Quae cum libenter commemoro, tum non invitus non 23.4
nullorum in me nefarie commissa praetereo. Non est mei 5
temporis iniurias meminisse, quas ego etiam si ulcisci possem,
tamen oblivisci mallem: alio transferenda mea tota vita est,
ut bene de me meritis referam gratiam, amicitias igni per-
spectas tuear, cum apertis hostibus bellum geram, timidis
amicis ignoscam, proditores indicem, dolorem profectionis 10
meae reditus dignitate consoler. Quod si mihi nullum aliud 24.1
esset officium in omni vita reliquum nisi ut erga duces ipsos
et principes atque auctores salutis meae satis gratus iudicarer,
tamen exiguum reliquae vitae tempus non modo ad refe-
rendam verum etiam ad commemorandam gratiam mihi 5
relictum putarem. Quando enim ego huic homini ac liberis
eius, quando omnes mei gratiam referent? Quae memoria,
quae vis ingeni, quae magnitudo observantiae tot tantisque
beneficiis respondere poterit? qui mihi primus adflicto et
iacenti consularem fidem dextramque porrexit, qui me a 10
morte ad vitam, a desperatione ad spem, ab exitio ad salutem
vocavit, qui tanto amore in me, studio in rem publicam fuit
ut excogitaret quem ad modum calamitatem meam non modo
levaret sed etiam honestaret. Quid enim magnificentius,
quid praeclarius mihi accidere potuit quam quod illo re- 15
ferente vos decrevistis, ut cuncti ex omni Italia, qui rem
publicam salvam vellent, ad me unum, hominem fractum et
prope dissipatum, restituendum et defendendum venirent?
ut, qua voce ter omnino post Romam conditam consul usus
esset pro universa re publica apud eos solum qui eius vocem 20
exaudire possent, eadem voce senatus omnis ex omnibus
agris atque oppidis civis totamque Italiam ad unius salutem
defendendam excitaret. Quid ego gloriosius meis posteris 25.1
potui relinquere quam hoc, senatum iudicasse, qui civis me
non defendisset, eum rem publicam salvam noluisse? Itaque
tantum vestra auctoritas, tantum eximia consulis dignitas
valuit ut dedecus et flagitium se committere putaret, si qui 5
non veniret. Idemque consul, cum illa incredibilis multi-
tudo Romam et paene Italia ipsa venisset, vos frequentis-
simos in Capitolium convocavit. Quo tempore quantam
vim naturae bonitas haberet et vera nobilitas, intellegere
potuistis. Nam Q. Metellus, et inimicus et frater inimici, 10
perspecta vestra voluntate omnia privata odia deposuit: quem
P. Servilius, vir cum clarissimus tum vero optimus mihique
amicissimus, et auctoritatis et orationis suae divina quadam
gravitate ad sui generis communisque sanguinis facta virtu-
tesque revocavit, ut haberet in consilio et fratrem ab inferis, 15
socium rerum mearum, et omnis Metellos, praestantissimos
civis, paene ex Acheronte excitatos, in quibus Numidicum
illum [Metellum], cuius quondam de patria discessus honestus
omnibus, sed luctuosus tamen visus est. Itaque divinitus 26.1
exstitit non modo salutis defensor, qui ante hoc unum benefi-
cium fuerat inimicus, verum etiam adscriptor dignitatis meae.
Quo quidem die cum quadringenti decem septem essetis, ma-
gistratus autem omnes adessent, dissensit unus, is qui sua lege 5
coniuratos etiam ab inferis excitandos putarat. Atque illo die
cum rem publicam meis consiliis conservatam gravissimis
verbis et plurimis iudicassetis, idem consul curavit ut eadem
a principibus civitatis in contione postero die dicerentur;
cum quidem ipse egit ornatissime meam causam, perfecitque 10
astante atque audiente Italia tota ut nemo cuiusquam con-
ducti aut perditi vocem acerbam atque inimicam bonis
posset audire. Ad haec non modo adiumenta salutis sed 27.1
etiam ornamenta dignitatis meae reliqua vos idem ad-
didistis: decrevistis ne quis ulla ratione rem impediret;
qui impedisset, graviter molesteque laturos—illum contra
rem publicam salutemque bonorum concordiamque civium 5
facturum, et ut ad vos de eo statim referretur; meque etiam,
si diutius calumniarentur, redire iussistis. Quid? ut age-
rentur gratiae, qui e municipiis venissent? quid? ut ad
illam diem, res cum redissent, rogarentur ut pari studio
convenirent? quid? denique illo die, quem P. Lentulus 10
mihi fratrique meo liberisque nostris natalem constituit, non
modo ad nostram verum etiam ad sempiterni memoriam
temporis, quo die nos comitiis centuriatis, quae maxime
maiores comitia iusta dici haberique voluerunt, arcessivit in
patriam, ut eaedem centuriae quae me consulem fecerant 15
consulatum meum comprobarent—eo die quis civis fuit qui 28.1
fas esse putaret, quacumque aut aetate aut valetudine esset,
non se de salute mea sententiam ferre? Quando tantam
frequentiam in campo, tantum splendorem Italiae totius
ordinumque omnium, quando illa dignitate rogatores diribi- 5
tores custodesque vidistis? Itaque P. Lentuli beneficio ex-
cellenti atque divino non reducti sumus in patriam sicut non
nulli clarissimi cives, sed equis insignibus et curru aurato
reportati.