| LIBER SEXTVS | |
| Postquam castra duces pugnae iam mente propinquis | 6.1 |
| inposuere iugis admotaque comminus arma | |
| parque suum uidere dei, capere omnia Caesar | |
| moenia Graiorum spernit Martemque secundum | |
| iam nisi de genero fatis debere recusat. | 5 |
| funestam mundo uotis petit omnibus horam | |
| in casum quae cuncta ferat; placet alea fati | |
| alterutrum mersura caput. ter collibus omnis | |
| explicuit turmas et signa minantia pugnam | |
| testatus numquam Latiae se desse ruinae. | 10 |
| ut uidet ad nullos exciri posse tumultus | |
| in pugnam generum sed clauso fidere uallo, | |
| signa mouet tectusque uia dumosa per arua | |
| Dyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arcis. | |
| hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus, | 15 |
| quemque uocat collem Taulantius incola Petram | |
| insedit castris Ephyraeaque moenia seruat | |
| defendens tutam uel solis turribus urbem. | |
| non opus hanc ueterum nec moles structa tuetur | |
| humanusque labor facilis, licet ardua tollat, | 20 |
| cedere uel bellis uel cuncta mouentibus annis, | |
| sed munimen habet nullo quassabile ferro | |
| naturam sedemque loci; nam clausa profundo | |
| undique praecipiti scopulisque uomentibus aequor | |
| exiguo debet, quod non est insula, colli. | 25 |
| terribiles ratibus sustentant moenia cautes, | |
| Ioniumque furens, rapido cum tollitur Austro, | |
| templa domosque quatit, spumatque in culmina pontus. | |
| hic auidam belli rapuit spes inproba mentem | |
| Caesaris, ut uastis diffusum collibus hostem | 30 |
| cingeret ignarum ducto procul aggere ualli. | |
| metatur terras oculis, nec caespite tantum | |
| contentus fragili subitos attollere muros | |
| ingentis cautes auolsaque saxa metallis | |
| Graiorumque domos direptaque moenia transfert. | 35 |
| extruitur quod non aries inpellere saeuus, | |
| quod non ulla queat uiolenti machina belli. | |
| franguntur montes, planumque per ardua Caesar | |
| ducit opus; pandit fossas turritaque summis | |
| disponit castella iugis magnoque recessu | 40 |
| amplexus fines saltus nemorosaque tesqua | |
| et siluas uastaque feras indagine claudit. | |
| non desunt campi, non desunt pabula Magno, | |
| castraque Caesareo circumdatus aggere mutat: | |
| flumina tot cursus illic exorta fatigant, | 45 |
| illic mersa suos; operumque ut summa reuisat | |
| defessus Caesar mediis intermanet agris. | |
| nunc uetus Iliacos attollat fabula muros | |
| ascribatque deis; fragili circumdata testa | |
| moenia mirentur refugi Babylonia Parthi. | 50 |
| en, quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes, | |
| Assyriis quantum populis telluris Eoae | |
| sufficit in regnum, subitum bellique tumultu | |
| raptum clausit opus. tanti periere labores. | |
| tot potuere manus aut iungere Seston Abydo | 55 |
| ingestoque solo Phrixeum elidere pontum, | |
| aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regnis | |
| et ratibus longae flexus donare Maleae, | |
| aut aliquem mundi, quamuis natura negasset, | |
| in melius mutare locum. coit area belli: | 60 |
| hic alitur sanguis terras fluxurus in omnis, | |
| hic et Thessalicae clades Libycaeque tenentur; | |
| aestuat angusta rabies ciuilis harena. | |
| prima quidem surgens operum structura fefellit | |
| Pompeium, ueluti mediae qui tutus in aruis | 65 |
| Sicaniae rabidum nescit latrare Pelorum, | |
| aut, uaga cum Tethys Rutupinaque litora feruent, | |
| unda Caledonios fallit turbata Britannos. | |
| ut primum uasto saeptas uidet aggere terras, | |
| ipse quoque a tuta deducens agmina Petra | 70 |
| diuersis spargit tumulis, ut Caesaris arma | |
| laxet et effuso claudentem milite tendat; | |
| ac tantum saepti uallo sibi uindicat agri, | |
| parua Mycenaeae quantum sacrata Dianae | |
| distat ab excelsa nemoralis Aricia Roma, | 75 |
| quoque modo terrae praelapsus moenia Thybris | |
| in mare descendit, si nusquam torqueat amnem. | |
| classica nulla sonant iniussaque tela uagantur | |
| et fit saepe nefas iaculum temptante lacerto. | |
| maior cura duces miscendis abstrahit armis: | 80 |
| Pompeium exhaustae praebenda ad gramina terrae, | |
| quae currens obtriuit eques gradibusque citatis | |
| ungula frondentem discussit cornea campum. | |
| belliger attonsis sonipes defessus in aruis, | |
| aduectos cum plena ferant praesepia culmos, | 85 |
| ore nouas poscens moribundus labitur herbas | |
| et tremulo medios abrumpit poplite gyros. | |
| corpora dum soluit tabes et digerit artus, | |
| traxit iners caelum fluuidae contagia pestis | |
| obscuram in nubem. tali spiramine Nesis | 90 |
| emittit Stygium nebulosis aera saxis | |
| antraque letiferi rabiem Typhonis anhelant. | |
| inde labant populi, caeloque paratior unda | |
| omne pati uirus durauit uiscera caeno. | |
| iam riget arta cutis distentaque lumina rumpit, | 95 |
| igneaque in uoltus et sacro feruida morbo | |
| pestis abit, fessumque caput se ferre recusat. | |
| iam magis atque magis praeceps agit omnia fatum, | |
| nec medii dirimunt morbi uitamque necemque, | |
| sed languor cum morte uenit; turbaque cadentum | 100 |
| aucta lues, dum mixta iacent incondita uiuis | |
| corpora; nam miseros ultra tentoria ciues | |
| spargere funus erat. tamen hos minuere labores | |
| a tergo pelagus pulsusque Aquilonibus aer | |
| litoraque et plenae peregrina messe carinae. | 105 |
| at liber terrae spatiosis collibus hostis | |
| aere non pigro nec inertibus angitur undis, | |
| sed patitur saeuam, ueluti circumdatus arta | |
| opsidione, famem. nondum turgentibus altam | |
| in segetem culmis cernit miserabile uolgus | 110 |
| in pecudum cecidisse cibos et carpere dumos | |
| et foliis spoliare nemus letumque minantis | |
| uellere ab ignotis dubias radicibus herbas. | |
| quae mollire queunt flamma, quae frangere morsu, | |
| quaeque per abrasas utero demittere fauces, | 115 |
| plurimaque humanis ante hoc incognita mensis | |
| diripiens miles saturum tamen obsidet hostem. | |
| ut primum libuit ruptis euadere claustris | |
| Pompeio cunctasque sibi permittere terras, | |
| non obscura petit latebrosae tempora noctis, | 120 |
| et raptum furto soceri cessantibus armis | |
| dedignatur iter: latis exire ruinis | |
| quaerit, et inpulso turres confringere uallo, | |
| perque omnis gladios et qua uia caede paranda est. | |
| opportuna tamen ualli pars uisa propinqui, | 125 |
| qua Minici castella uacant, et confraga densis | |
| arboribus dumeta tegunt. hic puluere nullo | |
| proditus agmen agit subitusque in moenia uenit. | |
| tot simul e campis Latiae fulsere uolucres, | |
| tot cecinere tubae. nequid uictoria ferro | 130 |
| deberet, pauor attonitos confecerat hostes. | |
| quod solum ualuit uirtus, iacuere perempti | |
| debuerant quo stare loco. qui uolnera ferrent | |
| iam derant, et nimbus agens tot tela peribat. | |
| tum piceos uoluunt inmissae lampades ignes, | 135 |
| tum quassae nutant turres lapsumque minantur, | |
| roboris inpacti crebros gemit agger ad ictus. | |
| iam Pompeianae celsi super ardua ualli | |
| exierant aquilae, iam mundi iura patebant: | |
| quem non mille simul turmis nec Caesare toto | 140 |
| auferret Fortuna locum uictoribus unus | |
| eripuit uetuitque capi, seque arma tenente | |
| ac nondum strato Magnum uicisse negauit. | |
| Scaeua uiro nomen: castrorum in plebe merebat | |
| ante feras Rhodani gentes; ibi sanguine multo | 145 |
| promotus Latiam longo gerit ordine uitem, | |
| pronus ad omne nefas et qui nesciret in armis | |
| quam magnum uirtus crimen ciuilibus esset. | |
| hic ubi quaerentis socios iam Marte relicto | |
| tuta fugae cernit, 'quo uos pauor' inquit 'adegit | 150 |
| inpius et cunctis ignotus Caesaris armis? | |
| terga datis morti? cumulo uos desse uirorum | 153 |
| non pudet et bustis interque cadauera quaeri? | |
| non ira saltem, iuuenes, pietate remota | 155 |
| stabitis? e cunctis, per quos erumperet hostis, | |
| nos sumus electi. non paruo sanguine Magni | |
| iste dies ierit. peterem felicior umbras | |
| Caesaris in uoltu: testem hunc fortuna negauit: | |
| Pompeio laudante cadam. confringite tela | 160 |
| pectoris inpulsu iugulisque retundite ferrum. | |
| iam longinqua petit puluis sonitusque ruinae, | |
| securasque fragor concussit Caesaris aures. | |
| uincimus, o socii: ueniet qui uindicet arces | |
| dum morimur.' mouit tantum uox illa furorem, | 165 |
| quantum non primo succendunt classica cantu, | |
| mirantesque uirum atque auidi spectare secuntur | |
| scituri iuuenes, numero deprensa locoque | |
| an plus quam mortem uirtus daret. ille ruenti | |
| aggere consistit, primumque cadauera plenis | 170 |
| turribus euoluit subeuntisque obruit hostis | |
| corporibus, totaeque uiro dant tela ruinae, | |
| roboraque et moles hosti seque ipse minatur. | |
| nunc sude nunc duro contraria pectora conto | |
| detrudit muris, et ualli summa tenentis | 175 |
| amputat ense manus; caput obterit ossaque saxo | |
| ac male defensum fragili conpage cerebrum | |
| dissipat; alterius flamma crinesque genasque | |
| succendit, strident oculis ardentibus ignes. | |
| ut primum cumulo crescente cadauera murum | 180 |
| admouere solo, non segnior extulit illum | |
| saltus et in medias iecit super arma cateruas, | |
| quam per summa rapit celerem uenabula pardum. | |
| tunc densos inter cuneos conpressus et omni | |
| uallatus bello uincit, quem respicit, hostem. | 185 |
| iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro | |
| [percussum Scaeuae frangit, non uolnerat, hostem;] | |
| perdidit ensis opus, frangit sine uolnere membra. | |
| illum tota premit moles, illum omnia tela, | |
| nulla fuit non certa manus, non lancea felix; | 190 |
| parque nouum Fortuna uidet concurrere, bellum | |
| atque uirum. fortis crebris sonat ictibus umbo, | |
| et galeae fragmenta cauae conpressa perurunt | |
| tempora, nec quicquam nudis uitalibus obstat | |
| iam praeter stantis in summis ossibus hastas. | 195 |
| quid nunc, uaesani, iaculis leuibusue sagittis | |
| perditis haesuros numquam uitalibus ictus? | |
| hunc aut tortilibus uibrata falarica neruis | |
| obruat aut uasti muralia pondera saxi, | |
| hunc aries ferro ballistaque limine portae | 200 |
| promoueat. stat non fragilis pro Caesare murus | |
| Pompeiumque tenet. iam pectora non tegit armis, | |
| ac ueritus credi clipeo laeuaque uacasse | |
| aut culpa uixisse sua tot uolnera belli | |
| solus obit densamque ferens in pectore siluam | 205 |
| iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem. | |
| [par pelagi monstris Libycae sic belua terrae] | |
| sic Libycus densis elephans oppressus ab armis | |
| omne repercussum squalenti missile tergo | |
| frangit et haerentis mota cute discutit hastas: | 210 |
| uiscera tuta latent penitus, citraque cruorem | |
| confixae stant tela ferae: tot facta sagittis, | |
| tot iaculis unam non explent uolnera mortem. | |
| Dictaea procul, ecce, manu Gortynis harundo | |
| tenditur in Scaeuam, quae uoto certior omni | 215 |
| in caput atque oculi laeuom descendit in orbem. | |
| ille moras ferri neruorum et uincula rumpit | |
| adfixam uellens oculo pendente sagittam | |
| intrepidus, telumque suo cum lumine calcat. | |
| Pannonis haud aliter post ictum saeuior ursa, | 220 |
| cum iaculum parua Libys ammentauit habena, | |
| se rotat in uolnus telumque irata receptum | |
| inpetit et secum fugientem circumit hastam. | |
| perdiderat uoltum rabies, stetit imbre cruento | |
| informis facies. laetus fragor aethera pulsat | 225 |
| uictorum: maiora uiris e sanguine paruo | |
| gaudia non faceret conspectum in Caesare uolnus. | |
| ille tegens alta suppressum mente furorem, | |
| mitis et a uoltu penitus uirtute remota, | |
| 'parcite', ait 'ciues; procul hinc auertite ferrum. | 230 |
| conlatura meae nil sunt iam uolnera morti: | |
| non eget ingestis sed uolsis pectore telis. | |
| tollite et in Magni uiuentem ponite castris. | |
| hoc uestro praestate duci: sit Scaeua relicti | |
| Caesaris exemplum potius quam mortis honestae.' | 235 |
| credidit infelix simulatis uocibus Aulus | |
| nec uidit recto gladium mucrone tenentem, | |
| membraque captiui pariter laturus et arma | |
| fulmineum mediis excepit faucibus ensem. | |
| incaluit uirtus, atque una caede refectus | 240 |
| 'soluat' ait 'poenas, Scaeuam quicumque subactum | |
| sperauit. pacem gladio si quaerit ab isto | |
| Magnus, adorato summittat Caesare signa. | |
| an similem uestri segnemque ad fata putatis? | |
| Pompei uobis minor est causaeque senatus | 245 |
| quam mihi mortis amor.' simul haec effatur, et altus | |
| Caesareas puluis testatur adesse cohortes. | |
| dedecus hic belli Magno crimenque remisit, | |
| ne solum totae fugerent, te Scaeua, cateruae. | |
| subducto qui Marte ruis; nam sanguine fuso | 250 |
| uires pugna dabat. labentem turba suorum | |
| excipit atque umeris defectum inponere gaudet; | |
| ac uelut inclusum perfosso in pectore numen | |
| et uiuam magnae speciem Virtutis adorant; | |
| telaque confixis certant euellere membris, | 255 |
| exornantque deos ac nudum pectore Martem | |
| armis, Scaeua, tuis: felix hoc nomine famae, | |
| si tibi durus Hiber aut si tibi terga dedisset | |
| Cantaber exiguis aut longis Teutonus armis. | |
| non tu bellorum spoliis ornare Tonantis | 260 |
| templa potes, non tu laetis ululare triumphis. | |
| infelix, quanta dominum uirtute parasti! | |
| nec magis hac Magnus castrorum parte repulsus | |
| intra claustra piger dilato Marte quieuit, | |
| quam mare lassatur, cum se tollentibus Euris | 265 |
| frangentem fluctus scopulum ferit aut latus alti | |
| montis adest seramque sibi parat unda ruinam. | |
| hinc uicina petens placido castella profundo | |
| incursu gemini Martis rapit, armaque late | |
| spargit et effuso laxat tentoria campo, | 270 |
| mutandaeque iuuat permissa licentia terrae. | |
| sic pleno Padus ore tumens super aggere tutas | |
| excurrit ripas et totos concutit agros; | |
| succubuit siqua tellus cumuloque furentem | |
| undarum non passa ruit, tum flumine toto | 275 |
| transit et ignotos operit sibi gurgite campos: | |
| illos terra fugit dominos, his rura colonis | |
| accedunt donante Pado. uix proelia Caesar | |
| senserat, elatus specula quae prodidit ignis: | |
| inuenit inpulsos presso iam puluere muros, | 280 |
| frigidaque, ut ueteris, deprendit signa ruinae. | |
| accendit pax ipsa loci, mouitque furorem | |
| Pompeiana quies et uicto Caesare somnus. | |
| ire uel in clades properat dum gaudia turbet. | |
| Torquato ruit inde minax, qui Caesaris arma | 285 |
| segnius haud uidit, quam malo nauta tremente | |
| omnia subducit Circaeae uela procellae; | |
| agminaque interius muro breuiore recepit, | |
| densius ut parua disponeret arma corona. | |
| transierat primi Caesar munimina ualli, | 290 |
| cum super e totis immisit collibus arma | |
| effuditque acies obsaeptum Magnus in hostem. | |
| non sic Hennaeis habitans in uallibus horret | |
| Enceladum spirante Noto, cum tota cauernas | |
| egerit et torrens in campos defluit Aetna, | 295 |
| Caesaris ut miles glomerato puluere uictus | |
| ante aciem caeci trepidus sub nube timoris | |
| hostibus occurrit fugiens inque ipsa pauendo | |
| fata ruit. totus mitti ciuilibus armis | |
| usque uel in pacem potuit cruor: ipse furentis | 300 |
| dux tenuit gladios. felix ac libera regum, | |
| Roma, fores iurisque tui, uicisset in illo | |
| si tibi Sulla loco. dolet, heu, semperque dolebit | |
| quod scelerum, Caesar, prodest tibi summa tuorum, | |
| cum genero pugnasse pio. pro tristia fata! | 305 |
| non Vticae Libye clades, Hispania Mundae | |
| flesset et infando pollutus sanguine Nilus | |
| nobilius Phario gestasset rege cadauer, | |
| nec Iuba Marmaricas nudus pressisset harenas | |
| Poenorumque umbras placasset sanguine fuso | 310 |
| Scipio, nec sancto caruisset uita Catone. | |
| ultimus esse dies potuit tibi Roma malorum, | |
| exire e mediis potuit Pharsalia fatis. | |
| deserit auerso possessam numine sedem | |
| Caesar et Emathias lacero petit agmine terras. | 315 |
| arma secuturum soceri, quacumque fugasset, | |
| temptauere suo comites deuertere Magnum | |
| hortatu, patrias sedes atque hoste carentem | |
| Ausoniam peteret. 'numquam me Caesaris' inquit | |
| 'exemplo reddam patriae, numquamque uidebit | 320 |
| me nisi dimisso redeuntem milite Roma. | |
| Hesperiam potui motu surgente tenere, | |
| si uellem patriis aciem committere templis | |
| ac medio pugnare foro. dum bella relegem, | |
| extremum Scythici transcendam frigoris orbem | 325 |
| ardentisque plagas. uictor tibi, Roma, quietem | |
| eripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi? | |
| a potius, nequid bello patiaris in isto, | |
| te Caesar putet esse suam.' sic fatus in ortus | |
| Phoebeos condixit iter, terraeque secutus | 330 |
| deuia, qua uastos aperit Candauia saltus, | |
| contigit Emathiam, bello quam fata parabant. | |
| Thessaliam, qua parte diem brumalibus horis | |
| attollit Titan, rupes Ossaea coercet; | |
| cum per summa poli Phoebum trahit altior aestas, | 335 |
| Pelion opponit radiis nascentibus umbras; | |
| at medios ignes caeli rapidique Leonis | |
| solstitiale caput nemorosus summouet Othrys. | |
| excipit aduersos Zephyros et Iapyga Pindus | |
| et maturato praecidit uespere lucem; | 340 |
| nec metuens imi Borean habitator Olympi | |
| lucentem totis ignorat noctibus Arcton. | |
| hos inter montis media qui ualle premuntur, | |
| perpetuis quondam latuere paludibus agri, | |
| flumina dum campi retinent nec peruia Tempe | 345 |
| dant aditus pelagi, stagnumque inplentibus unum | |
| crescere cursus erat. postquam discessit Olympo | |
| Herculea grauis Ossa manu subitaeque ruinam | |
| sensit aquae Nereus, melius mansura sub undis | |
| Emathis aequorei regnum Pharsalos Achillis | 350 |
| eminet et, prima Rhoeteia litora pinu | |
| quae tetigit, Phylace Pteleosque et Dorion ira | |
| flebile Pieridum; Trachin pretioque nefandae | |
| lampados Herculeis fortis Meliboea pharetris | |
| atque olim Larisa potens; ubi nobile quondam | 355 |
| nunc super Argos arant, ueteres ubi fabula Thebas | |
| monstrat Echionias, ubi quondam Pentheos exul | |
| colla caputque ferens supremo tradidit igni | |
| questa quod hoc solum nato rapuisset Agaue. | |
| ergo abrupta palus multos discessit in amnes. | 360 |
| purus in occasus, parui sed gurgitis, Aeas | |
| Ionio fluit inde mari, nec fortior undis | |
| labitur auectae pater Isidis, et tuus, Oeneu, | |
| paene gener crassis oblimat Echinadas undis, | |
| et Meleagream maculatus sanguine Nessi | 365 |
| Euhenos Calydona secat. ferit amne citato | |
| Maliacas Spercheos aquas, et flumine puro | |
| inrigat Amphrysos famulantis pascua Phoebi. | |
| accipit Asopos cursus Phoenixque Melasque | 374 |
| quique nec umentis nebulas nec rore madentem | 369 |
| aera nec tenues uentos suspirat Anauros, | 370 |
| et quisquis pelago per se non cognitus amnis | |
| Peneo donauit aquas: it gurgite rapto | |
| Apidanos numquamque celer nisi mixtus Enipeus; | |
| solus, in alterius nomen cum uenerit undae, | 375 |
| defendit Titaresos aquas lapsusque superne | |
| gurgite Penei pro siccis utitur aruis. | |
| hunc fama est Stygiis manare paludibus amnem | |
| et capitis memorem fluuii contagia uilis | |
| nolle pati superumque sibi seruare timorem. | 380 |
| ut primum emissis patuerunt amnibus arua, | |
| pinguis Bebrycio discessit uomere sulcus; | |
| mox Lelegum dextra pressum descendit aratrum, | |
| Aeolidae Dolopesque solum fregere coloni | |
| et Magnetes equis, Minyae gens cognita remis. | 385 |
| illic semiferos Ixionidas Centauros | |
| feta Pelethroniis nubes effudit in antris: | |
| aspera te Pholoes frangentem, Monyche, saxa, | |
| teque sub Oetaeo torquentem uertice uolsas, | |
| Rhoece ferox, quas uix Boreas inuerteret ornos, | 390 |
| hospes et Alcidae magni Phole, teque, per amnem | |
| inprobe Lernaeas uector passure sagittas, | |
| teque, senex Chiron, gelido qui sidere fulgens | |
| inpetis Haemonio maiorem Scorpion arcu. | |
| hac tellure feri micuerunt semina Martis. | 395 |
| primus ab aequorea percussis cuspide saxis | |
| Thessalicus sonipes, bellis feralibus omen, | |
| exiluit, primus chalybem frenosque momordit | |
| spumauitque nouis Lapithae domitoris habenis. | |
| prima fretum scindens Pagasaeo litore pinus | 400 |
| terrenum ignotas hominem proiecit in undas. | |
| primus Thessalicae rector telluris Ionos | |
| in formam calidae percussit pondera massae | |
| fudit et argentum flammis aurumque moneta | |
| fregit et inmensis coxit fornacibus aera. | 405 |
| illic, quod populos scelerata inpegit in arma, | |
| diuitias numerare datum est. hinc maxima serpens | |
| descendit Python Cirrhaeaque fluxit in arua, | |
| unde et Thessalicae ueniunt ad Pythia laurus. | |
| inpius hinc prolem superis inmisit Aloeus, | 410 |
| inseruit celsis prope se cum Pelion astris | |
| sideribusque uias incurrens abstulit Ossa. | |
| hac ubi damnata fatis tellure locarunt | |
| castra duces, cunctos belli praesaga futuri | |
| mens agitat, summique grauem discriminis horam | 415 |
| aduentare palam est, propius iam fata moueri. | |
| degeneres trepidant animi peioraque uersant; | |
| ad dubios pauci praesumpto robore casus | |
| spemque metumque ferunt. turbae sed mixtus inerti | |
| Sextus erat, Magno proles indigna parente, | 420 |
| cui mox Scyllaeis exul grassatus in undis | |
| polluit aequoreos Siculus pirata triumphos. | |
| qui stimulante metu fati praenoscere cursus, | |
| inpatiensque morae uenturisque omnibus aeger, | |
| non tripodas Deli, non Pythia consulit antra, | 425 |
| nec quaesisse libet primis quid frugibus altrix | |
| aere Iouis Dodona sonet, quis noscere fibra | |
| fata queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli | |
| seruet et Assyria scrutetur sidera cura, | |
| aut siquid tacitum sed fas erat. ille supernis | 430 |
| detestanda deis saeuorum arcana magorum | |
| nouerat et tristis sacris feralibus aras, | |
| umbrarum Ditisque fidem, miseroque liquebat | |
| scire parum superos. uanum saeuumque furorem | |
| adiuuat ipse locus uicinaque moenia castris | 435 |
| Haemonidum, ficti quas nulla licentia monstri | |
| transierit, quarum quidquid non creditur ars est. | |
| Thessala quin etiam tellus herbasque nocentes | |
| rupibus ingenuit sensuraque saxa canentes | |
| arcanum ferale magos. ibi plurima surgunt | 440 |
| uim factura deis, et terris hospita Colchis | |
| legit in Haemoniis quas non aduexerat herbas. | |
| inpia tot populis, tot surdas gentibus aures | |
| caelicolum dirae conuertunt carmina gentis. | |
| una per aetherios exit uox illa recessus | 445 |
| uerbaque ad inuitum perfert cogentia numen, | |
| quod non cura poli caelique uolubilis umquam | |
| auocat. infandum tetigit cum sidera murmur, | |
| tum, Babylon Persea licet secretaque Memphis | |
| omne uetustorum soluat penetrale magorum, | 450 |
| abducet superos alienis Thessalis aris. | |
| carmine Thessalidum dura in praecordia fluxit | |
| non fatis adductus amor, flammisque seueri | |
| inlicitis arsere senes. nec noxia tantum | |
| pocula proficiunt aut cum turgentia suco | 455 |
| frontis amaturae subducunt pignora fetae: | |
| mens hausti nulla sanie polluta ueneni | |
| excantata perit. quos non concordia mixti | |
| alligat ulla tori blandaeque potentia formae | |
| traxerunt torti magica uertigine fili. | 460 |
| cessauere uices rerum, dilataque longa | |
| haesit nocte dies. legi non paruit aether, | |
| torpuit et praeceps audito carmine mundus, | |
| axibus et rapidis inpulsos Iuppiter urguens | |
| miratur non ire polos. nunc omnia conplent | 465 |
| imbribus et calido praeducunt nubila Phoebo, | |
| et tonat ignaro caelum Ioue: uocibus isdem | |
| umentis late nebulas nimbosque solutis | |
| excussere comis. uentis cessantibus aequor | |
| intumuit, rursus uetitum sentire procellas | 470 |
| conticuit turbante Noto; puppemque ferentes | |
| in uentum tumuere sinus. de rupe pependit | |
| abscisa fixus torrens, amnisque cucurrit | |
| non qua pronus erat. Nilum non extulit aestas, | |
| Maeander derexit aquas, Rhodanumque morantem | 475 |
| praecipitauit Arar. summisso uertice montes | |
| explicuere iugum, nubes suspexit Olympus, | |
| solibus et nullis Scythicae, cum bruma rigeret, | |
| dimaduere niues. inpulsam sidere Tethyn | |
| reppulit Haemonium defenso litore carmen. | 480 |
| terra quoque inmoti concussit ponderis axes, | |
| et medium uergens titubauit nisus in orbem. | |
| tantae molis onus percussum uoce recessit | |
| perspectumque dedit circum labentis Olympi. | |
| omne potens animal leti genitumque nocere | 485 |
| et pauet Haemonias et mortibus instruit artes. | |
| has auidae tigres et nobilis ira leonum | |
| ore fouent blando; gelidos his explicat orbes | |
| inque pruinoso coluber distenditur aruo; | |
| uiperei coeunt abrupto corpore nodi, | 490 |
| humanoque cadit serpens adflata ueneno. | |
| quis labor hic superis cantus herbasque sequendi | |
| spernendique timor? cuius commercia pacti | |
| obstrictos habuere deos? parere necesse est, | |
| an iuuat? ignota tantum pietate merentur, | 495 |
| an tacitis ualuere minis? hoc iuris in omnis | |
| est illis superos, an habent haec carmina certum | |
| imperiosa deum, qui mundum cogere quidquid | |
| cogitur ipse potest? illis et sidera primum | |
| praecipiti deducta polo, Phoebeque serena | 500 |
| non aliter diris uerborum obsessa uenenis | |
| palluit et nigris terrenisque ignibus arsit, | |
| quam si fraterna prohiberet imagine tellus | |
| insereretque suas flammis caelestibus umbras; | |
| et patitur tantos cantu depressa labores | 505 |
| donec suppositas propior despumet in herbas. | |
| hos scelerum ritus, haec dirae crimina gentis | |
| effera damnarat nimiae pietatis Erictho | |
| inque nouos ritus pollutam duxerat artem. | |
| illi namque nefas urbis summittere tecto | 510 |
| aut laribus ferale caput, desertaque busta | |
| incolit et tumulos expulsis obtinet umbris | |
| grata deis Erebi. coetus audire silentum, | |
| nosse domos Stygias arcanaque Ditis operti | |
| non superi, non uita uetat. tenet ora profanae | 515 |
| foeda situ macies, caeloque ignota sereno | |
| terribilis Stygio facies pallore grauatur | |
| inpexis onerata comis: si nimbus et atrae | |
| sidera subducunt nubes, tunc Thessala nudis | |
| egreditur bustis nocturnaque fulmina captat. | 520 |
| semina fecundae segetis calcata perussit | |
| et non letiferas spirando perdidit auras. | |
| nec superos orat nec cantu supplice numen | |
| auxiliare uocat nec fibras illa litantis | |
| nouit: funereas aris inponere flammas | 525 |
| gaudet et accenso rapuit quae tura sepulchro. | |
| omne nefas superi prima iam uoce precantis | |
| concedunt carmenque timent audire secundum. | |
| uiuentis animas et adhuc sua membra regentis | |
| infodit busto, fatis debentibus annos | 530 |
| mors inuita subit; peruersa funera pompa | |
| rettulit a tumulis, fugere cadauera letum. | |
| fumantis iuuenum cineres ardentiaque ossa | |
| e mediis rapit illa rogis ipsamque parentes | |
| quam tenuere facem, nigroque uolantia fumo | 535 |
| feralis fragmenta tori uestesque fluentis | |
| colligit in cineres et olentis membra fauillas. | |
| ast, ubi seruantur saxis, quibus intimus umor | |
| ducitur, et tracta durescunt tabe medullae | |
| corpora, tunc omnis auide desaeuit in artus | 540 |
| inmergitque manus oculis gaudetque gelatos | |
| effodisse orbes et siccae pallida rodit | |
| excrementa manus. laqueum nodosque nocentis | |
| ore suo rupit, pendentia corpora carpsit | |
| abrasitque cruces percussaque uiscera nimbis | 545 |
| uolsit et incoctas admisso sole medullas. | |
| insertum manibus chalybem nigramque per artus | |
| stillantis tabi saniem uirusque coactum | |
| sustulit et neruo morsus retinente pependit. | |
| et, quodcumque iacet nuda tellure cadauer, | 550 |
| ante feras uolucresque sedet; nec carpere membra | |
| uolt ferro manibusque suis, morsusque luporum | |
| expectat siccis raptura e faucibus artus. | |
| nec cessant a caede manus, si sanguine uiuo | |
| est opus, erumpat iugulo qui primus aperto, | 555 |
| [nec refugit caedes, uiuum si sacra cruorem] | |
| extaque funereae poscunt trepidantia mensae. | |
| uolnere sic uentris, non qua natura uocabat, | |
| extrahitur partus calidis ponendus in aris; | |
| et quotiens saeuis opus est ac fortibus umbris | 560 |
| ipsa facit manes. hominum mors omnis in usu est. | |
| illa genae florem primaeuo corpore uolsit, | |
| illa comam laeua morienti abscidit ephebo. | |
| saepe etiam caris cognato in funere dira | |
| Thessalis incubuit membris atque oscula figens | 565 |
| truncauitque caput conpressaque dentibus ora | |
| laxauit siccoque haerentem gutture linguam | |
| praemordens gelidis infudit murmura labris | |
| arcanumque nefas Stygias mandauit ad umbras. | |
| hanc ut fama loci Pompeio prodidit, alta | 570 |
| nocte poli, Titan medium quo tempore ducit | |
| sub nostra tellure diem, deserta per arua | |
| carpit iter. fidi scelerum suetique ministri | |
| effractos circum tumulos ac busta uagati | |
| conspexere procul praerupta in caute sedentem, | 575 |
| qua iuga deuexus Pharsalica porrigit Haemus. | |
| illa magis magicisque deis incognita uerba | |
| temptabat carmenque nouos fingebat in usus. | |
| namque timens, ne Mars alium uagus iret in orbem | |
| Emathis et tellus tam multa caede careret, | 580 |
| pollutos cantu dirisque uenefica sucis | |
| conspersos uetuit transmittere bella Philippos, | |
| tot mortes habitura suas usuraque mundi | |
| sanguine: caesorum truncare cadauera regum | |
| sperat et Hesperiae cineres auertere gentis | 585 |
| ossaque nobilium tantosque adquirere manes. | |
| hic ardor solusque labor, quid corpore Magni | |
| proiecto rapiat, quos Caesaris inuolet artus. | |
| quam prior adfatur Pompei ignaua propago. | |
| 'o decus Haemonidum, populis quae pandere fata | 590 |
| quaeque suo uentura potes deuertere cursu, | |
| te precor ut certum liceat mihi noscere finem | |
| quem belli fortuna paret. non ultima turbae | |
| pars ego Romanae, Magni clarissima proles, | |
| uel dominus rerum uel tanti funeris heres. | 595 |
| mens dubiis perculsa pauet rursusque parata est | |
| certos ferre metus: hoc casibus eripe iuris, | |
| ne subiti caecique ruant. uel numina torque | |
| uel tu parce deis et manibus exprime uerum. | |
| Elysias resera sedes ipsamque uocatam, | 600 |
| quos petat e nobis, Mortem mihi coge fateri. | |
| non humilis labor est: dignum, quod quaerere cures | |
| uel tibi, quo tanti praeponderet alea fati.' | |
| inpia laetatur uulgato nomine famae | |
| Thessalis, et contra 'si fata minora moueres, | 605 |
| pronum erat, o iuuenis, quos uelles' inquit 'in actus | |
| inuitos praebere deos. conceditur arti, | |
| unam cum radiis presserunt sidera mortem, | |
| inseruisse moras; et, quamuis fecerit omnis | |
| stella senem, medios herbis abrumpimus annos. | 610 |
| at, simul a prima descendit origine mundi | |
| causarum series, atque omnia fata laborant | |
| si quicquam mutare uelis, unoque sub ictu | |
| stat genus humanum, tum, Thessala turba fatemur, | |
| plus Fortuna potest. sed, si praenoscere casus | 615 |
| contentus, facilesque aditus multique patebunt | |
| ad uerum: tellus nobis aetherque chaosque | |
| aequoraque et campi Rhodopaeaque saxa loquentur. | |
| sed pronum, cum tanta nouae sit copia mortis, | |
| Emathiis unum campis attollere corpus, | 620 |
| ut modo defuncti tepidique cadaueris ora | |
| plena uoce sonent, nec membris sole perustis | |
| auribus incertum feralis strideat umbra.' | |
| dixerat, et noctis geminatis arte tenebris | |
| maestum tecta caput squalenti nube pererrat | 625 |
| corpora caesorum tumulis proiecta negatis. | |
| continuo fugere lupi, fugere reuolsis | |
| unguibus inpastae uolucres, dum Thessala uatem | |
| eligit et gelidas leto scrutata medullas | |
| pulmonis rigidi stantis sine uolnere fibras | 630 |
| inuenit et uocem defuncto in corpore quaerit. | |
| fata peremptorum pendent iam multa uirorum, | |
| quem superis reuocasse uelit. si tollere totas | |
| temptasset campis acies et reddere bello, | |
| cessissent leges Erebi, monstroque potenti | 635 |
| extractus Stygio populus pugnasset Auerno. | |
| electum tandem traiecto gutture corpus | |
| ducit, et inserto laqueis feralibus unco | |
| per scopulos miserum trahitur per saxa cadauer | |
| uicturum, montisque caui, quem tristis Erictho | 640 |
| damnarat sacris, alta sub rupe locatur. | |
| haud procul a Ditis caecis depressa cauernis | |
| in praeceps subsedit humus, quam pallida pronis | |
| urguet silua comis et nullo uertice caelum | |
| suspiciens Phoebo non peruia taxus opacat. | 645 |
| marcentes intus tenebrae pallensque sub antris | |
| longa nocte situs numquam nisi carmine factum | |
| lumen habet. non Taenariis sic faucibus aer | |
| sedit iners, maestum mundi confine latentis | |
| ac nostri, quo non metuant admittere manes | 650 |
| Tartarei reges. nam, quamuis Thessala uates | |
| uim faciat fatis, dubium est, quod traxerit illuc | |
| aspiciat Stygias an quod descenderit umbras. | |
| discolor et uario furialis cultus amictu | |
| induitur, uoltusque aperitur crine remoto, | 655 |
| et coma uipereis substringitur horrida sertis. | |
| ut pauidos iuuenis comites ipsumque trementem | |
| conspicit exanimi defixum lumina uoltu, | |
| 'ponite' ait 'trepida conceptos mente timores: | |
| iam noua, iam uera reddetur uita figura, | 660 |
| ut quamuis pauidi possint audire loquentem. | |
| si uero Stygiosque lacus ripamque sonantem | |
| ignibus ostendam, si me praebente uideri | |
| Eumenides possint uillosaque colla colubris | |
| Cerberus excutiens et uincti terga gigantes, | 665 |
| quis timor, ignaui, metuentis cernere manes?' | |
| pectora tum primum feruenti sanguine supplet | |
| uolneribus laxata nouis taboque medullas | |
| abluit et uirus large lunare ministrat. | |
| huc quidquid fetu genuit natura sinistro | 670 |
| miscetur: non spuma canum quibus unda timori est, | |
| uiscera non lyncis, non durae nodus hyaenae | |
| defuit et cerui pastae serpente medullae, | |
| non puppem retinens Euro tendente rudentis | |
| in mediis echenais aquis oculique draconum | 675 |
| quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa, | |
| non Arabum uolucer serpens innataque rubris | |
| aequoribus custos pretiosae uipera conchae | |
| aut uiuentis adhuc Libyci membrana cerastae | |
| aut cinis Eoa positi phoenicis in ara. | 680 |
| quo postquam uiles et habentis nomina pestis | |
| contulit, infando saturatas carmine frondis | |
| et, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbas | |
| addidit et quidquid mundo dedit ipsa ueneni. | |
| tum uox Lethaeos cunctis pollentior herbis | 685 |
| excantare deos confundit murmura primum | |
| dissona et humanae multum discordia linguae. | |
| latratus habet illa canum gemitusque luporum, | |
| quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur, | |
| quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis; | 690 |
| exprimit et planctus inlisae cautibus undae | |
| siluarumque sonum fractaeque tonitrua nubis: | |
| tot rerum uox una fuit. mox cetera cantu | |
| explicat Haemonio penetratque in Tartara lingua. | |
| 'Eumenides Stygiumque nefas Poenaeque nocentum | 695 |
| et Chaos innumeros auidum confundere mundos | |
| et rector terrae, quem longa in saecula torquet | |
| mors dilata deum; Styx et quos nulla meretur | |
| Thessalis Elysios; caelum matremque perosa | |
| Persephone, nostraeque Hecates pars ultima, per quam | 700 |
| manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae, | |
| ianitor et sedis laxae, qui uiscera saeuo | |
| spargis nostra cani, repetitaque fila sorores | |
| tracturae, tuque o flagrantis portitor undae, | |
| iam lassate senex ad me redeuntibus umbris, | 705 |
| exaudite preces. si uos satis ore nefando | |
| pollutoque uoco, si numquam haec carmina fibris | |
| humanis ieiuna cano, si pectora plena | |
| saepe deo laui calido prosecta cerebro, | |
| si quisquis uestris caput extaque lancibus infans | 710 |
| inposuit uicturus erat, parete precanti. | |
| non in Tartareo latitantem poscimus antro | |
| adsuetamque diu tenebris, modo luce fugata | |
| descendentem animam; primo pallentis hiatu | |
| haeret adhuc Orci, licet has exaudiat herbas, | 715 |
| ad manes uentura semel. ducis omnia nato | |
| Pompeiana canat nostri modo militis umbra, | |
| si bene de uobis ciuilia bella merentur.' | |
| haec ubi fata caput spumantiaque ora leuauit, | |
| aspicit astantem proiecti corporis umbram, | 720 |
| exanimis artus inuisaque claustra timentem | |
| carceris antiqui. pauet ire in pectus apertum | |
| uisceraque et ruptas letali uolnere fibras. | |
| a miser, extremum cui mortis munus inique | |
| eripitur, non posse mori. miratur Erictho | 725 |
| has fatis licuisse moras, irataque morti | |
| uerberat inmotum uiuo serpente cadauer, | |
| perque cauas terrae, quas egit carmine, rimas | |
| manibus inlatrat regnique silentia rumpit. | |
| 'Tisiphone uocisque meae secura Megaera, | 730 |
| non agitis saeuis Erebi per inane flagellis | |
| infelicem animam? iam uos ego nomine uero | |
| eliciam Stygiasque canes in luce superna | |
| destituam; per busta sequar per funera custos, | |
| expellam tumulis, abigam uos omnibus urnis. | 735 |
| teque deis, ad quos alio procedere uoltu | |
| ficta soles, Hecate pallenti tabida forma, | |
| ostendam faciemque Erebi mutare uetabo. | |
| eloquar inmenso terrae sub pondere quae te | |
| contineant, Hennaea, dapes, quo foedere maestum | 740 |
| regem noctis ames, quae te contagia passam | |
| noluerit reuocare Ceres. tibi, pessime mundi | |
| arbiter, inmittam ruptis Titana cauernis, | |
| et subito feriere die. paretis, an ille | |
| conpellandus erit, quo numquam terra uocato | 745 |
| non concussa tremit, qui Gorgona cernit apertam | |
| uerberibusque suis trepidam castigat Erinyn, | |
| indespecta tenet uobis qui Tartara, cuius | |
| uos estis superi, Stygias qui perierat undas?' | |
| protinus astrictus caluit cruor atraque fouit | 750 |
| uolnera et in uenas extremaque membra cucurrit. | |
| percussae gelido trepidant sub pectore fibrae, | |
| et noua desuetis subrepens uita medullis | |
| miscetur morti. tunc omnis palpitat artus, | |
| tenduntur nerui; nec se tellure cadauer | 755 |
| paulatim per membra leuat, terraque repulsum est | |
| erectumque semel. distento lumina rictu | |
| nudantur. nondum facies uiuentis in illo, | |
| iam morientis erat: remanet pallorque rigorque, | |
| et stupet inlatus mundo. set murmure nullo | 760 |
| ora astricta sonant: uox illi linguaque tantum | |
| responsura datur. 'dic' inquit Thessala 'magna, | |
| quod iubeo, mercede mihi; nam uera locutum | |
| inmunem toto mundi praestabimus aeuo | |
| artibus Haemoniis: tali tua membra sepulchro, | 765 |
| talibus exuram Stygio cum carmine siluis, | |
| ut nullos cantata magos exaudiat umbra. | |
| sit tanti uixisse iterum: nec uerba nec herbae | |
| audebunt longae somnum tibi soluere Lethes | |
| a me morte data. tripodas uatesque deorum | 770 |
| sors obscura decet: certus discedat, ab umbris | |
| quisquis uera petit duraeque oracula mortis | |
| fortis adit. ne parce, precor: da nomina rebus, | |
| da loca; da uocem qua mecum fata loquantur.' | |
| addidit et carmen, quo, quidquid consulit, umbram | 775 |
| scire dedit. maestum fletu manante cadauer | |
| 'tristia non equidem Parcarum stamina' dixit | |
| 'aspexi tacitae reuocatus ab aggere ripae; | |
| quod tamen e cunctis mihi noscere contigit umbris | |
| effera Romanos agitat discordia manes | 780 |
| inpiaque infernam ruperunt arma quietem; | |
| Elysias Latii sedes ac Tartara maesta | |
| diuersi liquere duces. quid fata pararent | |
| hi fecere palam. tristis felicibus umbris | |
| uoltus erat: uidi Decios natumque patremque, | 785 |
| lustrales bellis animas, flentemque Camillum | |
| et Curios, Sullam de te, Fortuna, querentem; | |
| deplorat Libycis perituram Scipio terris | |
| infaustam subolem; maior Carthaginis hostis | |
| non seruituri maeret Cato fata nepotis: | 790 |
| solum te, consul depulsis prime tyrannis | |
| Brute, pias inter gaudentem uidimus umbras. | |
| abruptis Catilina minax fractisque catenis | |
| exultat Mariique truces nudique Cethegi; | |
| uidi ego laetantis, popularia nomina, Drusos | 795 |
| legibus inmodicos ausosque ingentia Gracchos; | |
| aeternis chalybis nodis et carcere Ditis | |
| constrictae plausere manus, camposque piorum | |
| poscit turba nocens. regni possessor inertis | |
| pallentis aperit sedes, abruptaque saxa | 800 |
| asperat et durum uinclis adamanta, paratque | |
| poenam uictori. refer haec solacia tecum, | |
| o iuuenis, placido manes patremque domumque | |
| expectare sinu regnique in parte serena | |
| Pompeis seruare locum. nec gloria paruae | 805 |
| sollicitet uitae: ueniet quae misceat omnis | |
| hora duces. properate mori, magnoque superbi | |
| quamuis e paruis animo descendite bustis | |
| et Romanorum manes calcate deorum. | |
| quem tumulum Nili, quem Thybridis adluat unda | 810 |
| quaeritur, et ducibus tantum de funere pugna est. | |
| tu fatum ne quaere tuum: cognoscere Parcae | |
| me reticente dabunt; tibi certior omnia uates | |
| ipse canet Siculis genitor Pompeius in aruis, | |
| ille quoque incertus quo te uocet, unde repellat, | 815 |
| quas iubeat uitare plagas, quae sidera mundi. | |
| Europam, miseri, Libyamque Asiamque timete: | |
| distribuit tumulos uestris fortuna triumphis. | |
| o miseranda domus, toto nil orbe uidebis | |
| tutius Emathia.' sic postquam fata peregit, | 820 |
| stat uoltu maestus tacito mortemque reposcit. | |
| carminibus magicis opus est herbisque, cadauer | |
| ut cadat, et nequeunt animam sibi reddere fata | |
| consumpto iam iure semel. tunc robore multo | |
| extruit illa rogum; uenit defunctus ad ignes. | 825 |
| accensa iuuenem positum strue liquit Erictho | |
| tandem passa mori, Sextoque ad castra parentis | |
| it comes; et caelo lucis ducente colorem, | |
| dum ferrent tutos intra tentoria gressus, | |
| iussa tenere diem densas nox praestitit umbras. | 830 |