Relinquitur, inquit Atticus, de quadripedibus quod 2.9.1.1
ad canes attinet, <quod pertinet> maxime ad nos, qui
pecus pascimus lanare. canes enim [ita] custos pe-
coris [et] eius quod eo comite indiget ad se defen-
dendum. in quo genere sunt maxime oves, deinde 5
caprae. has enim lupus captare solet, cui opponimus
canes defensores. in suillo pecore tamen sunt quae
se vindicent, [sues] verres, maiales, scrofae. prope
enim haec apris, qui in silvis saepe dentibus canes
occiderunt. quid dicam de pecore maiore? cum sciam 2.1
mulorum gregem, cum pasceretur <et> eo venisset lupus,
ultro mulos circumfluxisse[t] et ungulis caedendo eum
occidisse[t], et tauros solere diversos adsistere clunibus
continuatos et cornibus facile propulsare lupos. quare 5
de canibus quoniam genera duo, unum venaticum et
pertinet ad feras bestias silvestres, alterum quod cu-
stodiae causa paratur et pertinet ad pastorem, dicam
de eo ad formam artis expositam in novem partes.
  Primum aetate idonea parandi, quod catuli et ve- 3.1
tuli neque sibi neque ovibus sunt praesidio et feris
bestiis non numquam praedae. facie debent esse for-
mosi, magnitudine ampla, oculis nigrantibus aut ravis,
naribus congruentibus, labris subnigris aut rubicundis 5
neque resimis superioribus nec pendulis subtus, mento
suppresso et ex eo enatis duobus dentibus dextra et
sinistra paulo eminulis, superioribus directis potius
quam brocchis, acutos quos habeant labro tectos, ca- 4.1
pitibus et auriculis magnis ac flaccis, crassis cervicibus
ac collo, internodis articulorum longis, cruribus [ac
collo internodis] rectis et potius varis quam vatiis,
pedibus magnis et latis, qui ingredienti ei displodantur, 5
digitis discretis, unguibus duris ac curvis, solo ne ut
corneo ne nimium duro, sed ut fermentato ac molli,
a feminibus summis corpore suppresso, spina neque
eminula neque curva, cauda crassa, latrato gravi, hiatu
magno, colore potissimum albo, quod in tenebris <fa- 10
cilius agnoscuntur>, specie leonina. praeterea feminas 5.1
volunt esse mammosas aequalibus papillis. item vi-
dendum ut boni semini[i] sint. itaque et a regionibus
appellantur Lacones, Epirotici, Sallentini. videndum
ne a venatoribus aut laniis canes emas, alteri quod 5
ad pecus sequendum inertes; alteri, si viderint leporem
aut cervum, quod eum potius quam oves sequentur.
quare a[ut] pastoribus empta melior, quae oves sequi
consuevit, aut sine ulla consuetudine quae fuerit. canis
enim facilius quid adsuescit, eaque consuetudo firmior, 10
quae fit ad pastores, quam quae ad pecudes. Publius 6.1
Aufidius Pontianus Amiterninus cum greges ovium
emisset in Vmbria ultima, quibus gregibus sine pa-
storibus canes accessissent, pastores ut dedu<ce>rent in
Meta[m]p<ont>inos saltus et Heracleae emporium, inde 5
cum domum redissent qui ad locum deduxerant, e desi-
derio hominum diebus paucis postea canes sua sponte, cum
dierum multorum via interesse<t>, sibi ex agris cibaria
praebuerunt atque in Vmbriam ad pastores redierunt.
neque eorum quisquam fecerat, quod in agri cultura 10
Saserna praecepit, qui vellet se a cane sectari, uti ra-
nam obiciat coctam. magni interest ex semine esse
canes eodem, quod cognati maxime inter se sunt prae-
sidio. sequitur quartum de emptione: fit alterius, cum 7.1
a priore domino secundo traditus est. de sanitate et
noxa stipulationes fiunt eaedem, quae in pecore, nisi
quod hic utiliter exceptum est. alii pretium faciunt
in singula capita canum, alii ut catuli sequantur ma- 5
trem, alii ut bini catuli unius canis numerum obtineant,
ut solent bini agni ovis, plerique ut accedant canes,
qui consuerunt esse una.