DE LINGVA LATINA
|
|
DE DISCIPLINA ORIGINVM VERBORVM AD CICERONEM
|
|
LIBER IIII EXPLICIT INCIPIT
|
|
LIBER V
|
|
Quemadmodum vocabula essent imposita rebus in lingua latina,
|
5.1.1
|
sex libris exponere institui. de his tris ante hunc feci quos Septumio
|
|
misi: in quibus est de disciplina, quam vocant ἐτυμολογικήν: quae
|
|
contra ea<m> dicerentur, volumine primo, quae pro ea, secundo, quae
|
|
de ea, tertio. in his ad te scribam, a quibus rebus vocabula imposita
|
5
|
sint in lingua latina et ea quae sunt in consuetudine * * * apud poetas.
|
|
cum unius cuiusque verbi naturae sint duae, a qua re et in qua re
|
2.1
|
vocabulum sit impositum (itaque a qua re sit pertinacia cum requi-
|
|
<ri>tur, [h]ostenditur esse a perten<den>do; in qua re sit impositum
|
|
dicitur cum demonstratur, in quo non debet pertendi et pertendit,
|
|
pertinaciam esse, quod in quo oporteat manere, si in eo perstet, per-
|
5
|
severantia sit), priorem illam partem, ubi cur et unde sint verba scru-
|
|
tantur, Graeci vocant ἐτυμολογίαν, illam alteram περ<ὶ> σημαινομένων.
|
|
de quibus duabus rebus in his libris promiscue dicam, sed exilius de
|
|
posteriore. quae ideo sunt obscuriora, quod neque omnis impositio
|
3.1
|
verborum ex[s]tat, quod vetustas quasdam delevit, nec quae extat
|
|
sine mendo omnis imposita, nec quae recte est imposita, cuncta manet
|
|
(multa enim verba li<t>teris commutatis sunt interpolata), neque omnis
|
|
origo est nostrae linguae e vernaculis verbis, et multa verba aliud
|
5
|
nunc ostendunt, aliud ante significabant (ut hostis: nam tum eo verbo
|
|
dicebant peregrinum qui suis legibus uteretur, nunc dicunt eum quem
|
|
tum dicebant perduellem). in quo genere verborum aut casu erit
|
4.1
|
illustrius unde videri possit origo, inde repetam. ita fieri oportere
|
|
apparet, quod recto casu quom dicimus inpos, obscurius est esse a
|
|
potentia qua<m> cum dicimus inpot[ent]em; et eo obscurius fit, si
|
|
dicas pos[t] quam inpos: videtur enim pos significare potius pontem
|
5
|
quam potentem. vetustas pauca non depravat, multa tollit. quem
|
5.1
|
puerum vidisti formosum, hunc vides deformem in senecta. tertium
|
|
seculum non videt eum hominem quem vidit primum. quare illa quae
|
|
iam maioribus nostris ademit oblivio, fugitiva secuta sedulitas Muti
|
|
et Bruti retrahere nequit. non, si non potuero indagare, eo ero tar-
|
5
|
dior, sed velocior ideo, si quivero. non mediocris enim tenebrae in
|
|
silva ubi haec captanda neque eo quo pervenire volumus semitae tri-
|
|
tae, neque non in tramitibus quaedam obiecta quae euntem retinere
|
|
possent: quorum verborum novorum ac veterum discordia omnis. in
|
6.1
|
consuetudine com<m>uni quot modis litterarum commutatio sit facta
|
|
qui animadverterit, facilius scrutari origines patietur verborum: reperiet
|
|
enim esse commutata, ut in superioribus libris ostendi, maxime propter
|
|
bis quaternas causas. litterarum enim fit demptione aut additione et
|
5
|
propter earum tra<ie>c[ta]tionem aut commutationem, item syllabarum
|
|
†productione; quae quoniam in superioribus libris [qui]cuiusmodi
|
|
essent exemplis satis demonstravi, hic ammonendum esse modo putavi.
|
|
nunc singulorum verborum origines expediam, quorum quattuor ex-
|
7.1
|
planandi gradus. infimus [in] quo populus etiam venit: quis enim
|
|
non videt unde ar<g>e<n>tofodin<a>e et viocurus? secundus quo
|
|
grammatica descendit antiqua, quae ostendit, quemadmodum quodque
|
|
poeta finxerit verbum, quod<que> confinxerit, quod<que> declinarit;
|
5
|
hic Pacui: 'rudentum sibilus', hic: 'incurvicervicum pecus',
|
|
hic: 'clamide clupeat b<r>acchium'. tertius gradus,
|
8.1
|
quo philosophia ascendens pervenit atque ea quae in consuetudine
|
|
communi essent aperire coepit, ut a quo dictum esset oppidum, vicus,
|
|
via. quartus, ubi est adytum et initia †regis: quo si non perveniam
|
|
* * * scientiam, at opinionem aucupabor, quod etiam in salute nostra
|
5
|
nonnunquam facit cum <a>egrotamus medicus. quodsi summum gra-
|
9.1
|
dum non attigero, tamen secundum praeteribo, quod non solum ad
|
|
Aristophanis lucernam, sed etiam ad Cleant<h>is lucu-
|
|
bravi. volui praeterire eos, qui poetarum modo verba ut sint ficta
|
|
expediunt. non enim videbatur consentaneum qua<e>re<re> me in eo
|
5
|
verbo quod finxisset Ennius causam, neglegere quod ante rex Latinus
|
|
finxisset, cum poeticis multis verbis magis delecter quam utar, anti-
|
|
quis magis utar quam delecter. an non potius mea verba illa quae
|
|
hereditate a Romulo rege venerunt quam quae a poeta Livio relicta?
|
|
igitur quoniam in haec sunt tripertita verba, quae sunt aut nostra
|
10.1
|
aut aliena aut oblivia, de nostris dicam cur sint, de alienis unde sint,
|
|
de obliviis relinquam: quorum partim †quo ita invenerim ita opiner
|
|
scribam. in hoc libro dicam de vocabulis locorum et quae in his
|
|
sunt, in secundo de temporum et quae in his fiunt, in tertio de utra-
|
5
|
que re a poetis comprehensa.
|
|