ARATVS
  Ab Ioue principium magno deduxit Aratus. 1
carminis at nobis, genitor, tu maximus auctor,
te ueneror tibi sacra fero doctique laboris
primitias. probat ipse deum rectorque satorque.
quantum etenim possent anni certissima signa, 5
qua Sol ardentem Cancrum rapidissimus ambit
diuersasque secat metas gelidi Capricorni
quaue Aries et Libra aequant diuortia lucis,
si non parta quies te praeside puppibus aequor
cultorique daret terras, procul arma silerent? 10
nunc uacat audacis ad caelum tollere uultus
sideraque et mundi uarios cognoscere motus,
nauita quid caueat, quid scitus uitet arator,
quando ratem uentis aut credat semina terris.
haec ego dum Latiis conor praedicere Musis, 15
pax tua tuque adsis nato numenque secundes.
  Cetera quae toto fulgent uaga sidera mundo
indefessa trahit proprio cum pondere caelum.
axis at immotus semper uestigia seruat
libratasque tenet terras et cardine firmo 20
orbem agit. extremum geminus determinat axem
quem Grai dixere polon: pars mersa sub undas
Oceani, pars celsa sub horrifero Aquilone.
  Axem Cretaeae dextra laeuaque tuentur
siue Arctoe seu Romani cognominis Vrsae 25
Plaustraue, quae facies stellarum proxima uerae:
tres temone rotisque micant, sublime quaternae.
si melius dixisse feras, obuersa refulgent
ora feris; caput alterius super horrida terga
alterius lucet; pronas rapit orbis in ipsos 30
declinis umeros. ueteri si gratia famae,
Cresia uos tellus aluit, moderator Olympi
donauit caelo. meritum custodia fecit,
quod fidae comites prima incunabula magni
fouistis Iouis, attonitae cum furta parentis 35
aerea pulsantes mendaci cymbala dextra,
uagitus pueri patrias ne tangeret auris,
Dictaeis texere adytis famuli Corybantes.
hinc Iouis altrices Helice Cynosuraque fulgent.
dat Grais Helice cursus maioribus astris, 40
Phoenicas Cynosura regit. sed candida tota
et liquido splendore Helice nitet; haud prius ulla,
cum Sol Oceano fulgentia condidit ora,
stella micat caelo, septem quam Cresia flammis.
certior est Cynosura tamen sulcantibus aequor, 45
quippe breuis totam fido se cardine uertit
Sidoniamque ratem nunquam spectata fefellit.
  Has inter medias abrupti fluminis instar
immanis Serpens sinuosa uolumina torquet
hinc atque hinc supraque illas (mirabile monstrum). 50
cauda Helicen supra tendit; redit ad Cynosuran
squamigero lapsu. qua desinit ultima cauda
hac caput est Helices; flexu comprenditur alto
Serpentis Cynosura; ille explicat amplius orbes
sublatusque retro maiorem respicit Arcton. 55
ardent ingentes oculi, caua tempora claris
ornantur flammis, mento sedet unicus ignis.
tempus dexterius quae signat stella Draconis
quaeque sedet mento * * * 59a
* * * lucetque nouissima cauda
extremumque Helices sidus micat. hac radiatur 60
Serpentis decline caput, qua proxima signa
occasus ortusque uno tanguntur ab ore.
Oceani tumidis ignotae fluctibus Arctoe,
semper inocciduis seruantes ignibus axem.
  Haud procul effigies inde est defecta labore. 65
non ulli nomen, non cognita causa laboris:
dextro namque genu nixus diuersaque tendens
bracchia, suppliciter passis ad numina palmis,
Serpentis capiti figit uestigia laeua.
  Tum fessi subter costas atque ardua terga 70
clara Ariadnaeo sacrata est igne Corona;
hunc illi Bacchus thalami memor addit honorem.
  Terga nitent Sertis; at qua se uertice tollit
succiduis genibus lapsum et miserabile sidus,
hac Ophiuchus erit. longe caput ante notabis 75
et uastos umeros, tum cetera membra sequuntur.
illis languet honos; umeris manet integer ardor,
luna etiam mensem cum pleno diuidit orbe.
lux tenuis manibus, per quas elabitur Anguis,
pressus utraque manu, medium cingens Ophiuchum. 80
Scorpios ima pedum tangit, sed planta sinistra
in tergo residet, uestigia dextera pendent.
impar est manibus pondus: nam dextera paruam
partem Anguis retinet, per laeuam attollitur omnis
quantumque ab laeua distantia Serta notantur, 85
erigitur tantum Serpens atque ultima mento
stella sub aetheria lucet crinita Corona.
at qua se dorso sinuabit lubricus Anguis
insigni caelum perfundent lumine Chelae.
  Inde Helicen sequitur senior baculoque minatur, 90
siue ille Arctophylax seu Bacchi ob munera caesus
Icarus, ereptam pensauit sidere uitam.
non illi obscurum caput est, non tristia membra,
sed proprio tamen una micat sub nomine flamma:
Arcturum dixere, sinus qua uincula nodant. 95
  Virginis inde subest facies, cui plena sinistra
fulget Spica manu maturisque ardet aristis.
quam te, diua, uocem? tangunt mortalia si te
carmina nec surdam praebes uenerantibus aurem
exosa heu mortale genus, medio mihi cursu 100
stabunt quadrupedes et flexis laetus habenis
teque tuumque canam terris uenerabile numen.
  Aurea pacati regeres cum saecula mundi
Iustitia inuiolata malis, placidissima uirgo,
siue illa Astraei genus es, quem fama parentem 105
tradidit astrorum, seu uera intercidit aeuo
ortus fama tui, mediis te laeta ferebas
sublimis populis nec dedignata subire
tecta hominum et puros sine crimine, diua, penatis
iura dabas cultuque nouo rude uulgus in omnem 110
formabas uitae sinceris artibus usum.
nondum uesanos rabies nudauerat ensis
nec consanguineis fuerat discordia nota,
ignotique maris cursus, priuataque tellus
grata satis, neque per dubios auidissima uentos 115
spes procul amotas fabricata naue petebat
diuitias, fructusque dabat placata colono
sponte sua tellus nec parui terminus agri
praestabat dominis, sine eo tutissima, rura.
  At postquam argenti creuit deformior aetas, 120
rarius inuisit maculatas fraudibus urbis
seraque ab excelsis descendit montibus ore
uelato tristisque genas abscondita rica,
nulliusque larem, nullos adit illa penatis.
tantum, cum trepidum uulgus coetusque notauit, 125
increpat 'o patrum suboles oblita priorum,
degeneres semper semperque habitura minoris,
quid me, cuius abit usus, per uota uocatis?
quaerenda est sedes nobis noua; saecula uestra
artibus indomitis tradam scelerique cruento'. 130
haec effata super montis abit alite cursu,
attonitos linquens populos grauiora pauentis.
  Aerea sed postquam proles terris data, nec iam
semina uirtutis uitiis demersa resistunt
ferrique inuento mens est laetata metallo, 135
polluit et taurus mensas assuetus aratro,
deseruit propere terras iustissima uirgo,
et caeli sortita locum, qua proximus illi
tardus in occasu sequitur sua plaustra Bootes.
  Virginis at placidae praestanti lumine signat 140
stella umeros. Helicen ignis non clarior ambit,
quique micat cauda quique armum fulget ad ipsum
quique priora tenet uestigia quique secunda,
clunibus hirsutis et qui sua sidera reddit.
namque alii, quibus explentur ceruixque caputque, 145
uatibus ignoti priscis, sine honore feruntur.
  Qua media est Helice, subiectum respice Cancrum;
at capiti suberunt Gemini. qua posterior pes,
horrentisque iubas et fuluum cerne Leonem.
hunc ubi contigerit Phoebi uiolentior axis, 150
accensa in Cancro iam tum geminabitur aestas.
tunc lymphae tenues, tunc est tristissima tellus,
et densas laetus segetes bene condet arator.
ne mihi tum remis pulset uada caerula puppis;
dem potius uentis excusso uela rudente 155
excipiamque sinu Zephyris spirantibus auras.
  Est etiam Aurigae facies, siue Atthide terra
natus Ericthonius, qui primus sub iuga duxit
quadrupedes, seu Myrtoas demersus in undas
Myrtilos. hunc potius species in sidere reddit: 160
sic nulli currus, sic ruptis maestus habenis
perfidia Pelopis raptam gemit Hippodamian.
ipse ingens transuersus abit laeua Geminorum
maiorisque Vrsae contra delabitur ora.
numina praeterea secum trahit; una putatur 165
nutrix esse Iouis (si uere Iuppiter infans
ubera Cretaeae mulsit fidissima Caprae),
sidere quae claro gratum testatur alumnum.
  hanc Auriga umero totam gerit, at manus Haedos
ostendit, nautis inimicum sidus, ubi illos 170
orbis ab Oceano celsus rapit; haud semel Haedi
iactatam uidere ratem nautasque pauentis
sparsaque per saeuos morientum corpora fluctus.
  Aurigae pedibus trux adiacet ignea Taurus
cornua fronte gerens et lucidus ore minaci. 175
quamlibet ignarum caeli sua forma docebit
et caput et patulas naris et cornua Tauri.
fronte micant Hyades. quae cornus flamma sinistri
summa tenet, subit haec eadem uestigia dextra
Aurigae mediaque ligat compagine diuos. 180
Myrtilos exoritur summo cum Piscibus ore,
totus cum Tauro lucet; ruit Oceano Bos
ante, super terras cum fulget Myrtilos ore.
  Iasides etiam caelum cum coniuge Cepheus
ascendit totaque domo, quia Iuppiter auctor 185
est generis; prodest maiestas saepe parentis.
ipse breuem patulis manibus stat post Cynosuran
diducto passu. quantum latus a pede dextro
Cepheos extremam tangit Cynosurida caudam,
tantundem ab laeuo distat; minor utraque iungit 190
regula Cepheos uestigia. balteus ambit
qua latus, ad flexum sinuosi respicis Anguis.
Cassiepia uirum residet sublimis ad ipsum,
clara etiam pernox caelo cum luna refulsit,
sed breuis et paucis decorata in sidere flammis. 195
qualis ferratos subicit clauicula dentes
succutit et foribus praeducti uincula claustri,
talis disposita est stellis. ipsa horrida uultu
sic tendit palmas, ceu sit planctura relictam
Andromedan, meritae non iusta piacula matris. 200
  Nec procul Andromeda, totam quam cernere nondum
obscura sub nocte licet; sic emicat ore,
sic magnis umeris candet nitor ac mediam ambit
ignea substricta lucet qua zonula palla.
sed poenae facies remanet districtaque pandit 205
bracchia, ceu duri teneantur robore saxi.
  Andromedae capiti Sonipes supereminet ales.
uertice et Andromedae radiat quae stella, sub ipsa
aluo fulget Equi; tres armos et latera aequis
distinguunt spatiis. capiti tristissima forma, 210
et ceruix sine honore obscuro lumine sordet.
spumanti mandit sed qua ferus ore lupata,
et capite et longa ceruice insignior exit
stella nitens, armis laterique simillima magno.
nec totam ille tamen formam per singula reddit. 215
primo praestat equum, medio rupta ordine membra
destituunt uisus, rudis inde assurgit imago.
Gorgonis hic proles in Pierio Helicone,
uertice cum summo nondum decurreret unda,
Musaeos fontis dextri pedis ictibus hausit. 220
inde liquor genitus nomen tenet: Hippocrenen
fontes nomen habent; sed Pegasus aethere summo
uelocis agitat pennas et sidere gaudet.
  Inde subest Aries, qui longe maxima currens
orbe suo spatia ad finem non tardius Vrsa 225
peruenit et quanto breuiore Lycaonis Arctos
axem actu torquet, tanto pernicior ille
distantis cornu properat contingere metas.
clara nec est illi facies nec sidera possunt,
officiat si luna, sua uirtute nitere. 230
sed quaerendus erit zonae regione micantis
Andromedae; terit hic medii diuortia mundi,
ut Chelae, candens ut balteus Orionis.
  Est etiam propiore deum cognoscere signo,
Deltoton si quis (donum hoc spectabile Nili 235
diuitibus generatum undis) in sede notabit.
tres illi laterum ductus, aequata duorum
sunt spatia, unius breuius, sed clarior ignis.
hunc Aries iuxta. medium Deltoton habebit
inter Lanigeri tergum et Cepheida maestam. 240
  Hunc ultra gemini Pisces, quorum alter in Austrum
tendit, Threicium Borean petit alter et audit
stridentis auras, niueus quas procreat Haemus.
non illis liber cursus, sed uincula cauda
singula utrumque tenent uno coeuntia nodo. 245
nodum stella premit. Piscis, qui respicit auras
Threicias, astra Andromedae cernantur ad ulnam.
  Subter utrumque pedem deuotae uirginis ales
Perseos effigies, seruatae grata puellae.
moles ipsa uiri satis est testata parentem: 250
tantus ubique micat, tantum occupat ab Ioue caeli.
dextera sublatae similis prope Cassiepiam
sublimis fulget: pedibus properare uidetur
et uelle aligeris purum aethera findere plantis.
  Poplite sub laeuo, Tauri certissima signa, 255
Pleiades suberunt. breuis has locus occupat omnis,
nec faciles cerni, nisi quod coeuntia plura
sidera communem ostendunt ex omnibus ignem.
septem traduntur, numero sed carpitur una,
deficiente oculo distinguere corpora parua. 260
nomina sed cunctis seruauit fida uetustas:
Electra Alcyoneque Celaenoque Meropeque
Asteropeque et Taygete et Maia parente
caelifero genitae (si uere sustinet Atlas
regna Iouis superosque atque ipso pondere gaudet). 265
lumine non multis Plias certauerit astris,
praecipuo sed honore ostendit tempora bina,
cum primum agricolam uernus tepor admonet agri
et cum surgit hiemps portu fugienda peritis.
  Quin etiam Lyra Mercurio dilecta, deorum 270
multum accepta epulis, caelo nitet ante labore
deuictam effigiem 272a
torti subiecta Draconis 273b
tempora laeua premit 273a
cui planta erectaque dextra. 272b
  Contra spectat Auem, uel Phoebi quae fuit olim 275
Cycnus uel Ledae thalamis qui illapsus adulter
furta Iouis falsa uolucer sub imagine texit.
inter defectum sidus Cycnumque nitentem
Mercurialis habet sedem Lyra. multa uidebis
stellarum uacua in Cycno, multa ignea rursus 280
aut medii fulgoris erunt. penna utraque laeta,
dexterior iuxta regalem Cepheos ulnam,
at laeua fugit instantem sibi Pegason ala.
  Piscibus interlucet Equi latus; ad caput eius
dextra manus, latices qua fundit Aquarius, exit. 285
quo prior Aegoceros semper properare uidetur
Oceano mersus sopitas condere flammas.
tum breuis occasus ortusque intercipit hora,
cum Sol ambierit metas gelidi Capricorni.
nam neque perficiet cursus et uota breuis lux, 290
et cum terrores auget nox atra marinos,
multum clamatos frustra speculaberis ortus.
tunc rigor est; rapidus ponto tunc incubat Auster;
pigra ministeria, et nautis tremor alligat artus.
sed rationem anni temeraria pectora soluunt: 295
nulla dies oritur, quae iam uacua aequora cernat
puppibus, et semper tumidis ratis innatat undis.
in terra temptare undas iuuat; aspera sed cum
assultat lateri deprensae spuma carinae,
tunc alii curuos prospectant litore portus 300
inuentasque acie terras pro munere narrant;
ast alii procul a terra iactantur in alto: 303
interea exanimat pauidos instantis aquae mons. 302
munit eos breue lignum et fata instantia pellit, 304
nam tantum a leto, quantum rate fluctibus, absunt. 305
  Belligerum Titan etiam cum contigit Arcum
ducentemque ferum sinuato spicula neruo,
iam clausum ratione mare est, iam nauita portu
infestam noctem fugitat longasque tenebras.
signum erit exoriens nobis tum nocte suprema 310
Scorpios: ille micat supra freta caerula cauda;
insequitur grauis Arcus et in lucem magis exit.
tunc alte Cynosura redit, tunc totus in undas
mergitur Orion, umeris et uertice Cepheus.
  Est etiam, incertum quo cornu missa, Sagitta 315
quam seruat Iouis Ales. habet miracula nulla,
si caelum ascendit Iouis armiger. hic tamen ardens
unguibus innocuis Phrygium rapuit Ganymeden
et telo appositus custos quo Iuppiter arsit
in puero, luit excidio quem Troia furorem. 320
  Delphin inde breuis lucet iuxta Capricornum
paucis sideribus: tulit hic Atlantida nymphen
in thalamos, Neptune, tuos, miseratus amantem.
  Sidera quae mundi pars celsior aethere uoluit
quaeque uident Borean uentis assueta serenis 325
diximus, hinc alius decliuis ducitur ordo,
sentit et insanos obscuris flatibus Austros.
  Primus in obliquum rapitur sub pectore Tauri
Orion. non ulla magis uicina notabit
stella uirum, sparsae quam toto corpore flammae. 330
tale caput magnique umeri, sic balteus ardet,
sic uagina ensis, pernici sic pede lucet;
talis ei custos aderit Canis ore timendo:
ore uomit flammam, membris contemptior ignis.
Sirion hanc Grai proprio sub nomine dicunt. 335
cum tetigit Solis radios, accenditur aestas,
discernitque ortu longe sata: uiuida firmat,
at quibus astrictae frondes aut languida radix,
exanimat. nullo gaudet maiusue minusue
agricola et sidus primo speculatur ab ortu. 340
  Auritum Leporem sequitur Canis, et fugit ille:
sic utrumque oritur, sic occidit in freta sidus.
tu paruum Leporem rimare sub Orione.
  At qua cauda Canis languenti desinit astro,
fulgent Argoae stellis aplustria Puppis; 345
puppe etenim trahitur, non recto libera cursu,
ut cum decurrens inhibet iam nauita remos
auersamque ratem uotis damnatus ab ora
praeligat, optatam cupiens contingere terram.
sed quia pars uiolata fuit, coeuntia saxa 350
numine Iunonis tutus cum fugit Iason,
haec micat in caelo; lateri non amplior auctus
qua surgit malus; qua debet reddere proram,
intercepta perit nulla sub imagine forma;
puppis demisso tantum stat lucida clauo. 355
  At procul expositam sequitur Nereia Pristis
Andromedan. media est Solis uia, cum tamen illa
terretur monstro pelagi gaudetque sub axe
diuerso posita et Boreae uicina rigenti:
Auster Pristin agit. duo sidera praelegit unum, 360
namque Aries supra Pristin Piscesque feruntur.
Belua sed ponti non multum praeterit Amnem,
Amnem qui Phaethonta suas defleuit ad undas,
postquam patris equos non aequo pondere rexit,
uulnere reddentem flammas Iouis; hunc, noua silua, 365
planxere ignotis maestae Phaethontides ulnis.
  Eridanus medius liquidis interiacet astris:
huius pars undae laeuum ferit Orionis
lapsa pedem. procul amotis qui Piscibus unus
uincula conectit nodus cristam super ipsam 370
aequoreae Pristis radiat. sunt libera caelo
sidera non ullam specie reddentia formam,
sub Leporis latus, auersam post denique puppim,
inter et Eridani flexus clauumque Carinae
atque haec ipsa notes nullam praebere figuram. 375
sunt etiam toto sparsi sine nomine mundo
inter signa ignes, quibus etsi propria desit
forma, per appositi noscuntur lumina signi.
  Est etiam a Geminis diuersus Piscibus unus,
qui Borean fugitat, totus derectus in Austros, 380
uentre sub Aegoceri, Pristin conuersus ad imam.
infimus Hydrochoos sed qua uestigia figit,
sunt aliae stellae; qua caudam Belua flectit
quaque caput Piscis, media regione locatae
nullum nomen habent nec causa est nominis ulla: 385
sic tenuis cunctis iam paene euanuit ardor.
nec procul hinc dextra defundit Aquarius undas
atque imitata cadunt errantis signa liquoris.
e quibus una magis sub cauda flamma relucet
squamigerae Pristis, pedibus subit altera signi 390
fundentis latices. est et sine honore Corona
ante Sagittiferi paulum pernicia crura.
  Scorpios erecta torquet qua spicula cauda,
Turibulum uicinum Austris sacro igne uidebis,
Arcturum contra; sed quanto tardius ille 395
Oceanum occasu tangit, tanto magis artae
Turibulo metae; uix caelum suspicit et iam
praecipiti tractu uastis demittitur undis.
multa dedit natura homini rata signa salutis
uenturamque notis cladem depellere suasit. 400
inter certa licet numeres sub nocte cauenda
Turibulum; nam si sordebunt cetera caeli
nubibus obductis, illo splendente, timeto
ne pacem pelagi soluat uiolentior Auster.
tum mihi substricto spissentur cornua uelo 405
et rigidi emittant flatus per inane rudentes.
quodsi deprensae turbauit lintea puppis
incubuitque sinu laxo, uel mergitur undis
prona ratis sorbetque inimicum Nerea prora,
uel si respexit seruator Iuppiter, aegre 410
ultima persoluunt iactati uota salutis.
nec metus ante fugit quam pars effulserit orbis
quae Borean caelum spectantibus indicet ortum.
  Sunt etiam flammis commissa immania membra
Centauri, capite atque hirsuto pectore et aluo 415
subter candentis hominem reddentia Chelas;
inde per ingentis costas, per crura, per armos,
nascitur intacta Sonipes sub Virgine. dextra
seu praedam e siluis portat seu dona propinquae,
placatura deos, cultor Iouis admouet Arae. 420
hic erit ille pius Chiron, iustissimus omnis
inter nubigenas et magni doctor Achillis.
hic, umero medium scindens iter aetheris alti
si tenuem traxit nubem stellasque recondit,
toto clarus equo, uenientis nuntiat Euros. 425
  Nec procul hinc Hydros trahitur, cui cauda superne
Centaurum mulcet; tractu subit ille Leonem,
peruenit ad Cancrum capite et tria sidera tangit.
huic primos tortus Crater premit, ulterioris
uocali rostro Coruus forat. omnia lucent, 430
et Coruus pennis et paruo pondere Crater
et spatio triplicis formatus sideris Hydros.
  Sub Geminis Procyon fulgenti lumine surgit.
  Hic caelo ornatus trahitur noctemque diemque.
sors sua cuique data est, semel assignata tuentur 435
immoti loca nec longo mutantur in aeuo.
  Quinque aliae stellae diuersa lege feruntur
et proprio motu mundo contraria uoluunt
curricula exceduntque loco et uestigia mutant.
haud equidem possis alio contingere signo 440
quae diuis sedes. hinc atque hinc saepe uidentur
occasus ortusque. neque anfractus breuis illis,
annosasque uias tardus uix perficit orbis.
hoc opus arcanis an credam postmodo Musis,
tempus et ipse labor, patiantur fata, docebit. 445
  Signorum partes, quorum est praedicta figura,
annum expleturi praecidunt quattuor orbes.
interualla trium transuersus colligat unus.
nec par est illis spatium: duo namque feruntur
inter se aequales, est quorum maxima forma; 450
et totidem * * * praedictis ante minores.
hi semper distant, illos communia signa
committunt. qua se tangunt, pars aequa rotarum
diuiditur, binos ut si quis desecet arcus.
dissimilis quintus liquida sub nocte uidetur: 455
sidera cum reddunt sinceros eminus ignis,
lactis ei color et mediis uia lucet in umbris;
lacteus hic orbis nullo minor orbe rotatur.
  Celsior ad Borean qui uergit circulus, altos
et peragit tractus uicinis haud procul Vrsis, 460
per Geminos currit medios, uestigia tangit
Aurigae plantamque terit Perseida laeuam;
transuersae Andromedae latera utraque persecat actus
et totam ex umero dextram; summa ungula pulsu
acris Equi ferit orbis iter. tum candidus ora 465
Cycnus habet iuxta, cubito lucet super ipsum
nixa genu facies et primis ignibus Anguis.
effugit at Virgo; totus Leo, totus in ipso
Cancer. ab aduersis omnem secat ille Leonem
clunibus hirsutique iubam per pectoris exit. 470
Cancro fulgentes oculi, ceu regula currat
per medios, sic diuidui latera utraque tangunt.
hunc octo in partis si quis diuiserit orbem,
quinque super terras semper fulgere notabit,
abdi tres undis breuibusque latere sub umbris. 475
hoc Cancrum tetigit cum Titan orbe, timeto
aestatem rapidam et soluentis corpora morbos.
tunc habet aeterni cursus fastigia summa
erectoque polo propius non applicat umquam
candentis currus. aduerso nititur orbe 480
dum tangat metas; pronus deuoluitur inde.
Aegoceros metas hiemis glacialibus astris 483
aestatisque tenet flagranti sidere Cancer:
hic Boreae propior, contrarius excipit Austros. 482
hoc medium sidus findit deuexior orbis, 485
fundentis latices genua implicat, alligat illum
intorta Pristis cauda; uelocia crura
contingit Leporis, Canis aluum desecat imam.
desecat et sacrae speciosa aplustria Puppis
Centaurique umeros et Scorpion ultima cauda 490
spicula torquentem; magnus micat Arcus in illo.
inde Austro propior Sol est Aquilone relicto
et gelidas hiemes hebetato lumine portat.
huius tres caelo partes assurgere cernes,
quinque latent undis et longa in nocte feruntur. 495
  Hos inter medius nullo minor orbis agetur,
in quo cum Phoebus radiatos extulit ignis,
diuidit aequali spatio noctemque diemque.
bis redit haec facies, librat quae sidera mundi,
cum uer fecundum surgit, cum deficit aestas. 500
signa Aries Taurusque aequo tanguntur ab orbe
sed princeps Aries totus fulgebit in illo;
Tauri armum subit et flexi duo sidera cruris.
at medium Oriona secat spiramque priorem
Hydri, tum Cratera leuem Coruique forantis 505
ultima, deficiunt nigra qua sidera cauda.
illic et Chelas transuerso lumine quaeres
et celsi mediam partem Anguis et * * * 508a
* * * a medio Ophiuchum
nec procul inde Aquilam; toto capite incubat ardens 509
Pegasus et longae spatio ceruicis inhaeret. 510
hos orbis, quorum tractus et signa notamus,
rectus per medios percurrens traicit axis.
tres interuallis paribus sine fine rotantur
nec mutare uias possunt nec iungere sulcos.
quartus in obliquum tres unus colligat orbis, 515
partibus extremis diuersos implicat; unum
inter utrumque secat medium desectus ab illo.
non si Palladia doctus formaret ab arte,
distantis orbis melius religasset ab uno.
sed tribus idem ortus omni nascuntur ab aeuo 520
atque eadem occasus remanent certissima signa.
  Quartus ab Oceano tantum uestigia mutat,
obliquo currens spatio, quantum Capricornus
aestifero distat Cancro; quam latus ad auras
aetherias surgit, tam sacris mergitur undis. 525
[nec tamen humanos uisus fugit ultimus orbis.] 530
haec uia Solis erit bis senis lucida signis.
nobilis hic Aries aurato uellere, quondam
qui tulit in Tauros Phrixum, qui prodidit Hellen,
quem propter fabricata ratis, quem perfida Colchis
sopito uigile incesto donauit amori. 535
corniger hic Taurus, cuius decepta figura
Europe, thalamis et uirginitate relicta,
per freta sublimis tergo mendacia sensit,
litore Cretaeo partus enixa marito.
sunt Gemini, quos nulla dies sub Tartara misit, 540
sed caelo, semper nautis laetissima signa,
Ledaeos statuit iuuenis pater ipse deorum.
te quoque, fecundam meteret cum comminus Hydram
Alcides, ausum morsu contingere uelle,
sidere donauit, Cancer, Saturnia Iuno, 545
nunquam oblita sui, nunquam secura nouerca.
hinc Nemeaeus erit iuxta Leo, tum pia Virgo;
Scorpios hinc duplex quam cetera possidet orbe
sidera, per Chelas geminato lumine fulgens,
quem mihi diua canet dicto prius Orione. 550
inde Sagittifero lentus curuabitur Arcus,
qui solitus Musas uenerari supplice plausu
acceptus caelo Phoebeis ardet in armis.
cochlidis inuentor, cuius Titania flatu
proelia commisit diuorum laetior aetas, 555
bellantem comitata Iouem, pietatis honorem
ut fuerat, geminus forma, sic sidere, cepit.
hic, Auguste, tuum genitali corpore numen
attonitas inter gentis patriamque pauentem
in caelum tulit et maternis reddidit astris. 560
proximus infestas, olim quas fugerat, undas
Deucalion paruam defundens indicat urnam.
annua concludunt Syriae duo numina Pisces
tempora. tunc iterum praedictus nascitur ordo.
[Lanigeri et Tauri, Geminorum, postea Cancri, 565
tunc Leo, tunc Virgo, tunc Scorpios, Arcitenensque
et gelidus Capricornus et imbrifer et duo Pisces.]
in sex signiferum si quis diuiserit orbem 526
aequales partes, succumbet regula binis
inferior signis, spatii tantumque tenebit
lunatus lateris quantum a tellure recedit.
huius quantum altas demergitur orbis in undas 568
Oceani, tantum liquidum super aera lucet.
nullaque nox bis terna minus caelo trahit astra, 570
nullaque maior erit, quam quanto tempore in auras
orbis perfecti diuisus tollitur arcus.
  Saepe uelis quantum superet cognoscere noctis
et spe uenturae solari pectora lucis.
prima tibi nota Solis erit, quo sidere currat; 575
semper enim signo Phoebus radiabit in uno.
cetera tum propriis ardentia suspice flammis,
quod cadat aut surgat summoue feratur in orbe,
quantoue exiliant spatio, cum caerula linquunt;
namque aliis pernix saltus, maiore trahuntur 580
mole alia, Oceanum tardo linquentia passu.
quodsi nube caua Solis uia forte latebit,
occulet aut signum conscendens uertice caelum
altus Athos uel Cyllene uel candidus Haemus
Gargaron aut Ides superisue habitatus Olympus, 585
tum dextra laeuaque simul redeuntia signis
sidera si noris, nunquam te tempora noctis
effugient, nunquam ueniens Tithonidos ortus.
  Cum primum Cancrum Tethys emittit in auras,
excipit Oceanus Minoae serta Coronae, 590
occidit et dorso Piscis, caudaque priore.
mergitur in totos umeros Ophiuchus, at Anguis
ultima cauda micat; tortus habet unda timendos.
nec multo Arctophylax his longius hic iacet astris,
lumine qui primo cum Scorpios occidit undis 595
occulitur pedibus; durat tamen arduus ore
dum rigidum Aegoceri signum freta lucida terret.
siderea uix tum satiatus luce Bootes
in terras abit et noctis plus parte * * * 599a
* * * relinquit.
at contra, nullo defectus lumine, totus 600
Orion umeris splendebit magnaque diui
uagina et claro caelatus balteus igni,
cornua et Eridanus liquido feret utraque caelo.
  At cum prima iuba radiarit flamma Leonis,
quicquid parte micat, Cancro nascente, sub undas 605
omne abit atque feri uenientis defugit ora.
tota Iouis mersa est pennis stellantibus Ales,
quique genu posito defessus conditur undis
crure tenus; redit in caelum uasti caput Hydri
et pernix Lepus et Procyon et Sirius ipse 610
totiusque Canis rapidi uestigia prima.
  Accipe quae uitent exortae Virginis ora:
Delphinus notis iam tum defluxerit undis
et Lyra dulce sonans et flammis cincta Sagitta
et niueus Cycnus properarit tangere fluctus; 615
utraque penna uolans caudam uix lucet ad ipsam;
nigrescitque Padus, terrae qui proximus amnis;
tum caput abscondet Sonipes, tum tota latebit
ceruix; at contra sublimior Hydra feretur
Creterra tenus et surgent aplustria Puppis 620
Argoae totusque Canis; pede cum pia Virgo
nascitur, illa ratis media plus arbore lucet.
  Surgentes etiam Chelas sua signa notabunt:
exilit Oceano tum toto crine Bootes,
quem claro ueniens Arcturus nuntiat ore, 625
celsaque Puppis habet, cauda minus attamen Hydra.
nixa genu species flexo redit ardua crure.
partibus haud aliis noctem eluctata supremam,
summa genus subuersa tenet qua se Lyra uoluit. 274
bis solet illa una caelo se ostendere nocte, 629
nam si Phoebeos currus, dum longa uenit nox, 630
occasu sequitur, rursus fugit Oceanum ortu.
crure simul Chelae fulgent; cum Scorpios exit
tergo obstipa suo caelo profertur imago. 635
at Philyra cum natus auitis surgit ab undis 634
iam totis radiat membris miserabile sidus. 633
imperfecta redit caelo tum torta Corona 636
et Chiron pius ad caudam cognoscitur imam;
Pegasus abscondit toto cum corpore pennas
nec lucet cauda praemersus pectore Cycnus.
abdit et Andromeda uultus et maxima Pristis 640
occasu insequitur uementi uirginis ora:
crista super caelo fulget. caput abditur ipse
regalis Cepheus alias intactus ab undis.
  Non prius exoriens quam clarus fluxerit Amnis,
Scorpios Oriona fugat; pauet ille sequentem. 645
sis uati placata, precor, Latonia Virgo;
haec ego non primus, ueteres cecinere poetae,
uirginis intactas quondam contingere uestes
ausum hominem diuae sacrum temerasse pudorem.
deuotus poenae tunc impius ille futurae 650
nudabatque feris augustas stipite siluas
pacatamque Chion dono dabat Oenopioni.
haud patiens sedenim Phoebi germana repente
numinis ultorem media tellure reuulsa
scorpion ingenti maiorem contulit hostem. 655
parcite, mortales, nunquam leuis ira deorum.
horret uulnus adhuc et spicula tincta ueneno
flebilis Orion et tamquam parte relicta
poenae tela fugit; tamen altis mergitur undis,
Scorpios ardenti cum pectore contigit ortus. 660
nil super Andromedae, nil Pristis luce fruetur;
in caput atque umeros rapit orbis Cassiepiam
declinemque trahunt aeterni pondera mundi
corruptaque cadit forma, certauerat olim
qua senis aequorei natis, cum litore Canchli 665
Doridos et Panopes spectasset stulta choreas.
illa abit Oceano; totius serta Coronae
in caelum redeunt, totum se liberat Hydros.
cruribus expectat Chiron obscurior Arcum,
corpore iam toto, iam toto uertice clarus. 670
tum fera, quam dextra portat Centaurus, in auras
exilit et claris aperitur flexibus Anguis
innixusque genu laeua minus aequora linquit.
  At cum prima subit facies remeabilis Arcus,
iam sicca Oceano Chiron pernicia crura 675
extulit et celsis Ophiuchus fulget in astris.
nil trahit obscurum Serpens et trunca recepta
desinit esse manu membris deformis imago.
iam Lyra cum superis et Cycni dextera penna;
radit tellurem rediens tum sidere Cepheus; 680
tum Canis abscondit totius corporis ignis
et latet Orion et semper tutus in undis
est Lepus Argoaeque ratis, qua flexile signum
in puppim formatur, adhuc aplustria lucent.
mergitur et Perseus et Caprae nobile lumen. 685
  Aurigam totum abscondit ueniens Capricornus
atque omnem ornatum uenerandae numine Puppis.
tum Procyon obscurus abit; redit armiger uncis
unguibus, ante omnis gratus tibi, Iuppiter, Ales.
omnibus et stellis Cycnus redit et leue Telum 690
et paruus Delphinus et apta Altaria sacris;
et minus exsurgit Minoa nota Corona.
  Hydrochoos caelum scandens simul euocat ore
et ceruice tenus fidentem Pegason alis.
auersum Chirona trahit nox atra sub undas, 695
Oceanus caudam tinguit, nondum capit ora,
non uastos umeros, non pectora tristia saetis.
Hydram plus mediam condit, pars tertia lucet.
  Hanc Pisces abdunt orti totumque biformem.
cum geminos Pisces Aquilonis prouocat aura, 700
ille etiam surgit, qui tristes respicit Austros;
Piscibus ille simul surgit, et liberat ortus
cum pernix Aries in caelum cornua tollit.
Pisces educunt Cepheida; laetior illa
Nereidas pontumque fugit caeloque refertur. 705
  Ortus Lanigeri properabunt condere sacrum
Turibulum; patrio fulgebit in aethere Perseus
* * * 707a
  Persea cum pennae reddunt, iam Plias ab undis 708
effugit et dextro Tauri cognoscitur armo.
fixus et in cornu trahitur sine curribus ullis 710
Myrtilos. haud totum cernes; non integer ipse
in caelum rediit; pars dextera mergitur undis;
uertice lucebit, teneros manus efferet Haedos
laeua, Iouis nutrix umero radiabit in ipso;
proxima telluri nascetur planta sinistra: 715
cetera cum Geminis perfecto sidere surgent.
Tauro Pistricis pariter cristaeque refulgent
caudaque; uicinum terris iam cerne Booten.
  At cum se genibus demisit pars Ophiuchi,
signum erit Oceano Geminos remeare relicto. 720
totaque iam Pristis lucebunt squamea terga;
Eridani et primos deprendat nauita fontes,
caelum conspiciens, dum claro se mouet ortu
Orion; habet ille notas quae tempora noctis
significent, uentosue truces fidamue quietem. 725