Postero igitur die, quam illa erant acta, hora fere secunda, 2.12.1
cum etiam tum in lecto Crassus esset et apud eum Sul-
picius sederet, Antonius autem inambularet cum Cotta in
porticu, repente eo Q. Catulus senex cum C. Iulio fratre
venit; quod ubi audivit, commotus Crassus surrexit omnes- 5
que admirati maiorem aliquam esse causam eorum adventus
suspicati sunt. Qui cum inter se, ut ipsorum usus ferebat, 13.1
amicissime consalutassent: 'quid vos tandem?' Crassus
'num quidnam' inquit 'novi?' 'Nihil sane,' inquit Catulus
'etenim vides esse ludos; sed—vel tu nos ineptos licet'
inquit 'vel molestos putes—cum ad me in Tusculanum' 5
inquit 'heri vesperi venisset Caesar de Tusculano suo, dixit
mihi a se Scaevolam hinc euntem esse conventum, ex quo
mira quaedam se audisse dicebat; te, quem ego totiens
omni ratione temptans ad disputandum elicere non potuis-
sem, permulta de eloquentia cum Antonio disseruisse et 10
tamquam in schola prope ad Graecorum consuetudinem
disputasse: ita me frater exoravit ne ipsum quidem a studio 14.1
audiendi nimis abhorrentem, sed me hercule verentem, ne
molesti vobis interveniremus, ut huc secum venirem; et-
enim Scaevolam ita dicere aiebat, bonam partem sermonis
in hunc diem esse dilatam. Hoc tu si cupidius factum 5
existimas, Caesari attribues; si familiarius, utrique no-
strum; nos quidem, nisi forte molesti intervenimus, venisse
delectat.' Tum Crassus 'equidem, quaecumque vos causa 15.1
huc attulisset, laetarer, cum apud me viderem homines mihi
carissimos et amicissimos; sed tamen, vere dicam, quaevis
mallem fuisset, quam ista, quam dicis. Ego enim, ut, quem
ad modum sentio, loquar, numquam mihi minus quam 5
hesterno die placui; magis adeo id facilitate quam alia ulla
culpa mea contigit, qui, dum obsequor adulescentibus, me
senem esse sum oblitus fecique id, quod ne adulescens
quidem feceram, ut eis de rebus, quae doctrina aliqua con-
tinerentur, disputarem. Sed hoc tamen cecidit mihi per- 10
opportune, quod transactis iam meis partibus ad Antonium
audiendum venistis.' Tum Caesar 'equidem,' inquit 16.1
'Crasse, ita sum cupidus in illa longiore te ac perpetua
disputatione audiendi, ut, si id mihi minus contingat, vel
hoc sim cotidiano tuo sermone contentus; itaque experiar
equidem illud, ut ne Sulpicius familiaris meus aut Cotta plus 5
quam ego apud te valere videantur, et te exorabo profecto,
ut mihi quoque et Catulo tuae suavitatis aliquid impertias;
sin tibi id minus libebit, non te urgebo neque committam,
ut, dum vereare tu ne sis ineptus, me esse iudices.' Tum 17.1
ille 'ego me hercule' inquit, 'Caesar, ex omnibus Latinis
verbis huius verbi vim vel maximam semper putavi; quem
enim nos ineptum vocamus, is mihi videtur ab hoc nomen
habere ductum, quod non sit aptus, idque in sermonis 5
nostri consuetudine perlate patet; nam qui aut tempus quid
postulet non videt aut plura loquitur aut se ostentat aut
eorum, quibuscum est, vel dignitatis vel commodi rationem
non habet aut denique in aliquo genere aut inconcinnus
aut multus est, is ineptus esse dicitur. Hoc vitio cumulata 18.1
est eruditissima illa Graecorum natio; itaque quod vim
huius mali Graeci non vident, ne nomen quidem ei vitio
imposuerunt; ut enim quaeras omnia, quo modo Graeci
ineptum appellent, non reperies. Omnium autem ine- 5
ptiarum, quae sunt innumerabiles, haud sciam an nulla sit
maior quam, ut illi solent, quocumque in loco, quoscumque
inter homines visum est, de rebus aut difficillimis aut non
necessariis argutissime disputare. Hoc nos ab istis adule-
scentibus facere inviti et recusantes heri coacti sumus.' Tum 19.1
Catulus 'ne Graeci quidem,' inquit 'Crasse, qui in civitati-
bus suis clari et magni fuerunt, sicuti tu es nosque omnes
in nostra re publica volumus esse, horum Graecorum, qui
se inculcant auribus nostris, similes fuerunt, nec in otio 5
sermones huius modi disputationesque fugiebant. Ac si tibi 20.1
videntur, qui temporis, qui loci, qui hominum rationem non
habent, inepti, sicut debent videri, num tandem aut locus
hic non idoneus videtur, in quo porticus haec ipsa, ubi
nunc ambulamus, et palaestra et tot locis sessiones gymna- 5
siorum et Graecorum disputationum memoriam quodam
modo commovent? Aut num importunum tempus in tanto
otio, quod et raro datur et nunc peroptato nobis datum est?
Aut homines ab hoc genere disputationis alieni, qui omnes
ei sumus, ut sine his studiis vitam nullam esse ducamus?' 10
'Omnia ista' inquit Crassus 'ego alio modo interpretor, qui 21.1
primum palaestram et sedes et porticus etiam ipsos, Catule,
Graecos exercitationis et delectationis causa non disputa-
tionis invenisse arbitror; nam et saeculis multis ante gym-
nasia inventa sunt, quam in eis philosophi garrire coeperunt, 5
et hoc ipso tempore, cum omnia gymnasia philosophi teneant,
tamen eorum auditores discum audire quam philosophum
malunt; qui simul ut increpuit, in media oratione de maxi-
mis rebus et gravissimis disputantem philosophum omnes
unctionis causa relinquunt; ita levissimam delectationem 10
gravissimae, ut ipsi ferunt, utilitati anteponunt. Otium autem 22.1
quod dicis esse, adsentior; verum oti fructus est non con-
tentio animi, sed relaxatio. Saepe ex socero meo audivi,
cum is diceret socerum suum Laelium semper fere cum
Scipione solitum rusticari eosque incredibiliter repuerascere 5
esse solitos, cum rus ex urbe tamquam e vinclis evolavissent.
Non audeo dicere de talibus viris, sed tamen ita solet nar-
rare Scaevola, conchas eos et umbilicos ad Caietam et ad
Laurentum legere consuesse et ad omnem animi remissio-
nem ludumque descendere. Sic enim res sese habet, ut, 23.1
quem ad modum volucris videmus procreationis atque utili-
tatis suae causa effingere et construere nidos, easdem autem,
cum aliquid effecerint, levandi laboris sui causa passim ac
libere solutas opere volitare, sic nostri animi negotiis foren- 5
sibus atque urbano opere defessi gestiant ac volitare cupiant
vacui cura ac labore. Itaque illud ego, quod in causa Cu- 24.1
riana Scaevolae dixi, non dixi secus ac sentiebam: nam "si,"
inquam "Scaevola, nullum erit testamentum recte factum,
nisi quod tu scripseris, omnes ad te cives cum tabulis venie-
mus, omnium testamenta tu scribes unus. Quid igitur?" 5
inquam "quando ages negotium publicum? quando ami-
corum? quando tuum? quando denique nihil ages?" Tum
illud addidi "mihi enim liber esse non videtur, qui non
aliquando nihil agit." In qua permaneo, Catule, sententia
meque, cum huc veni, hoc ipsum nihil agere et plane ces- 10
sare delectat. Nam, quod addidisti tertium, vos esse eos, 25.1
qui vitam insuavem sine his studiis putaretis, id me non
modo non hortatur ad disputandum, sed etiam deterret.
Nam ut C. Lucilius, homo doctus et perurbanus, dicere
solebat ea, quae scriberet neque se ab indoctissimis neque 5
a doctissimis legi velle, quod alteri nihil intellegerent, alteri
plus fortasse quam ipse; de quo etiam scripsit "Persium
non curo legere,"—hic fuit enim, ut noramus, omnium fere
nostrorum hominum doctissimus—"Laelium Decumum
volo," quem cognovimus virum bonum et non inlitteratum, 10
sed nihil ad Persium; sic ego, si iam mihi disputandum sit
de his nostris studiis, nolim equidem apud rusticos, sed
multo minus apud vos; malo enim non intellegi orationem
meam quam reprehendi.' Tum Caesar 'equidem,' in- 26.1
quit 'Catule, iam mihi videor navasse operam, quod huc
venerim; nam haec ipsa recusatio disputationis disputatio
quaedam fuit mihi quidem periucunda. Sed cur impedimus
Antonium, cuius audio esse partis, ut de tota eloquentia 5
disserat, quemque iam dudum et Cotta et Sulpicius ex-
spectat?' 'Ego vero' inquit Crassus 'neque Antonium 27.1
verbum facere patiar et ipse obmutescam, nisi prius a vobis
impetraro'—'Quidnam?' inquit Catulus. 'Ut hic sitis
hodie.' Tum, cum ille dubitaret, quod ad fratrem pro-
miserat, 'ego' inquit Iulius 'pro utroque respondeo: sic 5
faciemus; atque ista quidem condicione, vel ut verbum
nullum faceres, me teneres.' Hic Catulus adrisit et simul, 28.1
'praecisa' inquit 'mihi quidem est dubitatio, quoniam
neque domi imperaram et hic, apud quem eram futurus,
sine mea sententia tam facile promisit.'