LIBER SECVNDVS
|
|
Maximus Iliacae gentis certamina vates
|
2.1
|
et quinquaginta regum regemque patremque
|
|
Hectoraque Aeacidae victamque sub Hectore Troiam,
|
|
erroremque ducis totidem, quot vicerat, annis
|
|
<infestum experti dominum maris atque renato>
|
4a
|
instantem bello geminataque Pergama ponto
|
5
|
ultimaque in patria captisque penatibus arma
|
|
ore sacro cecinit; patriam cui turba petentum,
|
|
dum dabat, eripuit, cuiusque ex ore profusos
|
|
omnis posteritas latices in carmina duxit
|
|
amnemque in tenuis ausa est deducere rivos
|
10
|
unius fecunda bonis. sed proximus illi
|
|
Hesiodus memorat divos divumque parentes
|
|
et chaos enixum terras orbemque sub illo
|
|
infantem et primos titubantia sidera cursus
|
|
Titanasque senes, Iovis et cunabula magni
|
15
|
et sub fratre viri nomen, sine matre parentis,
|
|
atque iterum patrio nascentem corpore Bacchum,
|
|
silvarumque deos secretaque numina Nymphas.
|
23
|
quin etiam ruris cultus legesque notavit
|
19
|
militiamque soli, quod colles Bacchus amaret,
|
20
|
quod fecunda Ceres campos, quod Pallas utrumque,
|
|
atque arbusta vagis essent quod adultera pomis;
|
|
omniaque immenso volitantia lumina mundo,
|
18
|
pacis opus, magnos naturae condit in usus.
|
24
|
astrorum quidam varias dixere figuras,
|
25
|
signaque diffuso passim labentia caelo
|
|
in proprium cuiusque genus causasque tulere;
|
|
Persea et Andromedan poena matremque dolentem
|
|
solventemque patrem, raptamque Lycaone natam,
|
|
officioque Iovis Cynosuram, lacte Capellam
|
30
|
et furto Cycnum, pietate ad sidera ductam
|
|
Erigonen ictuque Nepam spolioque Leonem
|
|
et morsu Cancrum, Pisces Cythereide versa,
|
|
Lanigerum victo ducentem sidera ponto,
|
|
ceteraque ex variis pendentia casibus astra
|
35
|
aethera per summum voluerunt fixa revolvi.
|
|
quorum carminibus nihil est nisi fabula caelum
|
|
terraque composuit mundum quae pendet ab illo.
|
|
quin etiam ritus pastorum et Pana sonantem
|
|
in calamos Sicula memorat tellure creatus,
|
40
|
nec silvis silvestre canit perque horrida motus
|
|
rura serit dulcis Musamque inducit in aulas.
|
|
ecce alius pictas volucres ac bella ferarum,
|
|
ille venenatos angues aconitaque et herbas
|
|
fata refert vitamque sua radice ferentis.
|
45
|
quin etiam tenebris immersum Tartaron atra
|
|
in lucem de nocte vocant orbemque revolvunt
|
|
interius versum naturae foedere rupto.
|
|
omne genus rerum doctae cecinere sorores,
|
|
omnis ad accessus Heliconos semita trita est,
|
50
|
et iam confusi manant de fontibus amnes
|
|
nec capiunt haustum turbamque ad nota ruentem.
|
|
integra quaeramus rorantis prata per herbas
|
|
undamque occultis meditantem murmur in antris,
|
|
quam neque durato gustarint ore volucres,
|
55
|
ipse nec aetherio Phoebus libaverit igni.
|
|
nostra loquar, nulli vatum debebimus orsa,
|
|
nec furtum sed opus veniet, soloque volamus
|
|
in caelum curru, propria rate pellimus undas.
|
|
namque canam tacita naturae mente potentem
|
60
|
infusumque deum caelo terrisque fretoque
|
|
ingentem aequali moderantem foedere molem,
|
|
totumque alterno consensu vivere mundum
|
|
et rationis agi motu, cum spiritus unus
|
|
per cunctas habitet partes atque irriget orbem
|
65
|
omnia pervolitans corpusque animale figuret.
|
|
quod nisi cognatis membris contexta maneret
|
|
machina et imposito pareret tota magistro
|
|
ac tantum mundi regeret prudentia censum,
|
|
non esset statio terris, non ambitus astris,
|
70
|
erraretque vagus mundus standove rigeret,
|
|
nec sua dispositos servarent sidera cursus
|
|
noxque alterna diem fugeret rursumque fugaret,
|
|
non imbres alerent terras, non aethera venti
|
|
nec pontus gravidas nubes nec flumina pontum
|
75
|
nec pelagus fontes, nec staret summa per omnis
|
|
par semper partes aequo digesta parente,
|
|
ut neque deficerent undae nec sideret orbis
|
|
nec caelum iusto maiusve minusve volaret.
|
|
motus alit, non mutat opus. sic omnia toto
|
80
|
dispensata manent mundo dominumque sequuntur.
|
|
hic igitur deus et ratio, quae cuncta gubernat,
|
|
ducit ab aetheriis terrena animalia signis,
|
|
quae, quamquam longo, cogit, summota recessu,
|
|
sentiri tamen, ut vitas ac fata ministrent
|
85
|
gentibus ac proprios per singula corpora mores.
|
|
nec nimis est quaerenda fides: sic temperat arva
|
|
caelum, sic varias fruges redditque rapitque,
|
|
sic pontum movet ac terris immittit et aufert,
|
|
atque haec seditio pelagus nunc sidere lunae
|
90
|
mota tenet, nunc diverso stimulata recessu,
|
|
nunc anni spatio Phoebum comitata volantem;
|
|
sic summersa fretis, concharum et carcere clausa,
|
|
ad lunae motum variant animalia corpus
|
|
et tua damna, tuas imitantur, Delia, vires;
|
95
|
tu quoque fraternis sic reddis curribus ora
|
|
atque iterum ex isdem repetis, quantumque reliquit
|
|
aut dedit ille, refers et sidus sidere constas;
|
|
denique sic pecudes et muta animalia terris,
|
|
cum maneant ignara sui legisque per aevum,
|
100
|
natura tamen ad mundum revocante parentem
|
|
attollunt animos caelumque et sidera servant
|
|
corporaque ad lunae nascentis cornua lustrant
|
|
venturasque vident hiemes, reditura serena.
|
|
quis dubitet post haec hominem coniungere caelo,
|
105
|
<cui, cupiens terras ad sidera surgere, munus>
|
105a
|
eximium natura dedit linguamque capaxque
|
106
|
ingenium volucremque animum, quem denique in unum
|
|
descendit deus atque habitat seque ipse requirit?
|
|
mitte alias artes, quarum est permissa facultas
|
|
invidiosa adeo, nec nostri munera census:
|
110
|
[mitto quod aequali nihil est sub lege tributum,
|
|
quo patet auctoris summam, non corporis, esse;
|
|
mitto quod certum est et inevitabile fatum
|
|
materiaeque datum est cogi sed cogere mundo]
|
|
quis caelum posset nisi caeli munere nosse,
|
115
|
et reperire deum, nisi qui pars ipse deorum est?
|
|
quisve hanc convexi molem sine fine patentis
|
|
signorumque choros ac mundi flammea tecta,
|
|
aeternum et stellis adversus sidera bellum
|
|
[ac terras caeloque fretum subiectaque utrisque]
|
120
|
cernere et angusto sub pectore claudere posset,
|
|
ni sanctos animis oculos natura dedisset
|
|
cognatamque sibi mentem vertisset ad ipsam
|
|
et tantum dictasset opus, caeloque veniret
|
|
quod vocat in caelum sacra ad commercia rerum?
|
125
|
quis neget esse nefas invitum prendere mundum
|
127
|
et velut in semet captum deducere in orbem?
|
|
sed, ne circuitu longo manifesta probentur,
|
|
ipsa fides operi faciet pondusque fidemque;
|
130
|
nam neque decipitur ratio nec decipit umquam.
|
|
rite sequenda via est ac veris credita causis,
|
|
eventusque datur qualis praedicitur ante.
|
|
quod Fortuna ratum faciat, quis dicere falsum
|
|
audeat et tantae suffragia vincere sortis?
|
135
|
Haec ego divino cupiam cum ad sidera flatu
|
|
ferre, nec in turba nec turbae carmina condam
|
|
sed solus, vacuo veluti vectatus in orbe
|
|
liber agam currus non occursantibus ullis
|
|
nec per iter socios commune regentibus actus,
|
140
|
sed caelo noscenda canam, mirantibus astris
|
|
et gaudente sui mundo per carmina vatis,
|
|
vel quibus illa sacros non invidere meatus
|
|
notitiamque sui, minima est quae turba per orbem.
|
|
illa frequens, quae divitias, quae diligit aurum,
|
145
|
imperia et fasces mollemque per otia luxum
|
|
et blandis diversa sonis dulcemque per aures
|
|
affectum, ut modico noscenda ad fata labore.
|
|
hoc quoque fatorum est, legem perdiscere fati.
|
|
Et primum astrorum varia est natura notanda
|
150
|
carminibus per utrumque genus. nam mascula sex sunt,
|
|
diversi totidem generis sub principe Tauro:
|
|
cernis ut aversos redeundo surgat in artus.
|
|
alternant genus et vicibus variantur in orbem.
|
|
Humanas etiam species in parte videbis,
|
155
|
nec mores distant: pecudum pars atque ferarum
|
|
ingenium facient. quaedam signanda sagaci
|
|
singula sunt animo, propria quae sorte feruntur:
|
|
nunc binis insiste; dabunt geminata potentis
|
|
per socium effectus. multum comes addit et aufert,
|
160
|
ambiguisque valent, quis sunt collegia, fatis
|
|
ad meritum noxamque. duos per sidera Pisces
|
|
et totidem Geminos nudatis aspice membris.
|
|
his coniuncta manent alterno bracchia nexu,
|
|
dissimile est illis iter in contraria versis.
|
165
|
par numerus, sed enim dispar natura notanda est.
|
|
atque haec ex paribus toto gaudentia censu
|
|
signa meant, nihil exterius mirantur in ipsis
|
|
amissumve dolent, quaedam quod, parte recisa
|
|
atque ex diverso commissis corpore membris,
|
170
|
ut Capricornus et intentum qui derigit arcum
|
|
iunctus equo: pars huic hominis, sed nulla priori.
|
|
[hoc quoque servandum est alta discrimen in arte,
|
|
distat enim gemini duo sint duplane figura]
|
|
quin etiam Erigone binis numeratur in astris,
|
175
|
nec facies ratio duplex; nam desinit aestas,
|
|
incipit autumnus media sub Virgine utrimque.
|
|
idcirco tropicis praecedunt omnibus astra
|
|
bina, ut Lanigero, Chelis Cancroque Caproque,
|
|
quod duplicis retinent conexo tempore vires.
|
180
|
ut, quos subsequitur Cancer per sidera fratres,
|
|
e geminis alter florentia tempora veris
|
|
sufficit, aestatem sitientem provehit alter;
|
|
nudus uterque tamen, sentit quia uterque calorem,
|
|
ille senescentis veris, subeuntis at ille
|
185
|
aestatis: par est primae sors ultima parti.
|
|
quin etiam Arcitenens, qui te, Capricorne, sub ipso
|
|
promittit, duplici formatus imagine fertur:
|
|
mitior autumnus mollis sibi vindicat artus
|
|
materiamque hominis, fera tergo membra rigentem
|
190
|
excipiunt hiemem mutantque in tempora signum.
|
|
quosque Aries prae se mittit, duo tempora Pisces
|
|
bina dicant: hiemem hic claudit, ver incohat alter.
|
|
cum sol aequoreis revolans decurrit in astris,
|
|
hiberni coeunt cum vernis roribus imbres.
|
195
|
utraque sors umoris habet fluitantia signa.
|
|
Quin tria signa novem signis coniuncta repugnant
|
|
et quasi seditio caelum tenet. aspice Taurum
|
|
clunibus et Geminos pedibus, testudine Cancrum
|
|
surgere, cum rectis oriantur cetera membris;
|
200
|
ne mirere moras, cum sol aversa per astra
|
|
aestivum tardis attollat mensibus annum.
|
|
Nec te praetereat nocturna diurnaque signa
|
|
quae sint perspicere et propria deducere lege,
|
|
non tenebris aut luce suam peragentia sortem
|
205
|
(nam commune foret nullo discrimine nomen,
|
|
omnia quod certis vicibus per tempora fulgent
|
|
et nunc illa dies, nunc noctes illa sequuntur),
|
|
sed quibus illa parens mundi natura sacratas
|
|
temporis attribuit partes statione perenni.
|
210
|
namque Sagittari signum rabidique Leonis
|
|
et sua respiciens aurato vellere terga,
|
|
tum Pisces <et> Cancer et acri Scorpios ictu,
|
|
aut vicina loco, divisa aut partibus aequis,
|
|
omnia dicuntur simili sub sorte diurna.
|
215
|
cetera, vel numero consortia vel vice sedis,
|
|
interiecta locis totidem, nocturna feruntur.
|
|
quidam etiam sex continuis dixere diurnas
|
|
esse vices astris, quae sunt a principe signo
|
|
Lanigeri, sex a Libra nocturna videri.
|
220
|
sunt quibus esse diurna placet quae mascula surgunt,
|
|
femineam sortem tutis gaudere tenebris.
|
|
Quin non nulla tibi nullo monstrante loquuntur
|
|
Neptuno debere genus, scopulosus in undis
|
|
Cancer et effuso gaudentes aequore Pisces.
|
225
|
at, quae terrena censentur sidera sorte,
|
|
princeps armenti Taurus regnoque superbus
|
|
lanigeri gregis est Aries pestisque duorum
|
|
praedatorque Leo <et> dumosis Scorpios arvis.
|
|
sunt etiam mediae legis communia signa,
|
230
|
ambiguus tergo Capricornus, Aquarius undis,
|
|
umida terrenis aequali foedere mixta.
|
233
|
Non licet a minimis animum deflectere curis,
|
|
nec quicquam rationis eget frustrave creatum.
|
235
|
fecundum est proprie Cancri genus, acer et ictu
|
|
Scorpios, et partu complentes aequora Pisces.
|
|
sed sterilis Virgo est, simili coniuncta Leoni,
|
|
nec capit, aut captos effundit, Aquarius ortus.
|
|
inter utrumque manet Capricornus corpore mixto
|
240
|
et qui Cretaeo fulget Centaurus in arcu,
|
|
communisque Aries aequantem tempora Libram
|
|
et Geminos Taurumque pari sub sorte recenset.
|
|
Nec tu nulla putes in eo commenta locasse
|
|
naturam rerum, quod sunt currentia quaedam,
|
245
|
ut Leo et Arcitenens Ariesque in cornua tortus;
|
|
aut quae recta suis librantur stantia membris,
|
|
ut Virgo et Gemini, fundens et Aquarius undas;
|
|
vel quae fessa sedent pigras referentia mentes,
|
|
Taurus depositis collo sopitus aratris,
|
250
|
Libra sub emerito considens orbe laborum,
|
|
tuque tuos, Capricorne, gelu contractus in artus;
|
|
quaeve iacent, Cancer patulam distentus in alvum,
|
|
Scorpios incumbens plano sub pectore terrae,
|
|
in latus obliqui Pisces semperque iacentes.
|
255
|
Quod si sollerti circumspicis omnia cura,
|
|
fraudata invenies amissis sidera membris.
|
|
Scorpios in Libra consumit bracchia, Taurus
|
|
succidit incurvo claudus pede, lumina Cancro
|
|
desunt, Centauro superest et quaeritur unum.
|
260
|
sic nostros casus solatur mundus in astris
|
|
exemploque docet patienter damna subire,
|
|
omnis cum caelo fortunae pendeat ordo
|
|
ipsaque debilibus formentur sidera membris.
|
|
Temporibus quoque sunt propriis pollentia signa:
|
265
|
aestas a Geminis, autumnus Virgine surgit,
|
|
bruma Sagittifero, ver Piscibus incipit esse.
|
|
quattuor in partes scribuntur sidera terna;
|
|
hiberna aestivis, autumni verna repugnant.
|
|
Nec satis est proprias signorum noscere formas
|
270
|
et privas quas dant leges nascentibus astra;
|
126
|
consensu quoque fata movent et foedere gaudent
|
271
|
atque aliis alia succedunt sorte locoque.
|
|
circulus ut dextro signorum clauditur orbe,
|
|
in tris aequalis discurrit linea ductus
|
|
inque vicem extremis iungit se finibus ipsa,
|
275
|
et, quaecumque ferit, dicuntur signa trigona,
|
|
in tria partitus quod ter cadit angulus astra
|
|
quae divisa manent ternis distantia signis.
|
|
Laniger ex paribus spatiis duo signa, Leonis
|
|
atque Sagittari, diverso conspicit ortu;
|
280
|
Virginis et Tauri Capricorno consonat astrum;
|
|
cetera sunt simili ratione triangula signa
|
|
per totidem sortes, desunt quae, condita mundo:
|
|
[sed discrimen erit dextris laevisque: sinistra
|
|
quae subeunt, quae praecedunt dextra esse feruntur;
|
285
|
dexter erit Tauro Capricornus, Virgo sinistra]
|
|
hoc satis exemplo est. at, quae divisa quaternis
|
|
partibus aequali laterum sunt condita ductu
|
|
quorum designat normalis virgula sedes,
|
|
haec quadrata ferunt. Libram Capricornus et illum
|
290
|
conspicit ante Aries atque ipsum a partibus aequis
|
|
Cancer et hunc laeva subeuntis sidera Librae.
|
|
semper enim <in> dextris censentur signa priora.
|
|
sic licet in totidem partes diducere cuncta
|
|
ternaque bis senis quadrata effingere signis,
|
295
|
quorum proposito reddentur in ordine vires.
|
|
Sed siquis contentus erit numerasse quadrata,
|
|
divisum <ut> signis mundum putet esse quaternis,
|
|
aut tribus ac binis signis ornare trigonum,
|
|
ut socias vires et amicos exigat ortus
|
300
|
foederaque inveniat mundi cognata per astra,
|
|
falsus erit. nam, quina licet sint undique signa,
|
|
qui tamen e trinis, quae quinto quoque feruntur
|
|
astra loco, fuerint nati, sentire trigoni
|
|
non poterunt vires: licet illud nomine servent,
|
305
|
amisere loco dotes numerisque repugnant.
|
|
nam, cum sint partes orbis per signa trecentae
|
|
et ter vicenae, quas Phoebi circuit ardor,
|
|
tertia pars eius numeri latus efficit unum
|
|
in tris perducti partes per signa trigoni.
|
310
|
hanc autem numeri non reddit linea summam,
|
|
si signum signo, non pars a parte notetur,
|
|
quod, quamvis duo sunt ternis dirimentibus astra,
|
|
si tamen extremam laevi primamque prioris
|
|
inter se conferre voles numerumque notare,
|
315
|
ter quinquagenas implebunt ordine partes;
|
|
transibit numerus formam finesque sequentis
|
|
consumet ductus. licet ergo signa trigona
|
|
dicantur, partes non servant illa trigonas.
|
|
haec eadem species fallet per signa quadrata
|
320
|
(quod, cum totius numeri, qui construit orbem,
|
|
ter denae quadrum partes per sidera reddant,
|
|
evenit ut, prima signi de parte prioris
|
|
si partem ad summam ducatur virga sequentis,
|
|
bis sexagenas faciat; sin summa prioris
|
325
|
et pars confertur subeuntis prima, duorum
|
|
signorum in medio numerum transique referque,
|
|
triginta duplicat partes, pars tertia derit);
|
|
et, quamvis quartum a quarto quis computet astrum,
|
|
naufragium facient partes unius in ipsis.
|
330
|
non igitur satis est signis numerasse trigona
|
|
quadrative fidem quaeri per signa quaterna.
|
|
quadrati si forte voles effingere formam,
|
|
aut trinis paribus facies cum membra trigoni,
|
|
hic poscit quintam partem centesima summa,
|
335
|
illic amittit decimam. sic convenit ordo.
|
|
et, quiscumque quater iunctis favet angulus usque,
|
|
quaeque loca in triplici signarit linea ductu
|
|
cum sinuata viae linquet dispendia recta,
|
|
his natura dedit communi foedera lege
|
340
|
inque vicem affectus et mutua iura favoris.
|
|
quocirca non omnis habet genitura trigonis
|
|
consensum signis, nec, cum sunt forte quadrata,
|
345
|
continuo inter se servant commercia rerum.
|
|
distat enim, partes consumat linea iustas
|
|
detrectetne modum numeri, quem circulus ambit,
|
|
nunc tris efficiens, nunc quattuor undique ductus,
|
|
quos in plura iubet ratio procedere signa
|
350
|
interdum, quam sunt numeris memorata per orbem.
|
|
Sed longe maior vis est per signa trigoni
|
|
quam quibus est titulus sub quarto quoque quadratis.
|
|
altior est horum summoto linea templo,
|
|
illa magis vicina meat caeloque recedit
|
355
|
et propius terras accedit visus eorum
|
|
aeraque infectum nostras demittit ad auras.
|
|
Debilia alternis data sunt commercia signis,
|
|
mutua nec magno consensu foedera servant,
|
|
invita angusto quod linea flectitur orbe.
|
360
|
nam, cum praeteriens formatur singula limes
|
|
sidera et alterno devertitur angulus astro
|
|
sexque per anfractus curvatur virgula in orbem,
|
|
a Tauro venit in Cancrum, tum Virgine tacta
|
|
Scorpion ingreditur, tum te, Capricorne, rigentem
|
365
|
et geminos a te Pisces aversaque Tauri
|
|
sidera contingens finit, qua coeperat, orbem.
|
|
alterius ductus locus est per transita signa,
|
|
utque ea praetereas quae sunt mihi singula dicta,
|
|
flexibus et totidem similis sit circulus illi.
|
370
|
tertia convexo conduntur signa recessu;
|
374
|
transversos igitur fugiunt subeuntia visus,
|
371
|
quod nimis inclinata iacent limisque videntur
|
|
vicinoque latent: ex recto certior ictus.
|
|
et, quia succedit convexo linea caelo,
|
375
|
singula circuitu quae tantum transeat astra,
|
|
visus eis procul est altoque vagatur Olympo
|
|
et tenuis vires ex longo mittit in orbem.
|
|
sed tamen est illis foedus sub lege propinqua,
|
|
quod non diversum genus est coeuntibus astris,
|
380
|
mascula sed maribus respondent, cetera sexus
|
|
feminei secum iungunt commercia mundi.
|
|
sic, quamquam alternis, par est natura figuris,
|
|
et cognata iacent generis sub legibus astra.
|
|
Iam vero nulla est haerentibus addita signis
|
385
|
gratia; nam consensus hebet, quia visus ademptus.
|
|
in seducta ferunt animos, quae cernere possunt.
|
|
sunt etiam adversi generis conexa per orbem
|
|
mascula femineis semperque obsessa vicissim.
|
|
[disparibus non ulla datur concordia signis]
|
390
|
Sexta quoque in nullas numerantur commoda vires,
|
|
virgula per totum quod par non ducitur orbem
|
|
sed duo signa ferit mediis summota quaternis,
|
|
tertius absumpto ductus non sufficit orbe.
|
|
At, quae diversis e partibus astra refulgent
|
395
|
per medium adverso mundum pendentia vultu
|
|
et toto divisa manent contraria caelo
|
|
septima quaeque, loco quamvis summota feruntur,
|
|
ex longo tamen illa valent viresque ministrant
|
|
vel bello vel pace suas, ut tempora poscunt,
|
400
|
nunc foedus stellis, nunc et dictantibus iras.
|
|
quod si forte libet, quae sunt contraria, signa
|
|
per titulos celebrare suos sedesque, memento
|
|
solstitium brumae, Capricornum opponere Cancro,
|
|
Lanigerum Librae (par nox in utroque diesque est),
|
405
|
Piscibus Erigonen, iuvenique urnaeque Leonem;
|
|
Scorpios e summo cum fulget, Taurus in imo est,
|
|
et cadit Arcitenens Geminis orientibus orbi.
|
|
[hos servant inter sese contraria cursus]
|
|
sed, quamquam adversis fulgent contraria signis,
|
410
|
natura tamen interdum sociata feruntur,
|
|
et genere amplexis concordia mutua surgit:
|
|
mascula se paribus vel sic, diversa suorum
|
|
respondent generi. Pisces et Virginis artus
|
|
adversi volitant, sed amant communia iura,
|
415
|
et vincit natura locum; sed vincitur ipsa
|
|
temporibus, Cancerque tibi, Capricorne, repugnat
|
|
femina femineo, quia brumae dissidet aestas.
|
|
hinc rigor et glacies nivibusque albentia rura,
|
|
hinc sitis et sudor nudusque in collibus orbis,
|
420
|
aestivosque dies aequat nox frigida brumae.
|
|
sic bellum natura gerit, discordat et annus,
|
|
ne mirere in ea pugnantia sidera parte.
|
|
at non Lanigeri signum Libraeque repugnant
|
|
in totum, quia ver autumno tempore differt
|
425
|
(fructibus hoc implet maturis, floribus illud)
|
|
sed ratione pari est, aequatis nocte diebus,
|
|
temporaque efficiunt simili concordia textu
|
|
permixtosque dies mediis hiemem inter et aestum
|
|
articulis uno servantia utrimque tenore
|
430
|
quo minus infesto decertent sidera bello.
|
|
talis erit ratio diversis addita signis.
|
|
His animadversis rebus quae proxima cura?
|
|
noscere tutelas adiectaque numina signis
|
|
et quae cuique deo rerum natura dicavit,
|
435
|
cum divina dedit magnis virtutibus ora,
|
|
condidit et varias sacro sub nomine vires,
|
|
pondus uti rebus persona imponere posset.
|
|
Lanigerum Pallas, Taurum Cytherea tuetur,
|
|
formosos Phoebus Geminos; Cyllenie, Cancrum,
|
440
|
Iuppiter, et cum matre deum regis ipse Leonem;
|
|
spicifera est Virgo Cereris fabricataque Libra
|
|
Vulcani; pugnax Mavorti Scorpios haeret;
|
|
venantem Diana virum, sed partis equinae,
|
|
atque angusta fovet Capricorni sidera Vesta;
|
445
|
e Iovis adverso Iunonis Aquarius astrum est
|
|
agnoscitque suos Neptunus in aethere Pisces.
|
|
hinc quoque magna tibi venient momenta futuri,
|
|
cum ratio tua per stellas et sidera curret
|
|
argumenta petens omni de parte viasque
|
450
|
artis, ut ingenio divina potentia surgat
|
|
exaequentque fidem caelo mortalia corda.
|
|
Accipe divisas hominis per sidera partes
|
|
singulaque imperiis propriis parentia membra,
|
|
in quis praecipuas toto de corpore vires
|
455
|
exercent. Aries caput est ante omnia princeps
|
|
sortitus censusque sui pulcherrima colla
|
|
Taurus, et in Geminis aequali bracchia sorte
|
|
scribuntur conexa umeris, pectusque locatum
|
|
sub Cancro est, laterum regnum scapulaeque Leonis,
|
460
|
Virginis in propriam descendunt ilia sortem,
|
|
Libra regit clunes, et Scorpios inguine gaudet,
|
|
Centauro femina accedunt, Capricornus utrisque
|
|
imperitat genibus, crurum fundentis Aquari
|
|
arbitrium est, Piscesque pedum sibi iura reposcunt.
|
465
|
Quin etiam propriis inter se legibus astra
|
|
conveniunt, ut certa gerant commercia rerum,
|
|
inque vicem praestant visus atque auribus haerent
|
|
aut odium foedusve gerunt, conversaque quaedam
|
|
in semet proprio ducuntur prona favore.
|
470
|
idcirco adversis non numquam <est> gratia signis,
|
|
et bellum sociata gerunt; alienaque sede
|
|
inter se generant coniunctos omne per aevum,
|
|
a triquetrisque orti pugnant fugiuntque vicissim;
|
|
quod deus, in leges mundum cum conderet omnem,
|
475
|
affectus quoque divisit variantibus astris,
|
|
atque aliorum oculos, aliorum contulit aures,
|
|
iunxit amicitias horum sub foedere certo,
|
|
<illis perpetuas statuit discordibus iras,>
|
478a
|
cernere ut inter se possent audireque quaedam,
|
479
|
diligerent alia et noxas bellumque moverent,
|
480
|
his etiam propriae foret indulgentia sortis,
|
|
ut se diligerent semper sibique ipsa placerent;
|
|
sicut naturas hominum plerasque videmus
|
|
qui genus ex signis ducunt formantibus ortus.
|
|
Consilium ipse suum est Aries, ut principe dignum est,
|
485
|
audit se Libramque videt, frustratur amando
|
|
Taurum; Lanigero qui fraudem nectit et ultra
|
|
fulgentis geminos audit per sidera Pisces,
|
|
Virgine mens capitur visa. sic vexerat ante
|
|
Europam dorso retinentem cornua laeva
|
490
|
indutusque Iovi. Geminorum ducitur auris
|
|
ad iuvenem aeternas fundentem Piscibus undas
|
|
inque ipsos animus Pisces oculique Leonem.
|
|
Cancer et adverso Capricornus conditus astro
|
|
in semet vertunt oculos, in mutua tendunt
|
495
|
auribus, et Cancri captatur Aquarius astu.
|
|
at Leo cum Geminis aciem coniungit et aurem
|
|
Centauro ferus et Capricorni diligit astrum.
|
|
Erigone Taurum spectat sed Scorpion audit
|
|
atque Sagittifero conatur nectere fraudem.
|
500
|
Libra suos sequitur sensus solumque videndo
|
|
Lanigerum atque animo complexa est Scorpion infra.
|
|
ille videt Pisces, audit quae proxima Librae.
|
|
nec non Arcitenens magno parere Leoni
|
|
auribus atque oculis sinum fundentis Aquari
|
505
|
conspicere assuevit solamque ex omnibus astris
|
|
diligit Erigonen. contra Capricornus in ipsum
|
|
convertit visus (quid enim mirabitur ille
|
|
maius, in Augusti felix cum fulserit ortum?)
|
|
auribus et summi captat fastigia Cancri.
|
510
|
at nudus Geminis intendit Aquarius aurem
|
|
sublimemque colit Cancrum spectatque reducta
|
|
tela Sagittiferi. Pisces ad Scorpion acrem
|
|
derexere aciem cupiuntque attendere Taurum.
|
|
has natura vices tribuit, cum sidera fixit.
|
515
|
his orti similis referunt per mutua sensus,
|
|
audire ut cupiant alios aliosque videre,
|
|
[horum odio nunc horum idem ducuntur amore]
|
|
illis insidias tendant, captentur ab illis.
|
|
Quin adversa meant alterna trigona trigonis,
|
520
|
alteraque in bellum diverso limite ducit
|
|
linea. sic veri per totum consonat ordo.
|
|
namque Aries, Leo et Arcitenens, sociata trigona
|
|
signa, negant Chelis foedus totique trigono
|
|
quod Gemini excipiunt fundens et Aquarius undas.
|
525
|
idque duplex ratio cogit verum esse fateri,
|
|
quod tria signa tribus signis contraria fulgent,
|
|
quodque aeterna manent hominum bella atque ferarum.
|
|
[humana est facies Librae, diversa Leonis]
|
|
idcirco et cedunt pecudes, quod viribus amplis
|
530
|
consilium est maius. victus Leo fulget in astris,
|
|
aurea Lanigero concessit sidera pellis,
|
|
ipse suae parti Centaurus tergore cedit,
|
|
usque adeo est hominis virtus. quid mirer ab illis
|
|
nascentis Librae superari posse trigono?
|
535
|
Nec sola est ratio quae dat nascentibus arma
|
570
|
inque odium generat partus et mutua bella;
|
|
sed plerumque manent inimica tertia quaeque
|
|
lege, in transversum vultu defixa maligno,
|
|
quodque, manent quaecumque loco contraria signa
|
|
adversosque gerunt inter se septima visus,
|
575
|
tertia quaeque illis utriusque trigona feruntur;
|
|
ne sit mirandum si foedus non datur astris
|
|
quae sunt adversis signis cognata trigona.
|
|
quin etiam brevior ratio est per signa sequenda;
|
536
|
nam, quaecumque nitent humana condita forma
|
|
astra, manent illis inimica et victa ferarum.
|
|
sed tamen in proprias secedunt singula mentes
|
|
et privata gerunt secretis hostibus arma.
|
540
|
Lanigero genitis bellum est cum Virgine natis
|
|
et Libra Geminisque et eis quos protulit Urna.
|
|
in partus Tauri sub Cancro nata feruntur
|
|
pectora et in Chelis et quae dant Scorpios acer
|
|
et Pisces. at, quos Geminorum sidera formant,
|
545
|
his cum Lanigero bellum est eiusque trigono.
|
|
in Cancro genitos Capricorni semina laedunt
|
|
et Librae partus et quos dat Virginis astrum
|
|
quique sub aversi numerantur sidere Tauri.
|
|
Lanigeri communis erit rabidique Leonis
|
550
|
hostis, et a totidem bellum subscribitur astris.
|
|
Erigone Cancrumque timet geminique sub arcu
|
|
Centauri et Pisces et te, Capricorne, rigentem.
|
|
maxima turba petit Libram, Capricornus et illi
|
|
adversus Cancer, Iuvenis quod utrimque quadratum est,
|
555
|
quaeque in Lanigeri numerantur signa trigonum.
|
|
Scorpios in totidem fecundus creditur hostes;
|
|
aequoreum iuvenem, Geminos, Taurum atque Leonem,
|
|
Erigonen Libramque fugit metuendus et ipse,
|
|
quique Sagittari veniunt de sidere partus.
|
560
|
hos Geminis nati Libraque et Virgine et Urna
|
|
depressisse volent. naturae lege iubente
|
|
haec eadem, Capricorne, tuis inimica feruntur.
|
|
at quos aeternis perfundit Aquarius undis,
|
|
in pugnam Nemeaeus agit totumque trigonum,
|
565
|
turba sub unius fugiens virtute ferarum.
|
|
Piscibus exortos vicinus Aquarius urget
|
|
et gemini fratres et quos dat Virginis astrum
|
|
quique Sagittari descendunt sidera nati.
|
|
Per tot signorum species contraria surgent
|
579
|
corpora totque modis totiens inimica creantur.
|
580
|
idcirco nihil ex semet natura creavit
|
|
foedere amicitiae maius nec rarius umquam;
|
|
perque tot aetates hominum, tot tempora et annos,
|
589
|
tot bella et varios etiam sub pace labores,
|
590
|
cum Fortuna fidem quaerat, vix invenit usquam.
|
|
unus erat Pylades, unus qui mallet Orestes
|
583
|
ipse mori; lis una fuit per saecula mortis,
|
|
alter quod raperet fatum, non cederet alter.
|
585
|
[et duo, qui potuere sequi: vix noxia poenis,
|
|
optavitque reum sponsor non posse reverti,
|
|
sponsoremque reus timuit, ne solveret ipsum]
|
|
at quanta est scelerum moles per saecula cuncta,
|
592
|
quamque onus invidiae non excusabile terris!
|
|
venales ad fata patres matrumque sepulcra
|
|
<non posuere modum sceleri, sed fraude nefanda
|
594a
|
ipse deus Caesar cecidit, qua territus orbi>
|
|
imposuit Phoebus noctem terrasque reliquit.
|
595
|
quid loquar eversas urbes et prodita templa
|
|
et varias pacis clades et mixta venena
|
|
insidiasque fori, caedes in moenibus ipsis
|
|
et sub amicitiae grassantem nomine turbam?
|
|
in populo scelus est et abundant cuncta furoris.
|
600
|
et fas atque nefas mixtum, legesque per ipsas
|
|
saevit nequities; poenas iam noxia vincit.
|
|
scilicet, in multis quoniam discordia signis
|
|
corpora nascuntur, pax est sublata per orbem,
|
|
et fidei rarum foedus paucisque tributum,
|
605
|
utque sibi caelum sic tellus dissidet ipsa
|
|
atque hominum gentes inimica sorte feruntur.
|
|
Si tamen et cognata cupis dinoscere signa,
|
|
quae iungant animos et amica sorte ferantur,
|
|
Lanigeri partus cum toto iunge trigono.
|
610
|
simplicior tamen est Aries, meliusque Leone
|
|
prosequitur genitos et te, Centaure, creatos
|
|
quam colitur. namque est natura mitius astrum
|
|
expositumque suae noxae, nec fraudibus ullis,
|
|
nec minus ingenio molli quam corpore constans:
|
615
|
illis est feritas signis praedaeque cupido,
|
|
venalisque animus non umquam excedere cogit
|
|
commoditate fidem, nec longa est gratia facti;
|
|
plus tamen in duplici numerandum est roboris esse,
|
622
|
cui commixtus homo est, quam te, Nemeaee, sub uno.
|
|
at, cum Lanigeri partus sub utroque <laborant
|
619
|
vique urgente dolent amborum astuque,> trigono
|
619a
|
non parcit; sed rara gerit pro tempore bella,
|
620
|
quae feritas utriusque magis prorumpere cogit.
|
|
idcirco et pax est signis et mixta querella.
|
624
|
quin etiam Tauri Capricorno iungitur astrum,
|
625
|
nec magis illorum coeunt ad foedera mentes;
|
|
Virgineos etiam partus, quicumque creantur
|
|
Tauro, complecti cupiunt, sed saepe queruntur.
|
|
quos Geminique dabunt Chelaeque et Aquarius ortus
|
|
unum pectus habent fideique immobile vinclum,
|
630
|
magnus et in multos veniet successus amicos.
|
632
|
Scorpios et Cancer fraterna in nomina ducunt
|
|
ex semet genitos, nec non et Piscibus orti
|
|
concordant illis. saepe est et subdolus actus:
|
635
|
Scorpios aspergit noxas sub nomine amici;
|
|
at, quibus in lucem Pisces venientibus adsunt,
|
|
his non una manet semper sententia cordi,
|
|
commutant animos interdum et foedera rumpunt
|
|
ac repetunt, tectaeque lues sub fronte vagantur.
|
640
|
sic erit ex signis odium tibi paxque notanda.
|
|
Nec satis hoc, tantum solis insistere signis:
|
643
|
contemplare locum caeli sedemque vagarum.
|
|
parte genus variant et vires linea mutat.
|
645
|
nam sua quadratis veniunt, sua iura trigonis
|
|
et quae per senos decurrit virgula tractus
|
|
quaeque secat medium transverso limite caelum;
|
|
distat enim surgatne eadem subeatne cadatne.
|
651
|
hinc modo dat mundus vires, modo deterit idem,
|
649
|
quaeque illic sumunt iras, huc acta reponunt.
|
650
|
crebrius adversis odium est, cognata quadratis
|
652
|
corpora censentur signis et amica trigonis.
|
|
nec ratio obscura est; nam quartum quodque locavit
|
|
eiusdem generis signum natura per orbem.
|
655
|
quattuor aequali caelum discrimine signant
|
|
in quibus articulos anni deus ipse creavit,
|
|
ver Aries, Cererem Cancer Bacchumque ministrans
|
|
Libra, caper brumam genitusque ad frigora piscis.
|
|
nec non et duplici quae sunt conexa figura
|
660
|
quartum quemque locum retinent; duo cernere Pisces
|
|
et geminos iuvenes duplicemque in Virgine formam
|
|
et duo Centauri licet uno corpora textu.
|
|
sic et simplicibus signis stat forma quadrata;
|
|
nam neque Taurus habet comitem, nec iungitur ulli
|
665
|
horrendus Leo, nec metuit sine compare quemquam
|
|
Scorpios, atque uno censetur Aquarius astro.
|
|
sic quaecumque manent quadrato condita templo
|
|
signa parem referunt numeris aut tempore sortem
|
|
ac veluti cognata manent sub foedere tali.
|
670
|
idcirco affines signant gradibusque propinquis
|
|
accedunt unaque tenent sub imagine natos,
|
|
quotquot cardinibus, <prona vertigine mundi
|
683
|
naturae vires> propriae variante, moventur;
|
683a
|
quae, quamquam in partes divisi quattuor orbis
|
684
|
sidera quadrata efficiunt, non lege quadrati
|
685
|
censentur: minor est numeri quam cardinis usus.
|
|
longior in spatium porrecta est linea maius
|
673
|
quae tribus emensis signis facit astra trigona.
|
|
haec ad amicitias imitantis iura gradumque
|
675
|
sanguinis atque animis haerentia foedera ducunt,
|
|
utque ipsa ex longo coeunt summota recessu,
|
|
sic nos coniungunt maioribus intervallis.
|
|
haec meliora putant, mentes quae iungere possunt,
|
|
quam quae non numquam foedus sub sanguine fallunt.
|
680
|
proxima vicinis subscribunt, tertia quaeque
|
|
hospitibus. sic astrorum servabitur ordo.
|
|
adde suas partes signis, sua partibus astra;
|
687
|
nam nihil in totum servit sibi: mixta feruntur,
|
|
ipsis dant in se partes capiuntque vicissim.
|
|
quae mihi mox certo digesta sub ordine surgent.
|
690
|
omnibus ex istis ratio est repetenda per artem,
|
|
pacata infestis signa ut discernere possis.
|
|
Perspice nunc tenuem visu rem, pondere magnam
|
|
et tantum Graio signari nomine passam,
|
|
dodecatemoria, in titulo signantia causas.
|
695
|
nam, cum tricenas per partes sidera constent,
|
|
rursus bis senis numerus diducitur omnis;
|
|
ipsa igitur ratio binas in partibus esse
|
|
dimidiasque docet partes. his finibus ecce
|
|
dodecatemorium constans, bis senaque tanta
|
700
|
omnibus in signis; quae mundi conditor ille
|
|
attribuit totidem numero fulgentibus astris,
|
|
ut sociata forent alterna sidera sorte,
|
|
et similis sibi mundus, et omnia in omnibus astra,
|
|
quorum mixturis regeret concordia corpus
|
705
|
et tutela foret communi mutua causa.
|
|
in terris geniti tali sub lege creantur;
|
642
|
idcirco, quamquam signis nascantur eisdem,
|
707
|
diversos referunt mores inimicaque vota;
|
|
et saepe in peius derrat natura, maremque
|
|
femina subsequitur: miscentur sidere partus,
|
710
|
singula divisis variant quod partibus astra,
|
|
dodecatemoriis proprias mutantia vires.
|
|
Nunc, quod sit cuiusque, canam, quove ordine constent,
|
|
ne vagus ignotis signorum partibus erres.
|
|
ipsa suo retinent primas in corpore partes
|
715
|
sidera, vicinae subeuntibus attribuuntur,
|
|
cetera pro numero ducunt ex ordine partes,
|
|
ultima et extremis ratio conceditur astris.
|
|
singula sic retinent binas in sidere quoque
|
|
dimidiasque eius partes, et summa repletur
|
720
|
sortibus exactis triginta sidere in omni.
|
|
Nec genus est unum, ratio nec prodita simplex,
|
|
pluribus inque modis verum natura locavit
|
|
diduxitque vias voluitque per omnia quaeri.
|
|
haec quoque comperta est ratio sub nomine eodem.
|
725
|
quacumque in parti nascentum tempore Luna
|
|
constiterit, numeris hanc ter dispone quaternis,
|
|
sublimi totidem quia fulgent sidera mundo.
|
|
inde suas illi signo, quo Luna refulsit,
|
|
quaeque hinc defuerant partes numerare memento.
|
730
|
proxima tricenas pariterque sequentia ducunt.
|
|
[hic ubi deficiet numerus, tunc summa relicta
|
|
in binas sortes adiecta parte locetur
|
|
dimidia, reliquis tribuantur ut ordine signis]
|
|
in quo destituent, eius tum Luna tenebit
|
735
|
dodecatemorium signi; post cetera ducet
|
|
ordine quodque suo, sicut stant astra locata.
|
|
Haec quoque te ratio ne fallat, percipe paucis
|
|
(maior in effectu minor est) de partibus ipsis
|
|
dodecatemorii quota sit quod dicitur esse
|
740
|
dodecatemorium. namque id per quinque notatur
|
|
partes; nam totidem praefulgent sidera caelo
|
|
quae vaga dicuntur, ducunt et singula sortes
|
|
dimidias, viresque in eis et iura capessunt.
|
|
in quo quaeque igitur stellae quandoque locatae
|
745
|
dodecatemorio fuerint spectare decebit;
|
|
cuius enim stella in fines in sidere quoque
|
|
inciderit, dabit effectus in viribus eius.
|
|
undique miscenda est ratio per quam omnia constant.
|
|
verum haec posterius proprio cuncta ordine reddam;
|
750
|
nunc satis est docuisse suos ignota per usus,
|
|
ut, cum perceptis steterit fiducia membris,
|
|
sic totum corpus facili ratione notetur
|
|
et bene de summa veniat post singula carmen.
|
|
ut rudibus pueris monstratur littera primum
|
755
|
per faciem nomenque suum, tum ponitur usus,
|
|
tum coniuncta suis formatur syllaba nodis,
|
|
hinc verbi structura venit per membra legendi,
|
|
tunc rerum vires atque artis traditur usus
|
|
perque pedes proprios nascentia carmina surgunt,
|
760
|
singulaque in summam prodest didicisse priora
|
|
(quae nisi constiterint primis fundata elementis,
|
|
effluat in vanum rerum praeposterus ordo
|
764
|
versaque quae propere dederint praecepta magistri),
|
763
|
sic mihi per totum volitanti carmine mundum
|
765
|
erutaque abstrusa penitus caligine fata,
|
|
Pieridum numeris etiam modulata, canenti
|
|
quoque deus regnat revocanti numen in artem,
|
|
per partes ducenda fides et singula rerum
|
|
sunt gradibus tradenda suis, ut, cum omnia certa
|
770
|
notitia steterint, proprios revocentur ad usus.
|
|
ac, velut, in nudis cum surgunt montibus urbes,
|
|
conditor et vacuos muris circumdare colles
|
|
destinat, ante manus quam temptet scindere fossas,
|
|
fervit opus (ruit ecce nemus, saltusque vetusti
|
775
|
procumbunt solemque novum, nova sidera cernunt,
|
|
pellitur omne loco volucrum genus atque ferarum,
|
|
antiquasque domos et nota cubilia linquunt,
|
|
ast alii silicem in muros et marmora templis
|
|
rimantur, ferrique rigor per pignora nota
|
780
|
quaeritur, hinc artes, hinc omnis convenit usus),
|
|
tum demum consurgit opus, cum cuncta supersunt,
|
|
ne medios rumpat cursus praepostera cura,
|
|
sic mihi conanti tantae succedere moli
|
|
materies primum rerum, ratione remota,
|
785
|
tradenda est, ratio sit ne post irrita neve
|
|
argumenta novis stupeant nascentia rebus.
|
|
Ergo age noscendis animum compone sagacem
|
|
cardinibus, qui per mundum sunt quattuor omnes
|
|
dispositi semper mutantque volantia signa:
|
790
|
unus ab exortu caeli nascentis in orbem,
|
|
qua primum terras aequali limite cernit,
|
|
alter ab adversa respondens aetheris ora,
|
|
unde fugit mundus praecepsque in Tartara tendit;
|
|
tertius excelsi signat fastigia caeli,
|
795
|
quo defessus equis Phoebus subsistit anhelis
|
|
reclinatque diem mediasque examinat umbras;
|
|
ima tenet quartus fundato nobilis orbe,
|
|
in quo principium est reditus finisque cadendi
|
|
sideribus, pariterque occasus cernit et ortus.
|
800
|
haec loca praecipuas vires summosque per artem
|
|
fatorum effectus referunt, quod totus in illis
|
|
nititur aeternis veluti compagibus orbis;
|
|
quae nisi perpetuis alterna sorte volantem
|
|
cursibus excipiant nectantque in vincula, bina
|
805
|
per latera atque imum templi summumque cacumen,
|
|
dissociata fluat resoluto machina mundo.
|
|
Sed diversa tamen vis est in cardine quoque,
|
|
et pro sorte loci variant atque ordine distant.
|
|
primus erit, summi qui regnat culmine caeli
|
810
|
et medium tenui partitur limite mundum;
|
|
quem capit excelsa sublimem Gloria sede
|
|
(scilicet haec tutela decet fastigia summa),
|
|
quidquid ut emineat sibi vindicet et decus omne
|
|
asserat et varios tribuendo regnet honores.
|
815
|
hinc favor et species atque omnis gratia vulgi,
|
|
reddere iura foro, componere legibus orbem
|
|
foederibusque suis externas iungere gentes
|
|
et pro sorte sua cuiusque extollere nomen.
|
|
proximus, est ima quamquam statione locatus,
|
820
|
sustinet aeternis nixum radicibus orbem,
|
|
effectu minor in specie sed maior in usu.
|
|
fundamenta tenet rerum censusque gubernat,
|
|
quam rata sint fossis, scrutatur, vota metallis
|
|
atque ex occulto quantum contingere possit.
|
825
|
tertius, aequali terris in parte nitentem
|
|
qui tenet exortum, qua primum sidera surgunt,
|
|
unde dies redit et tempus describit in horas,
|
|
hinc inter Graias horoscopos editur urbes,
|
|
nec capit externum, proprio quia nomine gaudet.
|
830
|
hunc penes arbitrium vitae est, hic regula morum,
|
|
fortunamque dabit rebus, ducetque per artes,
|
|
qualiaque excipiant nascentis tempora prima,
|
|
quos capiant cultus, quali sint sede creati,
|
|
utcumque admixtis subscribent viribus astra.
|
835
|
ultimus, emenso qui condit sidera mundo
|
|
occasumque tenens summersum despicit orbem,
|
|
pertinet ad rerum summas finemque laborum,
|
|
coniugia atque epulas extremaque tempora vitae
|
|
otiaque et coetus hominum cultusque deorum.
|
840
|
Nec contentus eris percepto cardine quoque:
|
|
intervalla etiam memori sunt mente notanda
|
|
per maius dimensa suas reddentia vires.
|
|
quidquid ab exortu summum curvatur in orbem,
|
|
aetatem primam nascentisque asserit annos.
|
845
|
quod summo premitur devexum culmine mundi
|
|
donec ad occasus veniat, puerilibus annis
|
|
succedit teneramque regit sub sede iuventam.
|
|
quae pars occasus aufert imumque sub orbem
|
|
descendit, regit haec maturae tempora vitae
|
850
|
perpetua serie varioque exercita cursu.
|
|
at, qua perficitur cursus redeunte sub ortum,
|
|
tarda supinatum lassatis viribus arcum
|
|
ascendens, seros demum complectitur annos
|
|
labentemque diem vitae tremulamque senectam.
|
855
|
Omne quidem signum sub qualicumque figura
|
|
partibus inficitur mundi; locus imperat astris
|
|
et dotes noxamque facit; vertuntur in orbem
|
|
singula et accipiunt vires caeloque remittunt.
|
|
vincit enim natura loci legesque ministrat
|
860
|
finibus in propriis et praetereuntia cogit
|
|
esse sui moris, vario nunc ditia honore,
|
|
nunc sterilis poenam referentia sidera sedis.
|
|
quae super exortum est a summo tertia caelo,
|
|
infelix regio rebusque inimica futuris
|
865
|
et vitio fecunda nimis; nec sola, sed illi
|
|
par erit, adverso quae fulget sidere sedes
|
|
iuncta sub occasu. neu praestet, cardine mundi
|
|
utraque praetenta fertur deiecta ruina.
|
|
porta laboris erit: scandendum est atque cadendum.
|
870
|
nec melior super occasus contraque sub ortu
|
|
sors agitur mundi: praeceps haec, illa supina
|
|
pendens aut metuit vicino cardine finem
|
|
aut fraudata cadet. merito Typhonis habentur
|
|
horrendae sedes, quem Tellus saeva profudit,
|
875
|
cum bellum caelo peperit nec matre minores
|
|
exstiterunt partus. sed fulmine rursus in alvum
|
|
compulsi, montesque super rediere cadentes,
|
|
cessit et in tumulum belli vitaeque Typhoeus.
|
|
ipsa tremit mater flagrantem monte sub Aetna.
|
880
|
at, quae fulgentis sequitur fastigia caeli
|
|
proxima, neve ipsi cedat, cui iungitur, astro
|
|
spe melior, palmamque petens victrixque priorum
|
|
altius insurgit: summae comes addita finis,
|
|
in peiusque manent cursus nec vota supersunt.
|
885
|
quocirca minime mirum, si proxima summo
|
|
atque eadem integrior Fortunae sorte dicatur
|
|
cui titulus Felix. censum sic proxima Graiae
|
|
nostra subit linguae vertitque a nomine nomen.
|
|
Iuppiter hac habitat: venerandam crede regenti.
|
890
|
huic in perversum similis deiecta sub orbe
|
|
imaque summersi contingens culmina mundi,
|
|
adversa quae parte nitet, defessa peracta
|
|
militia rursusque novo devota labori
|
|
cardinis et subitura iugum sortemque potentem
|
895
|
nondum sentit onus mundi, iam sperat honorem.
|
|
Daemonien memorant Grai, Romana per ora
|
|
quaeritur inversus titulus. sub corde sagaci
|
|
conde locum numenque loci nomenque potentis,
|
|
quae tibi posterius magnos revocentur ad usus.
|
900
|
hic momenta manent nostrae plerumque salutis
|
|
bellaque morborum caecis pugnantia telis,
|
|
viribus ambiguam geminis casusque deique
|
|
nunc huc nunc illuc sortem mutantis utraque.
|
|
sed medium post astra diem curvataque primum
|
905
|
culmina nutantis summo de vertice mundi
|
|
aethra Phoebus alit; sub quo quae corpora nostra
|
|
concipiunt vitia et fortunam, ex viribus eius
|
|
decernunt. Deus ille locus sub nomine Graio
|
|
dicitur. huic adversa nitens, quae prima resurgit
|
910
|
sedibus ex imis iterumque reducit Olympum,
|
|
pars mundi fratrumque vices mortesque gubernat;
|
|
et dominam agnoscit Phoeben, fraterna videntem
|
|
regna per adversas caeli fulgentia partes
|
|
fataque damnosis imitantem finibus oris.
|
915
|
huic parti Dea nomen erit Romana per ora,
|
|
Graecia voce sua titulum designat eundem.
|
|
arce sed in caeli, qua summa acclivia finem
|
|
inveniunt, qua principium declivia sumunt,
|
|
culminaque insurgunt occasus inter et ortus
|
920
|
suspenduntque suo libratum examine mundum,
|
|
asserit hanc Cytherea sibi per sidera sedem
|
|
et velut in facie mundi sua collocat ora,
|
|
per quae humana regit. propria est haec reddita parti
|
|
vis, ut conubia et thalamos taedasque gubernet:
|
925
|
haec tutela decet Venerem, sua tela movere.
|
|
nomen erit Fortuna loco, quod percipe mente,
|
|
ut brevia in longo compendia carmine praestem.
|
|
at, qua subsidit converso cardine mundus
|
|
fundamenta tenens, aversum et suspicit orbem
|
930
|
ac media sub nocte iacet, Saturnus in illa
|
|
parte suas agitat vires, deiectus et ipse
|
|
imperio quondam mundi solioque deorum,
|
|
et pater in patrios exercet numina casus
|
|
fortunamque senum.
|
935a
|
titulus, quem Graecia fecit,
|
937b
|
Daemonium signat dignas pro nomine vires.
|
938
|
nunc age surgentem primo de cardine mundum
|
|
respice, qua solitos nascentia signa recursus
|
940
|
incipiunt, viridis gelidis et Phoebus ab undis
|
|
enatat et fulvo paulatim accenditur igni
|
|
asperum iter temptans,
|
937a
|
Aries qua ducit Olympum.
|
945b
|
haec tua templa ferunt, Maia Cyllenie nate,
|
943
|
pro facie signata nota, quod nomen et ipsi
|
|
auctores tibi dant.
|
945a
|
una est tutela duorum:
|
935b
|
[nascentum atque patrum. quae tali condita parte est]
|
936
|
in qua fortunam natorum condidit omnem
|
946
|
natura, ex illa suspendit vota parentum.
|
|
unus in occasu locus est super. ille ruentem
|
|
praecipitat mundum terris et sidera mergit,
|
|
tergaque prospectat Phoebi, qui viderat ora;
|
950
|
ne mirere, nigri si Ditis ianua fertur
|
|
et finem vitae retinet<que repagula mortis.>
|
|
hic etiam ipse dies moritur, tellusque per orbem
|
|
surripit et noctis captum sub carcere claudit.
|
|
nec non et fidei tutelam vindicat ipsi
|
955
|
pectoris et pondus. tanta est in sede potestas
|
|
quae vocat et condit Phoebum recipitque refertque,
|
|
consummatque diem. tali sub sorte notandae
|
|
templorum tibi sunt vires: quae pervolat omnis
|
|
astrorum series ducitque et commodat illis
|
960
|
ipsa suas leges, stellaeque ex ordine certo,
|
|
ut natura sinit, lustrant, variasque locorum
|
|
efficiunt vires, utcumque aliena capessunt
|
|
regna et in externis subsidunt hospita castris.
|
|
haec mihi sub certa stellarum parte canentur;
|
965
|
nunc satis est caeli partes titulosque notasse
|
|
effectusque loci per se cuiusque deosque.
|
|
[cui parti nomen posuit, qui condidit artem,
|
|
octotropos; per quod stellae diversa volantes
|
|
quos reddant motus, proprio venit ordine rerum]
|
970
|