ORATIO
QVA L. CATILINAM EMISIT
IN SENATV HABITA
  Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? 1.1.1
quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem
sese effrenata iactabit audacia? Nihilne te nocturnum
praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi,
nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus 5
habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque move-
runt? Patere tua consilia non sentis, constrictam iam
horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non
vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi
fueris, quos convocaveris, quid consili ceperis quem no- 10
strum ignorare arbitraris? O tempora, o mores! Senatus 2.1
haec intellegit, consul videt; hic tamen vivit. Vivit? immo
vero etiam in senatum venit, fit publici consili particeps,
notat et designat oculis ad caedem unum quemque no-
strum. Nos autem fortes viri satis facere rei publicae 5
videmur, si istius furorem ac tela vitamus. Ad mortem te,
Catilina, duci iussu consulis iam pridem oportebat, in te
conferri pestem quam tu in nos omnis iam diu machinaris.
An vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, Ti. 3.1
Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae
privatus interfecit: Catilinam orbem terrae caede atque
incendiis vastare cupientem nos consules perferemus? Nam
illa nimis antiqua praetereo, quod C. Servilius Ahala Sp. 5
Maelium novis rebus studentem manu sua occidit. Fuit,
fuit ista quondam in hac re publica virtus ut viri fortes
acrioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum
hostem coercerent. Habemus senatus consultum in te,
Catilina, vehemens et grave, non deest rei publicae consi- 10
lium neque auctoritas huius ordinis: nos, nos, dico aperte,
consules desumus. Decrevit quondam senatus uti L. Opi- 4.1
mius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet:
nox nulla intercessit: interfectus est propter quasdam sedi-
tionum suspiciones C. Gracchus, clarissimo patre, avo,
maioribus, occisus est cum liberis M. Fulvius consularis. 5
Simili senatus consulto C. Mario et L. Valerio consulibus
est permissa res publica: num unum diem postea L. Satur-
ninum tribunum plebis et C. Servilium praetorem mors ac
rei publicae poena remorata est? At vero nos vicesimum
iam diem patimur hebescere aciem horum auctoritatis. 10
Habemus enim eius modi senatus consultum, verum inclu-
sum in tabulis, tamquam in vagina reconditum, quo ex
senatus consulto confestim te interfectum esse, Catilina,
convenit. Vivis, et vivis non ad deponendam, sed ad con-
firmandam audaciam. Cupio, patres conscripti, me esse 15
clementem, cupio in tantis rei publicae periculis non dis-
solutum videri, sed iam me ipse inertiae nequitiaeque con-
demno. Castra sunt in Italia contra populum Romanum 5.1
in Etruriae faucibus conlocata, crescit in dies singulos
hostium numerus; eorum autem castrorum imperatorem
ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu
videtis intestinam aliquam cotidie perniciem rei publicae 5
molientem. Si te iam, Catilina, comprehendi, si interfici
iussero, credo, erit verendum mihi ne non hoc potius
omnes boni serius a me quam quisquam crudelius factum
esse dicat. Verum ego hoc quod iam pridem factum esse
oportuit certa de causa nondum adducor ut faciam. Tum 10
denique interficiere, cum iam nemo tam improbus, tam
perditus, tam tui similis inveniri poterit qui id non iure
factum esse fateatur. Quam diu quisquam erit qui te 6.1
defendere audeat, vives, et vives ita ut nunc vivis, multis
meis et firmis praesidiis obsessus ne commovere te contra
rem publicam possis. Multorum te etiam oculi et aures
non sentientem, sicut adhuc fecerunt, speculabuntur atque 5
custodient.
  Etenim quid est, Catilina, quod iam amplius exspectes,
si neque nox tenebris obscurare coetus nefarios nec privata
domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest,
si inlustrantur, si erumpunt omnia? Muta iam istam men- 10
tem, mihi crede, obliviscere caedis atque incendiorum.
Teneris undique; luce sunt clariora nobis tua consilia
omnia, quae iam mecum licet recognoscas. Meministine 7.1
me ante diem xii Kalendas Novembris dicere in senatu
fore in armis certo die, qui dies futurus esset ante diem vi
Kal. Novembris, C. Manlium, audaciae satellitem atque
administrum tuae? Num me fefellit, Catilina, non modo 5
res tanta tam atrox tamque incredibilis, verum, id quod
multo magis est admirandum, dies? Dixi ego idem in
senatu caedem te optimatium contulisse in ante diem v
Kalendas Novembris, tum cum multi principes civitatis
Roma non tam sui conservandi quam tuorum consiliorum 10
reprimendorum causa profugerunt. Num infitiari potes
te illo ipso die meis praesidiis, mea diligentia circum-
clusum commovere te contra rem publicam non potuisse,
cum tu discessu ceterorum nostra tamen qui remansis-
semus caede contentum te esse dicebas? Quid? cum 8.1
te Praeneste Kalendis ipsis Novembribus occupaturum
nocturno impetu esse confideres, sensistin illam coloniam
meo iussu meis praesidiis, custodiis, vigiliis esse munitam?
Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas quod <non> ego 5
non modo audiam sed etiam videam planeque sentiam.
Recognosce mecum tandem noctem illam superiorem; iam
intelleges multo me vigilare acrius ad salutem quam te ad
perniciem rei publicae. Dico te priore nocte venisse inter
falcarios—non agam obscure—in M. Laecae domum; con- 10
venisse eodem compluris eiusdem amentiae scelerisque
socios. Num negare audes? quid taces? Convincam, si
negas. Video enim esse hic in senatu quosdam qui tecum
una fuerunt. O di immortales! ubinam gentium sumus? 9.1
quam rem publicam habemus? in qua urbe vivimus? Hic,
hic sunt in nostro numero, patres conscripti, in hoc orbis
terrae sanctissimo gravissimoque consilio, qui de nostro
omnium interitu, qui de huius urbis atque adeo de orbis 5
terrarum exitio cogitent. Hos ego video consul et de re
publica sententiam rogo, et quos ferro trucidari oportebat,
eos nondum voce volnero! Fuisti igitur apud Laecam illa
nocte, Catilina, distribuisti partis Italiae, statuisti quo quem-
que proficisci placeret, delegisti quos Romae relinqueres, 10
quos tecum educeres, discripsisti urbis partis ad incendia,
confirmasti te ipsum iam esse exiturum, dixisti paulum tibi
esse etiam nunc morae, quod ego viverem. Reperti sunt
duo equites Romani qui te ista cura liberarent et se illa ipsa
nocte paulo ante lucem me in meo lecto interfecturos esse 15
pollicerentur. Haec ego omnia vixdum etiam coetu vestro 10.1
dimisso comperi; domum meam maioribus praesidiis mu-
nivi atque firmavi, exclusi eos quos tu ad me salutatum
mane miseras, cum illi ipsi venissent quos ego iam multis
ac summis viris ad me id temporis venturos esse prae- 5
dixeram.
  Quae cum ita sint, Catilina, perge quo coepisti: egredere
aliquando ex urbe; patent portae; proficiscere. Nimium
diu te imperatorem tua illa Manliana castra desiderant.
Educ tecum etiam omnis tuos, si minus, quam plurimos; 10
purga urbem. Magno me metu liberaveris, modo inter me
atque te murus intersit. Nobiscum versari iam diutius non
potes; non feram, non patiar, non sinam. Magna dis im- 11.1
mortalibus habenda est atque huic ipsi Iovi Statori, anti-
quissimo custodi huius urbis, gratia, quod hanc tam taetram,
tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem totiens
iam effugimus. Non est saepius in uno homine summa salus 5
periclitanda rei publicae. Quam diu mihi consuli designato,
Catilina, insidiatus es, non publico me praesidio, sed privata
diligentia defendi. Cum proximis comitiis consularibus me
consulem in campo et competitores tuos interficere voluisti,
compressi conatus tuos nefarios amicorum praesidio et 10
copiis nullo tumultu publice concitato; denique, quotiens-
cumque me petisti, per me tibi obstiti, quamquam videbam
perniciem meam cum magna calamitate rei publicae esse
coniunctam. Nunc iam aperte rem publicam universam 12.1
petis, templa deorum immortalium, tecta urbis, vitam om-
nium civium, Italiam totam ad exitium et vastitatem vocas.
Qua re, quoniam id quod est primum, et quod huius
imperi disciplinaeque maiorum proprium est, facere non- 5
dum audeo, faciam id quod est ad severitatem lenius, ad
communem salutem utilius. Nam si te interfici iussero,
residebit in re publica reliqua coniuratorum manus; sin tu,
quod te iam dudum hortor, exieris, exhaurietur ex urbe
tuorum comitum magna et perniciosa sentina rei publicae. 10
Quid est, Catilina? num dubitas id me imperante facere 13.1
quod iam tua sponte faciebas? Exire ex urbe iubet consul
hostem. Interrogas me, num in exsilium? Non iubeo,
sed, si me consulis, suadeo. Quid est enim, Catilina, quod
te iam in hac urbe delectare possit? in qua nemo est extra 5
istam coniurationem perditorum hominum qui te non
metuat, nemo qui non oderit. Quae nota domesticae turpi-
tudinis non inusta vitae tuae est? quod privatarum rerum
dedecus non haeret in fama? quae libido ab oculis, quod
facinus a manibus umquam tuis, quod flagitium a toto 10
corpore afuit? cui tu adulescentulo quem corruptelarum
inlecebris inretisses non aut ad audaciam ferrum aut ad
libidinem facem praetulisti? Quid vero? nuper cum morte 14.1
superioris uxoris novis nuptiis locum vacuefecisses, nonne
etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulavisti? quod
ego praetermitto et facile patior sileri, ne in hac civitate
tanti facinoris immanitas aut exstitisse aut non vindicata 5
esse videatur. Praetermitto ruinas fortunarum tuarum quas
omnis proximis Idibus tibi impendere senties: ad illa venio
quae non ad privatam ignominiam vitiorum tuorum, non ad
domesticam tuam difficultatem ac turpitudinem, sed ad
summam rem publicam atque ad omnium nostrum vitam 10
salutemque pertinent. Potestne tibi haec lux, Catilina, 15.1
aut huius caeli spiritus esse iucundus, cum scias esse
horum neminem qui nesciat te pridie Kalendas Ianuarias
Lepido et Tullo consulibus stetisse in comitio cum telo,
manum consulum et principum civitatis interficiendorum 5
causa paravisse, sceleri ac furori tuo non mentem aliquam
aut timorem tuum sed Fortunam populi Romani obstitisse?
Ac iam illa omitto—neque enim sunt aut obscura aut non
multa commissa postea—quotiens tu me designatum, quo-
tiens vero consulem interficere conatus es! quot ego tuas 10
petitiones ita coniectas ut vitari posse non viderentur parva
quadam declinatione et, ut aiunt, corpore effugi! Nihil
agis, nihil adsequeris, neque tamen conari ac velle desistis.
Quotiens iam tibi extorta est ista sica de manibus, quotiens 16.1
excidit casu aliquo et elapsa est! Quae quidem quibus abs
te initiata sacris ac devota sit nescio, quod eam necesse
putas esse in consulis corpore defigere. Nunc vero quae
tua est ista vita? Sic enim iam tecum loquar, non ut odio 5
permotus esse videar, quo debeo, sed ut misericordia, quae
tibi nulla debetur. Venisti paulo ante in senatum. Quis te
ex hac tanta frequentia, tot ex tuis amicis ac necessariis salu-
tavit? Si hoc post hominum memoriam contigit nemini, vocis
exspectas contumeliam, cum sis gravissimo iudicio tacitur- 10
nitatis oppressus? Quid, quod adventu tuo ista subsellia
vacuefacta sunt, quod omnes consulares qui tibi persaepe ad
caedem constituti fuerunt, simul atque adsedisti, partem istam
subselliorum nudam atque inanem reliquerunt, quo tandem
animo tibi ferendum putas? Servi mehercule mei si me 17.1
isto pacto metuerent ut te metuunt omnes cives tui, domum
meam relinquendam putarem: tu tibi urbem non arbitraris?
et si me meis civibus iniuria suspectum tam graviter atque
offensum viderem, carere me aspectu civium quam infestis 5
omnium oculis conspici mallem: tu, cum conscientia scele-
rum tuorum agnoscas odium omnium iustum et iam diu
tibi debitum, dubitas quorum mentis sensusque volneras,
eorum aspectum praesentiamque vitare? Si te parentes
timerent atque odissent tui neque eos ratione ulla placare 10
posses, ut opinor, ab eorum oculis aliquo concederes. Nunc
te patria, quae communis est parens omnium nostrum, odit
ac metuit et iam diu nihil te iudicat nisi de parricidio suo
cogitare: huius tu neque auctoritatem verebere nec iudi-
cium sequere nec vim pertimesces? Quae tecum, Catilina, 18.1
sic agit et quodam modo tacita loquitur: 'Nullum iam ali-
quot annis facinus exstitit nisi per te, nullum flagitium sine
te; tibi uni multorum civium neces, tibi vexatio direptioque
sociorum impunita fuit ac libera; tu non solum ad negle- 5
gendas leges et quaestiones verum etiam ad evertendas
perfringendasque valuisti. Superiora illa, quamquam ferenda
non fuerunt, tamen ut potui tuli; nunc vero me totam esse
in metu propter unum te, quicquid increpuerit, Catilinam
timeri, nullum videri contra me consilium iniri posse quod 10
a tuo scelere abhorreat, non est ferendum. Quam ob rem
discede atque hunc mihi timorem eripe; si est verus, ne
opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam.'
Haec si tecum, ut dixi, patria loquatur, nonne impetrare 19.1
debeat, etiam si vim adhibere non possit? Quid, quod
tu te in custodiam dedisti, quod vitandae suspicionis
causa ad M'. Lepidum te habitare velle dixisti? A quo
non receptus etiam ad me venire ausus es, atque ut 5
domi meae te adservarem rogasti. Cum a me quoque
id responsum tulisses, me nullo modo posse isdem parie-
tibus tuto esse tecum, quia magno in periculo essem
quod isdem moenibus contineremur, ad Q. Metellum
praetorem venisti. A quo repudiatus ad sodalem tuum, 10
virum optimum, M. Metellum demigrasti, quem tu vide-
licet et ad custodiendum te diligentissimum et ad su-
spicandum sagacissimum et ad vindicandum fortissimum
fore putasti. Sed quam longe videtur a carcere atque a
vinculis abesse debere qui se ipse iam dignum custodia 15
iudicarit? Quae cum ita sint, Catilina, dubitas, si emori 20.1
aequo animo non potes, abire in aliquas terras et vitam
istam multis suppliciis iustis debitisque ereptam fugae soli-
tudinique mandare?
  'Refer' inquis 'ad senatum'; id enim postulas et, si hic 5
ordo placere sibi decreverit te ire in exsilium, obtempera-
turum te esse dicis. Non referam, id quod abhorret a meis
moribus, et tamen faciam ut intellegas quid hi de te
sentiant. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam
metu, in exsilium, si hanc vocem exspectas, proficiscere. 10
Quid est? ecquid attendis, ecquid animadvertis horum silen-
tium? Patiuntur, tacent. Quid exspectas auctoritatem
loquentium, quorum voluntatem tacitorum perspicis? At 21.1
si hoc idem huic adulescenti optimo P. Sestio, si fortissimo
viro M. Marcello dixissem, iam mihi consuli hoc ipso in
templo senatus iure optimo vim et manus intulisset. De te
autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, 5
decernunt, cum tacent, clamant, neque hi solum quorum
tibi auctoritas est videlicet cara, vita vilissima, sed etiam
illi equites Romani, honestissimi atque optimi viri, ceterique
fortissimi cives qui circumstant senatum, quorum tu et
frequentiam videre et studia perspicere et voces paulo ante 10
exaudire potuisti. Quorum ego vix abs te iam diu manus
ac tela contineo, eosdem facile adducam ut te haec quae
vastare iam pridem studes relinquentem usque ad portas
prosequantur.
  Quamquam quid loquor? te ut ulla res frangat, tu ut 22.1
umquam te corrigas, tu ut ullam fugam meditere, tu ut
ullum exsilium cogites? Vtinam tibi istam mentem di im-
mortales duint! tametsi video, si mea voce perterritus ire
in exsilium animum induxeris, quanta tempestas invidiae 5
nobis, si minus in praesens tempus recenti memoria scele-
rum tuorum, at in posteritatem impendeat. Sed est tanti,
dum modo tua ista sit privata calamitas et a rei publicae
periculis seiungatur. Sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut
legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas 10
non est postulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te
aut pudor a turpitudine aut metus a periculo aut ratio a
furore revocarit. Quam ob rem, ut saepe iam dixi, profi- 23.1
ciscere ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo conflare vis
invidiam, recta perge in exsilium; vix feram sermones
hominum, si id feceris, vix molem istius invidiae, si in ex-
silium iussu consulis iveris, sustinebo. Sin autem servire 5
meae laudi et gloriae mavis, egredere cum importuna scelera-
torum manu, confer te ad Manlium, concita perditos civis,
secerne te a bonis, infer patriae bellum, exsulta impio latro-
cinio, ut a me non eiectus ad alienos, sed invitatus ad tuos
isse videaris. Quamquam quid ego te invitem, a quo iam 24.1
sciam esse praemissos qui tibi ad forum Aurelium praesto-
larentur armati, cui sciam pactam et constitutam cum
Manlio diem, a quo etiam aquilam illam argenteam quam
tibi ac tuis omnibus confido perniciosam ac funestam futu- 5
ram, cui domi tuae sacrarium sceleratum constitutum fuit,
sciam esse praemissam? Tu ut illa carere diutius possis
quam venerari ad caedem proficiscens solebas, a cuius
altaribus saepe istam impiam dexteram ad necem civium
transtulisti? Ibis tandem aliquando quo te iam pridem 25.1
tua ista cupiditas effrenata ac furiosa rapiebat; neque enim
tibi haec res adfert dolorem, sed quandam incredibilem
voluptatem. Ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas
exercuit, fortuna servavit. Numquam tu non modo otium 5
sed ne bellum quidem nisi nefarium concupisti. Nactus
es ex perditis atque ab omni non modo fortuna verum
etiam spe derelictis conflatam improborum manum. Hic 26.1
tu qua laetitia perfruere, quibus gaudiis exsultabis, quanta in
voluptate bacchabere, cum in tanto numero tuorum neque
audies virum bonum quemquam neque videbis! Ad huius
vitae studium meditati illi sunt qui feruntur labores tui, 5
iacere humi non solum ad obsidendum stuprum verum
etiam ad facinus obeundum, vigilare non solum insidiantem
somno maritorum verum etiam bonis otiosorum. Habes
ubi ostentes tuam illam praeclaram patientiam famis, frigoris,
inopiae rerum omnium quibus te brevi tempore confectum 10
esse senties. Tantum profeci, cum te a consulatu reppuli, 27.1
ut exsul potius temptare quam consul vexare rem publicam
posses, atque ut id quod esset a te scelerate susceptum
latrocinium potius quam bellum nominaretur.
  Nunc, ut a me, patres conscripti, quandam prope iustam 5
patriae querimoniam detester ac deprecer, percipite, quaeso,
diligenter quae dicam, et ea penitus animis vestris menti-
busque mandate. Etenim si mecum patria, quae mihi vita
mea multo est carior, si cuncta Italia, si omnis res publica
loquatur: 'M. Tulli, quid agis? Tune eum quem esse 10
hostem comperisti, quem ducem belli futurum vides, quem
exspectari imperatorem in castris hostium sentis, auctorem
sceleris, principem coniurationis, evocatorem servorum et
civium perditorum, exire patiere, ut abs te non emissus
ex urbe, sed immissus in urbem esse videatur? Nonne 15
hunc in vincla duci, non ad mortem rapi, non summo sup-
plicio mactari imperabis? Quid tandem te impedit? mosne
maiorum? At persaepe etiam privati in hac re publica 28.1
perniciosos civis morte multarunt. An leges quae de
civium Romanorum supplicio rogatae sunt? At numquam
in hac urbe qui a re publica defecerunt civium iura tenue-
runt. An invidiam posteritatis times? Praeclaram vero 5
populo Romano refers gratiam qui te, hominem per te co-
gnitum, nulla commendatione maiorum tam mature ad sum-
mum imperium per omnis honorum gradus extulit, si propter
invidiam aut alicuius periculi metum salutem civium tuorum
neglegis. Sed si quis est invidiae metus, non est vehemen- 29.1
tius severitatis ac fortitudinis invidia quam inertiae ac ne-
quitiae pertimescenda. An, cum bello vastabitur Italia,
vexabuntur urbes, tecta ardebunt, tum te non existimas
invidiae incendio conflagraturum?' His ego sanctissimis 5
rei publicae vocibus et eorum hominum qui hoc idem
sentiunt mentibus pauca respondebo. Ego, si hoc opti-
mum factu iudicarem, patres conscripti, Catilinam morte
multari, unius usuram horae gladiatori isti ad vivendum non
dedissem. Etenim si summi viri et clarissimi cives Satur- 10
nini et Gracchorum et Flacci et superiorum complurium
sanguine non modo se non contaminarunt sed etiam hone-
starunt, certe verendum mihi non erat ne quid hoc parricida
civium interfecto invidiae mihi in posteritatem redundaret.
Quod si ea mihi maxime impenderet, tamen hoc animo fui 15
semper ut invidiam virtute partam gloriam, non invidiam
putarem. Quamquam non nulli sunt in hoc ordine qui 30.1
aut ea quae imminent non videant aut ea quae vident
dissimulent; qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt
coniurationemque nascentem non credendo conroborave-
runt; quorum auctoritate multi non solum improbi verum 5
etiam imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et
regie factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste, quo
intendit, in Manliana castra pervenerit, neminem tam stul-
tum fore qui non videat coniurationem esse factam, nemi-
nem tam improbum qui non fateatur. Hoc autem uno 10
interfecto intellego hanc rei publicae pestem paulisper
reprimi, non in perpetuum comprimi posse. Quod si sese
eiecerit secumque suos eduxerit et eodem ceteros undique
conlectos naufragos adgregarit, exstinguetur atque delebitur
non modo haec tam adulta rei publicae pestis verum etiam 15
stirps ac semen malorum omnium. Etenim iam diu, patres 31.1
conscripti, in his periculis coniurationis insidiisque versamur,
sed nescio quo pacto omnium scelerum ac veteris furoris et
audaciae maturitas in nostri consulatus tempus erupit. Nunc
si ex tanto latrocinio iste unus tolletur, videbimur fortasse 5
ad breve quoddam tempus cura et metu esse relevati, peri-
culum autem residebit et erit inclusum penitus in venis
atque in visceribus rei publicae. Vt saepe homines aegri
morbo gravi, cum aestu febrique iactantur, si aquam gelidam
biberunt, primo relevari videntur, deinde multo gravius 10
vehementiusque adflictantur, sic hic morbus qui est in re
publica relevatus istius poena vehementius reliquis vivis
ingravescet. Qua re secedant improbi, secernant se a 32.1
bonis, unum in locum congregentur, muro denique, quod
saepe iam dixi, secernantur a nobis; desinant insidiari
domi suae consuli, circumstare tribunal praetoris urbani,
obsidere cum gladiis curiam, malleolos et faces ad inflam- 5
mandam urbem comparare; sit denique inscriptum in fronte
unius cuiusque quid de re publica sentiat. Polliceor hoc
vobis, patres conscripti, tantam in nobis consulibus fore
diligentiam, tantam in vobis auctoritatem, tantam in equiti-
bus Romanis virtutem, tantam in omnibus bonis consensio- 10
nem ut Catilinae profectione omnia patefacta, inlustrata,
oppressa, vindicata esse videatis.
  Hisce ominibus, Catilina, cum summa rei publicae salute, 33.1
cum tua peste ac pernicie cumque eorum exitio qui se
tecum omni scelere parricidioque iunxerunt, proficiscere
ad impium bellum ac nefarium. Tu, Iuppiter, qui isdem
quibus haec urbs auspiciis a Romulo es constitutus, 5
quem Statorem huius urbis atque imperi vere nominamus,
hunc et huius socios a tuis ceterisque templis, a tectis urbis
ac moenibus, a vita fortunisque civium omnium arcebis et
homines bonorum inimicos, hostis patriae, latrones Italiae
scelerum foedere inter se ac nefaria societate coniunctos 10
aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis.