Quem ad modum et quot operis unumquodque frumentorum et leguminum colatur
  Quoniam quando quidque serendum sit persecuti su- 2.11.1.1
mus, nunc quem ad modum quotque operis singula eorum,
quae rettulimus, colenda sint demonstrabimus. peracta
sementi sequens cura est sartionis; de qua non conuenit
inter auctores. quidam negant eam quicquam proficere, 5
quod frumenti radices sarculo detegantur, aliquae etiam
succidantur ac, si frigora incesserint post sartionem, gelu
frumenta enecentur; satius autem esse ea tempestiue run-
cari et purgari. pluribus tamen sariri placet, sed neque 2.1
eodem modo neque isdem temporibus usque quaque fieri;
nam in agris siccis et apricis, simul ac primum sartionem
pati queant segetes, debere eas permota terra adobrui, ut
fruticare possint. quod ipsum ante hiemem fieri oportere, 5
deinde post hiemem iterari; in locis autem frigidis et
palustribus plerumque transacta hieme sariri nec adobrui,
sed plana sartione terram permoueri. multis tamen nos 3.1
regionibus aptam esse hiemalem sartionem conperimus,
dum taxat ubi et siccitas caeli et tepores permittunt, sed
nec istud ubique fieri censemus, uerum incolarum consue-
tudine uti. sunt enim regionum propria munera, sicut 5
Aegypti et Africae, quibus agricola post sementim ante
messem segetem non adtingit, quoniam caeli conditio et
terrae bonitas ea est, ut uix ulla herba exeat nisi ex
semine iacto, siue quia rari sunt imbres seu quia qualitas
humi sic se cultoribus praebet. in iis autem locis, ubi 4.1
desideratur sartio, non ante sunt adtingendae segetes,
etiam si caeli status permittat, quam cum sata sulcos
contexerint. triticumque et adorium, cum quattuor fi-
bras habere coeperint, hordeum, cum quinque, faba et 5
cetera legumina, cum quattuor digitis a terra exstiterint,
recte sarientur, excepto tamen lupino, cuius semini con-
traria est sartio, quoniam unam radicem habet, quae
siue ferro succisa est seu uulnerata, totus frutex emoritur.
quod etiam si non fieret, superuacuus tamen erat cultus, 5.1
cum sola haec res adeo non infestetur herbis, ut ipsa her-
bas peremat. at quae aliae segetes uel umidae moueri
possunt, melius tamen siccae sariuntur, quia sic tractatae
non infestantur rubigine; hordeum uero nisi siccissimum 5
tangi non debet. fabam multi ne sariendam quidem pu- 6.1
tant, quod et manibus, cum maturuerit, ducta secernatur
a cetera runca et internatae herbae faeno reseruentur.
cuius opinionis etiam Cornelius Celsus est, qui inter ceteras
dotes eius leguminis hanc quoque enumerat, quod sublata 5
faba faenum ex eodem loco secari posse dicat. sed mihi
uidetur pessimi agricolae conmittere, ut satis herba proue-
niat; frugibus enim plurimum detrahitur, si relinquitur
runca. neque est rustici prudentis magis pabulis studere 7.1
pecudum quam cibis hominum, cum praesertim liceat illa
quoque cultu pratorum consequi; adeoque fabam sariendam
censeo, ut existimem debere etiam ter sariri. nam sic
cultam conperimus non solum multiplicare fructum, sed 5
et exiguam portionem in ualuulis habere fresaeque eius et
expurgatae modium paene tam plenum esse quam integrae,
quoniam uix minuatur mensura detractis putaminibus. at- 8.1
que in totum, sicut ante iam diximus, hiberna sartio plu-
rimum iuuat diebus serenis ac siccis post brumam con-
fectam mense Ianuario, si gelicidia non sint. ea porro sic
debet fieri, ne radices satorum laedantur et ut potius ado- 5
bruantur cumulisque exaggerentur, ut latius se frutex culmi
diffundat. id prima sartione fecisse proderit, secunda
oberit, quia cum pullulare desit frumentum, putrescit, si
adrutum est. nihil itaque amplius in iteratione quam 9.1
remoliri terra debet aequaliter, eamque transacto aequinoctio
uerno statim peragi oportet intra dies uiginti, ante quam
seges in articulum eat, quoniam serius sarta corrumpitur
insequentibus aestiuis siccitatibus et caloribus. subiungenda 5
deinde est sartioni runcatio curandumque, ne florentem
segetem tangamus, sed aut ante aut mox cum defloruerit.
omne autem frumentum et hordeum, quicquid denique non 10.1
duplici semine est, spicam a tertio ad quartum nodum
emittit et, cum totam edidit, octo diebus deflorescit ac
deinde grandescit diebus quadraginta, quibus post florem
ad maturitatem uenit. rursus quae duplici semine sunt, 5
ut faba, pisum, lenticula, diebus quadraginta florent simul-
que grandescunt.