eam transactio-
nem pupilla ratam habere noluit: nihilo minus erit tutorum pecunia liberata nec tutores
contra adulescentem actionem nec utilem habebunt, qui suum reciperauit. plane si adu-
lescens pecuniam restituere tutori pupillae maluerit, rescisso quod gestum est actionem 5
utilem in pupillam heredem magistratus accipiet. Soror, cui legatum ab herede fratre 2.1
debebatur, post motam legati quaestionem transegit, ut nomine debitoris contenta legatum
non peteret. placuit, quamuis nulla delegatio facta neque liberatio secuta esset, tamen no-
minis periculum ad eam pertinere itaque, si legatum contra placitum peteret, exceptionem
pacti non inutiliter opponi. Cum eodem tempore pignora duobus contractibus obligantur, 3.1
pretium eorum pro modo pecuniae cuiusque contractus creditor accepto facere debet nec
in arbitrio eius electio erit, cum debitor pretium pignoris consortioni subiecerit: quod si
temporibus discretis superfluum pignorum obligari placuit, prius debitum pretio pignorum
iure soluetur, secundum superfluo compensabitur. Cum institutus deliberaret, substituto 4.1
pecunia per errorem soluta est: ad eum hereditate postea deuoluta causa condic<t>ionis eua-
nescit: quae ratio facit, ut obligatio debiti soluatur.
  Idem libro secundo definitionum. Cum ex pluribus causis debitor pecuniam 97.pr.1
soluit, utriusque demonstratione cessante potior habebitur causa eius pecuniae, quae sub
infamia debetur: mox eius, quae poenam continet: tertio quae sub hypotheca uel pignore
contracta est: post hunc ordinem potior habebitur propria quam aliena causa, ueluti fide-
iussoris. quod ueteres ideo definierunt, quod uerisimile uideretur diligentem debitorem ad- 5
monitum ita negotium suum gest<u>rum fuisse. si nihil eorum interueniat, uetustior con-
tractus ante soluetur. si maior pecunia numerata sit, quam ratio singulorum exposcit, ni-
hilo minus primo contractu soluto, qui potior erit, superfluum ordini secundo uel in totum
uel pro parte minuendo uidebitur datum.
  Paulus libro quinto decimo quaestionum. Qui res suas obligauit, postea 98.pr.1
aliquam possessionem ex his pro filia sua dotem promittendo obligauit et soluit. si ea res
a creditore euicta est, dicendum est maritum ex dotis promissione agere posse, ac si statu-
liberum remue sub condicione legatam dotis nomine pro filia pater soluisset: harum enim
rerum solutio non potest nisi ex euentu liberare, scilicet quo casu certum erit remanere 5
eas. Diuersum respondetur in ea pecunia siue re, quam patronus post mortem liberti per 1.1
Fabianam aufert: haec enim actio cum sit noua, partam liberationem non potest reuo-
care. Huic applicatur minor uiginti quinque annis, qui a creditore circumscriptus in rem 2.1
ex causa debiti solutam restituitur. Rem autem castrensis peculii soluentem patrem per- 3.1
inde accipere debemus, ac si alienam dedisset, quamuis possit residere apud eum, cui so-
luta est, prius mortuo intestato filio: sed tunc adquisita creditur, cum filius decesserit: et
utique cuius fuerit, euentus declaret sitque et hoc ex his, quae post factis, in praeteritum
quid fuerit, declarent. Mihi dare decem pure aut Titio kalendis uel sub condicione, aut 4.1
mihi kalendis Ianuariis, Titio Februariis utiliter stipulor: quod si mihi kalendis Februariis,
Titio kalendis Ianuariis, potest dubitari. sed rectius dicitur utiliter stipulatum: nam cum
in diem sit ea quoque obligatio, etiam mihi solui potest ante Februarias: igitur et illi solui
poterit. Qui stipulatus 'sibi aut Titio' si hoc dicit 'si Titio non solueris' dari sibi, uidetur 5.1
condicionaliter stipulari. et ideo etiam sic facta stipulatione: 'mihi decem aut quinque
Titio dari?' quinque Titio solutis liberabitur reus a stipulatore. quod ita potest admitti,
si hoc ipsum expressim agebatur, ut quasi poena adiecta sit in persona stipulantis, si
Titio solutum non esset. at ubi simpliciter 'sibi aut Titio' stipulatur, solutionis tantum 5
causa adhibetur Titius et ideo quinque ei solutis remanebunt reliqua quinque in obligatione.
contra si mihi quinque, illi decem stipulatus sim, quinque Titio solutis non facit conceptio
stipulationis, ut a me liberetur: porro si decem soluerit, non quinque repetet, sed mihi
per mandati actionem decem debebuntur. Mihi Romae aut Ephesi Titio dari stipulor: 6.1
an soluendo Titio Ephesi a me liberetur, uideamus: nam si diuersa facta sunt, ut Iulianus
putat, diuersa res est. sed cum praeualet causa dandi, liberatur: libera-
retur enim et si mihi Stichum, illi Pamphilum dari stipulatus essem et Titio Pamphilum
soluisset. at ubi merum factum stipulor, puta insulam in meo solo aedificari aut in Titii 5
loco, numquid, si in Titii loco aedificet, non contingat liberatio? nemo enim dixit facto
pro facto soluto liberationem contingere. sed uerius est liberationem contingere, quia non
factum pro facto soluere uidetur, sed electio promissoris completur. Si seruus fructuarius 7.1
ex re fructuarii domino proprietatis aut fructuario stipul<e>tur, inutilis est stipulatio: at ex
re proprietarii si ipsi domino aut fructuario stipul<e>tur, recte stipulatur: tantum enim so-
lutionis capax est fructuarius hoc casu, non etiam <obligationis>. Aream promisi alienam: 8.1
in ea dominus insulam aedificauit: an stipulatio extincta sit, quaesitum est. respondi, si
alienum hominem promisi et is a domino manumissus est, liberor. nec admissum est, quod
Celsus ait, si idem rursus lege aliqua seruus effectus sit, peti eum posse: in perpetuum
enim sublata obligatio restitui non potest, et si seruus effectus sit, alius uidetur esse. 5
nec simili argumento usus est, ut, si nauem, quam tu promisisti, dominus dissoluerit,
deinde isdem tabulis compegerit, teneri te: hic enim eadem nauis est, quam te daturum
spopondisti, ut uideatur magis obligatio cessare quam extincta esse. homini autem manu-
misso simile fiet, si ea mente dissolutam esse nauem posueris, ut in alios usus conuerte-
rentur tabulae, deinde mutato consilio easdem compositas: alia enim uidebitur esse po- 10
sterior nauis, sicut ille alius homo est. non est his similis area, in qua aedificium positum
est: non enim desiit in rerum natura esse. immo et peti potest area et aestimatio eius
solui debebit: pars enim insulae area est et quidem maxima, cui etiam superficies cedit.
diuersum dicemus, si seruus promissus ab hostibus captus sit: hic interim peti non potest
quasi ante diem, sed si redierit postliminio, recte tunc petetur: cessauit enim hic obligatio. 15
area autem ext<a>t, sicut cetera, ex quibus aedificium constitit. denique lex duodecim tabu-
larum tignum aedibus iunctum uindicari posse scit, sed interim id solui prohibuit pre-
tiumque eius dari uoluit.
  Paulus libro quarto responsorum. Respondit debitorem non esse cogendum 99.pr.1
in aliam formam nummos accipere, si ex ea re damnum aliquid passurus sit.
  Idem libro decimo responsorum. Quaero, an curatoribus uel tutoribus in 100.pr.1
prouincia datis Romae pecunia solui possit, quae in prouincia ita ab his faenerata esset,
ut Romae solueretur, cum idem curatores uel tutores rerum Italicarum administrationem
non sustinent, an, si soluerit debitor, liberetur. Paulus respondit his tutoribus uel cura-
toribus recte pupillo pecuniam debitam solui, qui negotia eius administrant: eos autem, 5
qui prouincialium rerum curatores uel tutores sunt, Italica negotia administrare non
solere, nisi specialiter tutores prouincialium rerum, ut sibi Romae redderetur, promitti
curauerunt.
  Idem libro quinto decimo responsorum. Paulus respondit non ideo eos, 101.pr.1
qui uirilem portionem ex causa fideicommissi inferre debuerant, liberatos uideri, quoniam
quidam ex collegis per errorem plus debito intulerunt. Paulus respondit aliam causam 1.1
esse debitoris soluentis, aliam creditoris pignus distrahentis: nam cum debitor soluit pecu-
niam, in potestate eius esse commemorare, in quam causam solueret: cum autem creditor
pignus distraheret, licere ei pretium in acceptum referre etiam in eam quantitatem, quae
natura tantum debebatur, et ideo deducto eo debitum peti posse. 5
  Scaeuola libro quinto responsorum. Creditor oblatam a debi- 102.pr.1
tore pecuniam ut alia die accepturus distulit: mox pecunia, qua illa res publica utebatur,
quasi aerosa iussu praesidis sublata est: item pupillaris pecunia, ut possit idoneis nomi-
nibus credi seruata, ita interempta est: quaesitum est, cuius detrimentum esset. respondi
secundum ea quae proponerentur nec creditoris nec tutoris detrimentum esse. Cum de 1.1
sorte debita constaret, de usura litigatum esset, nouissime ex appellatione pronuntiatum
est solutas quidem usuras non repeti, in futurum uero non deberi: quaero, pecunia data
utrum usuris cedere deberet, quod petitor defenderet, an uero sorti proficeret. respondi,
si qui dabat, in sortem se dare dixisset, usuris non debere proficere. Ualerius Lucii Titii 2.1
seruus scripsit: 'accepi a Mario Marino ex summa maiore tot aureos': quaero, an haec
summa in proximum annum ei accepto ferri debeat, cum superioris anni sit reliquator.
respondi uideri in primam quamque summam liberationem proficere. Titius mutuam pe- 3.1
cuniam accepit et quincunces usuras spopondit easque paucis annis soluit: postea nullo
pacto interueniente per errorem et ignorantiam semisses usuras soluit: quaero, an pate-
facto errore id, quod amplius usurarum nomine solutum esset quam in stipulatum de-
ductum, sortem minueret. respondit, si errore plus in usuris soluisset quam deberet, ha- 5
bendam rationem in sortem eius quod amplius solutum est.
  Maecianus libro secundo fideicommissorum. Cum ex pluribus causis de- 103.pr.1
bitor pecuniam soluit, Iulianus elegantissime putat ex ea causa eum soluisse uideri debere,
ex qua tunc, cum soluebat, compelli poterit ad solutionem.
  Idem libro octauo fideicommissorum. Ante restitutam hereditatem solutiones 104.pr.1
et liberationes factae ab herede ratae habebuntur.
  Paulus libro singulari ad legem Falcidiam. Quod dicimus in eo herede, 105.pr.1
qui fideiussori testatoris id, quod ante aditam hereditatem ab eo solutum est, debere sta-
tim soluere, cum aliquo scilicet temperamento temporis intellegendum est: nec enim cum
sacco adire debet.
  Gaius libro secundo de uerborum obligationibus. Aliud est iure stipula- 106.pr.1
tionis Titio solui posse, aliud postea permissu meo id contingere. nam cui iure stipulationis
recte soluitur, ei etiam prohibente me recte solui potest: cui uero alias permisero solui, ei
non recte soluitur, si, priusquam solueretur, denuntiauerim promissori, ne ei solueretur.
  Pomponius libro secundo enchiridii. Uerborum obligatio aut naturaliter re- 107.pr.1
soluitur aut ciuiliter: naturaliter ueluti solutione aut cum res in stipulationem deducta sine
culpa promissoris in rebus humanis esse desiit: ciuiliter ueluti acceptilatione uel cum in
eandem personam ius stipulantis promittentisque deuenit.
  Paulus libro secundo manualium. Ei, qui mandatu meo post mortem meam 108.pr.1
stipulatus est, recte soluitur, quia talis est lex obligationis: ideoque etiam inuito me recte
ei soluitur. ei autem, cui iussi debitorem meum post mortem meam soluere, non recte
soluitur, quia mandatum morte dissoluitur.