IN M. ANTONIVM
ORATIO PHILIPPICA DVODECIMA
  Etsi minime decere videtur, patres conscripti, falli, decipi, 12.1.1
errare eum cui vos maximis saepe de rebus adsentiamini,
consolor me tamen quoniam vobiscum pariter et una cum
sapientissimo consule erravi. Nam cum duo consulares
spem honestae pacis nobis attulissent, quod erant familiares 5
M. Antoni, quod domestici, nosse aliquod eius volnus quod
nobis ignotum esset videbantur. Apud alterum uxor, liberi;
alter cotidie litteras mittere, accipere, aperte favere Antonio.
Hi subito hortari ad pacem, quod iam diu non fecissent, 2.1
non sine causa videbantur. Accessit consul hortator. At
qui consul! Si prudentiam quaerimus, qui minime falli
posset; si virtutem, qui nullam pacem probaret nisi cum
cedente atque victo; si magnitudinem animi, qui prae- 5
ferret mortem servituti. Vos autem, patres conscripti, non
tam immemores vestrorum gravissimorum decretorum vide-
bamini quam spe adlata deditionis quam amici pacem
appellare mallent de imponendis, non accipiendis legibus
cogitare. Auxerat autem meam quidem spem, credo item 10
vestram, quod domum Antoni adflictam maestitia audiebam,
lamentari uxorem. Hic etiam fautores Antoni quorum in
voltu habitant oculi mei tristiores videbam. Quod si non 3.1
ita est, cur a Pisone et Caleno potissimum, cur hoc tempore,
cur tam improviso, cur tam repente pacis est facta mentio?
Negat Piso scire se, negat audisse quicquam; negat Calenus
rem ullam novam adlatam esse. Atque id nunc negant, 5
postea quam nos pacificatoria legatione implicatos putant.
Quid ergo opus est novo consilio, si in re nihil omnino novi
est? Decepti, inquam, sumus, patres conscripti: Antoni
est acta causa ab amicis eius, non publica. Quod videbam
equidem sed quasi per caliginem: praestrinxerat aciem 10
animi D. Bruti salus. Quod si in bello dari vicarii solerent,
libenter me ut D. Brutus emitteretur pro illo includi paterer.
Atque hac voce Q. Fufi capti sumus: 'Ne si a Mutina 4.1
quidem recesserit, audiemus Antonium, ne si in senatus
quidem potestate futurum se dixerit?' Durum videbatur:
itaque fracti sumus, cessimus. Recedit igitur a Mutina?
'Nescio.' Paret senatui? 'Credo,' inquit Calenus 'sed ita 5
ut teneat dignitatem.' Valde hercules vobis laborandum
est, patres conscripti, ut vestram dignitatem amittatis, quae
maxima est; Antoni, quae neque est ulla neque esse potest,
retineatis, ut eam per vos reciperet quam per se perdidit.
Si iacens vobiscum aliquid ageret, audirem fortasse: quam- 10
quam—sed hoc malo dicere, audirem: stanti resistendum
est aut concedenda una cum dignitate libertas. At non est
integrum: constituta legatio est. Quid autem non integrum 5.1
est sapienti quod restitui potest? Cuiusvis hominis est
errare; nullius nisi insipientis perseverare in errore. Poste-
riores enim cogitationes, ut aiunt, sapientiores solent esse.
Discussa est illa caligo quam paulo ante dixi; diluxit, patet, 5
videmus omnia, neque per nos solum, sed admonemur a
nostris. Attendistis paulo ante praestantissimi viri quae
esset oratio. 'Maestam' inquit 'domum offendi, coniugem,
liberos. Admirabantur boni viri, accusabant amici quod
spe pacis legationem suscepissem.' Nec mirum, P. Servili: 10
tuis enim severissimis gravissimisque sententiis omni est non
dico dignitate sed etiam spe salutis spoliatus Antonius. Ad 6.1
eum ire te legatum quis non miraretur? De me experior:
cuius idem consilium quod tuum sentio quam reprehendatur.
Nos reprehendimur soli? Quid? vir fortissimus Pansa sine
causa paulo ante tam accurate locutus est tam diu? Quid 5
egit nisi uti falsam proditionis a se suspicionem depelleret?
Vnde autem ista suspicio est? Ex pacis patrocinio repentino
quod subito suscepit eodem captus errore quo nos.
  Quod si est erratum, patres conscripti, spe falsa atque 7.1
fallaci, redeamus in viam. Optimus est portus paenitenti
mutatio consili. Quid enim potest, per deos immortalis!
rei publicae prodesse nostra legatio? Prodesse dico? quid
si etiam obfutura est? Obfutura? quid si iam nocuit atque 5
obfuit? An vos acerrimam illam et fortissimam populi Ro-
mani libertatis recuperandae cupiditatem non imminutam
ac debilitatam putatis legatione pacis audita? quid municipia
censetis? quid colonias? quid cunctam Italiam? futuram
eodem studio quo contra commune incendium exarserat? 10
An non putamus fore ut eos paeniteat professos esse et prae
se tulisse odium in Antonium qui pecunias polliciti sunt,
qui arma, qui se totos et animis et corporibus in salutem rei
publicae contulerunt? Quem ad modum nostrum hoc con-
silium Capua probabit, quae temporibus his Roma altera 15
est? Illa impios civis iudicavit, eiecit, exclusit. Illi, in-
quam, urbi fortissime conanti e manibus est ereptus Anto-
nius. Quid? legionum nostrarum nervos nonne his consiliis 8.1
incidimus? Quis est enim qui ad bellum inflammato animo
futurus sit spe pacis oblata? Ipsa illa Martia caelestis et
divina legio hoc nuntio languescet et mollietur atque illud
pulcherrimum nomen amittet: excident gladii, fluent arma 5
de manibus. Senatum enim secuta non arbitrabitur se
graviore odio debere esse in Antonium quam senatum.
Pudet huius legionis, pudet quartae quae pari virtute nostram
auctoritatem probans non ut consulem et imperatorem suum,
sed ut hostem et oppugnatorem patriae reliquit Antonium; 10
pudet optimi exercitus qui coniunctus est ex duobus, qui
iam lustratus, qui profectus ad Mutinam est; qui si pacis, id
est timoris nostri, nomen audierit, ut non referat pedem,
insistet certe. Quid enim revocante et receptui canente 9.1
senatu properet dimicare? Quid autem hoc iniustius quam
nos inscientibus eis qui bellum gerunt de pace decernere?
nec solum inscientibus sed etiam invitis? An vos A. Hir-
tium, praeclarissimum consulem, C. Caesarem, deorum bene- 5
ficio natum ad haec tempora, quorum epistulas spem victoriae
declarantis in manu teneo, pacem velle censetis? Vincere
illi expetunt pacisque dulcissimum et pulcherrimum nomen
non pactione, sed victoria concupiverunt. Quid? Galliam
quo tandem animo hanc rem audituram putatis? Illa enim 10
huius belli propulsandi, administrandi, sustinendi princi-
patum tenet. Gallia D. Bruti nutum ipsum, ne dicam impe-
rium, secuta armis, viris, pecunia belli principia firmavit;
eadem crudelitati M. Antoni suum totum corpus obiecit;
exhauritur, vastatur, uritur: omnis aequo animo belli patitur 15
iniurias, dum modo repellat periculum servitutis. Et ut 10.1
omittam reliquas partis Galliae—nam sunt omnes pares—
Patavini alios excluserunt, alios eiecerunt missos ab Antonio,
pecunia, militibus, et, quod maxime deerat, armis nostros
duces adiuverunt. Fecerunt idem reliqui qui quondam in 5
eadem causa erant et propter multorum annorum iniurias
alienati a senatu putabantur: quos minime mirum est com-
municata cum eis re publica fidelis <esse>, qui etiam expertes
eius fidem suam semper praestiterunt. His igitur omnibus
victoriam sperantibus pacis nomen adferemus, id est despe- 10
rationem victoriae?
  Quid si ne potest quidem ulla esse pax? Quae enim est 11.1
condicio pacis in qua ei cum quo pacem facias nihil con-
cedi potest? Multis rebus a nobis est invitatus ad pacem
Antonius: bellum tamen maluit. Missi legati repugnante
me, sed tamen missi; delata mandata: non paruit. De- 5
nuntiatum est ne Brutum obsideret, a Mutina discederet:
oppugnavit etiam vehementius. Et ad eum legatos de pace
mittemus qui pacis nuntios repudiavit? Verecundioremne
coram putamus in postulando fore quam fuerit tum cum
misit mandata ad senatum? Atqui tum ea petebat quae 10
videbantur improba omnino sed tamen aliquo modo posse
concedi; nondum erat vestris tam gravibus tamque multis
iudiciis ignominiisque concisus: nunc ea petit quae dare
nullo modo possumus, nisi prius volumus bello nos victos
confiteri. Senatus consulta falsa delata ab eo iudicavimus: 12.1
num ea vera possumus iudicare? Leges statuimus per vim
et contra auspicia latas eisque nec populum nec plebem
teneri: num eas restitui posse censetis? Sestertium septiens
miliens avertisse Antonium pecuniae publicae iudicavistis: 5
num fraude poterit carere peculatus? Immunitates ab eo
civitatibus, sacerdotia, regna venierunt: num figentur rursus
eae tabulae quas vos decretis vestris refixistis? Quod si ea
quae decrevimus obruere volumus, num etiam memoriam re-
rum delere possumus? Quando enim obliviscetur ulla po- 10
steritas cuius scelere in hac vestitus foeditate fuerimus? Vt
centurionum legionis Martiae Brundisi profusus sanguis
eluatur, num elui praedicatio crudelitatis potest? Vt media
praeteream, quae vetustas tollet operum circum Mutinam
taetra monumenta, sceleris indicia latrocinique vestigia? 15
Huic igitur importuno atque impuro parricidae quid habe- 13.1
mus, per deos immortalis! quod remittamus? An Galliam
ultimam et exercitum? Quid est aliud non pacem facere, sed
differre bellum, nec solum propagare bellum sed concedere
etiam victoriam? An ille non vicerit, si quacumque con- 5
dicione in hanc urbem cum suis venerit? Armis nunc
omnia tenemus; auctoritate valemus plurimum; absunt tot
perditi cives, nefarium secuti ducem; tamen eorum ora
sermonesque qui in urbe ex eo numero relicti sunt ferre
non possumus. Quid censetis, cum tot uno tempore in- 10
ruperint, nos arma posuerimus, illi non deposuerint, nonne
nos nostris consiliis victos in perpetuum fore? Ponite ante 14.1
oculos M. Antonium consularem; sperantem consulatum
Lucium adiungite; supplete ceteros neque nostri ordinis
solum honores et imperia meditantis: nolite ne Tirones
quidem Numisios et Mustelas Seios contemnere. Cum eis 5
facta pax non erit pax, sed pactio servitutis. L. Pisonis,
amplissimi viri, praeclara vox a te non solum in hoc ordine,
Pansa, sed etiam in contione iure laudata est. Excessurum
se ex Italia dixit, deos penatis et sedes patrias relicturum,
si—quod di omen averterint!—rem publicam oppressisset 10
Antonius. Quaero igitur a te, L. Piso, nonne oppressam 15.1
rem publicam putes, si tot tam impii, tam audaces, tam
facinerosi recepti sint? Quos nondum tantis parricidiis con-
taminatos vix ferebamus, hos nunc omni scelere coopertos
tolerabilis censes civitati fore? Aut isto tuo, mihi crede, 5
consilio erit utendum, ut cedamus, abeamus, vitam inopem
et vagam persequamur, aut cervices latronibus dandae atque
in patria cadendum est. Vbi sunt, C. Pansa, illae cohor-
tationes pulcherrimae tuae quibus a te excitatus senatus,
inflammatus populus Romanus non solum audivit sed 10
etiam didicit nihil esse homini Romano foedius servitute?
Idcircone saga sumpsimus, arma cepimus, iuventutem 16.1
omnem ex tota Italia excussimus, ut exercitu florentissimo
et maximo legati ad pacem mitterentur? si accipiendam,
cur non rogamur? si postulandam, quid timemus?
  In hac ego legatione sim aut ad id consilium admiscear 5
in quo ne si dissensero quidem a ceteris sciturus populus
Romanus sit? Ita fiet ut si quid remissum aut concessum
sit, meo semper periculo peccet Antonius, cum ei peccandi
potestas a me concessa videatur. Quod si habenda cum 17.1
M. Antoni latrocinio pacis ratio fuit, mea tamen persona
ad istam pacem conciliandam minime fuit deligenda. Ego
numquam legatos mittendos censui; ego ante reditum lega-
torum ausus sum dicere, pacem ipsam si adferrent, quoniam 5
sub nomine pacis bellum lateret, repudiandam; ego prin-
ceps sagorum; ego semper illum appellavi hostem, cum
alii adversarium; semper hoc bellum, cum alii tumultum.
Nec haec in senatu solum: eadem ad populum semper egi;
neque solum in ipsum sed in eius socios facinorum et 10
ministros, et praesentis et eos qui una sunt, in totam deni-
que M. Antoni domum sum semper invectus. Itaque ut 18.1
alacres et laeti spe pacis oblata inter se impii cives, quasi
vicissent, gratulabantur, sic me iniquum eierabant, de me
querebantur; diffidebant etiam Servilio: meminerant eius
sententiis confixum Antonium; L. Caesarem fortem quidem 5
illum et constantem senatorem, avunculum tamen; Cale-
num procuratorem; Pisonem familiarem; te ipsum, Pansa,
vehementissimum et fortissimum consulem factum iam
putant leniorem: non quo ita sit aut esse possit, sed mentio
a te facta pacis suspicionem multis attulit immutatae volun- 10
tatis. Inter has personas me interiectum amici Antoni
moleste ferunt: quibus gerendus mos est, quoniam semel
liberales esse coepimus. Proficiscantur legati optimis 19.1
ominibus, sed ei proficiscantur in quibus non offendatur
Antonius. Quod si de Antonio non laboratis, mihi certe,
patres conscripti, consulere debetis. Parcite oculis saltem
meis et aliquam veniam iusto dolori date. Quo enim 5
aspectu videre potero—omitto hostem patriae, ex quo mihi
odium in illum commune vobiscum est—sed quo modo
aspiciam mihi uni crudelissimum hostem, ut declarant eius
de me acerbissimae contiones? Adeone me ferreum puta-
tis ut cum eo congredi aut illum aspicere possim qui 10
nuper, cum in contione donaret eos qui ei de parricidis
audacissimi videbantur, mea bona donare se dixit Petusio
Vrbinati, qui ex naufragio luculenti patrimoni ad haec
Antoniana saxa proiectus est. An L. Antonium aspicere 20.1
potero, cuius ego crudelitatem effugere non potuissem, nisi
me moenibus et portis et studio municipi mei defendissem.
Atque idem hic myrmillo Asiaticus, latro Italiae, conlega
Lentonis et Nuculae, cum Aquilae primi pili nummos 5
aureos daret, de meis bonis se dare dixit: si enim de suis
dixisset, ne aquilam quidem ipsam credituram putavit.
Non ferent, inquam, oculi Saxam, Cafonem, non duo prae-
tores, non duo designatos tribunos, non Bestiam, non
Trebellium, non T. Plancum. Non possum animo aequo 10
videre tot tam importunos, tam sceleratos hostis; nec id fit
fastidio meo, sed caritate rei publicae. Sed vincam animum 21.1
mihique imperabo: dolorem iustissimum, si non potuero
frangere, occultabo. Quid? vitae censetisne, patres con-
scripti, habendam mihi aliquam esse rationem? quae mihi
quidem minime cara est, praesertim cum Dolabella fecerit 5
ut optanda mors esset, modo sine cruciatu atque tormentis;
vobis tamen et populo Romano vilis meus spiritus esse non
debet. Is enim sum, nisi me forte fallo, qui vigiliis, curis,
sententiis, periculis etiam quae plurima adii propter acer-
bissimum omnium in me odium impiorum perfecerim ut 10
non obstarem rei publicae, ne quid adrogantius videar
dicere. Quod cum ita sit, nihilne mihi de periculo meo 22.1
cogitandum putatis? Hic cum essem in urbe ac domi,
tamen multa saepe temptata sunt, ubi me non solum amico-
rum fidelitas sed etiam universae civitatis oculi custodiunt:
quid censetis, cum iter ingressus ero, longum praesertim, 5
nullasne insidias extimescendas? Tres viae sunt ad Muti-
nam—quo festinat animus ut quam primum illud pignus
libertatis populi Romani, D. Brutum, aspicere possim;
cuius in complexu libenter extremum vitae spiritum edide-
rim, cum omnes actiones horum mensum, omnes sententiae 10
meae pervenerint ad eum qui mihi fuit propositus exitum.
Tres ergo, ut dixi, viae: a supero mari Flaminia, ab infero
Aurelia, media Cassia. Nunc, quaeso, attendite num aber- 23.1
ret a coniectura suspicio periculi mei. Etruriam discriminat
Cassia. Scimusne igitur, Pansa, quibus in locis nunc sit
Lentonis Caesenni vii viralis auctoritas? Nobiscum nec
animo certe est nec corpore. Si autem aut domi est aut 5
non longe a domo, certe in Etruria est, id est in via. Quis
igitur mihi praestat Lentonem uno capite esse contentum?
Dic mihi praeterea, Pansa, Ventidius ubi sit, cui fui semper
amicus ante quam ille rei publicae bonisque omnibus tam
aperte est factus inimicus. Possum Cassiam vitare, <tenere> 10
Flaminiam: quid, si Anconam, ut dicitur, Ventidius vene-
rit, poterone Ariminum tuto accedere? Restat Aurelia.
Hic quidem etiam praesidia habeo; possessiones enim sunt
P. Clodi. Tota familia occurret; hospitio invitabit propter
familiaritatem notissimam. Hisce ego viis me committam 24.1
qui Terminalibus nuper in suburbium, ut eodem die rever-
terer, ire non sum ausus? Domesticis me parietibus vix
tueor sine amicorum custodiis. Itaque in urbe maneo, si
licebit, manebo. Haec mea sedes est, haec vigilia, haec 5
custodia, hoc praesidium stativum. Teneant alii castra,
gerant res bellicas; occiderint hostem; nam hoc caput est;
nos, ut dicimus semperque fecimus, urbem et res urbanas
vobiscum pariter tuebimur. Neque vero recuso munus
hoc: quamquam populum Romanum video pro me recu- 10
sare. Nemo me minus timidus, nemo tamen cautior. Res
declarat. Vicesimus annus est cum omnes scelerati me
unum petunt. Itaque ipsi, ne dicam mihi, rei publicae
poenas dederunt: me salvum adhuc res publica conservavit
sibi. Timide hoc dicam; scio enim quidvis homini acci- 15
dere posse—verum tamen semel circumsessus lectis valen-
tissimorum hominum viribus cecidi sciens ut honestissime
possem exsurgere. Possumne igitur satis videri cautus, satis 25.1
providus, si me huic itineri tam infesto tamque periculoso
commisero? Gloriam in morte debent ei qui in re publica
versantur, non culpae reprehensionem et stultitiae vitupera-
tionem relinquere. Quis bonus non luget mortem Treboni? 5
quis non dolet interitum talis et civis et viri? At sunt qui
dicant dure illi quidem, sed tamen dicunt: minus dolen-
dum quod ab homine impuro nefarioque non caverit.
Etenim qui multorum custodem se profiteatur, eum sapi-
entes sui primum capitis aiunt custodem esse oportere. 10
Cum saeptus sis legibus et iudiciorum metu, non sunt
omnia timenda neque ad omnis insidias praesidia quae-
renda. Quis enim audeat luci, quis in militari via, quis
bene comitatum, quis inlustrem aggredi? Haec neque hoc
tempore neque in me valent. Non modo enim poenam 26.1
non extimescet qui mihi vim attulerit sed etiam gloriam
sperabit a latronum gregibus et praemia. Haec ego in urbe
provideo: facilis est circumspectus unde exeam, quo pro-
grediar, quid ad dexteram, quid ad sinistram sit. Num 5
idem in Appennini tramitibus facere potero? in quibus
etiam si non erunt insidiae, quae facillime esse poterunt,
animus tamen erit sollicitus, ut nihil possit de officiis lega-
tionis attendere. Sed effugi insidias, perrupi Appenninum:
nempe in Antoni congressum conloquiumque veniendum 10
est. Quinam locus capietur? Si extra castra, ceteri vide-
rint: ego me vix tuto futurum puto. Novi hominis furo-
rem, novi effrenatam violentiam. Cuius acerbitas morum
immanitasque naturae ne vino quidem permixta temperari
solet, hic ira dementiaque inflammatus adhibito fratre Lucio, 15
taeterrima belua, numquam profecto a me sacrilegas manus
atque impias abstinebit. Memini conloquia et cum acerri- 27.1
mis hostibus et cum gravissime dissidentibus civibus.
Cn. Pompeius, Sexti filius, consul me praesente, cum essem
tiro in eius exercitu, cum P. Vettio Scatone, duce Marso-
rum, inter bina castra conlocutus est: quo quidem <die> memini 5
Sex. Pompeium, fratrem consulis, ad conloquium ipsum
Roma venire, doctum virum atque sapientem. Quem cum
Scato salutasset, 'Quem te appellem?' inquit. At ille
'Voluntate hospitem, necessitate hostem.' Erat in illo
conloquio aequitas; nullus timor, nulla suberat suspicio; 10
mediocre etiam odium. Non enim ut eriperent nobis socii
civitatem, sed ut in eam reciperentur petebant. Sulla cum
Scipione inter Cales et Teanum, cum alter nobilitatis florem,
alter belli socios adhibuisset, de auctoritate senatus, de
suffragiis populi, de iure civitatis leges inter se et con- 15
diciones contulerunt. Non tenuit omnino conloquium illud
fidem: a vi tamen periculoque afuit. Possumusne igitur in
Antoni latrocinio aeque esse tuti? Non possumus; aut,
si ceteri possunt, me posse diffido. Quod si non extra 28.1
castra congrediemur, quae ad conloquium castra sumentur?
In nostra ille numquam veniet; multo minus nos in illius.
Reliquum est ut et accipiantur et remittantur postulata per
litteras. Ergo erimus in castris, meaque ad omnia postu- 5
lata una sententia; quam cum hic vobis audientibus dixero,
isse, redisse me putatote: legationem confecero. Omnia ad
senatum mea sententia reiciam, quaecumque postulabit
Antonius. Neque enim licet aliter neque permissum est
nobis ab hoc ordine, ut bellis confectis decem legatis per- 10
mitti solet more maiorum, neque ulla omnino a senatu
mandata accepimus. Quae cum agam in consilio non
nullis, ut arbitror, repugnantibus, nonne metuendum est ne
imperita militum multitudo per me pacem distineri putet?
Facite hoc meum consilium legiones novas non improbare; 29.1
nam Martiam et quartam nihil cogitantis praeter dignitatem
et decus comprobaturas esse certo scio: quid? veteranos
non veremur—nam timeri se ne ipsi quidem volunt—quo-
nam modo accipiant severitatem meam? Multa enim falsa 5
de me audierunt; multa ad eos improbi detulerunt, quorum
commoda, ut vos optimi testes estis, semper ego sententia,
auctoritate, oratione firmavi: sed credunt improbis, credunt
turbulentis, credunt suis. Sunt autem fortes illi quidem,
sed propter memoriam rerum quas gesserunt pro populi 10
Romani libertate et salute rei publicae nimis feroces et ad
suam vim omnia nostra consilia revocantes. Horum ego 30.1
cogitationem non vereor; impetum pertimesco. Haec quo-
que tanta pericula si effugero, satisne tutum reditum putatis
fore? Cum enim et vestram auctoritatem meo more de-
fendero et meam fidem rei publicae constantiamque praesti- 5
tero, tum erunt mihi non ei solum qui me oderunt sed illi
etiam qui invident extimescendi. Custodiatur igitur vita
rei publicae mea, quoad vel dignitas vel natura patietur,
patriae reservetur, mors aut necessitatem habeat fati aut, si
ante oppetenda est, oppetatur cum gloria. Haec cum ita 10
sint, etsi hanc legationem res publica, ut levissime dicam,
non desiderat, tamen si tuto licebit ire, proficiscar. Om-
nino, patres conscripti, totum huiusce rei consilium non
periculo meo, sed utilitate rei publicae metiar. De qua
mihi quoniam liberum est spatium, multum etiam atque 15
etiam considerandum puto idque potissimum faciendum
quod maxime interesse rei publicae iudicaro.