LIBER QVINTVS
|
|
Sic alterna duces bellorum uolnera passos
|
5.1
|
in Macetum terras miscens aduersa secundis
|
|
seruauit fortuna pares. iam sparserat Haemo
|
|
bruma niues gelidoque cadens Atlantis Olympo,
|
|
instabatque dies qui dat noua nomina fastis
|
5
|
quique colit primus ducentem tempora Ianum.
|
|
dum tamen emeriti remanet pars ultima iuris
|
|
consul uterque uagos belli per munia patres
|
|
elicit Epirum. peregrina ac sordida sedes
|
|
Romanos cepit proceres, secretaque rerum
|
10
|
hospes in externis audiuit curia tectis.
|
|
nam quis castra uocet tot strictas iure securis,
|
|
tot fasces? docuit populos uenerabilis ordo
|
|
non Magni partes sed Magnum in partibus esse.
|
|
ut primum maestum tenuere silentia coetum,
|
15
|
Lentulus e celsa sublimis sede profatur.
|
|
'indole si dignum Latia, si sanguine prisco
|
|
robur inest animis, non qua tellure coacti
|
|
quamque procul tectis captae sedeamus ab urbis
|
|
cernite, sed uestrae faciem cognoscite turbae,
|
20
|
cunctaque iussuri primum hoc decernite, patres,
|
|
quod regnis populisque liquet, nos esse senatum.
|
|
nam uel Hyperboreae plaustrum glaciale sub Vrsae
|
|
uel plaga qua torrens claususque uaporibus axis
|
|
nec patitur noctes nec iniquos crescere soles,
|
25
|
si fortuna ferat, rerum nos summa sequetur
|
|
imperiumque comes. Tarpeia sede perusta
|
|
Gallorum facibus Veiosque habitante Camillo
|
|
illic Roma fuit. non umquam perdidit ordo
|
|
mutato sua iura solo. maerentia tecta
|
30
|
Caesar habet uacuasque domos legesque silentis
|
|
clausaque iustitio tristi fora; curia solos
|
|
illa uidet patres plena quos urbe fugauit:
|
|
ordine de tanto quisquis non exulat hic est.
|
|
ignaros scelerum longaque in pace quietos
|
35
|
bellorum primus sparsit furor: omnia rursus
|
|
membra loco redeunt. en, totis uiribus orbis
|
|
Hesperiam pensant superi: iacet hostis in undis
|
|
obrutus Illyricis, Libyae squalentibus aruis
|
|
Curio Caesarei cecidit pars magna senatus.
|
40
|
tollite signa, duces, fatorum inpellite cursum,
|
|
spem uestram praestate deis, fortunaque tantos
|
|
det uobis animos quantos fugientibus hostem
|
|
causa dabat. nostrum exhausto ius clauditur anno:
|
|
uos, quorum finem non est sensura potestas,
|
45
|
consulite in medium, patres, Magnumque iubete
|
|
esse ducem.' laeto nomen clamore senatus
|
|
excipit et Magno fatum patriaeque suumque
|
|
inposuit. tunc in reges populosque merentis
|
|
sparsus honor, pelagique potens Phoebeia donis
|
50
|
exornata Rhodos gelidique inculta iuuentus
|
|
Taygeti, fama ueteres laudantur Athenae,
|
|
Massiliaeque suae donatur libera Phocis;
|
|
tum Sadalam fortemque Cotyn fidumque per arma
|
|
Deiotarum et gelidae dominum Rhascypolin orae
|
55
|
conlaudant, Libyamque iubent auctore senatu
|
|
sceptrifero parere Iubae. pro tristia fata!
|
|
et tibi, non fidae gentis dignissime regno,
|
|
fortunae, Ptolemaee, pudor crimenque deorum,
|
|
cingere Pellaeo pressos diademate crinis
|
60
|
permissum. saeuum in populos puer accipis ensem,
|
|
atque utinam in populos! donata est regia Lagi,
|
|
accessit Magni iugulus, regnumque sorori
|
|
ereptum est soceroque nefas. iam turba soluto
|
|
arma petit coetu; quae cum populique ducesque
|
65
|
casibus incertis et caeca sorte pararent,
|
|
solus in ancipites metuit descendere Martis
|
|
Appius euentus, finemque expromere rerum
|
|
sollicitat superos multosque obducta per annos
|
|
Delphica fatidici reserat penetralia Phoebi.
|
70
|
Hesperio tantum quantum summotus Eoo
|
|
cardine Parnasos gemino petit aethera colle,
|
|
mons Phoebo Bromioque sacer, cui numine mixto
|
|
Delphica Thebanae referunt trieterica Bacchae.
|
|
hoc solum fluctu terras mergente cacumen
|
75
|
eminuit pontoque fuit discrimen et astris.
|
|
tu quoque uix summam, seductus ab aequore, rupem
|
|
extuleras, unoque iugo, Parnase, latebas.
|
|
ultor ibi expulsae, premeret cum uiscera partus,
|
|
matris adhuc rudibus Paean Pythona sagittis
|
80
|
explicuit, cum regna Themis tripodasque teneret.
|
|
ut uidit Paean uastos telluris hiatus
|
|
diuinam spirare fidem uentosque loquaces
|
|
exhalare solum, sacris se condidit antris,
|
|
incubuitque adyto uates ibi factus Apollo.
|
85
|
quis latet hic superum? quod numen ab aethere pressum
|
|
dignatur caecas inclusum habitare cauernas?
|
|
quis terram caeli patitur deus, omnia cursus
|
|
aeterni secreta tenens mundoque futuri
|
|
conscius, ac populis sese proferre paratus
|
90
|
contactumque ferens hominis, magnusque potensque,
|
|
siue canit fatum seu, quod iubet ille canendo,
|
|
fit fatum? forsan, terris inserta regendis
|
|
aere libratum uacuo quae sustinet orbem,
|
|
totius pars magna Iouis Cirrhaea per antra
|
95
|
exit et aetherio trahitur conexa Tonanti.
|
|
hoc ubi uirgineo conceptum est pectore numen,
|
|
humanam feriens animam sonat oraque uatis
|
|
soluit, ceu Siculus flammis urguentibus Aetnam
|
|
undat apex, Campana fremens ceu saxa uaporat
|
100
|
conditus Inarimes aeterna mole Typhoeus.
|
|
hoc tamen expositum cunctis nullique negatum
|
|
numen ab humani solum se labe furoris
|
|
uindicat. haud illic tacito mala uota susurro
|
|
concipiunt, nam fixa canens mutandaque nulli
|
105
|
mortales optare uetat; iustisque benignus
|
|
saepe dedit sedem totas mutantibus urbes,
|
|
ut Tyriis, dedit ille minas inpellere belli,
|
|
ut Salaminiacum meminit mare; sustulit iras
|
|
telluris sterilis monstrato fine, resoluit
|
110
|
aera tabificum. non ullo saecula dono
|
|
nostra carent maiore deum, quam Delphica sedes
|
|
quod siluit, postquam reges timuere futura
|
|
et superos uetuere loqui. nec uoce negata
|
|
Cirrhaeae maerent uates, templique fruuntur
|
115
|
iustitio. nam, siqua deus sub pectora uenit,
|
|
numinis aut poena est mors inmatura recepti
|
|
aut pretium; quippe stimulo fluctuque furoris
|
|
conpages humana labat, pulsusque deorum
|
|
concutiunt fragiles animas. sic tempore longo
|
120
|
inmotos tripodas uastaeque silentia rupis
|
|
Appius Hesperii scrutator ad ultima fati
|
|
sollicitat. iussus sedes laxare uerendas
|
|
antistes pauidamque deis inmittere uatem
|
|
Castalios circum latices nemorumque recessus
|
125
|
Phemonoen errore uagam curisque uacantem
|
|
corripuit cogitque fores inrumpere templi.
|
|
limine terrifico metuens consistere Phoebas
|
|
absterrere ducem noscendi ardore futura
|
|
cassa fraude parat. 'quid spes' ait 'inproba ueri
|
130
|
te, Romane, trahit? muto Parnasos hiatu
|
|
conticuit pressitque deum, seu spiritus istas
|
|
destituit fauces mundique in deuia uersum
|
|
duxit iter, seu, barbarica cum lampade Python
|
|
arsit, in inmensas cineres abiere cauernas
|
135
|
et Phoebi tenuere uiam, seu sponte deorum
|
|
Cirrha silet farique sat est arcana futuri
|
|
carmina longaeuae uobis conmissa Sibyllae,
|
|
seu Paean solitus templis arcere nocentis,
|
|
ora quibus soluat, nostro non inuenit aeuo.'
|
140
|
uirginei patuere doli, fecitque negatis
|
|
numinibus metus ipse fidem. tum torta priores
|
|
stringit uitta comas, crinesque in terga solutos
|
|
candida Phocaica conplectitur infula lauro.
|
|
haerentem dubiamque premens in templa sacerdos
|
145
|
inpulit. illa pauens adyti penetrale remoti
|
|
fatidicum prima templorum in parte resistit
|
|
atque deum simulans sub pectore ficta quieto
|
|
uerba refert, nullo confusae murmure uocis
|
|
instinctam sacro mentem testata furore,
|
150
|
haud aeque laesura ducem cui falsa canebat
|
|
quam tripodas Phoebique fidem. non rupta trementi
|
|
uerba sono nec uox antri conplere capacis
|
|
sufficiens spatium nulloque horrore comarum
|
|
excussae laurus inmotaque limina templi
|
155
|
securumque nemus ueritam se credere Phoebo
|
|
prodiderant. sensit tripodas cessare furensque
|
|
Appius 'et nobis meritas dabis, impia, poenas
|
|
et superis, quos fingis,' ait 'nisi mergeris antris
|
|
deque orbis trepidi tanto consulta tumultu
|
160
|
desinis ipsa loqui'. tandem conterrita uirgo
|
|
confugit ad tripodas uastisque adducta cauernis
|
|
haesit et insueto concepit pectore numen,
|
|
quod non exhaustae per tot iam saecula rupis
|
|
spiritus ingessit uati; tandemque potitus
|
165
|
pectore Cirrhaeo non umquam plenior artus
|
|
Phoebados inrupit Paean mentemque priorem
|
|
expulit atque hominem toto sibi cedere iussit
|
|
pectore. bacchatur demens aliena per antrum
|
|
colla ferens, uittasque dei Phoebeaque serta
|
170
|
erectis discussa comis per inania templi
|
|
ancipiti ceruice rotat spargitque uaganti
|
|
obstantis tripodas magnoque exaestuat igne
|
|
iratum te, Phoebe, ferens. nec uerbere solo
|
|
uteris et stimulis flammasque in uiscera mergis:
|
175
|
accipit et frenos, nec tantum prodere uati
|
|
quantum scire licet. uenit aetas omnis in unam
|
|
congeriem, miserumque premunt tot saecula pectus,
|
|
tanta patet rerum series, atque omne futurum
|
|
nititur in lucem, uocemque petentia fata
|
180
|
luctantur; non prima dies, non ultima mundi,
|
|
non modus Oceani, numerus non derat harenae.
|
|
qualis in Euboico uates Cumana recessu
|
|
indignata suum multis seruire furorem
|
|
gentibus ex tanta fatorum strage superba
|
185
|
excerpsit Romana manu, sic plena laborat
|
|
Phemonoe Phoebo, dum te, consultor operti
|
|
Castalia tellure dei, uix inuenit, Appi,
|
|
inter fata diu quaerens tam magna latentem.
|
|
spumea tum primum rabies uaesana per ora
|
190
|
effluit et gemitus et anhelo clara meatu
|
|
murmura, tum maestus uastis ululatus in antris
|
|
extremaeque sonant domita iam uirgine uoces:
|
|
'effugis ingentes, tanti discriminis expers,
|
|
bellorum, Romane, minas, solusque quietem
|
195
|
Euboici uasta lateris conualle tenebis'.
|
|
cetera suppressit faucesque obstruxit Apollo.
|
|
custodes tripodes fatorum arcanaque mundi
|
|
tuque, potens ueri Paean nullumque futuri
|
|
a superis celate diem, suprema ruentis
|
200
|
imperii caesosque duces et funera regum
|
|
et tot in Hesperio conlapsas sanguine gentis
|
|
cur aperire times? an nondum numina tantum
|
|
decreuere nefas et adhuc dubitantibus astris
|
|
Pompei damnare caput tot fata tenentur?
|
205
|
uindicis an gladii facinus poenasque furorum
|
|
regnaque ad ultores iterum redeuntia Brutos,
|
|
ut peragat fortuna, taces? tum pectore uatis
|
|
inpactae cessere fores, expulsaque templis
|
|
prosiluit; perstat rabies, nec cuncta locutae
|
210
|
quem non emisit, superest deus. illa feroces
|
|
torquet adhuc oculos totoque uagantia caelo
|
|
lumina, nunc uoltu pauido, nunc torua minaci;
|
|
stat numquam facies; rubor igneus inficit ora
|
|
liuentisque genas; nec, qui solet esse timenti,
|
215
|
terribilis sed pallor inest; nec fessa quiescunt
|
|
corda, sed, ut tumidus Boreae post flamina pontus
|
|
rauca gemit, sic muta leuant suspiria uatem.
|
|
dumque a luce sacra, qua uidit fata, refertur
|
|
ad uolgare iubar mediae uenere tenebrae.
|
220
|
inmisit Stygiam Paean in uiscera Lethen,
|
|
quae raperet secreta deum. tum pectore uerum
|
|
fugit et ad Phoebi tripodas rediere futura,
|
|
uixque refecta cadit. nec te uicinia leti
|
|
territat ambiguis frustratum sortibus, Appi;
|
225
|
iure sed incerto mundi subsidere regnum
|
|
Chalcidos Euboicae uana spe rapte parabas.
|
|
heu demens, nullum belli sentire fragorem,
|
|
tot mundi caruisse malis, praestare deorum
|
|
excepta quis Morte potest? secreta tenebis
|
230
|
litoris Euboici memorando condite busto,
|
|
qua maris angustat fauces saxosa Carystos
|
|
et, tumidis infesta colit quae numina, Rhamnus,
|
|
artatus rapido feruet qua gurgite pontus
|
|
Euripusque trahit, cursum mutantibus undis,
|
235
|
Chalcidicas puppes ad iniquam classibus Aulin.
|
|
interea domitis Caesar remeabat Hiberis
|
|
uictrices aquilas alium laturus in orbem,
|
|
cum prope fatorum tantos per prospera cursus
|
|
auertere dei. nullo nam Marte subactus
|
240
|
intra castrorum timuit tentoria ductor
|
|
perdere successus scelerum, cum paene fideles
|
|
per tot bella manus satiatae sanguine tandem
|
|
destituere ducem, seu maesto classica paulum
|
|
intermissa sono claususque et frigidus ensis
|
245
|
expulerat belli furias, seu, praemia miles
|
|
dum maiora petit, damnat causamque ducemque
|
|
et scelere inbutos etiamnunc uenditat enses.
|
|
haud magis expertus discrimine Caesar in ullo est
|
|
quam non e stabili tremulo sed culmine cuncta
|
250
|
despiceret staretque super titubantia fultus.
|
|
tot raptis truncus manibus gladioque relictus
|
|
paene suo, qui tot gentis in bella trahebat,
|
|
scit non esse ducis strictos sed militis enses.
|
|
non pauidum iam murmur erat nec pectore tecto
|
255
|
ira latens; nam quae dubias constringere mentes
|
|
causa solet, dum quisque pauet, quibus ipse timori est,
|
|
seque putat solum regnorum iniusta grauari,
|
|
haud retinet. quippe ipsa metus exsoluerat audax
|
|
turba suos: quidquid multis peccatur inultum est.
|
260
|
effudere minas. 'liceat discedere, Caesar,
|
|
a rabie scelerum. quaeris terraque marique
|
|
his ferrum iugulis animasque effundere uiles
|
|
quolibet hoste paras; partem tibi Gallia nostri
|
|
eripuit, partem duris Hispania bellis,
|
265
|
pars iacet Hesperia, totoque exercitus orbe
|
|
te uincente perit. terris fudisse cruorem
|
|
quid iuuat Arctois Rhodano Rhenoque subactis?
|
|
tot mihi pro bellis bellum ciuile dedisti.
|
|
cepimus expulso patriae cum tecta senatu,
|
270
|
quos hominum uel quos licuit spoliare deorum?
|
|
imus in omne nefas manibus ferroque nocentes,
|
|
paupertate pii. finis quis quaeritur armis?
|
|
quid satis est, si Roma parum est? iam respice canos
|
|
inualidasque manus et inanis cerne lacertos.
|
275
|
usus abit uitae, bellis consumpsimus aeuum:
|
|
ad mortem dimitte senes. en inproba uota:
|
|
non duro liceat morientia caespite membra
|
|
ponere, non anima galeam fugiente ferire
|
|
atque oculos morti clausuram quaerere dextram,
|
280
|
coniugis inlabi lacrimis, unique paratum
|
|
scire rogum; liceat morbis finire senectam;
|
|
sit praeter gladios aliquod sub Caesare fatum.
|
|
quid uelut ignaros ad quae portenta paremur
|
|
spe trahis? usque adeo soli ciuilibus armis
|
285
|
nescimus cuius sceleris sit maxima merces?
|
|
nil actum est bellis, si nondum conperit istas
|
|
omnia posse manus. nec fas nec uincula iuris
|
|
hoc audere uetant: Rheni mihi Caesar in undis
|
|
dux erat, hic socius; facinus quos inquinat aequat.
|
290
|
adde quod ingrato meritorum iudice uirtus
|
|
nostra perit: quidquid gerimus fortuna uocatur.
|
|
nos fatum sciat esse suum. licet omne deorum
|
|
obsequium speres, irato milite, Caesar,
|
|
pax erit.' haec fatus totis discurrere castris
|
295
|
coeperat infestoque ducem deposcere uoltu.
|
|
sic eat, o superi: quando pietasque fidesque
|
|
destituunt moresque malos sperare relictum est,
|
|
finem ciuili faciat discordia bello.
|
|
quem non ille ducem potuit terrere tumultus?
|
300
|
fata sed in praeceps solitus demittere Caesar
|
|
fortunamque suam per summa pericula gaudens
|
|
exercere uenit; nec dum desaeuiat ira
|
|
expectat: medios properat temptare furores.
|
|
non illis urbes spoliandaque templa negasset
|
305
|
Tarpeiamque Iouis sedem matresque senatus
|
|
passurasque infanda nurus. uult omnia certe
|
|
a se saeua peti, uult praemia Martis amari;
|
|
militis indomiti tantum mens sana timetur.
|
|
non pudet, heu, Caesar, soli tibi bella placere
|
310
|
iam manibus damnata tuis? hos ante pigebit
|
|
sanguinis? his ferri graue ius erit, ipse per omne
|
|
fasque nefasque rues? lassare et disce sine armis
|
|
posse pati; liceat scelerum tibi ponere finem.
|
|
saeue, quid insequeris? quid iam nolentibus instas?
|
315
|
bellum te ciuile fugit. stetit aggere fulti
|
|
caespitis intrepidus uoltu meruitque timeri
|
|
non metuens, atque haec ira dictante profatur:
|
|
'qui modo in absentem uoltu dextraque furebas,
|
|
miles, habes nudum promptumque ad uolnera pectus.
|
320
|
hic fuge, si belli finis placet, ense relicto.
|
|
detegit inbelles animas nil fortiter ausa
|
|
seditio tantumque fugam meditata iuuentus
|
|
ac ducis inuicti rebus lassata secundis.
|
|
uadite meque meis ad bella relinquite fatis.
|
325
|
inuenient haec arma manus, uobisque repulsis
|
|
tot reddet Fortuna uiros quot tela uacabunt.
|
|
anne fugam Magni tanta cum classe secuntur
|
|
Hesperiae gentes, nobis uictoria turbam
|
|
non dabit, inpulsi tantum quae praemia belli
|
330
|
auferat et uestri rapta mercede laboris
|
|
lauriferos nullo comitetur uolnere currus?
|
|
uos despecta senes exhaustaque sanguine turba
|
|
cernetis nostros iam plebs Romana triumphos.
|
|
Caesaris an cursus uestrae sentire putatis
|
335
|
damnum posse fugae? ueluti, si cuncta minentur
|
|
flumina quos miscent pelago subducere fontes,
|
|
non magis ablatis umquam descenderit aequor,
|
|
quam nunc crescit, aquis. an uos momenta putatis
|
|
ulla dedisse mihi? numquam sic cura deorum
|
340
|
se premet, ut uestrae morti uestraeque saluti
|
|
fata uacent: procerum motus haec cuncta secuntur;
|
|
humanum paucis uiuit genus. orbis Hiberi
|
|
horror et Arctoi nostro sub nomine miles
|
|
Pompeio certe fugeres duce. fortis in armis
|
345
|
Caesareis Labienus erat: nunc transfuga uilis
|
|
cum duce praelato terras atque aequora lustrat.
|
|
nec melior mihi uestra fides, si bella nec hoste
|
|
nec duce me geritis. quisquis mea signa relinquens
|
|
non Pompeianis tradit sua partibus arma,
|
350
|
hic numquam uult esse meus. sunt ista profecto
|
|
curae castra deis, qui me committere tantis
|
|
non nisi mutato uoluerunt milite bellis.
|
|
heu, quantum Fortuna umeris iam pondere fessis
|
|
amolitur onus! sperantis omnia dextras
|
355
|
exarmare datur, quibus hic non sufficit orbis:
|
|
iam certe mihi bella geram. discedite castris,
|
|
tradite nostra uiris ignaui signa Quirites.
|
|
at paucos, quibus haec rabies auctoribus arsit,
|
|
non Caesar sed poena tenet. procumbite terra
|
360
|
infidumque caput feriendaque tendite colla.
|
|
et tu, quo solo stabunt iam robore castra,
|
|
tiro rudis, specta poenas et disce ferire,
|
|
disce mori.' tremuit saeua sub uoce minantis
|
|
uolgus iners, unumque caput tam magna iuuentus
|
365
|
priuatum factura timet, uelut ensibus ipsis
|
|
imperet inuito moturus milite ferrum.
|
|
ipse pauet ne tela sibi dextraeque negentur
|
|
ad scelus hoc Caesar: uicit patientia saeui
|
|
spem ducis, et iugulos, non tantum praestitit ensis.
|
370
|
nil magis adsuetas sceleri quam perdere mentis
|
|
atque perire tenet. tam diri foederis ictu
|
|
parta quies, poenaque redit placata iuuentus.
|
|
Brundisium decumis iubet hanc attingere castris
|
|
et cunctas reuocare rates quas auius Hydrus
|
375
|
antiquosque Taras secretaque litora Leucae,
|
|
quas recipit Salpina palus et subdita Sipus
|
|
montibus, Ausoniam qua torquens frugifer oram
|
|
Delmatico Boreae Calabroque obnoxius Austro
|
|
Apulus Hadriacas exit Garganus in undas.
|
380
|
ipse petit trepidam tutus sine milite Romam
|
|
iam doctam seruire togae, populoque precanti
|
|
scilicet indulgens summo dictator honori
|
|
contigit et laetos fecit se consule fastos.
|
|
namque omnis uoces, per quas iam tempore tanto
|
385
|
mentimur dominis, haec primum repperit aetas
|
|
qua, sibi ne ferri ius ullum, Caesar, abesset,
|
|
Ausonias uoluit gladiis miscere secures
|
|
addidit et fasces aquilis et nomen inane
|
|
imperii rapiens signauit tempora digna
|
390
|
maesta nota; nam quo melius Pharsalicus annus
|
|
consule notus erit? fingit sollemnia Campus
|
|
et non admissae dirimit suffragia plebis
|
|
decantatque tribus et uana uersat in urna.
|
|
nec caelum seruare licet: tonat augure surdo,
|
395
|
et laetae iurantur aues bubone sinistro.
|
|
inde perit primum quondam ueneranda potestas
|
|
iuris inops; tantum careat ne nomine tempus
|
|
menstruus in fastos distinguit saecula consul.
|
|
nec non Iliacae numen quod praesidet Albae,
|
400
|
haud meritum Latio sollemnia sacra subacto,
|
|
uidit flammifera confectas nocte Latinas.
|
|
inde rapit cursus et, quae piger Apulus arua
|
|
deseruit rastris et inerti tradidit herbae,
|
|
ocior et caeli flammis et tigride feta
|
405
|
transcurrit, curuique tenens Minoia tecta
|
|
Brundisii clausas uentis brumalibus undas
|
|
inuenit et pauidas hiberno sidere classes.
|
|
turpe duci uisum rapiendi tempora belli
|
|
in segnes exisse moras, portuque teneri
|
410
|
dum pateat tutum uel non felicibus aequor.
|
|
expertis animos pelagi sic robore conplet:
|
|
'fortius hiberni flatus caelumque fretumque,
|
|
cum cepere, tenent, quam quos incumbere certos
|
|
perfida nubiferi uetat inconstantia ueris.
|
415
|
nec maris anfractus lustrandaque litora nobis,
|
|
sed recti fluctus soloque Aquilone secandi.
|
|
hic utinam summi curuet carchesia mali
|
|
incumbatque furens et Graia ad moenia perflet,
|
|
ne Pompeiani Phaeacum e litore toto
|
420
|
languida iactatis conprendant carbasa remis.
|
|
rumpite quae retinent felices uincula proras:
|
|
iam dudum nubes et saeuas perdimus undas.'
|
|
sidera prima poli Phoebo labente sub undas
|
|
exierant et luna suas iam fecerat umbras,
|
425
|
cum pariter soluere rates, totosque rudentes
|
|
laxauere sinus et flexo nauita cornu
|
|
obliquat laeuo pede carbasa summaque pandens
|
|
sipara uelorum perituras colligit auras.
|
|
uix primum leuior propellere lintea uentus
|
430
|
incipit exiguumque tument, et reddita malo
|
|
in mediam cecidere ratem, terraque relicta
|
|
non ualet ipsa sequi puppes quae uexerat aura.
|
|
aequora lenta iacent, alto torpore ligatae
|
|
pigrius inmotis haesere paludibus undae.
|
435
|
sic stat iners Scythicas astringens Bosporos undas,
|
|
cum glacie retinente fretum non inpulit Hister,
|
|
inmensumque gelu tegitur mare; conprimit unda
|
|
deprendit quascumque rates, nec peruia uelis
|
|
aequora frangit eques, fluctuque latente sonantem
|
440
|
orbita migrantis scindit Maeotida Bessi.
|
|
saeua quies pelagi, maestoque ignaua profundo
|
|
stagna iacentis aquae; ueluti deserta regente
|
|
aequora natura cessant, pontusque uetustas
|
|
oblitus seruare uices non commeat aestu,
|
445
|
non horrore tremit, non solis imagine uibrat.
|
|
casibus innumeris fixae patuere carinae.
|
|
illinc infestae classes et inertia tonsis
|
|
aequora moturae, grauis hinc languore profundi
|
|
obsessis uentura fames. noua uota timori
|
450
|
sunt inuenta nouo, fluctus nimiasque precari
|
|
uentorum uires, dum se torpentibus unda
|
|
excutiat stagnis et sit mare. nubila nusquam
|
|
undarumque minae; caelo languente fretoque
|
|
naufragii spes omnis abit. sed nocte fugata
|
455
|
laesum nube dies iubar extulit imaque sensim
|
|
concussit pelagi mouitque Ceraunia nautis.
|
|
inde rapi coepere rates atque aequora classem
|
|
curua sequi, quae iam uento fluctuque secundo
|
|
lapsa Palaestinas uncis confixit harenas.
|
460
|
prima duces iunctis uidit consistere castris
|
|
tellus, quam uolucer Genusus, quam mollior Hapsus
|
|
circumeunt ripis. Hapso gestare carinas
|
|
causa palus, leni quam fallens egerit unda;
|
|
at Genusum nunc sole niues nunc imbre solutae
|
465
|
praecipitant. neuter longo se gurgite lassat,
|
|
sed minimum terrae uicino litore nouit.
|
|
hoc fortuna loco tantae duo nomina famae
|
|
conposuit, miserique fuit spes inrita mundi
|
|
posse duces parua campi statione diremptos
|
470
|
admotum damnare nefas; nam cernere uoltus
|
|
et uoces audire datur, multosque per annos
|
|
dilectus tibi, Magne, socer post pignora tanta,
|
|
sanguinis infausti subolem mortemque nepotum,
|
|
te nisi Niliaca propius non uidit harena.
|
475
|
Caesaris attonitam miscenda ad proelia mentem
|
|
ferre moras scelerum partes iussere relictae.
|
|
ductor erat cunctis audax Antonius armis
|
|
iam tum ciuili meditatus Leucada bello.
|
|
illum saepe minis Caesar precibusque morantem
|
480
|
euocat. 'o mundi tantorum causa laborum,
|
|
quid superos et fata tenes? sunt cetera cursu
|
|
acta meo, summam rapti per prospera belli
|
|
te poscit fortuna manum. non rupta uadosis
|
|
Syrtibus incerto Libye nos diuidit aestu.
|
485
|
numquid inexperto tua credimus arma profundo
|
|
inque nouos traheris casus? ignaue, uenire
|
|
te Caesar, non ire iubet. prior ipse per hostes
|
|
percussi medios alieni iuris harenas:
|
|
tu mea castra times? pereuntia tempora fati
|
490
|
conqueror, in uentos inpendo uota fretumque.
|
|
ne retine dubium cupientis ire per aequor:
|
|
si bene nota mihi est, ad Caesaris arma iuuentus
|
|
naufragio uenisse uolet. iam uoce doloris
|
|
utendum est: non ex aequo diuisimus orbem;
|
495
|
Epirum Caesarque tenet totusque senatus,
|
|
Ausoniam tu solus habes.' his terque quaterque
|
|
uocibus excitum postquam cessare uidebat,
|
|
dum se desse deis ac non sibi numina credit,
|
|
sponte per incautas audet temptare tenebras
|
500
|
quod iussi timuere fretum, temeraria prono
|
|
expertus cessisse deo, fluctusque uerendos
|
|
classibus exigua sperat superare carina.
|
|
soluerat armorum fessas nox languida curas,
|
|
parua quies miseris, in quorum pectora somno
|
505
|
dat uires fortuna minor; iam castra silebant,
|
|
tertia iam uigiles commouerat hora secundos:
|
|
Caesar sollicito per uasta silentia gressu
|
|
uix famulis audenda parat, cunctisque relictis
|
|
sola placet Fortuna comes. tentoria postquam
|
510
|
egressus uigilum somno cedentia membra
|
|
transsiluit questus tacite, quod fallere posset,
|
|
litora curua legit, primisque inuenit in undis
|
|
rupibus exesis haerentem fune carinam.
|
|
rectorem dominumque ratis secura tenebat
|
515
|
haud procul inde domus, non ullo robore fulta
|
|
sed sterili iunco cannaque intexta palustri
|
|
et latus inuersa nudum munita phaselo.
|
|
haec Caesar bis terque manu quassantia tectum
|
|
limina commouit. molli consurgit Amyclas
|
520
|
quem dabat alga toro. 'quisnam mea naufragus' inquit
|
|
'tecta petit, aut quem nostrae fortuna coegit
|
|
auxilium sperare casae?' sic fatus ab alto
|
|
aggere iam tepidae sublato fune fauillae
|
|
scintillam tenuem commotos pauit in ignes,
|
525
|
securus belli: praedam ciuilibus armis
|
|
scit non esse casas. o uitae tuta facultas
|
|
pauperis angustique lares! o munera nondum
|
|
intellecta deum! quibus hoc contingere templis
|
|
aut potuit muris, nullo trepidare tumultu
|
530
|
Caesarea pulsante manu? tum poste recluso
|
|
dux ait 'expecta uotis maiora modestis
|
|
spesque tuas laxa, iuuenis: si iussa secutus
|
|
me uehis Hesperiam, non ultra cuncta carinae
|
|
debebis manibusque <inportunamue fereris
|
535
|
pauperiem deflens> inopem duxisse senectam.
|
535a
|
ne cessa praebere deo tua fata uolenti
|
536
|
angustos opibus subitis inplere penates.'
|
|
sic fatur, quamquam plebeio tectus amictu,
|
|
indocilis priuata loqui. tum pauper Amyclas
|
|
'multa quidem prohibent nocturno credere ponto.
|
540
|
nam sol non rutilas deduxit in aequora nubes
|
|
concordesque tulit radios: Noton altera Phoebi,
|
|
altera pars Borean diducta luce uocabat.
|
|
orbe quoque exhaustus medio languensque recessit
|
|
spectantis oculos infirmo lumine passus.
|
545
|
lunaque non gracili surrexit lucida cornu
|
|
aut orbis medii puros exesa recessus,
|
|
nec duxit recto tenuata cacumina cornu,
|
|
uentorumque notam rubuit; tum lurida pallens
|
|
ora tulit uoltu sub nubem tristis ituro.
|
550
|
sed mihi nec motus nemorum nec litoris ictus
|
|
nec placet incertus qui prouocat aequora delphin,
|
|
aut siccum quod mergus amat, quodque ausa uolare
|
|
ardea sublimis pinnae confisa natanti,
|
|
quodque caput spargens undis, uelut occupet imbrem,
|
555
|
instabili gressu metitur litora cornix.
|
|
sed, si magnarum poscunt discrimina rerum,
|
|
haud dubitem praebere manus: uel litora tangam
|
|
iussa, uel hoc potius pelagus flatusque negabunt.'
|
|
haec fatur, soluensque ratem dat carbasa uentis;
|
560
|
ad quorum motus non solum lapsa per altum
|
|
aera dispersos traxere cadentia sulcos
|
|
sidera, sed summis etiam quae fixa tenentur
|
|
astra polis sunt uisa quati. niger inficit horror
|
|
terga maris, longo per multa uolumina tractu
|
565
|
aestuat unda minax, flatusque incerta futuri
|
|
turbida testantur conceptos aequora uentos.
|
|
tum rector trepidae fatur ratis 'aspice saeuum
|
|
quanta paret pelagus: Zephyros intendat an Austros
|
|
incertum est; puppem dubius ferit undique pontus.
|
570
|
nubibus et caelo Notus est; si murmura ponti
|
|
consulimus, Cori ueniet mare. gurgite tanto
|
|
nec ratis Hesperias tanget nec naufragus oras:
|
|
desperare uiam et uetitos conuertere cursus
|
|
sola salus. liceat uexata litora puppe
|
575
|
prendere, ne longe nimium sit proxima tellus.'
|
|
fisus cuncta sibi cessura pericula Caesar
|
|
'sperne minas' inquit 'pelagi uentoque furenti
|
|
trade sinum. Italiam si caelo auctore recusas
|
|
me pete. sola tibi causa est haec iusta timoris,
|
580
|
uectorem non nosse tuum, quem numina numquam
|
|
destituunt, de quo male tunc fortuna meretur
|
|
cum post uota uenit. medias perrumpe procellas
|
|
tutela secure mea. caeli iste fretique,
|
|
non puppis nostrae labor est: hanc Caesare pressam
|
585
|
a fluctu defendet onus. nec longa furori
|
|
uentorum saeuo dabitur mora: proderit undis
|
|
ista ratis. ne flecte manum, fuge proxima uelis
|
|
litora; tum Calabro portu te crede potitum
|
|
cum iam non poterit puppi nostraeque saluti
|
590
|
altera terra dari. quid tanta strage paretur
|
|
ignoras: quaerit pelagi caelique tumultu
|
|
quod praestet Fortuna mihi.' non plura locuto
|
|
auolsit laceros percussa puppe rudentis
|
|
turbo rapax fragilemque super uolitantia malum
|
595
|
uela tulit; sonuit uictis conpagibus alnus.
|
|
inde ruunt toto concita pericula mundo.
|
|
primus ab oceano caput exeris Atlanteo,
|
|
Core, mouens aestus. iam te tollente furebat
|
|
pontus et in scopulos totas erexerat undas:
|
600
|
occurrit gelidus Boreas pelagusque retundit,
|
|
et dubium pendet, uento cui concidat, aequor.
|
|
sed Scythici uicit rabies Aquilonis et undas
|
|
torsit et abstrusas penitus uada fecit harenas.
|
|
nec perfert pontum Boreas ad saxa, suumque
|
605
|
in fluctus Cori frangit mare, motaque possunt
|
|
aequora subductis etiam concurrere uentis.
|
|
non Euri cessasse minas, non imbribus atrum
|
|
Aeolii iacuisse Notum sub carcere saxi
|
|
crediderim; cunctos solita de parte ruentis
|
610
|
defendisse suas uiolento turbine terras,
|
|
sic pelagus mansisse loco. nam priua procellis
|
|
aequora rapta ferunt; Aegaeas transit in undas
|
|
Tyrrhenum, sonat Ionio uagus Hadria ponto.
|
|
a quotiens frustra pulsatos aequore montis
|
615
|
obruit ille dies! quam celsa cacumina pessum
|
|
tellus uicta dedit! non ullo litore surgunt
|
|
tam ualidi fluctus, alioque ex orbe uoluti
|
|
a magno uenere mari, mundumque coercens
|
|
monstriferos agit unda sinus. sic rector Olympi
|
620
|
cuspide fraterna lassatum in saecula fulmen
|
|
adiuuit, regnoque accessit terra secundo,
|
|
cum mare conuoluit gentes, cum litora Tethys
|
|
noluit ulla pati caelo contenta teneri.
|
|
tum quoque tanta maris moles creuisset in astra
|
625
|
ni superum rector pressisset nubibus undas.
|
|
non caeli nox illa fuit: latet obsitus aer
|
|
infernae pallore domus nimbisque grauatus
|
|
deprimitur, fluctusque in nubibus accipit imbrem.
|
|
lux etiam metuenda perit, nec fulgura currunt
|
630
|
clara, sed obscurum nimbosus dissilit aer.
|
|
tum superum conuexa tremunt atque arduus axis
|
|
intonuit motaque poli conpage laborant.
|
|
extimuit natura chaos; rupisse uidentur
|
|
concordes elementa moras rursusque redire
|
635
|
nox manes mixtura deis. spes una salutis,
|
|
quod tanta mundi nondum periere ruina.
|
|
quantum Leucadio placidus de uertice pontus
|
|
despicitur, tantum nautae uidere trementes
|
|
fluctibus e summis praeceps mare; cumque tumentes
|
640
|
rursus hiant undae uix eminet aequore malus.
|
|
nubila tanguntur uelis et terra carina.
|
|
nam pelagus, qua parte sedet, non celat harenas
|
|
exhaustum in cumulos, omnisque in fluctibus unda est.
|
|
artis opem uicere metus, nescitque magister
|
645
|
quam frangat, cui cedat aquae. discordia ponti
|
|
succurrit miseris, fluctusque euertere puppem
|
|
non ualet in fluctum: uictum latus unda repellens
|
|
erigit, atque omni surgit ratis ardua uento.
|
|
non humilem Sasona uadis [non litora curuae
|
650
|
Thessaliae saxosa pauent] oraeque malignos
|
|
Ambraciae portus, scopulosa Ceraunia nautae
|
|
summa timent. credit iam digna pericula Caesar
|
|
fatis esse suis. 'quantusne euertere' dixit
|
|
'me superis labor est, parua quem puppe sedentem
|
655
|
tam magno petiere mari! si gloria leti
|
|
est pelago donata mei bellisque negamur,
|
|
intrepidus quamcumque datis mihi, numina, mortem
|
|
accipiam. licet ingentis abruperit actus
|
|
festinata dies fatis, sat magna peregi.
|
660
|
Arctoas domui gentes, inimica subegi
|
|
arma metu, uidit Magnum mihi Roma secundum,
|
|
iussa plebe tuli fasces per bella negatos;
|
|
nulla meis aberit titulis Romana potestas,
|
|
nec sciet hoc quisquam nisi tu, quae sola meorum
|
665
|
conscia uotorum es, me, quamuis plenus honorum
|
|
et dictator eam Stygias et consul ad umbras,
|
|
priuatum, Fortuna, mori. mihi funere nullo
|
|
est opus, o superi: lacerum retinete cadauer
|
|
fluctibus in mediis, desint mihi busta rogusque,
|
670
|
dum metuar semper terraque expecter ab omni.'
|
|
haec fatum decumus, dictu mirabile, fluctus
|
|
inualida cum puppe leuat, nec rursus ab alto
|
|
aggere deiecit pelagi sed pertulit unda
|
|
scruposisque angusta uacant ubi litora saxis
|
675
|
inposuit terrae. pariter tot regna, tot urbes
|
|
fortunamque suam tacta tellure recepit.
|
|
sed non tam remeans Caesar iam luce propinqua
|
|
quam tacita sua castra fuga comitesque fefellit.
|
|
circumfusa duci fleuit gemituque suorum
|
680
|
et non ingratis incessit turba querellis.
|
|
'quo te, dure, tulit uirtus temeraria, Caesar,
|
|
aut quae nos uiles animas in fata relinquens
|
|
inuitis spargenda dabas tua membra procellis?
|
|
cum tot in hac anima populorum uita salusque
|
685
|
pendeat et tantus caput hoc sibi fecerit orbis,
|
|
saeuitia est uoluisse mori. nullusne tuorum
|
|
emeruit comitum fatis non posse superstes
|
|
esse tuis? cum te raperet mare, corpora segnis
|
|
nostra sopor tenuit. pudet, heu! tibi causa petendae
|
690
|
haec fuit Hesperiae, uisum est quod mittere quemquam
|
|
tam saeuo crudele mari. sors ultima rerum
|
|
in dubios casus et prona pericula morti
|
|
praecipitare solet: mundi iam summa tenentem
|
|
permisisse mari tantum! quid numina lassas?
|
695
|
sufficit ad fatum belli fauor iste laborque
|
|
Fortunae, quod te nostris inpegit harenis?
|
|
hine usus placuere deum, non rector ut orbis
|
|
nec dominus rerum, sed felix naufragus esses?'
|
|
talia iactantis discussa nocte serenus
|
700
|
oppressit cum sole dies, fessumque tumentis
|
|
conposuit pelagus uentis patientibus undas.
|
|
nec non Hesperii lassatum fluctibus aequor
|
|
ut uidere duces, purumque insurgere caelo
|
|
fracturum pelagus Borean, soluere carinas.
|
705
|
quas uentus doctaeque pari moderamine dextrae
|
|
permixtas habuere diu, latumque per aequor,
|
|
ut terrestre, coit consertis puppibus agmen.
|
|
sed nox saeua modum uenti uelique tenorem
|
|
eripuit nautis excussitque ordine puppes.
|
710
|
Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt
|
|
poturae te, Nile, grues, primoque uolatu
|
|
effingunt uarias casu monstrante figuras;
|
|
mox, ubi percussit tensas Notus altior alas,
|
|
confusos temere inmixtae glomerantur in orbes,
|
715
|
et turbata perit dispersis littera pinnis.
|
|
cum primum redeunte die uiolentior aer
|
|
puppibus incubuit Phoebeo concitus ortu,
|
|
praetereunt frustra temptati litora Lissi
|
|
Nymphaeumque tenent: nudas Aquilonibus undas
|
720
|
succedens Boreae iam portum fecerat Auster.
|
|
undique conlatis in robur Caesaris armis
|
|
summa uidens duri Magnus discrimina Martis
|
|
iam castris instare suis seponere tutum
|
|
coniugii decreuit onus Lesboque remota
|
725
|
te procul a saeui strepitu, Cornelia, belli
|
|
occulere. heu, quantum mentes dominatur in aequas
|
|
iusta Venus! dubium trepidumque ad proelia, Magne,
|
|
te quoque fecit amor; quod nolles stare sub ictu
|
|
fortunae quo mundus erat Romanaque fata,
|
730
|
coniunx sola fuit. mentem iam uerba paratam
|
|
destituunt, blandaeque iuuat uentura trahentem
|
|
indulgere morae et tempus subducere fatis.
|
|
nocte sub extrema pulso torpore quietis
|
|
dum fouet amplexu grauidum Cornelia curis
|
735
|
pectus et auersi petit oscula grata mariti,
|
|
umentis mirata genas percussaque caeco
|
|
uolnere non audet flentem deprendere Magnum.
|
|
ille gemens 'non nunc uita mihi dulcior,' inquit
|
|
'cum taedet uitae, laeto sed tempore, coniunx,
|
740
|
uenit maesta dies et quam nimiumque parumque
|
|
distulimus; iam totus adest in proelia Caesar.
|
|
cedendum est bellis, quorum tibi tuta latebra
|
|
Lesbos erit. desiste preces temptare: negaui
|
|
iam mihi. non longos a me patiere recessus;
|
745
|
praecipites aderunt casus: properante ruina
|
|
summa cadunt. satis est audisse pericula Magni;
|
|
meque tuus decepit amor, ciuilia bella
|
|
si spectare potes. nam me iam Marte parato
|
|
securos cepisse pudet cum coniuge somnos,
|
750
|
eque tuo, quatiunt miserum cum classica mundum,
|
|
surrexisse sinu. uereor ciuilibus armis
|
|
Pompeium nullo tristem committere damno.
|
|
tutior interea populis et tutior omni
|
|
rege late, positamque procul fortuna mariti
|
755
|
non tota te mole premat. si numina nostras
|
|
inpulerint acies, maneat pars optima Magni,
|
|
sitque mihi, si fata prement uictorque cruentus,
|
|
quo fugisse uelim.' uix tantum infirma dolorem
|
|
cepit, et attonito cesserunt pectore sensus.
|
760
|
tandem uox maestas potuit proferre querellas.
|
|
'nil mihi de fatis thalami superisque relictum est,
|
|
Magne, queri: nostros non rumpit funus amores
|
|
nec diri fax summa rogi, sed sorte frequenti
|
|
plebeiaque nimis careo dimissa marito.
|
765
|
hostis ad aduentum rumpamus foedera taedae,
|
|
placemus socerum. sic est tibi cognita, Magne,
|
|
nostra fides? credisne aliquid mihi tutius esse
|
|
quam tibi? non olim casu pendemus ab uno?
|
|
fulminibus me, saeue, iubes tantaeque ruinae
|
770
|
absentem praestare caput? secura uidetur
|
|
sors tibi, cum facias etiamnunc uota, perisse?
|
|
ut nolim seruire malis sed morte parata
|
|
te sequar ad manes, feriat dum maesta remotas
|
|
fama procul terras, uiuam tibi nempe superstes.
|
775
|
adde quod adsuescis fatis tantumque dolorem,
|
|
crudelis, me ferre doces. ignosce fatenti,
|
|
posse pati timeo. quod si sunt uota, deisque
|
|
audior, euentus rerum sciet ultima coniunx.
|
|
sollicitam rupes iam te uictore tenebunt,
|
780
|
et puppem quae fata feret tam laeta timebo.
|
|
nec soluent audita metus mihi prospera belli,
|
|
cum uacuis proiecta locis a Caesare possim
|
|
uel fugiente capi. notescent litora clari
|
|
nominis exilio, positaque ibi coniuge Magni
|
785
|
quis Mytilenaeas poterit nescire latebras?
|
|
hoc precor extremum: si nil tibi uicta relinquent
|
|
tutius arma fuga, cum te commiseris undis,
|
|
quolibet infaustam potius deflecte carinam:
|
|
litoribus quaerere meis.' sic fata relictis
|
790
|
exiluit stratis amens tormentaque nulla
|
|
uult differre mora. non maesti pectora Magni
|
|
sustinet amplexu dulci, non colla tenere,
|
|
extremusque perit tam longi fructus amoris,
|
|
praecipitantque suos luctus, neuterque recedens
|
795
|
sustinuit dixisse uale, uitamque per omnem
|
|
nulla fuit tam maesta dies; nam cetera damna
|
|
durata iam mente malis firmaque tulerunt.
|
|
labitur infelix manibusque excepta suorum
|
|
fertur ad aequoreas, ac se prosternit, harenas,
|
800
|
litoraque ipsa tenet, tandemque inlata carinaest.
|
|
non sic infelix patriam portusque reliquit
|
|
Hesperios, saeui premerent cum Caesaris arma.
|
|
fida comes Magni uadit duce sola relicto
|
|
Pompeiumque fugit. quae nox tibi proxima uenit,
|
805
|
insomnis; uiduo tum primum frigida lecto
|
|
atque insueta quies uni, nudumque marito
|
|
non haerente latus. somno quam saepe grauata
|
|
deceptis uacuum manibus conplexa cubile est
|
|
atque oblita fugae quaesiuit nocte maritum!
|
810
|
nam quamuis flamma tacitas urente medullas
|
|
non iuuat in toto corpus iactae cubili:
|
|
seruatur pars illa tori. caruisse timebat
|
|
Pompeio; sed non superi tam laeta parabant:
|
|
instabat miserae, Magnum quae redderet, hora.
|
815
|