IN SENATV CONTRA
L. PISONEM
  Haec oratio dicta est Cn. Pompeio Magno ii M. 1.1
Crasso ii coss. ante paucos dies quam Cn. Pompeius
ludos faceret quibus theatrum a se factum dedicavit. Hoc
intellegi ex ipsius Ciceronis verbis potest quae in hac ora-
tione posuit. Dixit enim sic: 'Instant post hominum me- 5
moriam apparatissimi magnificentissimique ludi.'
* * * quidem posuit hanc inter eas orationes quas dixit
Cicero L. Domitio Appio Claudio coss. ultimam. Sed ut ego
ab eo dissentiam facit primum quod Piso reversus est ex pro-
vincia Pompeio et Crasso consulibus, Gabinius Domitio et 10
Appio: hanc autem orationem dictam ante Gabini reditum
ex ipsa manifestum est. Deinde magis quidem naturale
est ut Piso recenti reditu invectus sit in Ciceronem
responderitque insectationi eius qua revocatus erat ex
provincia quam post anni intervallum. Apparet autem 15
Ciceronem respondisse Pisoni. In summa, cum dicat in
ipsa oratione Cicero instare magnificentissimos apparatissi-
mosque ludos, non video quo modo hoc magis Domitio et
Appio coss. dictum sit, quibus consulibus nulli notabiliores
ludi fuerunt, quam Pompeio et Crasso, quo anno Pompeius 20
exquisitissimis magnificentissimisque omnis generis ludis
theatrum dedicavit.
  Argumentum orationis huius breve admodum est. Nam 2.1
cum revocati essent ex provinciis Piso et Gabinius sententia
Ciceronis quam dixerat de provinciis consularibus Lentulo
et Philippo consulibus, reversus in civitatem Piso de
insectatione Ciceronis in senatu conquestus est et in eum 5
invectus, fiducia maxime Caesaris generi qui tum Gallias
obtinebat. Pisoni Cicero respondit hac oratione.
ENARRATIO
CIRCA VERS. A PRIMO * * *
  'Quod minimum specimen in te ingeni? Ingeni 10
autem? immo ingenui hominis ac liberi: qui colore
ipso patriam aspernaris, oratione genus, moribus
nomen.'
  Tametsi haec oratio sic inscribitur: In L. Pisonem;
tamen non puto vos ignorare hunc Pisonem ex ea familia 15
esse quae Frugi appellata sit: et ideo dicit aspernari eum
moribus nomen.
CIRCA VERS. LXXX
  'Hoc non ad contemnendam Placentiam pertinet 19
unde se is ortum gloriari solet: neque enim hoc 20
mea natura fert, nec municipi, praesertim de me
optime meriti, dignitas patitur.'
  Magnopere me haesitare confiteor quid sit qua re Cicero
Placentiam municipium esse dicat. Video enim in annali-
bus eorum qui Punicum bellum secundum scripserunt tradi 25
Placentiam coloniam deductam pridie Kal. Iun. primo
anno eius belli, <P.> Cornelio Scipione, patre Africani prioris,
Ti. Sempronio Longo coss. Neque illud dici potest, sic
eam coloniam esse deductam quemadmodum post plures
aetates Cn. Pompeius Strabo, pater Cn. Pompei Magni, 30
Transpadanas colonias deduxerit. Pompeius enim non 3.1
novis colonis eas constituit sed veteribus incolis manenti-
bus ius dedit Latii, ut possent habere ius quod ceterae
Latinae coloniae, id est ut petendo magistratus civitatem
Romanam adipiscerentur. Placentiam autem sex milia 5
hominum novi coloni deducti sunt, in quibus equites
ducenti. Deducendi fuit causa ut opponerentur Gallis
qui eam partem Italiae tenebant. Deduxerunt iii viri
P. Cornelius Asina, P. Papirius Maso, Cn. Cornelius Scipio.
Eamque coloniam liii * * * deductam esse invenimus: 10
deducta est autem Latina. Duo porro genera earum colo-
niarum quae a populo Romano deductae sunt fuerunt, ut
Quiritium aliae, aliae Latinorum essent. De se autem
optime meritos Placentinos ait, quod illi quoque honora-
tissima decreta erga Ciceronem fecerunt certaveruntque in 15
ea re cum tota Italia, cum de reditu eius actum est.
PAVLO POST
  'de avo Pisonis materno: 18
  Hic cum a domo <profectus> Placentiae forte
consedisset pauci<s post annis> in eam civitatem— 20
nam tum erat * * * —ascendit. Prius enim
Gallus, dein Gallica<nus>, extremo Placentinus
haberi <coeptus> est.'
  Hoc quod dicit civitatem fuisse <Placentiam>, ab eadem 4.1
persuasione ponit municipium fuisse. Avum autem <mater-
num> Pisonis primo Gallum fuisse ideo ait quod venisse
eum in Italiam dicit trans Alpis, <dein Gallicanum,> quod in
Italia consederit, Placenti<num denique>, postquam adscitus 5
sit a Placenti<nis. Sed Pisonis> avus multo post ea tempora
fuit quibus Placentia colonia est deducta.
CIRCA VERS. A PRIMO * * *
  'Lautiorem * * * pater tuus socerum quam 9
C. Piso * * * in illo luctu meo. Ei enim 10
filiam meam collocavi quem ego, <si mihi> potestas
tum omnium fuisset, unum potissimum dele-
gissem.'
  Quis fuerit socer Pisonis patris ipse supra dixit his
verbis: 15
  'Insuber quidam fuit, idem mercator et praeco:
is cum Romam cum filia venisset, adulescentem
nobilem, Caesonini hominis furacissimi filium,
ausus est appellare, <eique> filiam collocavit. Cal-
ventium aiunt eum appellatum.' 20
  Ipsius Pisonis contra quem haec oratio est socerum
Rutilium Nudum Fenestella tradit. Cicero filiam post
mortem Pisonis generi P. Lentulo collocavit, apud quem
illa ex partu decessit.
CIR. VER. A PRIMO CCLXX
  Ego in C. Rabirio perduellio<nis reo> xxxx annis 5.2
ante me consulem interpositam senatus auctoritatem sustinui
contra invidiam atque defendi.
  Possit aliquis credere <errare> Ciceronem, quod dicat 5
quadraginta annis factum esse <ut> ex S. C. <arma ad>versus
L. Appuleium Saturninum tribunum plebis sumerentur.
C. enim Mario L. <Valerio> coss. id senatum decre<visse, qui>
coss. <annis> ante consulatum Ciceronis xxxvii <fuerint>. Sed
hic non subtilis computatio annorum facta est verum sum- 10
matim tempus comprehensum est, ut proinde <debeamus>
accipere ac si dixerit: prope xxxx annis. Haec consuetudo
in ipsis <orationibus est>: itaque idem Cicero in ea quoque
quam habuit in Catilinam in senatu, †ait * * * octavus deci-
mus dies esset postea quam factum <est> senatus consultum 15
ut viderent consules ne quid res publica detrimenti caperet,
dixit vicesimum diem habere <se> S. C. tamquam <in vagina
reconditum>.
CIR. VERS. A PRIMO CCC
  'Ego cum in contione abiens magistratu 20
dicere a tribuno plebis prohiberer quae consti- 6.1
tueram, cum is mihi tantum modo iurare permit-
teret, sine ulla dubitatione iuravi rem p. atque
hanc urbem mea unius opera esse salvam.'
  Diximus iam antea a Q. Metello Nepote tr. pl. Cicero- 5
nem consulatu abeuntem prohibitum esse contionari de
rebus quas in eo magistratu gessit.
CIR. VER. A PRIMO CCCXX
  dicit de ludis Compitaliciis: 9
  'Quos Q. Metellus—facio iniuriam fortis- 10
simo viro mortuo, qui illum cuius paucos pares
haec civitas tulit cum hac importuna belua con-
feram—, sed ille designatus consul, cum quidam
tr. pl. suo auxilio magistros ludos contra S. C.
facere iussisset, privatus fieri vetuit.—Tu cum 15
in Kal. Ian. Compitaliorum dies incidisset, Sex.
Clodium, qui numquam ante praetextatus <fuisset>,
ludos facere et praetextatum volitare passus <es>.'
  L. Iulio C. Marcio consulibus quos et ipse Cicero supra
memoravit senatus consulto collegia sublata sunt quae 20
adversus rem publicam videbantur esse <constituta>. Sole-
bant autem magistri collegiorum ludos facere, sicut magistri
vicorum faciebant, Compitalicios praetextati, qui ludi subla-
tis collegiis discussi sunt. Post vi deinde annos quam
sublata erant P. Clodius tr. pl. lege lata restituit collegia. 25
Invidiam ergo et crimen restitutorum confert in Pisonem,
quod, cum consul esset, passus sit ante quam lex ferretur 7.1
facere <Kal. Ianuar.> praetextatum ludos Sex. Clodium. Is
fuit familiarissimus Clodii et operarum Clodianarum dux,
quo auctore postea illato ab eis corpore Clodii curia cum
eo incensa est. Quos ludos tunc quoque fieri prohibere 5
temptavit L. Ninnius tr. pl. Ante biennium autem quam
restituerentur collegia, Q. Metellus Celer consul designatus
magistros vicorum ludos Compitalicios facere prohibuerat,
ut Cicero tradit, quamvis auctore tribuno plebis fierent
ludi; cuius tribuni nomen adhuc non inveni. 10
PAVLO POST
  'Ergo his fundamentis positis consulatus 12
tui, triduo post, inspectante te et tacente, a fatali
portento prodigioque rei publicae lex Aelia et
Fufia eversa est, propugnacula murique tranquil- 15
litatis atque oti; collegia non ea solum quae
senatus sustulerat restituta, sed innumerabilia
quaedam ex omni faece urbis ac servitio conci-
tata. Ab eodem homine in stupris inauditis ne-
fariisque versato vetus illa magistra pudoris et 20
modestiae censura sublata est.'
  Diximus L. Pisone A. Gabinio coss. P. Clodium tr. pl.
quattuor leges perniciosas populo Romano tulisse: anno-
nariam, de qua Cicero mentionem hoc loco non facit—fuit
enim summe popularis—ut frumentum populo quod antea 25
senis aeris ac trientibus in singulos modios dabatur gratis
daretur: alteram ne quis per eos dies quibus cum populo
agi liceret de caelo servaret; propter quam rogationem ait
legem Aeliam et Fufiam, propugnacula et muros tranquilli- 8.1
tatis atque otii, eversam esse;—obnuntiatio enim qua perni-
ciosis legibus resistebatur, quam Aelia lex confirmaverat,
erat sublata—: tertiam de collegiis restituendis novisque
instituendis, quae ait ex servitiorum faece constituta: 5
quartam ne quem censores in senatu legendo praeterirent,
neve qua ignominia afficerent, nisi qui apud eos accusatus
et utriusque censoris sententia damnatus esset. Hac ergo
eius lege censuram, quae magistra pudoris et modestiae est,
sublatam ait. 10
PAVLO POST
  'Persequere continentis his funeribus 12
dies. Pro Aurelio tribunali ne conivente quidem
te, quod ipsum esset scelus, sed etiam hilarioribus
oculis quam solitus eras intuente, dilectus servo- 15
rum habebatur ab eo qui nihil sibi umquam nec
facere nec pati turpe duxit.'
  Profecto intellegitis P. Clodium significari.
CIR. VER. A PRIMO <DC>
  dicit de Castoris templo: 20
  'Id autem templum sublato aditu, revolsis
gradibus, a coniuratorum reliquiis atque a Cati-
linae praevaricatore quondam, tum ultore, armis
teneretur.'
  Catilinam lege repetundarum absolutum esse accusante 25
P. Clodio iam supra dictum est.
STATIM
  'Cum equites Romani relegarentur, viri boni 9.2
lapidibus e foro pellerentur.'
  L. Lamiam a Gabinio consule edicto relegatum esse iam
diximus. 5
CIR. VER. A PRIMO DCXX
  'Seplasia me <hercule>, te ut primum aspexit, 7
Campanum consulem repudiavit.'
  Dictum est in dissuasione legis agrariae apud populum
plateam esse Capuae quae Seplasia appellatur, in qua un- 10
guentarii negotiari sint soliti. Ergo eos quoque qui in ea
platea negotiarentur dicit invitos Pisonem vidisse, cum
Capuam consul venit, quod eos a quibus ipse expulsus
erat adiuvisset.
CIR. VER. A PRIMO DCXL
  'Ecquod in hac urbe maius umquam in- 16
cendium fuit cui non consul subveniret? At tu
illo ipso tempore apud socrum tuam cuius do-
mum ad meam exhauriendam patefeceras sedebas.'
  Post profectionem ex urbe Ciceronis bona eius P. Clo- 20
dius publicavit; postquam direpta sunt omnia quae aut in
domo aut in villis fuerunt, et ex eis ad ipsos consules lata
complura, domus direpta primum, deinde inflammata ac
diruta est. Socrus Pisonis quae fuerit invenire non potui,
videlicet quod auctores rerum non perinde in domibus ac 10.1
familiis feminarum, nisi illustrium, ac virorum nomina tra-
diderunt.
PAVLO POST
  'Ac ne tum quidem emersisti, lutulente 5
Caesonine, e miserrimis naturae sordibus cum
experrecta tandem virtus celeriter et verum ami-
cum et optime meritum civem et suum pristinum
morem requisivit.'
  Profecto Cn. Pompeium significari intellegitis. 10
CIR. VER. A PRIMO DCCC
  'De me cum omnes magistratus promul- 12
gassent praeter unum praetorem a quo non fuit
postulandum, fratrem inimici mei, praeterque duos
de lapide emptos tribunos, legem comitiis centu- 15
riatis tulit P. Lentulus consul.'
  Frater ille inimici mei, id est P. Clodi. Ap. Claudius,
sicut iam saepe significavi, tum fuit praetor. Duos tribunos
de quibus ipsis quoque iam diximus, quos de lapide emptos
ait, quia mercede id faciebant, Sex. Atilium Serranum et 20
Q. Numerium significat.
CIR. MEDIVM
  'Appellatus est hic volturius illius pro- 23
vinciae, si dis placet, imperator. Ne tum quidem,
Paule noster, tabellas cum laurea Romam mittere 25
audebas?'
  Confido vos intellegere L. Paulum hunc significari qui
fuit pater naturalis Africani posterioris, de Macedoniaque
ultimum et Perse rege triumphavit. Macedoniam autem 11.1
Piso in quem haec oratio est obtinuit; propter quod Paulum
eum appellat, irridens eum quod ibi rem non prospere
gessit.
CIR. MEDIVM
  '<M.> Marcellus qui ter consul fuit summa 6
<virtute>, pietate, gloria militari, periit in mari: qui
tamen ob virtutem <in> gloria et laude vivit.'
  Fortasse quaeratis quem dicat Marcellum. Fuit autem
nepos M. Marcelli eius qui bello Punico secundo Syracusas 10
vicit et quinque consulatus adeptus est. Hic autem Mar-
cellus de quo Cicero dicit naufragio ad ipsam Africam
periit paulo ante coeptum bellum Punicum tertium. Idem
cum statuas sibi ac patri itemque avo poneret in monu-
mentis avi sui ad Honoris et Virtutis, decore subscripsit: 15
iii marcelli novies coss. <Fuit enim ipse ter consul,> avus
quinquies, pater semel: itaque neque mentitus est et apud
imperitiores patris sui splendorem auxit.
CIR. VER. A NOV. DCCC<C>
  'Me consequentibus diebus in ea ipsa 20
domo qua tu me expuleras, quam incenderas,
pontifices, consules, patres conscripti conlocarunt,
mihique, quod antea nemini, pecunia publica aedi-
ficandam domum censuerunt.'
  Hoc Cicero oratorio more, non historico, videtur posuisse: 25
nam multis aetatibus ante Ciceronem nulli id contigisse ve-
rum est, nemini vero umquam antea videamus ne parum
caute dicat. Antiquis enim temporibus pluribus idem con-
tigit; nam <M.> Valerio Maximo, ut Antias tradidit, inter 12.1
alios honores domus quoque publice aedificata est in Palatio,
cuius exitus quo magis insignis esset in publicum versus
declinaretur, hoc est, extra privatum aperiretur. Varronem
autem tradere M. Valerio, quia Sabinos vicerat, aedes in 5
Palatio tributas, Iulius Hyginus dicit in libro priore de viris
claris, <et> P. Valerio Volesi filio Publicolae aedium pub<lice
lo>cum sub Veliis, ubi nunc aedis Victoriae est, populum ex
lege quam ipse tulerat concessisse. Tradunt et Antiochi
regis filio obsidi domum publice aedificatam, inter quos 10
Atticus in annali: quae postea dicitur Lucili poetae fuisse.
Varro quoque in libro iii de vita populi Romani, quo loco
refert quam gratus fuerit erga bene meritos, dicit Mutinae,
quod in Sicilia cum equitatu suo transierat ad nos, civitatem
Romae datam aedesque et pecuniam ex aerario. Videamus 15
tamen num ideo Cicero dicat sibi, quod antea nulli, domum
pecunia publica ex aerario aedificatam, quia illis aut locus
publice datus sit, aut domus quae non fuerant eorum pro-
pter illos publico sumptu aedificatae: Ciceroni domus quae
fuerat ipisus et diruta atque incensa erat et consecrata pu- 20
blico sumptu aedificata sit: quod novum et huic primo et
adhuc etiam soli contigit.
CIR. VER. A NOVIS. DCCCXX
  'O stultos Camillos, Curios, Fabricios, Ca- 24
latinos, Scipiones, Marcellos, Maximos! o amen- 25
tem Paulum, rusticum Marium, nullius consili
patres horum amborum consulum qui triumpha-
runt!'
  Diximus hanc orationem esse dictam Cn. Pompeio 13.1
Magno ii M. Crasso ii coss. Pompeii pater bello Italico
de Picentibus, M. Crassi pater P. Crassus ante bellum
Italicum de Hispanis triumphavit.
CIR. VER. A NOV. DCLX
  'Eadem cupiditate vir summo ingenio 6
praeditus, <C.> Cotta, nullo certo hoste <flagravit>.
Eorum neuter triumphavit, quod alteri illum
honorem collega, alteri mors peremit.'
  Credo vos quaerere et quis hic Cotta et quis ille collega 10
Crassi fuerit. Fuit autem C. Cotta orator ille compar
P. Sulpici qui est in dialogis Ciceronis de Oratore scriptis.
Cum decretus illi esset triumphus, mortuus est ante diem
triumphi, cum cicatrix vulneris eius quod ante plures annos
in proelio acceperat rescissa esset repente. L. autem Crasso 15
collega fuit Q. Scaevola pontifex qui, cum animadverteret
Crasso propter summam eius in re publica potentiam ac
dignitatem senatum in decernendo triumpho gratificari, non
dubitavit rei publicae magis quam collegae habere rationem
ac ne fieret S. C. intercessit. Idem provinciam, cuius cupi- 20
ditate plerique etiam boni viri deliquerant, deposuerat ne
sumptui esset †oratio.
STATIM
  'Inrisa est a te paulo ante M. Pisonis cu- 24
piditas triumphandi a qua te longe dixisti abhor- 25
rere: qui etiam si minus magnum bellum gesserat,
istum honorem omittendum non putavit. Tu
eruditior quam Piso.'
  Quis hic M. Piso fuerit credo vos ignorare. Fuit autem, 14.1
ut puto iam nos dixisse, Pupius Piso eisdem temporibus
quibus Cicero, sed tanto aetate maior ut adulescentulum
Ciceronem pater ad eum deduceret, quod in eo et antiquae
vitae similitudo et multae erant litterae: orator quoque 5
melior quam frequentior habitus est. Biennio tamen serius
quam Cicero consul fuit; triumphavit procos. de Hispania
Q. Hortensio Q. Metello Cretico coss. ante Ciceronis
consulatum.
<PAVLO POST>
  'Instant post hominum memoriam appara- 11
tissimi magnificentissimique ludi, quales non
modo numquam fuerunt, sed ne <quo> modo fieri
quidem posthac possint possum ullo pacto suspi-
cari.' 15
  Cn. Pompeii ludos significat quibus theatrum a se factum
dedicavit, quibus ludis elephantorum pugnam primus omnium
dedit in Circo.
VER. A NOVIS. DLX
  'Est quidam Graecus qui cum isto vivit, 20
homo, vere ut dicam—sic enim cognovi—huma-
nus, sed tam diu <quam diu> aut cum aliis est aut
ipse secum.'
  Philodemum significat qui fuit Epicureus illa aetate no-
bilissimus, cuius et poemata sunt lasciva. 25
CIR. VER. A NOVIS. CCCXX
  'Quamquam, quod ad me attinet, 27
numquam istam imminuam curam infitiando tibi.'
  Prope notius est quam ut indicandum sit hunc versum
esse L. Acci poetae et dici a Thyeste Atreo. 30
CIR. VER. A NOVIS. CC
  Quod populari illi sacerdoti sescentos ad bestias 15.2
socios stipendiariosque misisti.
  Manifestum est P. Clodium significari.
CIR. VER. A. NOVIS. CXX
  'Ecquid vides, ecquid sentis, lege iudiciaria 6
lata, quos posthac iudices simus habituri?'
  Legem iudiciariam ante aliquot annos quibus tempori-
bus accusatus est Verres a Cicerone tulit L. Aurelius Cotta
praetor, qua communicata sunt iudicia senatui et equitibus 10
Romanis et tribunis aerariis. Rursus deinde Pompeius in
consulatu secundo, quo haec oratio dicta est, promulgavit
ut amplissimo ex censu ex centuriis aliter atque antea lecti
iudices, aeque tamen ex illis tribus ordinibus, res iudicarent.
CIR. VER. A NOVIS. LXXXX
  'L. Opimius eiectus patria est qui et post 16
praeturam et consul maximis periculis rem publi-
cam liberarat. Non in eo cui facta iniuria est sed
in eis qui fecerunt sceleris et conscientiae poena
permansit.' 20
  Notum est Opimium in praetura Fregellas cepisse, quo
facto visus est ceteros quoque nominis Latini socios male
animatos repressisse, eundemque in consulatu Fulvium
Flaccum consularem et C. Gracchum tribunicium oppres-
sisse, ob quam invidiam postea iudicio circumventus est et 25
in exsilium actus.