Dies caelestes
  Id. Ian. uentosa tempestas et incertus status. 11.2.4.1
  xviii Kal. Febr. tempestas incerta.
  xvii Kal. Febr. sol in Aquarium transit; Leo mane incipit
occidere; Africus, interdum Auster cum pluuia.
  xvi Kal. Febr. Cancer desinit occidere; hiemat. 5
  xv Kal. Febr. Aquarius incipit oriri, uentus Africus, tempe-
statem significat.
  xi Kal. Febr. Fidicula uespere occidit, dies pluuius.
  viiii Kal. Febr. ex occasu pristini sideris significat tempe- 5.1
statem, interdum etiam tempestas.
  vi Kal. Febr. Leonis quae est in pectore clara stella
occidit, nonnumquam significat, hiemps bipertitur.
  v Kal. Febr. Auster aut Africus, hiemat, pluuius dies. 5
  iii Kal. Febr. Delphinus incipit occidere, item Fidicula
occidere, significat.
  pridie Kal. Febr. eorum, quae supra, siderum occasus tem-
pestatem facit, interdum tantummodo significat.
  Hoc igitur semimenstruum et deinceps sequentia tem- 6.1
pestatibus adnotatis percensuimus, quo cautior uilicus, ut
iam dixi, uel abstinere possit operibus uel festinationem
adhibere. itaque ab Idibus Ianuariis, quod habetur tempus
inter brumam et aduentum Fauonii, si maior est uineae 5
uel arbusti modus, quicquid ex autumno putationis super-
fuit, repetendum est, sed ita, ne matutinis temporibus uitis
saucietur, quoniam pruinis et gelicidiis nocturnis adhuc
rigentes materiae ferrum reformidant. itaque dum hae rege- 7.1
latae secentur, usque in horam secundam uel tertiam pote-
runt uepres attenuari, ne incremento suo agrum occupent,
segetes emundari, acerui uirgarum fieri, ligna denique con-
fici, ut tum demum tepenti iam die putatio administretur. 5
apricis etiam et macris aut aridis locis prata iam purganda
et a pecore sunt defendenda, ut faeni sit copia. siccos quo- 8.1
que et pingues agros tempestiuum est proscindere. nam
uliginosi et mediocris habitus sub aestatem ueruagendi sunt,
macerrimi uero et aridi post aestatem primo autumno arandi
et subinde conserendi. sed iugerum agri pinguis hoc tem- 5
pore anni commode duabus operis proscinditur, quia hiber-
nis pluuiis adhuc madens terra facilem cultum sui praebet.
eodem mense ante Kalendas Februarias sariendae segetes 9.1
autumnales, siue illae seminis adorei sunt, quod quidam far
uennuculum uocant, seu tritici, earumque tempestiua sartio
est, cum enata frumenta quattuor fibrarum esse coeperunt.
hordeum quoque maturum, quibus superest opera, nunc de- 5
mum sarire debebunt. sed et faba eandem culturam exigit, 10.1
si iam coliculus eius in quattuor digitos altitudinis creuerit;
nam prius saruisse nimium teneram non expedit. eruum
melius quidem priore mense nec tamen inprobe hoc ipso
uel proximo seremus. nam Martio nullo modo terrae con- 5
mittendum esse rustici praecipiunt. uineae, quae sunt pa- 11.1
latae et ligatae, recte iam fodiuntur. surculi, qui primi
florem adferunt, statim circa Idus inserendi sunt, ut cera-
siorum, tuburum, amygdalorum persicorumque. ridicis uel
etiam palis conficiendis idoneum tempus est, nec minus in 5
aedificia succidere arborem conuenit. sed utraque melius
fiunt luna decrescente ab uicesima usque in tricesimam,
quoniam omnis materia sic caesa iudicatur carie non in-
festari. palos una opera caedere et exputatos acuere cen- 12.1
tum numero potest, ridicas autem querneas siue oleagineas
findere et dedolatas utraque parte exacuere numero sexa-
ginta, item ad lucubrationem uespertinam palos decem uel
ridicas quinque conficere totidemque per antilucanam lucu- 5
brationem. materies si roborea est, ab uno fabro dolari ad 13.1
unguem debet per quadratos pedes uiginti; haec erit uehis
una. pinus autem quinque et uiginti pedum aeque ab uno
expeditur, quae et ipsa uehis dicitur; nec minus ulmus et
fraxinus pedum triginta, cupressus autem pedum quadra- 5
ginta, tum etiam sexagenum pedum abies atque populus
singulis operis ad unguem quadrantur, atque omnes eae
mensurae similiter uehes appellantur. his etiam diebus maturi 14.1
agni et reliqui fetus pecudum nec minus maiora quadri-
pedia charactere signari debent.
  Kal. Febr. Fidis incipit occidere, uentus Eurinus et inter-
dum Auster cum grandine est. 5
  iii Non. Febr. Fidis tota et Leo medius occidit, Corus aut
Septentrio, nonnumquam Fauonius.
  Non. Febr. mediae partes Aquarii oriuntur, uentosa tem-
pestas.
  vii Id. Febr. Callisto sidus occidit, Fauonii spirare incipiunt. 15.1
  vi Id. Febr. uentosa tempestas.
  iii Id. Febr. Eurus.
  Per hosce dies locis maritimis et calidis ac siccis prata
uel arua purgantur et in faenum submittuntur. reliquae 16.1
partes uinearum propter brumam uel frigora omissae nunc
palandae et adligandae sunt, ne postea tumentes gemmae
laedantur et oculi adterantur. item uinearum fossio iisdem
locis peragenda est arbustorumque siue putatio siue adli- 5
gatio finienda, quorum iusta certa esse non possunt. inter
Nonas deinde et Idus pomorum seminaria facienda sunt et
maturae plantae de seminariis in scrobes transferendae.
pastinatio quoque, quae mense Decembri uel Ianuario coepta 17.1
est, iam nunc includenda et uitibus conserenda est. pasti-
natur autem terreni iugerum ita, ut solum in altitudinem
trium pedum defodiatur operis octoginta uel in altitudinem
dupondii semissis operis quinquaginta uel ad bipedalium, 5
quae est altitudo duorum pedum, operis quadraginta. haec 18.1
tamen in agro sicco surculis conserendis minima pastina-
tionis mensura est. nam holeribus deponendis possit uel
sesquipedalis altitudo satisfacere, quae plerumque in singula
iugera triginta operis conficitur. hoc eodem tempore ster- 5
coris pars in prata egerenda, pars oleis et ceteris arbo-
ribus inspargenda, quin etiam uinearia diligenter facienda
malleolusque quam curiosissime pangendus. populos et 19.1
salices et fraxinos, prius quam frondeant, plantasque ulmo-
rum nunc ponere utile est, ante autem satas nunc exputare
et circumfodere ac summas earum aestiuas radices ampu-
tare. sarmenta e uineis nondum fossis atque arbustis et 5
segetibus ramos aut rubos, quicquid denique iacens facile fodi-
entem uel alio genere terram molientem potest inpedire,
nunc egerere et ad sepem adplicare oportet, rosaria noua
conserere uel antiqua curare, harundineta nunc ponere uel
etiam pristina colere, salicta facere uel deputare, runcare 10
ac fodere, genistam semine uel plantis in pastinato uel
etiam sulco deponere. trimenstruum quoque satio non est 20.1
aliena huic tempori, quamuis tepidis regionibus melius ad-
ministretur per mensem Ianuarium.
  Id. Febr. Sagittarius uespere occidit, uehementer hiemat.
  xvi Kal. Mart. uespere Crater oritur, uenti mutatio. 5
  xv Kal. Mart. sol in Pisces transitum facit, nonnumquam
uentosa tempestas.
  xiii et xii Kal. Mart. Fauonius uel Auster cum grandine et 21.1
nimbis.
  x Kal. Mart. Leo desinit occidere, uenti septentrionales,
qui uocantur ὀρνιθίαι, per dies triginta esse solent,
tum et hirundo aduenit. 5
  viiii Kal. Mart. Arcturus prima nocte oritur, frigidus dies
Aquilone uel Coro, interdum pluuia.
  viii Kal. Mart. Sagitta crepusculo incipit oriri, uariae tem- 22.1
pestates, alcyonei dies uocantur, in Atlantico quidem
mari summa tranquillitas notata est.
  vii Kal. Mart. uentosa tempestas, hirundo conspicitur.
  Per hos dies frigidis locis earum rerum, quas supra 5
scripsimus, tempestiua est administratio, locis autem cali-
dioribus, quamuis sera, tamen necessaria. ceterum malleoli
et uiuiradicis positio huius temporis esse uidetur optima,
nec tamen deterior etiam inter Kalendas et Idus sequentis 23.1
mensis, utique si non sit feruentissima regio; si uero etiam
magis frigida, uel melior. insitio quoque arborum atque
uitium tepidis locis hoc tempore commode administrabitur.
  Kal. Mart. Africus, interdum Auster cum grandine. 5
  vi Non. Mart. Vindemitor apparet, quem Graeci τρυγη- 24.1
τῆρα dicunt, septentrionales uenti.
  iiii Non. Mart. Fauonius, interdum Auster, hiemat.
  Non. Mart. Equus mane oritur, flatus Aquilonis.
  iii Id. Mart. Piscis aquilonius desinit oriri, septentrionales uenti. 5
  pridie Id. Mart. Argo nauis exoritur, Fauonius aut Auster,
interdum Aquilo.
  His diebus commode instruuntur horti, de quibus suo 25.1
loco dicam secretius, ne inter hanc quasi turbam operum
neglegentius holitoris officia descripsisse uidear aut nunc
ordinem reliquarum culturarum coeptum interrupisse. igitur 26.1
a Kalendis Martiis eximia est uitium putatio usque in x
Kal. Apr., si tamen se gemmae nondum moueant. surculi
quoque silentes ad insitionem nunc praecipue utiliterque
leguntur, et ipsa insitio uitium atque arborum longe nunc 5
est optima. frigidis quoque locis et umidis uitium satio
nunc praecipua est, sed et ficulnea cacumina iam tumentia
utilissime deponuntur. sartura quoque frumentorum iteratur
egregie; modios tres una opera recte sarit. prata purgare 27.1
et a pecore defendere iam tempestiuum est; locis quidem
calidis et siccis etiam a mense Ianuario, ut supra diximus,
id fieri debet, nam frigidis uel a Quinquatribus prata recte
submittuntur. scrobes omnis generis, quos eris autumno 28.1
consiturus, hoc tempore fieri oportebit; eorum quaternarii,
hoc est quoquouersus pedum quaternum, si est commodum
terrenum, quattuordecim ab uno fiunt, ternarii autem decem
et octo. ceterum ad deponendas uites uel non magni in- 5
crementi arbores sulcus, qui sit pedum centum et uiginti,
latitudine bipedanea, in altitudinem deprimi debet dupondii
semissis, eumque similiter una opera efficit. rosarium seroti- 29.1
num perfossum et cultum habere iam tempus est. oleis labo-
rantibus circum radices amurcam, quae salem non habeat,
nunc conueniet infundere; maximis sex congii, mediocribus
arboribus urna satisfaciunt, ceteris aestimanda erit portio. 5
sed tamen quae nihil uitii habuerint, aliquanto laetiores
fient, si amurca rigentur insulsa. nonnulli hoc optimum 30.1
tempus esse seminariis instituendis dixerunt. tum etiam
bacas lauri et murti ceterorumque uiridium semina in
areolas disserere praeceperunt. orthocissos et hederas ab
Idibus Februariis uel etiam Kalendis Martiis poni oportere 5
iidem censuerunt.
  Id. Mart. Nepa incipit occidere, significat tempestatem.
  xvii Kal. Apr. Nepa occidit, hiemat. 31.1
  xvi Kal. Apr. Sol in Arietem transitum facit, Fauonius
uel Corus.
  xii Kal. Apr. Equus occidit mane, septentrionales uenti.
  x Kal. Apr. Aries incipit exoriri, pluuius dies, interdum 5
ninguit.
  viiii et viii Kal. Apr. Aequinoctium uernum, tempestatem
significat.
  Ab Idibus eadem, quae supra, utique peragenda sunt. 32.1
optime autem uliginosa et pinguia loca nunc demum pro-
scinduntur; at quae mense Ianuario ueruacta fecimus, nunc
ultima parte Martii sunt iteranda. et si quae pergulae uitium
generosarum uel si quae in agris aut uepribus singulares 5
arbores maritae a putatoribus relictae sunt, ante Kalendas
Apriles utique deputari debent; post quam diem sera et in-
fructuosa fit eiusmodi rerum cultura. milii quoque et panici 33.1
haec prima satio est, quae peragi debet circa Idus Apriles.
utriusque seminis sextarii quini singula iugera occupant.
quin etiam pecus lanatum ceteraque quadripedia tempus
idoneum est castrandi. locis autem tepidis ab Idibus Fe- 5
bruariis usque in Idus Apriles, at locis frigidis ab Idibus
Martiis usque in Idus Maias omnia recte pecora castrantur.
  Kal. Apr. Nepa occidit mane, tempestatem significat. 34.1
  Non. Apr. Fauonius aut Auster cum grandine, nonnum-
quam hoc idem pridie.
  viii Id. Apr. Vergiliae uespere celantur, interdum hiemat.
  vii Id. Apr. et vi et v Austri et Africi, tempestatem sig- 5
nificat.
  iiii Id. Apr. sole oriente Libra occidere incipit, interdum
tempestatem significat.
  pridie Id. Apr. Suculae celantur, hiemat. 35.1
  His diebus locis frigidis prima uinearum fossio utique
ante Idus peragenda est, quaeque mense Martio post con-
fectum aequinoctium fieri debuerunt, nunc denique quam pri-
mum exsequenda sunt. fici uitesque adhuc recte inseruntur; 5
seminaria, quae sunt ante facta, runcari et adhuc commode
fodiri possunt. oues Tarentinae radice lanaria lauari de-
bent, ut tonsurae praeparentur.
  Id. Apr., ut supra, Libra occidit, hiemat.
  xviii Kal. Mai. uentosa tempestas et imbres nec hoc con- 36.1
stanter.
  xv Kal. Mai. sol in Taurum transitum facit, pluuiam
significat.
  xiiii Kal. Mai. Suculae se uespere celant, pluuiam significat. 5
  xi Kal. Mai. uer bipertitur, pluuia et nonnumquam grando.
  x Kal. Mai. Vergiliae cum sole oriuntur, Africus uel
Auster, dies umidus.
  viiii Kal. Mai. prima nocte Fidicula apparet, tempestatem
significat. 10
  iiii Kal. Mai. Auster fere cum pluuia.
  iii Kal. Mai. mane Capra exoritur, Austrinus dies, inter- 37.1
dum pluuiae.
  pridie Kal. Mai. Canis se uespere celat; tempestatem signi-
ficat.
  Per hos dies eadem, quae supra, persequemur, possunt- 5
que, si iam librum remittunt, inseri oleae uel emplastrari
ceteraeque pomiferae arbores eodem emplastrationis genere
inseri. sed et prima pampinatio recte inchoatur, dum pro- 38.1
repentes oculi digito decuti possint. si qua praeterea in
uineis aut fossor disturbauit aut neglegentia omisit, diligens
uinitor restituere debet et fracta iuga considerate resarcire
aut disiectos palos reponere, ita ne teneros pampinos ex- 5
plantet. eodem tempore secundi fetus pecudes signari
oportet.
  Kal. Maiis, hoc biduo sol unam dicitur tenere particulam, 39.1
Sucula cum sole exoritur.
  vi Non. Mai. septentrionales uenti.
  v Non. Mai. Centaurus totus apparet, tempestatem signi-
ficat. 5
  iii Non. Mai. idem sidus pluuiam significat.
  pridie Non. Mai. Nepa medius occidit, tempestatem signi-
ficat.
  Non. Mai. Vergiliae exoriuntur mane, Fauonius.
  vii Id. Mai. aestatis initium, Fauonius aut Corus, inter- 10
dum et pluuiae.
  vi Id. Mai. Vergiliae totae apparent, Fauonius aut Corus, 40.1
interdum et pluuiae.
  iii Id. Mai. Fidis mane oritur, significat tempestatem.
  Per hos dies runcandae segetes sunt, faenisiciae institu-
endae. bonus operarius prati iugerum desecat nec minus 5
mille ducentos manipulos unus obligat, qui sint singuli
quaternarum librarum. arbores quoque tempus est abla-
queatas circumfodere et operire; una opera nouellas cir-
cumfodiet arbores lxxx, mediocres lxv, magnas l. hoc 41.1
mense seminaria omnia crebre fodere oportet. sed et a
Kalendis Martiis usque in Idus Septembres omnibus mensi-
bus non solum seminariis, sed etiam nouellis uineis danda
fossio est. iisdem diebus, ubi praegelidum et pluuium caelum 5
est, oleae putantur et muscantur. ceterum tepidis regionibus
duobus temporibus anni facere istud oportebit, primo ab
Idibus Octobribus usque in Idus Decembres, iterum ab Idi-
bus Februariis usque in Idus Martias, si tamen arbor librum
non remittit. hoc eodem mense in pastinato seminario no- 42.1
uissima positio est olearis taleae, eamque oportet, cum pan-
xeris, fimo et cinere mixtis oblinere et superponere muscum,
ne sole findatur. sed hoc idem opus melius fiet ultima parte
mensis Martii uel prima mensis Aprilis et ceteris temporibus, 5
quibus praecepimus seminaria plantis uel ramis conserere.
  Id. Mai. Fidis mane exoritur, Auster aut Eurinus, interdum 43.1
dies umidus.
  xvii Kal. Iun. idem, quod supra.
  xvi et xv Kal. Iun. Eurinus uel Auster cum pluuia.
  xiiii Kal. Iun. sol in Geminos introitum facit. 5
  xii Kal. Iun. Suculae exoriuntur, septentrionales uenti,
nonnumquam Auster cum pluuia.
  xi et x Kal. Iun. Arcturus mane occidit, tempestatem sig-
nificat.
  viii et vii et vi Kal. Iun. Capra mane exoritur, septentrio- 10
nales uenti.
  Ab Idibus usque in Kalendas Iunias ueteranam uineam, 44.1
priusquam florere incipiat, iterum fodere oportet, eandem-
que et ceteras omnes uineas identidem pampinare. quod
si saepius feceris, puerilis una opera iugerum uineti pam-
pinabit. quibusdam regionibus oues nunc tondentur, et 5
pecoris nati aut amissi ratio accipitur. item qui lupinum
stercorandi agri causa seuit, nunc demum aratro subuertit.
  Kal. Iun. et iiii Non. Aquila exoritur, tempestas uentosa 45.1
et interdum pluuia.
  vii Id. Iun. Arcturus occidit, Fauonius aut Corus.
  iiii Id. Iun. Delphinus uespere exoritur, Fauonius, inter-
dum rorat. 5
  His diebus, si opere uicti sumus, eadem quae extremo 46.1
mense Maio facienda sunt. item omnes arbores frugiferae
circumfossae aggerari debent, ut ante solstitium id opus
peractum sit. quin etiam pro conditione regionis et caeli
terra uel proscinditur uel iteratur, eaque, si est difficilis, 5
proscinditur operis tribus, iteratur duabus, tertiatur una,
lirantur autem iugera duo bis opera una. at si facilis est
terra, proscinditur iugerum duabus operis, iteratur una,
lirantur una iugera quattuor, cum in subacta iam terra la-
tiores porcae sulcantur. quae ratio colligit, ut per autum- 47.1
num facile possint uno iugo tritici obseri modii centum
quinquaginta ceterorumque leguminum modii centum. iis-
dem his diebus area triturae praeparanda est; ut quaeque
res desecta erit, in eam conferatur. uinearum quoque qui- 5
bus maior est modus iteratus esse debet ante solstitium.
pabulum, si facultas est, uel nunc uel etiam superioribus 48.1
quindecim diebus, qui fuerunt ante Kalendas Iunias, prae-
beri pecori oportet. a Kalendis autem Iuniis, si iam defecit
uiridis herba, usque in ultimum autumni frondem caesam
praebebimus. 5
  Id. Iun. calor incipit.
  xiii Kal. Iul. sol introitum Cancro facit, tempestatem sig- 49.1
nificat.
  xi Kal. Iul. Anguifer, qui Graece dicitur ὀφιοῦχος, mane
occidit, tempestatem significat.
  viii et vii et vi Kal. Iul. solstitium, Fauonius et calor. 5
  iii Kal. Iul. uentosa tempestas.
  His diebus eadem, quae supra. sed et uiciam in pabu- 50.1
lum secare oportet, priusquam siliquae eius durentur, hordeum
metere, fabam serotinam ducere, fabam maturam conterere
et paleas eius diligenter recondere, hordeum terere paleas-
que omnis recondere, alueos castrare, quos subinde nono 5
quoque aut decimo die a Kalendis Maiis considerare et
curare oportet. nunc autem si sunt pleni atque operculati
faui, demetendi sunt; sin autem maiore parte uacant aut
sine operculis adaperti sunt, nondum esse maturos signi-
ficatur, itaque mellatio est differenda. quidam in pro- 10
uinciis transmarinis uel hoc uel sequente mense sesama
serunt.
  Kal. Iul. Fauonius uel Auster et calor. 51.1
  iiii Non. Iul. Corona occidit mane.
  pridie Non. Iul. Cancer medius occidit, calor.
  viii Id. Iul. Capricornus medius occidit.
  vii Id. Iul. Cepheus uespere exoritur, tempestatem sig- 5
nificat.
  vi Id. Iul. Prodromi flare incipiunt.
  His diebus eadem, quae supra. sed et proscissum uer- 52.1
uactum optime nunc iteratur et siluestris ager decrescente
luna utilissime exstirpatur.
  Id. Iul. Procyon exoritur mane, tempestatem significat.
  xiii Kal. Aug. Sol in Leonem transitum facit, Fauonius. 5
  viii Kal. Aug. Aquarius incipit occidere clare, Fauonius
uel Auster.
  vii Kal. Aug. Canicula apparet, caligo aestuosa. 53.1
  vi Kal. Aug. Aquila exoritur.
  iiii Kal. Aug. Leonis in pectore clara stella exoritur;
interdum tempestatem significat.
  iii Kal. Aug. Aquila occidit; significat tempestatem. 5
  His diebus locis temperatis et maritimis messis confici- 54.1
tur, et intra dies triginta, quam desecta est, stramenta praecisa
in aceruum congeruntur. iugerum stramentorum opera una
desecat, quibus remotis, priusquam sol acrior exurat terram,
omnes arbores, quae fuerant in segete, circumfodere et 5
adobruere oportet. item quibus magna sementis praepara-
tur, nunc debent iterare. nam de fodiendis colendisue no- 55.1
uellis uineis saepius iam dixi, nullum esse mensem omitten-
dum, donec autumnale aequinoctium conficiatur. memi-
nisse autem oportebit, ut per hos et Augusti mensis dies
antelucanis et uespertinis temporibus frondem pecudibus 5
caedamus. item quascumque uineas culturi sumus, ne per
aestum, sed mane usque in tertiam et a decima usque in
crepusculum fodiamus. quibusdam regionibus, sicut in 56.1
Cilicia et Pamphylia, hoc mense sesama seruntur, Italiae
autem regionibus umidis possunt ultimo mense Iunio seri.
quin etiam tempus est ficulneis arboribus caprificum suspen-
dere, quod quidam existimant idcirco fieri debere, ne 5
fructus decidat et ut celerius ad maturitatem perueniat.
  Kal. Aug. Etesiae.
  pridie Non. Aug. Leo medius exoritur, tempestatem sig-
nificat.
  vii Id. Aug. Aquarius occidit medius, nebulosus aestus. 57.1
  pridie Id. Aug. Fidis occidit mane, autumnus incipit.
  His diebus eadem quae supra. nonnullis tamen locis
faui demetuntur; qui si non sunt melle repleti nec operculati,
differenda est in mensem Octobrem mellatio. 5
  Id. Aug. Delphini occasus tempestatem significat.
  xviiii Kal. Sept. eiusdem sideris matutinus occasus tempe-
statem significat.
  xiii Kal. Sept. sol in Virginem transitum facit. hoc et 58.1
sequenti die tempestatem significat, interdum et tonat.
hoc eodem die Fidis occidit.
  x Kal. Sept. ex. eodem sidere tempestas plerumque ori-
tur et pluuia. 5
  vii Kal. Sept. Vindemitor exoritur mane et Arcturus in-
cipit occidere, interdum pluuia.
  iii Kal. Sept. umeri Virginis exoriuntur, Etesiae desinunt
flare et interdum hiemat.
  pridie Kal. Sept. Andromeda uespere exoritur, interdum 59.1
hiemat.
  His quidem diebus arbores ficorum inoculant, quod ge-
nus insitionis emplastratio uocatur, idque licet uel commodius
facere superiore mense post Idus Iulias, quo tempore etiam 5
aliarum arborum nonnulli emplastrationem faciunt. qui- 60.1
busdam autem locis, ut in Baetica, maritimis regionibus et
in Africa, uindemia conficitur. sed frigidioribus regionibus
puluerationem faciunt, quam uocant rustici occationem, cum
omnis gleba in uineis refringitur et soluitur in puluerem. 5
hoc eodem tempore prius quam uineae puluerentur, si
perexilis est terra uel rara ipsa uitis, lupini modii tres
uel quattuor in singula iugera sparguntur et ita inoccantur;
qui, cum fruticauerunt, prima cum fossione conuersi satis
bonum stercus uineis praebent. multi etiam, si pluuius est 61.1
status caeli, sicut suburbana regione Italiae, pampinis uitem
spoliant, ut percoqui fructus possint nec putrescere imbri-
bus. at e contrario locis calidioribus, ut modo nominatis
prouinciis, circa uindemiam adumbrantur uel stramentis uel 5
aliis tegmentis uuae, ne uentis aut caloribus exarescant.
hoc idem tempus est aridis uuis ficisque conficiendis, de 62.1
quibus, quemadmodum passae fiant, suo loco dicemus,
cum uilicae persequemur officia. felix quoque aut carex,
ubicumque nascitur, Augusto mense recte exstirpatur, me-
lius tamen circa Idus Iulias ante Caniculae exortum. 5
  Kal. Sept. calor. 63.1
  iiii Non. Sept. Piscis austrinus desinit occidere, calor.
  Non. Sept. Arcturus exoritur, Fauonius uel Corus.
  vii Id. Sept. Piscis aquilonius desinit occidere et Capra
exoritur, tempestatem significat. 5
  iii Id. Sept. Fauonius aut Africus, Virgo media exoritur.
  His diebus locis maritimis et calidis uindemia et cetera, 64.1
quae supra scripta sunt, commode administrantur. iteratio
quoque arationis peracta esse debet, si serius terra pro-
scissa est; sin autem celerius, etiam tertiatum solum esse
conuenit. hoc etiam tempore, qui consueuerunt uina con- 5
dire, aquam marinam praeparant et aduectam decoquunt;
de qua conficienda praecipiam, cum uilicae officia per-
sequar.
  Id. Sept. ex pristino sidere nonnumquam tempestatem sig-
nificat. 10
  xv Kal. Oct. Arcturus exoritur, Fauonius aut Africus, 65.1
interdum Eurus, quem quidam Vulturnum appellant.
  xiiii Kal. Oct. spica Virginis exoritur, Fauonius aut Corus.
  xiii Kal. Oct. sol in Libram transitum facit, Crater matu-
tino tempore apparet. 5
  xi Kal. Oct. Pisces occidunt mane, item Aries occidere
incipit, Fauonius aut Corus, interdum Auster cum
imbribus.
  x Kal. Oct. Argo nauis occidit, tempestatem significat, 66.1
interdum et pluuiam.
  viiii Kal. Oct. Centaurus incipit mane oriri, tempestatem
significat, interdum et pluuiam.
  viii Kal. Oct. et vii et vi Aequinoctium autumnale, plerum- 5
que significat.
  v Kal. Oct. Haedi exoriuntur, Fauonius, nonnumquam
Auster cum pluuia.
  iiii Kal. Oct. Virgo desinit oriri, tempestatem significat.
  His diebus uindemiae plurimis regionibus fiunt, quarum 67.1
maturitatem alii aliter interpretati sunt. quidam cum uidis-
sent partem aliquam uuarum uirescere, crediderunt tempe-
stiuam esse uindemiam, quidam cum coloratas et perlucidas
uuas animaduertissent, nonnulli etiam cum pampinos ac 5
folia decidere considerassent. quae omnia fallacia sunt,
quoniam inmaturis uuis omnia eadem possunt accidere
propter intemperiem solis aut anni. itaque nonnulli gustu 68.1
explorare maturitatem temptauerunt, ut siue dulcis esset
sapor uuae siue acidus proinde aestimarent. sed et haec
ipsa res habet aliquam fallaciam. nam quaedam genera
uuarum numquam dulcedinem capiunt propter austeritatem 5
nimiam. itaque optimum est, quod nos fecimus, ipsam 69.1
naturalem contemplare maturitatem. naturalis autem ma-
turitas est, si cum expresseris uinacea, quae acinis celantur,
iam infuscata et nonnulla praeter modum nigra fuerint.
nam colorem nulla res uinaceis potest adferre nisi naturae 5
maturitas, praesertim cum ita in media parte acinorum sint,
ut et a sole et a uentis protegantur umorque ipse non pa-
tiatur ea praecipi aut infuscari nisi suapte natura. hoc igitur 70.1
cum exploratum habuerit uilicus, sciet uindemiam sibi esse
faciendam. sed antequam fructum cogere incipiat, cuncta
praeparanda erunt superiore, si fieri possit, mense; si mi-
nus, certe ut ante quindecim dies dolia partim picata par- 5
tim defricata et diligenter lota marina uel aqua salsa et
recte siccata, tum et opercula colaque et cetera, sine quibus 71.1
probe confici mustum non potest, torcularia uero et fora
diligenter emundata lotaque et, si res ita exegerit, picata
praeparataque habeat ligna, quibus defrutum et sapam de-
coquat. tum etiam salem atque odoramenta, quibus con- 5
dire uina consueuerit, multo ante reposita esse oportet.
nec tamen haec cura totum auocet eum a cetera ruris cul-
tura. nam et napinae itemque rapinae siccaneis locis per
hos dies fiunt et farraginaria quoque pecori futura per hiemem
praesidio; itemque siliqua, quod rustici faenum graecum 10
uocant, nec minus in pabulum uicia nunc demum conse-
runtur. tum etiam lupini haec erit praecipua satio, quod 72.1
quidam uel ab area protinus in agrum deferri putant opor-
tere. milium et panicum hoc tempore demetitur, quo passi-
olus ad escam seritur. nam ad percipiendum semen ultima
parte Octobris circa Kalendas Nouembres melius obruitur. 5
quare cum haec cuncta in agris exsequi debeat, possit eorum
curam, quae intra uillam facienda sunt, uilicae delegare,
ita tamen, ut ipse consideret, an recte facta sint.
  Kal. Oct. et vi Non. interdum tempestatem significat.
  iiii Non. Oct. Auriga occidit mane, Virgo desinit occidere, 73.1
significat nonnumquam tempestatem.
  iii Non. Oct. Corona incipit exoriri, significat tempestatem.
  pridie Non. Oct. Haedi oriuntur uespere, Aries medius oc-
cidit, Aquilo. 5
  viii Id. Oct. Coronae clara stella exoritur.
  vi Id. Oct. Vergiliae exoriuntur uespere, Fauonius et in- 74.1
terdum Africus cum pluuia.
  iii et pridie Id. Oct. Corona tota mane exoritur, Auster
hibernus et nonnumquam pluuia.
  Per hos dies frigidis regionibus uindemia et cetera, quae 5
supra scripta sunt, fieri solent, iisdemque regionibus fru-
menta matura seruntur et praecipue far adoreum. locis
etiam opacis triticum nunc recte seritur. et quoniam
sementis mentionem fecimus, non intempestiue, quantum
cuiusque seminis iugerum agri recipiat, referemus. iugerum 75.1
agri recipit tritici modios quattuor uel quinque, farris adorei
modios nouem uel decem, hordei modios quinque uel sex,
milii uel panici sextarios quattuor uel quinque, lupini modios
octo uel decem, phaseli modios quattuor, pisi modios tres 5
uel quattuor, fabae modios sex, lentis modium unum paulo
amplius, lini seminis modios octo uel decem, cicerculae
modios tres uel quattuor, ciceris modios tres uel quattuor,
sesami sextarios quattuor uel quinque, uiciae pabularis mo-
dios septem uel octo, uiciae seminalis modios quinque uel 10
sex, erui modios quattuor uel quinque, farraginis hordeaceae
modios septem uel octo, siliquae modios sex, medicae
singulos cyathos serere oportet in areolis longis pedum
denum, latis pedum quinum. cannabis grana sex in pede
quadrato ponuntur. 15
  Id. Oct. et sequenti biduo interdum tempestas, nonnum- 76.1
quam rorat tantummodo, Iugulae exoriuntur uespere.
  xiii Kal. Nou. sol in Scorpionem transitum facit.
  xiii et xii Kal. Nou. solis exortu Vergiliae incipiunt occi- 77.1
dere, tempestatem significat.
  xi Kal. Nou. Tauri cauda occidit, Auster, interdum pluuia.
  viii Kal. Nou. Centaurus exoriri mane desinit, tempestatem
significat. 5
  vii Kal. Nou. Nepae frons exoritur, tempestatem significat. 78.1
  v Kal. Nou. Vergiliae occidunt, hiemat cum frigore et
gelicidiis.
  iiii Kal. Nou. Arcturus uespere occidit, uentosus dies.
  iii Kal. Nou. et pridie Cassiope incipit occidere, tempe- 5
statem significat.
  Per hos dies quaecunque semina differri debent, arbus- 79.1
culaeque omnis generis recte ponuntur. ulmi quoque uitibus
recte maritantur, ipsaeque uites in arbustis et uineis com-
mode propagantur. seminaria runcare et fodere tempus est,
tum etiam arbores ablaqueare nec minus uineas easdemque 5
putare itemque in arbustis uitem deputare. seminaria, quae
suo tempore pampinata non sunt, arbusculaeque ficorum in
seminariis putari et ad singulos stilos redigi debent; quae
tamen melius, dum tenera sunt, per germinationem pampi-
nantur. sed cum omnia in agricultura strenue facienda 10
sint, tum maxime sementis. uetus est agricolarum pro- 80.1
uerbium, maturam sationem saepe decipere solere, seram
numquam, quin mala sit. itaque in totum praecipimus: ut
quisque natura locus frigidus erit, is primus conseratur, ut
quisque calidus, nouissimus. uicia et faba stercorare agrum 5
dicuntur. lupinum nisi in florem uerteris, nihil agrum sterco- 81.1
raueris. sed nec ulla res magis uacuis operariis aut seritur
aut conditur. nam et primis temporibus ante ullam semen-
tem possis id obruere et nouissimis post coactos fructus
tollere. sementi facta inoccare oportet, quod sparseris. 82.1
duo iugera tres operae commode occabunt arboresque, quae
intererunt, ablaqueabunt, quamuis antiqui singulis operis
singula iugera sariri et occari uelint; quod an recte fieri
possit, adfirmare non ausim. eodem tempore fossas riuos- 5
que purgare et elices sulcosque aquarios facere conuenit.
iisdem temporibus, si sit, fraxineam, si minus orneam, si 83.1
nec haec sit, iligneam frondem bubus recte praebebimus.
glandis quoque non inutile est singulis iugis modios sin-
gulos dare; nec tamen amplius, ne laborent, nec minus
diebus triginta praebueris. nam si paucioribus diebus da- 5
tur, ut ait Hyginus, per uer scabiosi boues fiunt. glans
autem paleis inmiscenda est atque ita bubus adponenda.
tum etiam siluam, si quis barbaricam, id est consemineam
uelit facere, recte conseret glandibus et ceteris seminibus.
tum et olea destringenda est, ex qua uelis uiride oleum 10
efficere; quod fit optimum ex uaria oliua, cum incipit ni-
grescere. nam acerbum nisi ex alba olea fieri non debet.
  Kal. Nou. et postridie caput Tauri occidit, pluuiam sig- 84.1
nificat.
  iii Non. Nou. Fidicula mane exoritur, hiemat et pluit.
  viii Id. Nou. idem sidus totum exoritur, Auster uel Fauo-
nius, hiemat. 5
  vii Id. Nou. significat tempestatem, hiemat.
  vi Id. Nou. Vergiliae mane occidunt, significat tempe-
statem, hiemat.
  v Id. Nou. stella clara Scorpionis exoritur, tempestatem
significat, uel Vulturnus, interdum rorat. 10
  iiii Id. Nou. hiemis initium, Auster aut Eurus, interdum
rorat.
  His diebus usque in Idus, quae superiore mense facere 85.1
non potueris, adhuc tolerabiliter efficies. sed et proprie hoc
obseruabis, ut pridie, quam plenilunium sit, si minus certe
ipso plenilunio, omnem, quam saturus es, fabam uno die
spargas; sed postea licebit ab auibus et pecore defensam 5
obruas, eamque, si ita conpetierit lunae cursus, ante Idus
Nouembres occatam habeas quam pinguissimo et nouo loco,
si minus, quam stercoratissimo. satis erit in singula iu- 86.1
gera uehes stercoris conportare numero decem octo; uehis
autem stercoris una habet modios octoginta. ex quo colli-
gitur oportere in denos quoquouersus pedes modios quinos
stercoris spargere. quae ratio docet uniuerso iugero satis- 5
facere modios mccccxl. tum etiam conuenit oleas abla- 87.1
queare et, si sunt parum fructuosae uel cacuminibus retor-
ridae frondis, magnis arboribus quaternos modios stercoris
caprini circumspargere, in ceteris autem pro magnitudine
portionem seruare; eodem tempore uineis ablaqueatis co- 5
lumbinum stercus ad singulas uites, quod sit instar unius
sextarii, uel urinae hominis congios uel alterius generis
quaternos sextarios stercoris infundere. iugerum uinearum
in senos pedes positarum duae operae oblaqueant.
  Id. Nou. dies incertus, saepius tamen placidus. 88.1
  xvi Kal. Dec. Fidis exoritur mane, Auster, interdum Aquilo
magnus.
  xv Kal. Dec. Aquilo, interdum Auster cum pluuia.
  xiiii Kal. Dec. sol in Sagittarium transitum facit, Suculae 5
mane oriuntur, tempestatem significat.
  xii Kal. Dec. Tauri cornua uespere occidunt, Aquilo fri-
gidus et pluuia.
  xi Kal. Dec. Sucula mane occidit, hiemat. 89.1
  x Kal. Dec. Lepus occidit mane, tempestatem significat.
  vii Kal. Dec. Canicula occidit solis ortu, hiemat.
  pridie Kal. Dec. totae Suculae occidunt, Fauonius aut
Auster, interdum pluuia. 5
  His diebus, quae praeterita erunt superioribus, opera 90.1
consequi oportebit. et, si non plurimum serimus, optimum
est intra Kalendas Decembres sementem fecisse. sed etiam
longis noctibus ad diurnum tempus aliquid adiciendum est.
nam multa sunt, quae in lucubratione recte agantur. siue 5
enim uineas possidemus, pali et ridicae possunt dolari
exacuique, siue regio ferulae uel corticis ferax est, apibus
aluaria fieri debent, siue palmae spartiue fecunda est,
fiscinae sportaeque, seu uirgultorum, corbes ex uimine. ac 91.1
ne caetera nunc persequar, nulla regio non aliquid adfert,
quod ad lucubrationem confici possit. nam inertis est
agricolae expectare diei breuitatem, praecipue in his re-
gionibus, in quibus brumales dies horarum nouem sunt 5
noctesque horarum quindecim. possit etiam salix decisa 92.1
pridie ad lucubrationem expurgari et ad uitium ligamina
praeparari; quae si natura minus lenta est, ante dies quin-
decim praecidenda et purgata in stercore obruenda est,
ut lentescat. sin autem iam pridem caesa exaruit, in piscina 5
maceranda est. tum etiam per lucubrationem ferramenta
acuere et ad ea facere uel facta manubria aptare, quorum
optima sunt ilignea, deinde carpinea, post haec fraxinea.
  Kal. Dec. dies incertus, saepius tamen placidus. 93.1
  viii Id. Dec. Sagittarius medius occidit, tempestatem sig-
nificat.
  vii Id. Dec. Aquila mane oritur, Africus, interdum Auster
et rorat. 5
  iii Id. Dec. Corus uel Septentrio, interdum Auster cum
pluuia.
  His diebus, quae praeterita erunt superiore mense
opera, peragi debebunt, utique in locis temperatis aut
calidis; nam frigidis recte fieri iam non possunt. 10
  Id. Dec. Scorpio totus mane exoritur, hiemat.
  xvi Kal. Ian. sol in Capricornum transitum facit, brumale 94.1
solstitium, ut Hipparcho placet; itaque tempestatem
saepe significat.
  xv Kal. Ian. uentorum conmutationem significat.
  x Kal. Ian. Capra occidit mane, tempestatem significat. 5
  viiii Kal. Ian. brumale solstitium (sic Chaldaei obseruant),
significat.
  vi Kal. Ian. Delphinus incipit oriri mane, tempestatem
significat.
  iiii Kal. Ian. Aquila uespere occidit, hiemat. 10
  iii Kal. Ian. Canicula occidit uespere, tempestatem sig-
nificat.
  pridie Kal. Ian. tempestas uentosa.
  His diebus, qui religiosius rem rusticam colunt, nisi si 95.1
uinearum causa pastines, negant debere terram ferro com-
moueri. itaque quidquid citra id genus effici potest, id ab
his comprehenditur, ut olea legatur et conficiatur, ut uitis
paletur et capite tenus adligetur, ut iuga uineis inponantur 5
et capistrentur. ceterum palmare, id est materias adligare, 96.1
hoc tempore non expedit, quia plurimae propter rigorem,
qui fit ex frigore, franguntur. possunt etiam his diebus
cerasia et tubures et Armeniacae atque amygdalae cete-
raeque arbores, quae primae florent, inseri commode. non- 5
nulli tamen etiam legumina serunt.
  Kal. Ian. dies incertus. 97.1
  iii Non. Ian. Cancer occidit, tempestas uaria.
  pridie Non. Ian. media hiemps, Auster multus, interdum
pluuia.
  Non. Ian. Fidis exoritur mane; tempestas uaria. 5
  vi Id. Ian. Auster, interdum Fauonius.
  v Id. Ian. Auster, interdum imber.
  pridie Id. Ian. incertus status caeli.
  Per hos quoque dies abstinent terrenis operibus religio- 98.1
siores agricolae, ita tamen ut ipsis Kalendis Ianuariis auspi-
candi causa omne genus operis instaurent. ceterum diffe-
rant terrenam molitionem usque in proximas Idus.