IN M. ANTONIVM
ORATIO PHILIPPICA VNDECIMA
  Magno in dolore, patres conscripti, vel maerore potius 11.1.1
quem ex crudeli et miserabili morte C. Treboni, optimi
civis moderatissimique hominis, accepimus, inest tamen
aliquid quod rei publicae profuturum putem. Perspeximus
enim quanta in eis qui contra patriam scelerata arma 5
ceperunt inesset immanitas. Nam duo haec capita nata
sunt post homines natos taeterrima et spurcissima, Dolabella
et Antonius: quorum alter effecit quod optarat, de altero
patefactum est quid cogitaret. L. Cinna crudelis, C. Marius
in iracundia perseverans, L. Sulla vehemens; neque ullius 10
horum in ulciscendo acerbitas progressa ultra mortem est;
quae tamen poena in civis nimis crudelis putabatur.
Ecce tibi geminum in scelere par, invisitatum, inauditum, 2.1
ferum, barbarum. Itaque quorum summum quondam
inter ipsos odium bellumque meministis, eosdem postea
singulari inter se consensu et amore devinxit improbissimae
naturae et turpissimae vitae similitudo. Ergo id quod fecit 5
Dolabella in quo potuit multis idem minatur Antonius.
Sed ille cum procul esset a consulibus exercitibusque nostris
neque dum senatum cum populo Romano conspirasse sen-
sisset, fretus Antoni copiis ea scelera suscepit quae Romae
iam suscepta arbitrabatur a socio furoris sui. Quid ergo 3.1
hunc aliud moliri, quid optare censetis aut quam omnino
causam esse belli? Omnis, qui libere de re publica sensi-
mus, qui dignas nobis sententias diximus, qui populum
Romanum liberum esse voluimus, statuit ille quidem non 5
inimicos, sed hostis: maiora tamen in nos quam in hostem
supplicia meditatur: mortem naturae poenam putat esse,
iracundiae tormenta atque cruciatum. Qualis igitur hostis
habendus est is a quo victore, si cruciatus absit, mors in
benefici parte numeretur? Quam ob rem, patres con- 10
scripti, quamquam hortatore non egetis—ipsi enim vestra
sponte exarsistis ad libertatis recuperandae cupiditatem—
tamen eo maiore animo studioque libertatem defendite quo
maiora proposita victis supplicia servitutis videtis. In Gal- 4.1
liam invasit Antonius, in Asiam Dolabella, in alienam uter-
que provinciam. Alteri se Brutus obiecit impetumque
furentis atque omnia divexare ac diripere cupientis vitae
suae periculo conligavit, progressu arcuit, a reditu refre- 5
navit, obsideri se passus ex utraque parte constrinxit Anto-
nium. Alter in Asiam inrupit. Cur? Si ut in Syriam,
patebat via et certa neque longa; <sin ut ad Trebonium,>
quid opus fuit cum legione? Praemisso Marso nescio quo
Octavio, scelerato latrone atque egenti, qui popularetur 10
agros, vexaret urbis non ad spem constituendae rei familiaris,
quam tenere eum posse negant qui norunt—mihi enim hic
senator ignotus est—sed ad praesentem pastum mendici-
tatis suae, consecutus est Dolabella. Nulla suspicione belli 5.1
—quis enim id putaret?—secutae conlocutiones familia-
rissimae cum Trebonio; complexus summae benevolentiae
falsi indices exstiterunt in amore simulato; dexterae quae
fidei testes esse solebant sunt perfidia et scelere vio- 5
latae: nocturnus introitus Zmyrnam quasi in hostium
urbem, quae est fidissimorum antiquissimorumque sociorum;
oppressus Trebonius, si ut ab eo qui aperte hostis esset,
incautus; si ut ab eo qui civis etiam tum speciem ha-
beret, miser. Ex quo nimirum documentum nos capere for- 10
tuna voluit quid esset victis extimescendum. Consularem
hominem consulari imperio provinciam Asiam obtinentem
Samiario exsuli tradidit: interficere captum statim noluit,
ne nimis, credo, in victoria liberalis videretur. Cum ver-
borum contumeliis optimum virum incesto ore lacerasset, 15
tum verberibus ac tormentis quaestionem habuit pecuniae
publicae, idque per biduum. Post cervicibus fractis caput
abscidit, idque adfixum gestari iussit in pilo; reliquum
corpus tractum atque laniatum abiecit in mare. Cum hoc 6.1
hoste bellandum est cuius taeterrima crudelitate omnis
barbaria superata est. Quid loquar de caede civium Roma-
norum, de direptione fanorum? Quis est qui pro rerum
atrocitate deplorare tantas calamitates queat? Et nunc 5
tota Asia vagatur, volitat ut rex; nos alio bello distineri
putat: quasi vero non idem unumque bellum sit contra hoc
iugum impiorum nefarium. Imaginem M. Antoni crude-
litatis in Dolabella cernitis: ex hoc illa efficta est; ab hoc
Dolabellae scelerum praecepta sunt tradita. Num leniorem 10
quam in Asia Dolabella fuit in Italia, si liceat, fore putatis
Antonium? Mihi quidem et ille pervenisse videtur quoad
progredi potuerit feri hominis amentia, neque Antonius
ullius supplici adhibendi, si potestatem habeat, ullam esse
partem relicturus. Ponite igitur ante oculos, patres con- 7.1
scripti, miseram illam quidem et flebilem speciem, sed ad
incitandos nostros animos necessariam: nocturnum impe-
tum in urbem Asiae clarissimam, inruptionem armatorum
in Treboni domum, cum miser ille prius latronum gladios 5
videret quam quae res esset audisset; furentis introitum
Dolabellae, vocem impuram atque os illud infame, vincla,
verbera, eculeum, tortorem carnificemque Samiarium: quae
tulisse illum fortiter et patienter ferunt. Magna laus meo-
que iudicio omnium maxima. Est enim sapientis, quicquid 10
homini accidere possit, id praemeditari ferendum modice
esse, si evenerit. Maioris omnino est consili providere ne
quid tale accidat, animi non minoris fortiter ferre. Ac 8.1
Dolabella quidem tam fuit immemor humanitatis—quam-
quam eius numquam particeps fuit—ut suam insatiabilem
crudelitatem exercuerit non solum in vivo, sed etiam in
mortuo; atque in eius corpore lacerando atque vexando, 5
cum animum satiare non posset, oculos paverit suos.
  O multo miserior Dolabella quam ille quem tu miserri-
mum esse voluisti! 'Dolores Trebonius pertulit magnos.'
Multi ex morbi gravitate maiores, quos tamen non miseros,
sed laboriosos solemus dicere. 'Longus fuit dolor.' Bidui, 10
at compluribus annorum saepe multorum. Nec vero gra-
viora sunt carnificum cruciamenta quam interdum tormenta
morborum. Alia sunt, alia, inquam, o perditissimi homines 9.1
et amentissimi, multo miseriora. Nam quo maior vis est
animi quam corporis, hoc sunt graviora ea quae concipi-
untur animo quam illa quae corpore. Miserior igitur qui
suscipit in se scelus quam is qui alterius facinus subire 5
cogitur. Cruciatus est a Dolabella Trebonius: et quidem
a Carthaginiensibus Regulus. Qua re cum crudelissimi
Poeni iudicati sint in hoste, quid in cive de Dolabella
iudicandum est? An vero hoc conferendum est aut dubi-
tandum uter miserior sit, isne cuius mortem senatus popu- 10
lusque Romanus ulcisci cupit, an is qui cunctis senatus
sententiis hostis est iudicatus? Nam ceteris quidem vitae
partibus quis est qui possit sine Treboni maxima contu-
melia conferre vitam Treboni cum Dolabellae? Alterius con-
silium, ingenium, humanitatem, innocentiam, magnitudinem 15
animi in patria liberanda quis ignorat? Alteri a puero pro
deliciis crudelitas fuit; deinde ea libidinum turpitudo ut in
hoc sit semper ipse laetatus, quod ea faceret quae sibi
obici ne ab inimico quidem possent verecundo. Et hic, 10.1
di immortales! aliquando fuit meus. Occulta enim erant
vitia non inquirenti. Neque nunc fortasse alienus ab eo
essem, nisi ille nobis, nisi moenibus patriae, nisi huic urbi,
nisi dis penatibus, nisi aris et focis omnium nostrum, nisi 5
denique naturae et humanitati inventus esset inimicus. A
quo admoniti diligentius et vigilantius caveamus Antonium.
  Etenim Dolabella non ita multos secum habuit notos
atque insignis latrones: at videtis quos et quam multos
habeat Antonius. Primum Lucium fratrem: quam facem, 10
di immortales, quod facinus, quod scelus, quem gurgitem,
quam voraginem! Quid eum non sorbere animo, quid non
haurire cogitatione, cuius sanguinem non bibere censetis, in
cuius possessiones atque fortunas non impudentissimos
oculos spe et mente defigere? Quid Censorinum? qui se 11.1
verbo praetorem esse urbanum cupere dicebat, re certe
noluit. Quid Bestiam? qui consulatum in Bruti locum se
petere profitetur. Atque hoc quidem detestabile omen
avertat Iuppiter! quam absurdum autem, qui praetor fieri 5
non potuerit, petere eum consulatum? nisi forte damna-
tionem pro praetura putat. Alter Caesar Vopiscus ille
summo ingenio, summa potentia, qui ex aedilitate consula-
tum petit, solvatur legibus: quamquam leges eum non
tenent propter eximiam, credo, dignitatem. At hic me 10
defendente quinquiens absolutus est: sexta palma urbana
etiam in gladiatore difficilis. Sed haec iudicum culpa, non
mea est. Ego defendi fide optima: illi debuerunt clarissi-
mum et praestantissimum senatorem in civitate retinere.
Qui tamen nunc nihil aliud agere videtur nisi ut intelle- 15
gamus illos quorum res iudicatas inritas fecimus bene et
e re publica iudicavisse. Neque hoc in hoc uno est: sunt 12.1
alii in isdem castris honeste condemnati, turpiter restituti.
Quod horum consilium qui omnibus bonis hostes sunt
nisi crudelissimum putatis fore? Accedit Saxa nescio quis,
quem nobis Caesar ex ultima Celtiberia tribunum plebis 5
dedit, castrorum antea metator, nunc, ut sperat, urbis:
a qua cum sit alienus, suo capiti salvis nobis ominetur.
Cum hoc veteranus Cafo, quo neminem veterani peius
oderunt. His quasi praeter dotem quam in civilibus malis
acceperant agrum Campanum est largitus Antonius, ut 10
haberent reliquorum nutriculas praediorum. Quibus utinam
contenti essent! ferremus, etsi tolerabile non erat, sed quid-
vis patiendum fuit, ut hoc taeterrimum bellum non habere-
mus. Quid? illa castrorum M. Antoni lumina, nonne 13.1
ante oculos proponitis? Primum duos conlegas Antonio-
rum et Dolabellae, Nuculam et Lentonem, Italiae divisores
lege ea quam senatus per vim latam iudicavit; quorum
alter commentatus est mimos, alter egit tragoediam. Quid 5
dicam de Apulo Domitio? cuius modo bona proscripta
vidi. Tanta procuratorum est neglegentia. At hic nuper
sororis filio infudit venenum, non dedit. Sed non possunt
non prodige vivere qui nostra bona sperant, cum effundant
sua. Vidi etiam P. Deci auctionem, clari viri, qui maiorum 10
exempla persequens pro alieno se aere devovit. Emptor
tamen in ea auctione inventus est nemo. Hominem ridi-
culum qui se exserere aere alieno putet posse, cum vendat
aliena. Nam quid ego de Trebellio dicam? quem ultae 14.1
videntur Furiae debitorum; vindicem enim novarum tabu-
larum novam tabulam vidimus. Quid de T. Planco? quem
praestantissimus civis, Aquila, Pollentia expulit et quidem
crure fracto: quod utinam illi ante accidisset, ne huc redire 5
potuisset! Lumen et decus illius exercitus paene praeterii,
T. Annium Cimbrum, Lysidici filium, Lysidicum ipsum,
quoniam omnia iura dissolvit, nisi forte iure Germanum
Cimber occidit. Cum hanc et huius generis copiam tantam
habeat Antonius, quod scelus omittet, cum Dolabella tantis 10
se obstrinxerit parricidiis nequaquam pari latronum manu
et copia? Quapropter, ut invitus saepe dissensi a Q. Fufio, 15.1
ita sum eius sententiae libenter adsensus: ex quo iudicare
debetis me non cum homine solere, sed cum causa dissi-
dere. Itaque non adsentior solum sed etiam gratias ago
Fufio: dixit enim severam, gravem, re publica dignam 5
sententiam: iudicavit hostem Dolabellam; bona censuit
publice possidenda. Quo cum addi nihil potuisset—quid
enim atrocius potuit, quid severius decernere?—dixit
tamen, si quis eorum qui post se rogati essent graviorem
sententiam dixisset, in eam se iturum. Quam severitatem 10
quis potest non laudare?
  Nunc, quoniam hostis est iudicatus Dolabella, bello est 16.1
persequendus. Neque enim quiescit; habet legionem,
habet fugitivos, habet sceleratam impiorum manum; est
ipse confidens, impotens, gladiatorio generi mortis addictus.
Quam ob rem, quoniam Dolabella hesterno die hoste de- 5
creto bellum gerendum est, imperator est deligendus. Duae
dictae sunt sententiae quarum neutram probo: alteram
quia semper, nisi cum est necesse, periculosam arbitror;
alteram quia alienam his temporibus existimo. Nam ex- 17.1
traordinarium imperium populare atque ventosum est,
minime nostrae gravitatis, minime huius ordinis. Bello
Antiochino magno et gravi, cum L. Scipioni provincia Asia
obvenisset, parumque in eo putaretur esse animi, parum 5
roboris, senatusque ad conlegam eius, C. Laelium, illius
Sapientis patrem, negotium deferret, surrexit P. Africanus,
frater maior L. Scipionis, et illam ignominiam a familia
deprecatus est, dixitque et in fratre suo summam virtutem
esse summumque consilium neque se ei legatum, id aetatis 10
eisque rebus gestis, defuturum. Quod cum ab eo esset
dictum, nihil est de Scipionis provincia commutatum; nec
plus extraordinarium imperium ad id bellum quaesitum
quam duobus antea maximis Punicis bellis quae a con-
sulibus aut a dictatoribus gesta et confecta sunt, quam 15
Pyrrhi, quam Philippi, quam post Achaico bello, quam
Punico tertio; ad quod populus Romanus ita sibi ipse
delegit idoneum ducem, P. Scipionem, ut eum tamen bel-
lum gerere consulem vellet. Cum Aristonico bellum 18.1
gerendum fuit P. Licinio L. Valerio consulibus. Rogatus
est populus quem id bellum gerere placeret. Crassus con-
sul, pontifex maximus, Flacco conlegae, flamini Martiali,
multam dixit, si a sacris discessisset: quam multam populus 5
Romanus remisit; pontifici tamen flaminem parere iussit.
Sed ne tum quidem populus Romanus ad privatum detulit
bellum, quamquam erat Africanus qui anno ante de Numan-
tinis triumpharat; qui, cum longe omnis belli gloria et
virtute superaret, duas tamen tribus solas tulit. Ita populus 10
Romanus consuli potius Crasso quam privato Africano
bellum gerendum dedit. De Cn. Pompei imperiis, summi
viri atque omnium principis, tribuni plebis turbulenti tule-
runt. Nam Sertorianum bellum a senatu privato datum
est, quia consules recusabant, cum L. Philippus pro con- 15
sulibus eum se mittere dixit, non pro consule. Quae igitur 19.1
haec comitia, aut quam ambitionem constantissimus et
gravissimus civis, L. Caesar, in senatum introduxit? Claris-
simo viro atque innocentissimo decrevit imperium, privato
tamen: in quo maximum nobis onus imposuit. Adsensus 5
ero, ambitionem induxero in curiam; negaro, videbor suf-
fragio meo, tamquam comitiis, honorem homini amicissimo
denegavisse. Quod si comitia placet in senatu haberi,
petamus, ambiamus, tabella modo detur nobis, sicut populo
data est. Cur committis, Caesar, ut aut praestantissimus 10
vir, si tibi non sit adsensum, repulsam tulisse videatur aut
unus quisque nostrum praeteritus, si, cum pari dignitate
simus, eodem honore digni non putemur? At enim—nam 20.1
id exaudio—C. Caesari adulescentulo imperium extraordi-
narium mea sententia dedi. Ille enim mihi praesidium
extraordinarium dederat: cum dico mihi, senatui dico popu-
loque Romano. A quo praesidium res publica, ne cogi- 5
tatum quidem, tantum haberet ut sine eo salva esse non
posset, huic extraordinarium imperium non darem? Aut
exercitus adimendus aut imperium dandum fuit. Quae est
enim ratio aut qui potest fieri ut sine imperio teneatur exer-
citus? Non igitur, quod ereptum non est, id existimandum 10
est datum. Eripuissetis C. Caesari, patres conscripti, impe-
rium, nisi dedissetis. Milites veterani qui illius auctori-
tatem, imperium, nomen secuti pro re publica arma ceperant
volebant sibi ab illo imperari; legio Martia et legio quarta
ita se contulerant ad auctoritatem senatus et rei publicae 15
dignitatem ut deposcerent imperatorem et ducem C. Cae-
sarem. Imperium C. Caesari belli necessitas, fascis senatus
dedit. Otioso vero et nihil agenti privato, obsecro te,
L. Caesar—cum peritissimo homine mihi res est—quando
imperium senatus dedit? 20
  Sed de hoc quidem hactenus, ne refragari homini amicis-
simo ac de me optime merito videar. Etsi quis potest
refragari non modo non petenti verum etiam recusanti?
Illa vero, patres conscripti, aliena consulum dignitate, aliena 21.1
temporum gravitate sententia est ut consules Dolabellae
persequendi causa Asiam et Syriam sortiantur. Dicam cur
inutile rei publicae, sed prius quam turpe consulibus sit
videte. Cum consul designatus obsideatur, cum in eo 5
liberando salus sit posita rei publicae, cum a populo Ro-
mano pestiferi cives parricidaeque desciverint, cumque id
bellum geramus quo bello de dignitate, de libertate, de vita
decernamus, si in potestatem quis Antoni venerit, proposita
sint tormenta atque cruciatus, cumque harum rerum omnium 10
decertatio consulibus optimis et fortissimis commissa et
commendata sit, Asiae et Syriae mentio fiet, ut aut su-
spicioni crimen aut invidiae materiam dedisse videamur?
At vero ita decernunt 'ut liberato Bruto': id enim resta- 22.1
bat, ut relicto, deserto, prodito. Ego vero mentionem
omnino provinciarum factam dico alienissimo tempore.
Quamvis enim intentus animus tuus sit, C. Pansa, sicut est,
ad virum fortissimum et omnium clarissimum liberandum, 5
tamen rerum natura cogit te necessario referre animum
aliquando ad Dolabellam persequendum et partem aliquam
in Asiam et Syriam derivare curae et cogitationis tuae. Si
autem fieri posset, vel pluris te animos habere vellem quos
omnis ad Mutinam intenderes. Quod quoniam fieri non 10
potest, isto <te> animo quem habes praestantissimum atque
optimum nihil volumus nisi de Bruto cogitare. Facis tu id 23.1
quidem et eo maxime incumbis, intellego; duas tamen
res, magnas praesertim, non modo agere uno tempore sed
ne cogitando quidem explicare quisquam potest. Incitare
et inflammare tuum istuc praestantissimum studium, non 5
ad aliam ulla ex parte curam transferre debemus. Adde
istuc sermones hominum, adde suspiciones, adde invidiam:
imitare me quem tu semper laudasti: qui instructam orna-
tamque a senatu provinciam deposui ut incendium patriae
omissa omni cogitatione restinguerem. Nemo erit praeter 10
unum me quicum profecto, si quid interesse tua putasses,
pro summa familiaritate nostra communicasses, qui credat
te invito provinciam tibi esse decretam. Hanc, quaeso,
pro tua singulari sapientia reprime famam atque effice ne id
quod non curas cupere videare. Quod quidem eo vehe- 24.1
mentius tibi laborandum est quia in eandem cadere su-
spicionem conlega, vir clarissimus, non potest. Nihil horum
scit, nihil suspicatur; bellum gerit, in acie stat, de sanguine
et de spiritu decertat; ante provinciam sibi decretam audiet 5
quam potuerit tempus ei rei datum suspicari. Vereor ne
exercitus quoque nostri qui non dilectus necessitate, sed
voluntariis studiis se ad rem publicam contulerunt tardentur
animis, si quicquam aliud a nobis nisi de instanti bello
cogitatum putabunt. Quod si provinciae consulibus expe- 10
tendae videntur, sicut saepe multis clarissimis viris expetitae
sunt, reddite prius nobis Brutum, lumen et decus civitatis;
qui ita conservandus est ut id signum quod de caelo
delapsum Vestae custodiis continetur; quo salvo salvi
sumus futuri. Tunc vel in caelum vos, si fieri potuerit, 15
umeris nostris tollemus; provincias certe dignissimas vobis
deligemus; nunc quod agitur agamus. Agitur autem liberi-
ne vivamus an mortem obeamus, quae certe servituti
anteponenda est. Quid? si etiam tarditatem adfert ista 25.1
sententia ad Dolabellam persequendum? Quando enim
veniet consul? An id exspectamus quoad ne vestigium qui-
dem Asiae civitatum atque urbium relinquatur? At mittent
aliquem de suo numero. Valde mihi probari potest qui 5
paulo ante clarissimo viro privato imperium extra ordinem
non dedi. At hominem dignum mittent. Num P. Servilio
digniorem? At eum quidem civitas non habet. Quod
ergo ipse nemini putavi dandum, ne a senatu quidem, id
ego unius iudicio delatum comprobem? Expedito nobis 26.1
homine et parato, patres conscripti, opus est et eo qui
imperium legitimum habeat, qui praeterea auctoritatem,
nomen, exercitum, perspectum animum in re publica
liberanda. 5
  Quis igitur is est? Aut M. Brutus aut C. Cassius aut uter-
que. Decernerem plane, sicut multa 'consules, alter ambove,'
ni Brutum conligassemus in Graecia et eius auxilium ad
Italiam vergere quam ad Asiam maluissemus; non ut ex
acie respectum haberemus, sed ut ea ipsa acies subsidium 10
haberet etiam transmarinum. Praeterea, patres conscripti,
M. Brutum retinet etiam nunc C. Antonius, qui tenet Apol-
loniam, magnam urbem et gravem; tenet, opinor, Bylli-
dem, tenet Amantiam, instat Epiro, urget Oricum, habet
aliquot cohortis, habet equitatum. Hinc si Brutus erit 15
traductus ad aliud bellum, Graeciam certe amiserimus. Est
autem etiam de Brundisio atque illa ora Italiae providen-
dum. Quamquam miror tam diu morari Antonium; solet
enim ipse accipere manicas nec diutius obsidionis metum
sustinere. Quod si confecerit Brutus et intellexerit plus se 20
rei publicae profuturum, si Dolabellam persequatur quam
si in Graecia maneat, aget ipse per sese, ut adhuc quoque
fecit, neque in tot incendiis quibus confestim succurrendum
est exspectabit senatum. Nam et Brutus et Cassius multis 27.1
iam in rebus ipse sibi senatus fuit. Necesse est enim in
tanta conversione et perturbatione omnium rerum tempori-
bus potius parere quam moribus. Nec enim nunc primum
aut Brutus aut Cassius salutem libertatemque patriae legem 5
sanctissimam et morem optimum iudicavit. Itaque si ad
nos nihil referretur de Dolabella persequendo, tamen ego
pro decreto putarem, cum essent tales virtute, auctoritate,
nobilitate <ei> summi viri quorum alterius iam nobis notus
esset exercitus, alterius auditus. Num igitur Brutus ex- 10
spectavit decreta nostra, cum studia nosset? Neque enim
est in provinciam suam Cretam profectus: in Macedoniam
alienam advolavit; omnia sua putavit quae vos vestra esse
velitis; legiones conscripsit novas, excepit veteres; equita-
tum ad se abduxit Dolabellae atque eum nondum tanto 15
parricidio oblitum hostem sua sententia iudicavit. Nam ni
ita esset, quo iure equitatum a consule abduceret? Quid? 28.1
C. Cassius, pari magnitudine animi et consili praeditus,
nonne eo ex Italia consilio profectus est ut prohiberet
Syria Dolabellam? Qua lege, quo iure? Eo quod Iuppi-
ter ipse sanxit, ut omnia quae rei publicae salutaria essent 5
legitima et iusta haberentur. Est enim lex nihil aliud nisi
recta et a numine deorum tracta ratio, imperans honesta,
prohibens contraria. Huic igitur legi paruit Cassius, cum
est in Syriam profectus, alienam provinciam, si homines
legibus scriptis uterentur, eis vero oppressis suam lege 10
naturae. Sed ut ea vestra quoque auctoritate firmetur, 29.1
censeo: cum P. Dolabella quique eius crudelissimi et tae-
terrimi facinoris ministri, socii, adiutores fuerunt hostes
populi Romani a senatu iudicati sint, cumque senatus
P. Dolabellam bello persequendum censuerit, ut is qui 5
omnia deorum hominumque iura novo, inaudito, inexpiabili
scelere polluerit nefarioque se patriae parricidio obstrinxerit
poenas dis hominibusque meritas debitasque persolvat, sena- 30.1
tui placere C. Cassium pro consule provinciam Syriam
obtinere, ut qui optimo iure eam provinciam obtinuerit,
eum a Q. Marcio Crispo pro consule, L. Statio Murco pro
consule, A. Allieno legato exercitus accipere, eosque ei tra- 5
dere, cumque eis copiis et si quas praeterea paraverit bello
P. Dolabellam terra marique persequi. Eius belli gerendi
causa quibus ei videatur navis, nautas, pecuniam cetera-
que quae ad id bellum gerendum pertineant, ut imperandi
in Syria, Asia, Bithynia, Ponto ius potestatemque habeat, 10
utique, quamcumque in provinciam eius belli gerendi causa
advenerit, ibi maius imperium C. Cassi pro consule sit
quam eius erit qui eam provinciam tum obtinebit, cum
C. Cassius pro consule in eam provinciam venerit; regem 31.1
Deiotarum patrem et regem Deiotarum filium, si, ut multis
bellis saepe numero imperium populi Romani iuverint, item
C. Cassium pro consule copiis suis opibusque iuvissent,
senatui populoque Romano gratum esse facturos. Itemque 5
si ceteri reges, tetrarchae dynastaeque fecissent, senatum
populumque Romanum eorum offici non immemorem
futurum. Vtique C. Pansa A. Hirtius consules, alter am-
bove, si eis videretur, re publica recuperata de provinciis
consularibus, praetoriis, ad hunc ordinem primo quoque 10
tempore referant. Interea provinciae ab eis a quibus
obtinentur obtineantur quoad cuique ex senatus consulto
successum sit.
  Hoc senatus consulto ardentem inflammabitis et armatum 32.1
armabitis Cassium; nec enim animum eius potestis ignorare
nec copias. Animus is est quem videtis; copiae quas
audistis, fortes et constantes viri, qui ne vivo quidem Tre-
bonio Dolabellae latrocinium in Syriam penetrare sivissent. 5
Allienus, familiaris et necessarius meus, post interitum
Treboni profecto ne dici quidem se legatum Dolabellae
volet. Est Q. Caecili Bassi, privati illius quidem, sed fortis
et praeclari viri, robustus et victor exercitus. Deiotari regis 33.1
et patris et fili et magnus et nostro more institutus exercitus;
summa in filio spes, summa ingeni indoles, summa
virtus. Quid de patre dicam? cuius benevolentia in popu-
lum Romanum est ipsius aequalis aetati; qui non solum 5
socius imperatorum nostrorum fuit in bellis verum etiam
dux copiarum suarum. Quae de illo viro Sulla, quae
Murena, quae Servilius, quae Lucullus, quam ornate, quam
honorifice, quam graviter saepe in senatu praedicaverunt?
Quid de Cn. Pompeio loquar? qui unum Deiotarum in toto 34.1
orbe terrarum ex animo amicum vereque benevolum, unum
fidelem populo Romano iudicavit. Fuimus imperatores ego
et M. Bibulus in propinquis finitimisque provinciis: ab
eodem rege adiuti sumus et equitatu et pedestribus copiis. 5
Secutum est hoc acerbissimum et calamitosissimum civile
bellum in quo quid faciendum Deiotaro, quid omnino
rectius fuerit dicere non est necesse, praesertim cum contra
ac Deiotarus sensit victoria belli iudicarit. Quo in bello si
fuit error, communis ei fuit cum senatu; sin recta sententia, 10
ne victa quidem causa vituperanda est. Ad has copias
accedent alii reges, etiam dilectus accedent. Neque vero 35.1
classes deerunt: tanti Tyrii Cassium faciunt, tantum eius in
Syria nomen atque Phoenice est. Paratum habet impera-
torem C. Cassium, patres conscripti, res publica contra
Dolabellam nec paratum solum sed peritum atque fortem. 5
Magnas ille res gessit ante Bibuli, summi viri, adventum,
cum Parthorum nobilissimos duces maximas copias fudit
Syriamque immani Parthorum impetu liberavit. Maximam
eius et singularem laudem praetermitto; cuius enim praedi-
catio nondum omnibus grata est, hanc memoriae potius 10
quam vocis testimonio conservemus. Animadverti, patres 36.1
conscripti, exaudivi etiam nimium a me Brutum ornari;
Cassio vero sententia mea dominatum et principatum dari.
Quos ego orno? Nempe eos qui ipsi sunt ornamenta rei
publicae. Quid? D. Brutum nonne omnibus sententiis 5
semper ornavi? Num igitur reprehenditis? An Antonios
potius ornarem, non modo suarum familiarum sed Romani
nominis probra atque dedecora? an Censorinum ornem in
bello hostem, in pace sectorem? an cetera ex eodem latro-
cinio naufragia conligam? Ego vero istos oti, concordiae, 10
legum, iudiciorum, libertatis inimicos tantum abest ut ornem
ut effici non possit quin eos tam oderim quam rem publicam
diligo. 'Vide,' inquit 'ne veteranos offendas:' hoc enim 37.1
vel maxime exaudio. Ego autem veteranos tueri debeo, sed
eos quibus sanitas est; certe timere non debeo. Eos vero
veteranos qui pro re publica arma ceperunt secutique sunt
C. Caesarem auctorem beneficiorum paternorum, hodieque 5
rem publicam defendunt vitae suae periculo, non tueri solum
sed etiam commodis augere debeo. Qui autem quiescunt,
ut septima, ut octava legio, in magna gloria et laude po-
nendos puto. Comites vero Antoni qui, postquam beneficia
Caesaris comederunt, consulem designatum obsident, huic 10
urbi ferro ignique minitantur, Saxae se et Cafoni tradiderunt
ad facinus praedamque natis, num quis est qui tuendos
putet? Ergo aut boni sunt quos etiam ornare, aut quieti
quos conservare debemus, aut impii quorum contra furorem
bellum et iusta arma cepimus. Quorum igitur veteranorum 38.1
animos ne offendamus veremur? eorumne qui D. Brutum
obsidione cupiunt liberare? Quibus cum Bruti salus cara sit,
qui possunt Cassi nomen odisse? An eorum qui utrisque
armis vacant? Non vereor ne acerbus cuiquam istorum sit 5
qui otio delectantur. Tertio vero generi non militum vete-
ranorum, sed importunissimorum hostium cupio quam acer-
bissimum dolorem inurere. Quamquam, patres conscripti,
quousque sententias dicemus veteranorum arbitratu? Quod
eorum tantum fastidium est, quae tanta adrogantia ut ad 10
arbitrium illorum imperatores etiam deligamus? Ego autem 39.1
—dicendum est enim, patres conscripti, quod sentio—non
tam veteranos metuendos nobis arbitror quam quid tirones
milites, flos Italiae, quid novae legiones ad liberandam
patriam paratissimae, quid cuncta Italia de vestra gravitate 5
sentiat. Nihil enim semper floret; aetas succedit aetati:
diu legiones Caesaris viguerunt; nunc vigent Pansae, vigent
Hirti, vigent Caesaris fili, vigent Planci; vincunt numero,
vincunt aetatibus; nimirum etiam auctoritate vincunt. Id
enim bellum gerunt quod ab omnibus gentibus compro- 10
batur. Itaque his praemia promissa sunt, illis persoluta.
Fruantur illi suis, persolvantur his quae spopondimus. Id
enim deos immortalis spero aequissimum iudicare. Quae 40.1
cum ita sint, eam quam dixi sententiam vobis, patres con-
scripti, censeo comprobandam.