COMMENTARIOLVM PETITIONIS
QVINTVS MARCO FRATRI S. D.
  Etsi tibi omnia suppetunt ea quae consequi ingenio aut 1.1
usu homines aut diligentia possunt, tamen amore nostro
non sum alienum arbitratus ad te perscribere ea quae mihi
veniebant in mentem dies ac noctes de petitione tua cogitanti,
non ut aliquid ex his novi addisceres, sed ut ea quae in re 5
dispersa atque infinita viderentur esse ratione et distributione
sub uno aspectu ponerentur. Quamquam plurimum natura
valet, tamen videtur in paucorum mensum negotio posse
simulatio naturam vincere.
  Civitas quae sit cogita, quid petas, qui sis. Prope cottidie 2.1
tibi hoc ad forum descendenti meditandum est: 'Novus sum,
consulatum peto, Roma est.'
  Nominis novitatem dicendi gloria maxime sublevabis. Sem-
per ea res plurimum dignitatis habuit; non potest qui dignus 5
habetur patronus consularium indignus consulatu putari.
Quam ob rem quoniam ab hac laude proficisceris et quicquid
es ex hoc es, ita paratus ad dicendum venito quasi in singulis
causis iudicium de omni ingenio futurum sit. Eius facultatis 3.1
adiumenta, quae tibi scio esse seposita, ut parata ac prompta
sint cura, et saepe quae <de> Demosthenis studio et exercita-
tione scripsit Demetrius recordare. Deinde <fac> ut amico-
rum et multitudo et genera appareant; habes enim ea quae 5
<qui> novi habuerunt?—omnis publicanos, totum fere eque-
strem ordinem, multa propria municipia, multos abs te defen-
sos homines cuiusque ordinis, aliquot conlegia, praeterea studio
dicendi conciliatos plurimos adulescentulos, cottidianam ami-
corum adsiduitatem et frequentiam. Haec cura ut teneas 4.1
commonendo et rogando et omni ratione efficiendo ut intel-
legant qui debent tua causa, referendae gratiae, qui volunt,
obligandi tui tempus sibi aliud nullum fore. Etiam hoc mul-
tum videtur adiuvare posse novum hominem, hominum 5
nobilium voluntas et maxime consularium; prodest, quorum
in locum ac numerum pervenire velis, ab iis ipsis illo loco ac
numero dignum putari. Ii rogandi omnes sunt diligenter et ad 5.1
eos adlegandum est persuadendumque est iis nos semper cum
optimatibus de re publica sensisse, minime popularis fuisse;
si quid locuti populariter videamur, id nos eo consilio fecisse
ut nobis Cn. Pompeium adiungeremus, ut eum qui plurimum 5
posset aut amicum in nostra petitione haberemus aut certe
non adversarium. Praeterea adulescentis nobilis elabora ut 6.1
habeas, vel ut teneas studiosos quos habes; multum dignitatis
adferent. Plurimos habes; perfice ut sciant quantum in iis
putes esse. Si adduxeris ut ii qui non nolunt cupiant, pluri-
mum proderunt. 5
  Ac multum etiam novitatem tuam adiuvat quod eius modi 7.1
nobiles tecum petunt ut nemo sit qui audeat dicere plus illis
nobilitatem quam tibi virtutem prodesse oportere. Nam P.
Galbam et L. Cassium summo loco natos quis est qui petere
consulatum putet? Vides igitur amplissimis ex familiis homi- 5
nes, quod sine nervis sint, tibi paris non esse. At Antonius et 8.1
Catilina molesti sunt. Immo homini navo, industrio, inno-
centi, diserto, gratioso apud eos qui res iudicant, optandi
competitores ambo a pueritia sicarii, ambo libidinosi, ambo
egentes. Eorum alterius bona proscripta vidimus, vocem 5
denique audivimus iurantis se Romae iudicio aequo cum
homine Graeco certare non posse, ex senatu eiectum scimus
optimorum censorum existimatione, in praetura competito-
rem habuimus amico Sabidio et Panthera, cum ad tabulam
quos poneret non haberet (quo tamen in magistratu amicam 10
quam domi palam haberet de machinis emit); in petitione
autem consulatus caupones omnis compilare per turpissimam
legationem maluit quam adesse et populo Romano supplicare.
Alter vero, di boni! quo splendore est? Primum nobilitate 9.1
eadem qua †Catilina†. Num maiore? Non. Sed virtute.
Quam ob rem? Quod Antonius umbram suam metuit, hic
ne leges quidem, natus in patris egestate, educatus in sororiis
stupris, corroboratus in caede civium, cuius primus ad rem 5
publicam aditus in equitibus R. occidendis fuit (nam illis
quos meminimus Gallis, qui tum Titiniorum ac Nanneiorum
ac Tanusiorum capita demetebant, Sulla unum Catilinam
praefecerat); in quibus ille hominem optimum, Q. Caecilium,
sororis suae virum, equitem Romanum, nullarum partium, 10
cum semper natura tum etiam aetate iam quietum, suis
manibus occidit. Quid ego nunc dicam petere eum tecum 10.1
consulatum qui hominem carissimum populo Romano, M.
Marium, inspectante populo Romano vitibus per totam ur-
bem ceciderit, ad bustum egerit, ibi omni cruciatu lacerarit,
vivo stanti collum gladio sua dextera secuerit, cum sinistra 5
capillum eius a vertice teneret, caput sua manu tulerit, cum
inter digitos eius rivi sanguinis fluerent; qui postea cum
histrionibus et cum gladiatoribus ita vixit ut alteros libidinis,
alteros facinoris adiutores haberet; qui nullum in locum tam
sanctum ac tam religiosum accessit in quo non, etiam si in 10
aliis culpa non esset, tamen ex sua nequitia dedecoris suspi-
cionem relinqueret; qui ex curia Curios et Annios, ab atriis
Sapalas et Carvilios, ex equestri ordine Pompilios et Vettios
sibi amicissimos comparavit; qui tantum habet audaciae,
tantum nequitiae, tantum denique in libidine artis et effi- 15
cacitatis, ut prope in parentum gremiis praetextatos liberos
constuprarit? Quid ego nunc tibi de Africa, quid de testium
dictis scribam? Nota sunt, et ea tu saepius legito; sed tamen
hoc mihi non praetermittendum videtur, quod primum ex eo
iudicio tam egens discessit quam quidam iudices eius ante 20
illud iudicium fuerunt, deinde tam invidiosus ut aliud in eum
iudicium cottidie flagitetur. Hic se sic habet ut magis timeant,
etiam si quierit, quam ut contemnant, si quid commoverit.
Quanto melior tibi fortuna petitionis data est quam nuper 11.1
homini novo, C. Coelio! ille cum duobus hominibus ita
nobilissimis petebat ut tamen in iis omnia pluris essent quam
ipsa nobilitas, summa ingenia, summus pudor, plurima bene-
ficia, summa ratio ac diligentia petendi; ac tamen eorum 5
alterum Coelius, cum multo inferior esset genere, superior
nulla re paene, superavit. Qua re tibi, si facies ea quae natura 12.1
et studia quibus semper usus es largiuntur, quae temporis
tui ratio desiderat, quae potes, quae debes, non erit difficile
certamen cum iis competitoribus qui nequaquam sunt tam
genere insignes quam vitiis nobiles; quis enim reperiri potest 5
tam improbus civis qui velit uno suffragio duas in rem publi-
cam sicas destringere?
  Quoniam quae subsidia novitatis haberes et habere posses 13.1
exposui, nunc de magnitudine petitionis dicendum videtur.
Consulatum petis, quo honore nemo est quin te dignum
arbitretur, sed multi qui invideant; petis enim homo ex
equestri loco summum locum civitatis, atque ita summum ut 5
forti homini, diserto, innocenti multo idem ille honos plus
amplitudinis quam ceteris adferat. Noli putare eos qui sunt
eo honore usi non videre, tu cum idem sis adeptus, quid di-
gnitatis habiturus sis. Eos vero qui consularibus familiis nati
locum maiorum consecuti non sunt suspicor tibi, nisi si qui 10
admodum te amant, invidere. Etiam novos homines prae-
torios existimo, nisi qui tuo beneficio vincti sunt, nolle abs
te se honore superari. Iam in populo quam multi invidi sint, 14.1
quam multi consuetudine horum annorum ab hominibus
novis alienati, venire tibi in mentem certo scio; esse etiam
non nullos tibi iratos ex iis causis quas egisti necesse est. Iam
illud tute circumspicito, quod ad Cn. Pompei gloriam au- 5
gendam tanto studio te dedisti, num quos tibi putes ob eam
causam esse <non> amicos. Quam ob rem cum et summum 15.1
locum civitatis petas et videas esse studia quae tibi adversen-
tur, adhibeas necesse est omnem rationem et curam et labo-
rem et diligentiam.
  Et petitio magistratuum divisa est in duarum rationum 16.1
diligentiam, quarum altera in amicorum studiis, altera in
populari voluntate ponenda est. Amicorum studia beneficiis
et officiis et vetustate et facilitate ac iucunditate naturae
parta esse oportet. Sed hoc nomen amicorum in petitione 5
latius patet quam in cetera vita; quisquis est enim qui osten-
dat aliquid in te voluntatis, qui colat, qui domum ventitet, is
in amicorum numero est habendus. Sed tamen qui sunt amici
ex causa iustiore cognationis aut adfinitatis aut sodalitatis aut
alicuius necessitudinis, iis carum et iucundum esse maxime 10
prodest. Deinde ut quisque est intimus ac maxime domesti- 17.1
cus, ut is amet <et> quam amplissimum esse te cupiat valde
elaborandum est, tum ut tribules, ut vicini, ut clientes, ut
denique liberti, postremo etiam servi tui; nam fere omnis
sermo ad forensem famam a domesticis emanat auctoribus. 5
Deinde sunt instituendi cuiusque generis amici: ad speciem, 18.1
homines inlustres honore ac nomine (qui, etiam si suffragandi
studia non navant, tamen adferunt petitori aliquid dignitatis);
ad ius obtinendum, magistratus (ex quibus maxime consules,
deinde tribuni pl.); ad conficiendas centurias, homines ex- 5
cellenti gratia. Qui abs te tribum aut centuriam aut aliquod
beneficium aut habeant aut ut habeant sperent, eos prorsus
magno opere et compara et confirma; nam per hos annos
homines ambitiosi vehementer omni studio atque opera ela-
borarunt ut possent a tribulibus suis ea quae peterent, im- 10
petrare; hos tu homines, quibuscumque poteris rationibus,
ut ex animo atque [ex illa] summa voluntate tui studiosi sint
elaborato. Quod si satis grati homines essent, haec tibi omnia 19.1
parata esse debebant, sicuti parata esse confido. Nam hoc
biennio quattuor sodalitates hominum ad ambitionem gratio-
sissimorum tibi obligasti, C. Fundani, Q. Galli, C. Corneli, C.
Orchivi; horum in causis ad te deferendis quid tibi eorum 5
sodales receperint et confirmarint scio, nam interfui; qua re
hoc tibi faciendum est, hoc tempore ut ab his quod debent
exigas saepe commonendo, rogando, confirmando, curando ut
intellegant nullum se umquam aliud tempus habituros refe-
rendae gratiae; profecto homines et spe reliquorum tuorum 10
officiorum et [iam] recentibus beneficiis ad studium navandum
excitabuntur. Et omnino, quoniam eo genere amicitiarum 20.1
petitio tua maxime munita est quod ex causarum defensioni-
bus adeptus es, fac ut plane iis omnibus quos devinctos tenes
discriptum ac dispositum suum cuique munus sit; et quem ad
modum nemini illorum molestus nulla in re umquam fuisti, 5
sic cura ut intellegant omnia te quae ab illis tibi deberi putaris
ad hoc tempus reservasse. Sed quoniam tribus rebus homines 21.1
maxime ad benevolentiam atque haec suffragandi studia
ducuntur, beneficio, spe, adiunctione animi ac voluntate,
animadvertendum est quem ad modum cuique horum generi
sit inserviendum. Minimis beneficiis homines adducuntur ut 5
satis causae putent esse ad studium suffragationis, nedum ii
quibus saluti fuisti, quos tu habes plurimos, non intellegant,
si hoc tuo tempore tibi non satis fecerint, se probatos nemini
umquam fore; quod cum ita sit, tamen rogandi sunt atque
etiam in hanc opinionem adducendi ut, qui adhuc nobis 10
obligati fuerint, iis vicissim nos obligari posse videamur. Qui 22.1
autem spe tenentur, quod genus hominum multo etiam est
diligentius atque officiosius, iis fac ut propositum ac paratum
auxilium tuum esse videatur, denique ut spectatorem te suo-
rum officiorum esse intellegant diligentem, ut videre te plane 5
atque animadvertere quantum a quoque proficiscatur ap-
pareat. Tertium illud genus est studiorum voluntarium, quod 23.1
agendis gratiis, accommodandis sermonibus ad eas rationes
propter quas quisque studiosus tui esse videbitur, significanda
erga illos pari voluntate, adducenda amicitia in spem familia-
ritatis et consuetudinis confirmari oportebit. Atque in his 5
omnibus generibus iudicato et perpendito quantum quisque
possit, ut scias et quem ad modum cuique inservias et quid a
quoque exspectes ac postules. Sunt enim quidam homines in 24.1
suis vicinitatibus et municipiis gratiosi, sunt diligentes et
copiosi qui, etiam si antea non studuerunt huic gratiae, tamen
ex tempore elaborare eius causa cui debent aut volunt facile
possunt; his hominum generibus sic inserviendum est ut ipsi 5
intellegant te videre quid a quoque exspectes, sentire quid
accipias, meminisse quid acceperis. Sunt autem alii qui aut
nihil possunt aut etiam odio sunt tribulibus suis nec habent
tantum animi ac facultatis ut enitantur ex tempore; hos
ut internoscas videto, ne spe in aliquo maiore posita praesidi 10
parum comparetur.
  Et quamquam partis ac fundatis amicitiis fretum ac muni- 25.1
tum esse oportet, tamen in ipsa petitione amicitiae permultae
ac perutiles comparantur; nam in ceteris molestiis habet hoc
tamen petitio commodi: potes honeste, quod in cetera vita
non queas, quoscumque velis adiungere ad amicitiam, quibus- 5
cum si alio tempore agas ut te utantur, absurde facere videare,
in petitione autem nisi id agas et cum multis et diligenter,
nullus petitor esse videare. Ego autem tibi hoc confirmo, esse 26.1
neminem, nisi si aliqua necessitudine competitorum alicui
tuorum sit adiunctus, a quo non facile si contenderis im-
petrare possis ut suo beneficio promereatur se ut ames et sibi
ut debeas, modo ut intellegat te magni se aestimare, ex animo 5
agere, bene se ponere, fore ex eo non brevem et suffragatoriam
sed firmam et perpetuam amicitiam. Nemo erit, mihi crede, 27.1
in quo modo aliquid sit, qui hoc tempus sibi oblatum amici-
tiae tecum constituendae praetermittat, praesertim cum tibi
hoc casus adferat, ut ii tecum petant quorum amicitia aut
contemnenda aut fugienda sit, et qui hoc quod ego te hor- 5
tor non modo adsequi sed ne incipere quidem possint. Nam 28.1
qui incipiat Antonius homines adiungere atque invitare ad
amicitiam quos per se suo nomine appellare non possit?
mihi quidem nihil stultius videtur quam existimare esse eum
studiosum tui quem non noris. Eximiam quandam gloriam 5
et dignitatem ac rerum gestarum magnitudinem esse oportet
in eo quem homines ignoti nullis suffragantibus honore ad-
ficiant; ut quidem homo nequam, iners, sine officio, sine
ingenio, cum infamia, nullis amicis, hominem plurimorum
studio atque omnium bona existimatione munitum praecur- 10
rat, sine magna culpa neglegentiae fieri non potest. Quam ob 29.1
rem omnis centurias multis et variis amicitiis cura ut con-
firmatas habeas. Et primum, id quod ante oculos est, sena-
tores equitesque Romanos, ceterorum <ordinum> omnium
navos homines et gratiosos complectere. Multi homines ur- 5
bani industrii, multi libertini in foro gratiosi navique versan-
tur; quos per te, quos per communis amicos poteris, summa
cura ut cupidi tui sint elaborato, appetito, adlegato, summo
beneficio te adfici ostendito. Deinde habeto rationem urbis 30.1
totius, conlegiorum omnium, pagorum, vicinitatum; ex his
principes ad amicitiam tuam si adiunxeris, per eos reliquam
multitudinem facile tenebis. Postea totam Italiam fac ut in
animo ac memoria tributim discriptam comprensamque habe- 5
as, ne quod municipium, coloniam, praefecturam, locum deni-
que Italiae ne quem esse patiare in quo non habeas firmamenti
quod satis esse possit, perquiras et investiges homines ex omni 31.1
regione, eos cognoscas, appetas, confirmes, cures ut in suis
vicinitatibus tibi petant et tua causa quasi candidati sint.
Volent te amicum, si suam a te amicitiam expeti videbunt;
id ut intellegant, oratione ea quae ad eam rationem pertinet 5
habenda consequere. Homines municipales ac rusticani, si
nomine nobis noti sunt, in amicitia se esse arbitrantur; si vero
etiam praesidi se aliquid sibi constituere putant, non amittunt
occasionem promerendi. Hos ceteri et maxime tui competi-
tores ne norunt quidem, tu et nosti et facile cognosces, sine 10
quo amicitia esse non potest. Neque id tamen satis est, 32.1
tametsi magnum est, si non sequitur spes utilitatis atque
amicitiae, ne nomenclator solum sed amicus etiam bonus esse
videare. Ita cum et hos ipsos, propter suam ambitionem qui
apud tribulis suos plurimum gratia possunt, studiosos in 5
centuriis habebis et ceteros qui apud aliquam partem tribu-
lium propter municipi aut vicinitatis aut conlegi rationem
valent cupidos tui constitueris, in optima spe esse debebis.
Iam equitum centuriae multo facilius mihi diligentia posse 33.1
teneri videntur: primum <oportet> cognosci equites (pauci
enim sunt), deinde appeti (multo enim facilius illa adule-
scentulorum ad amicitiam aetas adiungitur). Deinde habes
tecum ex iuventute optimum quemque et studiosissimum 5
humanitatis; tum autem, quod equester ordo tuus est, sequen-
tur illi auctoritatem ordinis, si abs te adhibebitur ea diligentia
ut non ordinis solum voluntate sed etiam singulorum amicitiis
eas centurias confirmatas habeas. Nam studia adulescentu-
lorum in suffragando, in obeundo, in nuntiando, in adsectan- 10
do mirifice et magna et honesta sunt.
  Et, quoniam adsectationis mentio facta est, id quoque 34.1
curandum est ut cottidiana cuiusque generis et ordinis et
aetatis utare; nam ex ea ipsa copia coniectura fieri poterit
quantum sis in ipso campo virium ac facultatis habiturus.
Huius autem rei tres partes sunt: una salutatorum [cum 5
domum veniunt], altera deductorum, tertia adsectatorum.
In salutatoribus, qui magis vulgares sunt et hac consuetudine 35.1
quae nunc est <ad> pluris veniunt, hoc efficiendum est ut hoc
ipsum minimum officium eorum tibi gratissimum esse videa-
tur; qui domum tuam venient, iis significato te animadvertere
(eorum amicis qui illis renuntient ostendito, saepe ipsis dicito); 5
sic homines saepe, cum obeunt pluris competitores et vident
unum esse aliquem qui haec officia maxime animadvertat, ei
se dedunt, deserunt ceteros, minutatim ex communibus pro-
prii, ex fucosis firmi suffragatores evadunt. Iam illud teneto
diligenter, si eum qui tibi promiserit audieris fucum, ut dici- 10
tur, facere aut senseris, ut te id audisse aut scire dissimules,
si qui tibi se purgare volet quod suspectum esse arbitretur,
adfirmes te de illius voluntate numquam dubitasse nec debere
dubitare; is enim qui se non putat satis facere amicus esse
nullo modo potest. Scire autem oportet quo quisque animo 15
sit, ut et quantum cuique confidas constituere possis. Iam 36.1
deductorum officium quo maius est quam salutatorum, hoc
gratius tibi esse significato atque ostendito, et, quod eius
fieri poterit, certis temporibus descendito; magnam adfert
opinionem, magnam dignitatem cottidiana in deducendo 5
frequentia. Tertia est ex hoc genere adsidua adsectatorum 37.1
copia. In ea quos voluntarios habebis, curato ut intellegant
te sibi in perpetuum summo beneficio obligari; qui autem tibi
debent, ab iis plane hoc munus exigito, qui per aetatem ac
negotium poterunt, ipsi tecum ut adsidui sint, qui ipsi sectari 5
non poterunt, suos necessarios in hoc munere constituant.
Valde ego te volo et ad rem pertinere arbitror semper cum
multitudine esse. Praeterea magnam adfert laudem et sum- 38.1
mam dignitatem, si ii tecum erunt qui a te defensi et qui per
te servati ac iudiciis liberati sunt; haec tu plane ab his postu-
lato ut, quoniam nulla impensa per te alii rem, alii honestatem,
alii salutem ac fortunas omnis obtinuerint, nec aliud ullum 5
tempus futurum sit ubi tibi referre gratiam possint, hoc te
officio remunerentur.
  Et quoniam in amicorum studiis haec omnis oratio versa- 39.1
tur, qui locus in hoc genere cavendus sit praetermittendum
non videtur. Fraudis atque insidiarum et perfidiae plena
sunt omnia. Non est huius temporis perpetua illa de hoc
genere disputatio, quibus rebus benevolus et simulator diiudi- 5
cari possit; tantum est huius temporis admonere. Summa tua
virtus eosdem homines et simulare tibi se esse amicos et in-
videre coegit. Quam ob rem Ἐπιχάρμειον illud teneto, nervos
atque artus esse sapientiae non temere credere, et, cum 40.1
tuorum amicorum studia constitueris, tum etiam obtrecta-
torum atque adversariorum rationes et genera cognoscito.
Haec tria sunt: unum quos laesisti, alterum qui sine causa
non amant, tertium qui competitorum valde amici sunt. 5
Quos laesisti, cum contra eos pro amico diceres, iis te plane
purgato, necessitudines commemorato, in spem adducito te in
eorum rebus, si se in amicitiam contulerint, pari studio atque
officio futurum. Qui sine causa non amant, eos aut beneficio
aut spe aut significando tuo erga illos studio dato operam ut 10
de illa animi pravitate deducas. Quorum voluntas erit abs te
propter competitorum amicitias alienior, iis quoque eadem
inservito ratione qua superioribus et, si probare poteris, te in
eos ipsos competitores tuos benevolo esse animo ostendito.
  Quoniam de amicitiis constituendis satis dictum est, di- 41.1
cendum est de illa altera parte petitionis quae in populari
ratione versatur. Ea desiderat nomenclationem, blanditiam,
adsiduitatem, benignitatem, rumorem, speciem in re publica.
Primum id quod facis, ut homines noris, significa ut appareat, 42.1
et auge ut cottidie melius fiat; nihil mihi tam populare neque
tam gratum videtur. Deinde id quod natura non habes induc
in animum ita simulandum esse ut natura facere videare;
nam comitas tibi non deest ea quae bono ac suavi homine 5
digna est, sed opus est magno opere blanditia, quae, etiam
si vitiosa est et turpis in cetera vita, tamen in petitione
necessaria est; etenim cum deteriorem aliquem adsentando
facit, tum improba est, cum amiciorem, non tam vituperanda,
petitori vero necessaria est, cuius et frons et vultus et sermo 10
ad eorum quoscumque convenerit sensum et voluntatem
commutandus et accommodandus est. Iam adsiduitatis nul- 43.1
lum est praeceptum, verbum ipsum docet quae res sit; pro-
dest quidem vehementer nusquam discedere, sed tamen hic
fructus est adsiduitatis, non solum esse Romae atque in foro
sed adsidue petere, saepe eosdem appellare, non committere 5
ut quisquam possit dicere, quod eius consequi possis, se abs
te non [sit] rogatum et valde ac diligenter rogatum. Benigni- 44.1
tas autem late patet: [et] est in re familiari, quae quamquam
ad multitudinem pervenire non potest, tamen ab amicis <si>
laudatur, multitudini grata est; est in conviviis, quae fac ut
et abs te et ab amicis tuis concelebrentur et passim et tri- 5
butim; est etiam in opera, quam pervulga et communica,
curaque ut aditus ad te diurni nocturnique pateant, neque
solum foribus aedium tuarum sed etiam vultu ac fronte, quae
est animi ianua; quae si significat voluntatem abditam esse
ac retrusam, parvi refert patere ostium. Homines enim non 10
modo promitti sibi, praesertim quod a candidato petant, sed
etiam large atque honorifice promitti volunt. Qua re hoc qui- 45.1
dem facile praeceptum est, ut quod facturus sis id significes
te studiose ac libenter esse facturum; illud difficilius et magis
ad tempus quam ad naturam accommodatum tuam, quod
facere non possis, ut id aut iucunde <neges aut etiam non> 5
neges; quorum alterum est tamen boni viri, alterum boni
petitoris. Nam cum id petitur quod honeste aut sine detri-
mento nostro promittere non possumus, quo modo si qui
roget ut contra amicum aliquem causam recipiamus, belle
negandum est, ut ostendas necessitudinem, demonstres quam 10
moleste feras, aliis te id rebus exsarturum esse persuadeas.
Audivi hoc dicere quendam de quibusdam oratoribus, ad 46.1
quos causam suam detulisset, gratiorem sibi orationem <eius>
fuisse qui negasset quam illius qui recepisset; sic homines
fronte et oratione magis quam ipso beneficio reque capiuntur.
Verum hoc probabile est, illud alterum subdurum tibi homini 5
Platonico suadere, sed tamen tempori tuo consulam. Quibus
enim te propter aliquod officium necessitudinis adfuturum
negaris, tamen ii possunt abs te placati aequique discedere;
quibus autem idcirco negaris, quod te impeditum esse dixeris
aut amicorum hominum negotiis aut gravioribus causis aut 10
ante susceptis, inimici discedunt omnesque hoc animo sunt ut
sibi te mentiri malint quam negare. C. Cotta, in ambitione 47.1
artifex, dicere solebat se operam suam, quod non contra
officium rogaretur, polliceri solere omnibus, impertire iis
apud quos optime poni arbitraretur; ideo se nemini negare,
quod saepe accideret causa cur is cui pollicitus esset non 5
uteretur, saepe ut ipse magis esset vacuus quam putasset;
neque posse eius domum compleri qui tantum modo reci-
peret quantum videret se obire posse; casu fieri ut agantur
ea quae non putaris, illa quae credideris in manibus esse
ut aliqua de causa non agantur; deinde esse extremum ut 10
irascatur is cui mendacium dixeris. Id, si promittas, et incer- 48.1
tum est et in diem et in paucioribus; sin autem [id] neges, et
certe abalienes et statim et pluris; plures enim multo sunt
qui rogant ut uti liceat opera alterius quam qui utuntur.
Qua re satius est ex his aliquos aliquando in foro tibi irasci 5
quam omnis continuo domi, praesertim cum multo magis
irascantur iis qui negent quam ei quem videant ea ex causa
impeditum ut facere quod promisit cupiat si ullo modo pos-
sit. Ac ne videar aberrasse a distributione mea, qui haec in 49.1
hac populari parte petitionis disputem, hoc sequor, haec
omnia non tam ad amicorum studia quam ad popularem
famam pertinere: etsi inest aliquid ex illo genere, benigne
respondere, studiose inservire negotiis ac periculis amicorum, 5
tamen hoc loco ea dico quibus multitudinem capere possis,
ut de nocte domus compleatur, ut multi spe tui praesidi
teneantur, ut amiciores abs te discedant quam accesserint, ut
quam plurimorum aures optimo sermone compleantur.
Sequitur enim ut de rumore dicendum sit, cui maxime ser- 50.1
viendum est. Sed quae dicta sunt omni superiore oratione,
eadem ad rumorem concelebrandum valent, dicendi laus,
studia publicanorum et equestris ordinis, hominum nobilium
voluntas, adulescentulorum frequentia, eorum qui abs te de- 5
fensi sunt adsiduitas, ex municipiis multitudo eorum quos tua
causa venisse appareat, bene <te> ut homines nosse, comiter
appellare, adsidue ac diligenter petere, benignum ac libera-
lem esse loquantur et existiment, domus ut multa nocte
compleatur, omnium generum frequentia adsit, satis fiat ora- 10
tione omnibus, re operaque multis, perficiatur id quod fieri
potest labore et arte ac diligentia, non ut ad populum ab
his hominibus fama perveniat sed ut in his studiis populus
ipse versetur. Iam urbanam illam multitudinem et eorum 51.1
studia qui contiones tenent adeptus es in Pompeio ornando,
Manili causa recipienda, Cornelio defendendo; excitanda
nobis sunt quae adhuc habuit nemo quin idem splendidorum
hominum voluntates haberet. Efficiendum etiam illud est ut 5
sciant omnes Cn. Pompei summam esse erga te voluntatem
et vehementer ad illius rationes te id adsequi quod petis
pertinere. Postremo tota petitio cura ut pompae plena sit, 52.1
ut inlustris, ut splendida, ut popularis sit, ut habeat summam
speciem ac dignitatem, ut etiam, si qua possit <ratio>ne,
competitoribus tuis exsistat aut sceleris aut libidinis aut lar-
gitionis accommodata ad eorum mores infamia. Atque etiam 53.1
in hac petitione maxime videndum est ut spes rei publicae
bona de te sit et honesta opinio; nec tamen in petendo res
publica capessenda est neque in senatu neque in contione.
Sed haec tibi sunt retinenda: ut senatus te existimet ex eo 5
quod ita vixeris defensorem auctoritatis suae fore, equites
R. et viri boni ac locupletes ex vita acta te studiosum oti
ac rerum tranquillarum, multitudo ex eo quod dumtaxat
oratione in contionibus ac iudicio popularis fuisti te a suis
commodis non alienum futurum. 10
  Haec mihi veniebant in mentem de duabus illis commen- 54.1
tationibus matutinis, quod tibi cottidie ad forum descendenti
meditandum esse dixeram: 'Novus sum, consulatum peto'.
Tertium restat: 'Roma est', civitas ex nationum conventu
constituta, in qua multae insidiae, multa fallacia, multa in 5
omni genere vitia versantur, multorum adrogantia, multo-
rum contumacia, multorum malevolentia, multorum superbia,
multorum odium ac molestia perferenda est. Video esse magni
consili atque artis in tot hominum cuiusque modi vitiis
tantisque versantem vitare offensionem, vitare fabulam, vitare 10
insidias, esse unum hominem accommodatum ad tantam
morum ac sermonum ac voluntatum varietatem. Qua re 55.1
etiam atque etiam perge tenere istam viam quam institisti,
excelle dicendo; hoc et tenentur Romae homines et adliciun-
tur et ab impediendo ac laedendo repelluntur. Et quoniam in
hoc vel maxime est vitiosa civitas, quod largitione interposita 5
virtutis ac dignitatis oblivisci solet, in hoc fac ut te bene noris,
id est ut intellegas eum esse te qui iudici ac periculi metum
maximum competitoribus adferre possis. Fac ut se abs te
custodiri atque observari sciant; cum diligentiam tuam, cum
auctoritatem vimque dicendi, tum profecto equestris ordinis 10
erga te studium pertimescent. Atque haec ita te nolo illis 56.1
proponere ut videare accusationem iam meditari, sed ut hoc
terrore facilius hoc ipsum quod agis consequare. Et plane sic
contende omnibus nervis ac facultatibus ut adipiscamur quod
petimus. Video nulla esse comitia tam inquinata largitione 5
quibus non gratis aliquae centuriae renuntient suos magno
opere necessarios. Qua re si advigilamus pro rei dignitate, et 57.1
si nostros ad summum studium benevolos excitamus, et si
hominibus studiosis nostri gratiosisque suum cuique munus
discribimus, et si competitoribus iudicium proponimus, se-
questribus metum inicimus, divisores ratione aliqua coerce- 5
mus, perfici potest ut largitio nulla fiat aut nihil valeat.
  Haec sunt quae putavi non melius scire me quam te sed fa- 58.1
cilius his tuis occupationibus conligere unum in locum posse
et ad te perscripta mittere. Quae tametsi scripta ita sunt ut
non ad omnis qui honores petant sed ad te proprie et ad
hanc petitionem tuam valeant, tamen tu, si quid mutandum 5
esse videbitur aut omnino tollendum, aut si quid erit praeter-
itum, velim hoc mihi dicas; volo enim hoc commentariolum
petitionis haberi omni ratione perfectum.