Liber tertius
|
|
Dicta est ora Nostri maris, dictae insulae quas amplectitur. restat
|
3.1.1
|
ille circuitus quem <ut> initio diximus cingit oceanus. ingens infinitum-
|
|
que pelagus it magnis aestibus concitum, ita enim motus eius adpellant,
|
|
modo inundat campos modo late nudat ac refugit, non alios aliosque
|
|
invicem neque alternis accessibus nunc in hos nunc in illos toto impetu
|
5
|
versum, sed ubi in omnia litora, quamvis diversa sint, terrarum in-
|
|
sularumque ex medio pariter effusum est, rursus ab illis colligitur
|
|
in medium et in semet ipsum redit, tanta vi semper inmissum, ut vasta
|
|
etiam flumina retro agat, et aut terrestria deprehendat animalia aut
|
|
marina destituat. neque adhuc satis cognitum est, anhelitune id suo
|
2.1
|
mundus efficiat, retractamque cum spiritu regerat undam undique,
|
|
si, ut doctioribus placet, unum animal est, an sint depressi aliqui specus,
|
|
quo reciprocata maria residant, atque unde se rursus exuberantia ad-
|
|
tollant, an luna causas tantis meatibus praebeat. at ortus certe eius
|
5
|
occasusque variantur neque eodem adsidue tempore, sed ut illa surgit
|
|
ac demergitur ita recedere atque adventare conperimus. huc egressos
|
3.1
|
sequentesque ea quae exeuntibus dextra sunt, aequor Atlanticum et ora
|
|
Baeticae frontis excipit, quae nisi quod semel iterumque paululum
|
|
in semet abducitur usque ad fluvium Anam paene recta est. Turduli
|
|
et Bastuli habitant. in proximo sinu portus est quem Gaditanum,
|
4.1
|
et lucus quem Oleastrum adpellant, tum castellum Ebora in litore
|
|
et procul a litore Hasta colonia. extra Iunonis ara templumque est,
|
|
in ipso mari monumentum Caepionis scopulo magis quam insulae impo-
|
|
situm. Baetis ex Tarraconensi regione demissus per hanc fere mediam
|
5.1
|
diu sicut nascitur uno amne decurrit, post ubi non longe a mari grandem
|
|
lacum fecit, quasi ex novo fonte geminus exoritur, quantusque simplici
|
|
alveo venerat tantus singulis effluit. tum sinus alter usque ad finem
|
|
provinciae inflectitur, eumque parva oppida Olintigi, Onolappa con-
|
5
|
tingunt. at Lusitania trans Anam, qua mare Atlanticum spectat, primum
|
6.1
|
ingenti impetu in altum abit, dein resistit ac se magis etiam quam Baetica
|
|
abducit. qua prominet bis in semet recepto mari in tria promunturia
|
7.1
|
dispergitur: Anae proximum, quia lata sede procurrens paulatim se
|
|
ac sua latera fastigat, Cuneus ager dicitur, sequens Sacrum vocant,
|
|
Magnum quod ulterius est, in Cuneo sunt Myrtili, Balsa, Ossonoba,
|
|
in Sacro Caetobriga et Portus Hannibalis, in Magno Ebora. sinus inter-
|
8.1
|
sunt: et est in proximo Salacia, in altero Ulisippo et Tagi ostium, amnis
|
|
gemmas aurumque generantis. ab his promunturiis in illam partem
|
|
quae recessit, ingens flexus aperitur, in eoque sunt Turduli veteres
|
|
Turdulorumque oppida, amnes autem in medium fere ultimi promun-
|
5
|
turii latus effluens Munda, et radices eiusdem adluens Durius. frons
|
9.1
|
illa aliquamdiu rectam ripam habet, dein modico flexu accepto mox
|
|
paululum eminet, tum reducta iterum iterumque recto margine iacens
|
|
ad promunturium quod Celticum vocamus extenditur. totam Celtici
|
10.1
|
colunt, sed a Durio ad flexum Grovi, fluuntque per eos Avo, Celadus,
|
|
Nebis, Minius et cui oblivionis cognomen est Limia. flexus ipse Lambri-
|
|
acam urbem amplexus recipit fluvios Laeron et Ullam. partem quae
|
11.1
|
prominet Praesamarchi habitant, perque eos Tamaris et Sars flumina
|
|
non longe orta decurrunt, Tamaris secundum Ebora portum, Sars
|
|
iuxta turrem Augusti titulo memorabilem. cetera super Tamarici Nerique
|
|
incolunt in eo tractu ultimi. hactenus enim ad occidentem versa litora
|
5
|
pertinent. deinde ad septentriones toto latere terra convertitur a Celtico
|
12.1
|
promunturio ad Pyrenaeum usque. perpetua eius ora, nisi ubi modici
|
|
recessus ac parva promunturia sunt, ad Cantabros paene recta est. in
|
13.1
|
ea primum Artabri sunt etiamnum Celticae gentis, deinde Astyres.
|
|
in Artabris sinus ore angusto admissum mare non angusto ambitu
|
|
excipiens Adrobricam urbem et quattuor amnium ostia incingit: duo
|
|
etiam inter accolentis ignobilia sunt, per alia Ducanaris exit et Libyca.
|
5
|
in Astyrum litore Noega est oppidum, et tres arae quas Sestianas vocant
|
|
in paene insula sedent et sunt Augusti nomine sacrae inlustrantque
|
|
terras ante ignobiles. at ab eo flumine quod Saliam vocant incipiunt
|
14.1
|
orae paulatim recedere, et latae adhuc Hispaniae magis magisque spatia
|
|
contrahere, usque adeo semet terris angustantibus, ut earum [rerum]
|
|
spatium inter duo maria dimidio minus sit qua Galliam tangunt quam
|
|
ubi ad occidentem litus exporrigunt. tractum Cantabri et Vardulli
|
15.1
|
tenent: Cantabrorum aliquot populi amnesque sunt sed quorum nomina
|
|
nostro ore concipi nequeant. per †eundi† et Salaenos Saunium, per
|
|
Autrigones et Orgenomescos Namnasa descendit, et †Devales Tritino
|
|
Bellunte cingit, et Decium Aturia Sonans Sauso et Magrada.† Vardulli
|
5
|
una gens hinc ad Pyrenaei iugi promunturium pertinens cludit His-
|
|
panias.
|
|
Sequitur Galliae latus alterum, cuius ora primo nihil progressa in
|
16.1
|
altum mox tantundem paene in pelagus excedens quantum retro His-
|
|
pania abscesserat, Cantabricis fit adversa terris, et grandi circuitu
|
|
adflexa ad occidentem litus advertit. tunc ad septentriones conversa
|
|
iterum longo rectoque tractu ad ripas Rheni amnis expanditur. terra
|
17.1
|
est frumenti praecipue ac pabuli ferax et amoena lucis inmanibus.
|
|
quidquid ex satis frigoris inpatiens est aegre nec ubique alit, salubris,
|
|
et noxio genere animalium minime frequens. gentes superbae super-
|
18.1
|
stitiosae aliquando etiam immanes adeo, ut hominem optimam et
|
|
gratissimam diis victimam crederent. manent vestigia feritatis iam
|
|
abolitae, atque ut ab ultimis caedibus temperant, ita nihilominus, ubi
|
|
devotos altaribus admovere, delibant. habent tamen et facundiam
|
5
|
suam magistrosque sapientiae druidas. hi terrae mundique magni-
|
19.1
|
tudinem et formam, motus caeli ac siderum et quid dii velint, scire
|
|
profitentur. docent multa nobilissimos gentis clam et diu, vicenis annis,
|
|
aut in specu aut in abditis saltibus. unum ex his quae praecipiunt in
|
|
vulgus effluxit, videlicet ut forent ad bella meliores, aeternas esse ani-
|
5
|
mas vitamque alteram ad manes. itaque cum mortuis cremant ac defo-
|
|
diunt apta viventibus. olim negotiorum ratio etiam et exactio crediti
|
|
deferebatur ad inferos, erantque qui se in rogos suorum velut una vic-
|
|
turi libenter inmitterent. regio quam incolunt omnis Comata Gallia.
|
20.1
|
populorum tria summa nomina sunt, terminanturque fluviis ingentibus.
|
|
namque a Pyrenaeo ad Garunnam Aquitani, ab eo ad Sequanam Celtae,
|
|
inde ad Rhenum pertinent Belgae. Aquitanorum clarissimi sunt Ausci,
|
|
Celtarum Haedui, Belgarum Treveri, urbesque opulentissimae in
|
5
|
Treveris Augusta, in Haeduis Augustodunum, in Auscis Eliumberrum.
|
|
Garunna ex Pyrenaeo monte delapsus, nisi cum hiberno imbre aut
|
21.1
|
solutis nivibus intumuit, diu vadosus et vix navigabilis fertur. at ubi
|
|
obvius oceani exaestuantis accessibus adauctus est, isdemque retro
|
|
remeantibus suas illiusque aquas agit, aliquantum plenior, et quanto
|
|
magis procedit eo latior fit, ad postremum magni freti similis; nec
|
5
|
maiora tantum navigia tolerat, verum more etiam pelagi saevientis
|
|
exurgens iactat navigantes atrociter, utique si alio ventus alio unda
|
|
praecipitat. in eo est insula Antros nomine, quam pendere et adtolli
|
22.1
|
aquis increscentibus ideo incolae existimant, quia cum videantur
|
|
editiora quis obiacet, ubi se fluctus implevit, illa operit, haec ut prius
|
|
tantum ambitur, et quod ea quibus ante ripae collesque ne cernerentur
|
|
obstiterant, tunc velut ex loco superiore perspicua sunt. ab Garunnae
|
23.1
|
exitu latus illud incipit terrae procurrentis in pelagus et ora Cantabricis
|
|
adversa litoribus, aliis populis media eius habitantibus, ab Santonis
|
|
ad Ossismos usque deflexa. ab illis enim iterum ad septentriones frons
|
|
litorum respicit, pertinetque ad ultimos Gallicarum gentium Morinos,
|
5
|
nec portu quem Gesoriacum vocant quidquam notius habet. Rhenus
|
24.1
|
Alpibus decidens prope a capite duos lacus efficit Venetum et Acronum.
|
|
mox diu solidus et certo alveo lapsus haud procul a mari huc et illuc
|
|
dispergitur, sed ad sinistram amnis etiamnum et donec effluat Rhenus,
|
|
ad dextram primo angustus et sui similis, post ripis longe ac late receden-
|
5
|
tibus iam non amnis sed ingens lacus ubi campos implevit Flevo dicitur,
|
|
eiusdemque nominis insulam amplexus fit iterum artior iterumque
|
|
fluvius emittitur.
|
|
Germania hinc ripis eius usque ad Alpes, a meridie ipsis Alpibus,
|
25.1
|
ab oriente Sarmaticarum confinio gentium, qua septentrionem spectat
|
|
oceanico litore obducta est. qui habitant immanes sunt animis atque
|
26.1
|
corporibus, et ad insitam feritatem vaste utraque exercent, bellando
|
|
animos, corpora adsuetudine laborum maxime frigoris. nudi agunt
|
|
antequam puberes sint, et longissima apud eos pueritia est. viri sagis
|
|
velantur aut libris arborum, quamvis saeva hieme. nandi non patientia
|
27.1
|
tantum illis, studium etiam est. bella cum finitimis gerunt, causas eorum
|
|
ex libidine arcessunt, neque inperitandi prolatandique quae possident,
|
|
nam ne illa quidem enixe colunt, sed ut circa ipsos quae iacent vasta
|
|
sint. ius in viribus habent, adeo ut ne latrocinii quidem pudeat, tantum
|
28.1
|
hospitibus boni, mitesque supplicibus. victu ita asperi incultique, ut
|
|
cruda etiam carne vescantur aut recenti, aut cum rigentem in ipsis
|
|
pecudum ferarumque coriis, manibus pedibusque subigendo renovarunt.
|
|
terra ipsa multis inpedita fluminibus, multis montibus aspera et magna
|
29.1
|
ex parte silvis ac paludibus invia. paludium Suesia, Metia et Melsyagum
|
|
maximae, silvarum Hercynia et aliquot sunt, quae nomen habent,
|
|
sed illa dierum sexaginta iter occupans, ut maior aliis ita notior. mon-
|
30.1
|
tium altissimi Taunus et Retico, nisi quorum nomina vix est eloqui ore
|
|
Romano. amnium in alias gentes exeuntium Danuvius et Rhodanus,
|
|
in Rhenum Moenis et Lupia, in oceanum Amissis, Visurgis et Albis
|
|
clarissimi. super Albim Codanus ingens sinus magnis parvisque insulis
|
31.1
|
refertus est. hac re mare quod gremio litorum accipitur nusquam late
|
|
patet nec usquam mari simile, verum aquis passim interfluentibus ac
|
|
saepe transgressis vagum atque diffusum facie amnium spargitur;
|
|
qua litora adtingit, ripis contentum insularum non longe distantibus
|
5
|
et ubique paene tantundem, it angustum et par freto, curvansque se
|
|
subinde longo supercilio inflexum est. in eo sunt Cimbri et Teutoni,
|
32.1
|
ultra ultimi Germaniae Hermiones.
|
|
Sarmatia intus quam ad mare latior, ab his quae secuntur Vistula
|
33.1
|
amne discreta, qua retro abit usque ad Histrum flumen inmittitur.
|
|
gens habitu armisque Parthicae proxima, verum ut caeli asperioris ita
|
|
ingenii. non se urbibus tenent et ne statis quidem sedibus. ut invitavere
|
34.1
|
pabula, ut cedens ut sequens hostis exegit, ita res opesque secum trahens
|
|
semper castra habitant; bellatrix libera indomita et usque eo inmanis
|
|
atque atrox, ut feminae etiam bella cum viris ineant; atque ut habiles
|
|
sint, natis statim dextra aduritur mamma. inde expedita in ictus manus
|
5
|
quae exeritur, virile fit pectus. arcus tendere equitare venari puellaria
|
35.1
|
pensa sunt; ferire hostem adultarum stipendium est, adeo ut non per-
|
|
cussisse pro flagitio habeatur, sitque eis poenae virginitas.
|
|
Inde Asiae confinia, nisi ubi perpetuae hiemes sedent et intolerabilis
|
36.1
|
rigor, Scythici populi incolunt, fere omnes et in unum Belcae adpellati.
|
|
in Asiatico litore primi Hyperborei super aquilonem Riphaeosque
|
|
montes sub ipso siderum cardine iacent; ubi sol non cotidie ut nobis
|
|
sed primum verno aequinoctio exortus, autumnali demum occidit; ideo
|
5
|
sex mensibus dies et totidem aliis nox usque continua est. terra angusta
|
37.1
|
aprica per se fertilis. cultores iustissimi et diutius quam ulli mortalium
|
|
et beatius vivunt. quippe festo semper otio laeti non bella novere non
|
|
iurgia, sacris operati maxime Apollinis, quorum primitias Delon misisse
|
|
initio per virgines suas, deinde per populos subinde tradentes ulterio-
|
5
|
ribus, moremque eum diu et donec vitio gentium temeratus est servasse
|
|
referuntur. habitant lucos silvasque, et ubi eos vivendi satietas magis
|
|
quam taedium cepit, hilares redimiti sertis semet ipsi in pelagus ex
|
|
certa rupe praecipitant. id eis funus eximium est. mare Caspium ut
|
38.1
|
angusto ita longo etiam freto primum terras quasi fluvius inrumpit,
|
|
atque ubi recto alveo influxit, in tres sinus diffunditur: contra os ipsum
|
|
in Hyrcanium, ad sinistram in Scythicum, ad dextram in eum quem
|
|
proprie totius nomine Caspium adpellant; omne atrox saevum sine
|
5
|
portibus, procellis undique expositum, ac beluis magis quam cetera
|
|
refertum et ideo minus navigabile. ad introeuntium dextram Scythae
|
|
Nomades freti litoribus insident. intus sunt ad Caspium sinum Caspii
|
39.1
|
et Amazones sed quas Sauromatidas adpellant, ad Hyrcanium Albani
|
|
et Moschi et Hyrcani, in Scythico Amardi et Pestici et iam ad fretum
|
|
Derbices. multi in eo sinu magni parvique amnes fluunt, sed qui famam
|
|
habeat †ex Ceraunis montibus uno alveo descendit, duobus exit in
|
5
|
Caspium. Araxes Tauri latere demissus, quoad campos Armeniae secat,
|
40.1
|
labitur placidus et silens, neque in utram partem eat, quamquam in-
|
|
tuearis, manifestus; cum in asperiora devenit, hinc atque illinc rupibus
|
|
pressus, et quanto angustior tanto magis pernix frangit se subinde ad
|
|
opposita cautium, atque ob id ingenti cum murmure sonansque devol-
|
5
|
vitur, adeo citus, ut qua ex praecipiti in subiecta casurus est, non
|
|
declinet statim undam, sed ultra quam canalem habet evehat, plus
|
|
iugeri spatio sublimis et aquis pendentibus semet ipse sine alveo ferens;
|
|
deinde ubi incurvus arcuatoque amne descendit, fit tranquillus, iterum-
|
|
que per campos tacitus et vix fluens in id litus elabitur. Cyrus et Cam-
|
41.1
|
byses ex radicibus Coraxici montis vicinis fontibus editi [et] in diversa
|
|
abeunt, perque Hiberas et Hyrcanos diu et multum distantibus alveis
|
|
defluunt, post non longe a mari eodem lacu accepti in Hyrcanium sinum
|
|
uno ore perveniunt. Iaxartes et Oxos per deserta Scythiae ex Sug-
|
42.1
|
dianorum regionibus in Scythicum exeunt, ille suo fonte grandis, hic
|
|
incursu aliorum grandior, et aliquamdiu ad occasum ab oriente occur-
|
|
rens iuxta Dahas primum inflectitur, cursuque ad septentrionem con-
|
|
verso inter Amardos et Pesticos os aperit. silvae alia quoque dira animalia
|
43.1
|
verum et tigres ferunt utique Hyrcaniae, saevum ferarum genus et
|
|
usque eo pernix, ut illis longe quoque praegressum equitem consequi
|
|
nec tantum semel sed aliquotiens etiam cursu unde coeperit subinde
|
|
repetito solitum et facile sit. causa ex eo est, quod ubi ille interceptos
|
5
|
earum catulos citus coepit avehere, et rabiem adpropinquantium astu
|
|
frustraturus unum de pluribus omisit, hae proiectum excipiunt et ad
|
|
cubilia sua referunt, rursumque et saepius remeant atque idem efficiunt,
|
|
donec ad frequentiora quam adire audeant profugus raptor evadat.
|
|
ultra Caspium sinum quidnam esset, ambiguum aliquamdiu fuit, idemne
|
44.1
|
oceanus an tellus infesta frigoribus sine ambitu ac sine fine proiecta.
|
|
sed praeter physicos Homerumque qui universum orbem mari circum-
|
45.1
|
fusum esse dixerunt, Cornelius Nepos ut recentior, auctoritate sic
|
|
certior; testem autem rei Quintum Metellum Celerem adicit, eumque ita
|
|
rettulisse commemorat: cum Galliae pro consule praeesset, Indos quos-
|
|
dam a rege Botorum dono sibi datos; unde in eas terras devenissent
|
5
|
requirendo cognosse, vi tempestatium ex Indicis aequoribus abreptos,
|
|
emensosque quae intererant, tandem in Germaniae litora exisse. restat
|
|
ergo pelagus, sed reliqua lateris eiusdem adsiduo gelu durantur et ideo
|
|
deserta sunt.
|
|
His oris quas angulo Baeticae adhuc usque perstrinximus multae
|
46.1
|
ignobiles insulae et sine nominibus etiam adiacent, sed earum quas
|
|
praeterire non libeat Gades fretum adtingit, eaque angusto spatio et
|
|
veluti flumine a continenti abscissa qua terris propior est paene rectam
|
|
ripam agit, qua oceanum spectat duobus promunturiis evecta in altum,
|
5
|
medium litus abducit, et fert in altero cornu eiusdem nominis urbem
|
|
opulentam, in altero templum Aegyptii Herculis, conditoribus religione
|
|
vetustate opibus inlustre. Tyrii constituere; cur sanctum sit, ossa eius
|
|
ibi sita efficiunt; annorum quis manet ab Iliaca tempestate principia
|
|
sunt; opes tempus aluit. in Lusitania Erythia est quam Geryonae habi-
|
47.1
|
tatam accepimus, aliaeque sine certis nominibus; adeo agri fertiles, ut
|
|
cum semel sata frumenta sint, subinde recidivis seminibus segetem
|
|
novantibus, septem minime, interdum plures etiam messes ferant. in
|
|
Celticis aliquot sunt, quas quia plumbo abundant uno omnes nomine
|
5
|
Cassiteridas adpellant. Sena in Britannico mari Ossismicis adversa
|
48.1
|
litoribus, Gallici numinis oraculo insignis est, cuius antistites perpetua
|
|
virginitate sanctae numero novem esse traduntur: Gallizenas vocant,
|
|
putantque ingeniis singularibus praeditas maria ac ventos concitare
|
|
carminibus, seque in quae velint animalia vertere, sanare quae apud
|
5
|
alios insanabilia sunt, scire ventura et praedicare, sed nonnisi dedita
|
|
navigantibus, et in id tantum, ut se consulerent profectis. Britannia
|
49.1
|
qualis sit qualesque progeneret, mox certiora et magis explorata dicentur.
|
|
quippe tamdiu clausam aperit ecce principum maximus, nec indo-
|
|
mitarum modo ante se verum ignotarum quoque gentium victor, pro-
|
|
priarum rerum fidem ut bello affectavit, ita triumpho declaraturus por-
|
5
|
tat. ceterum ut adhuc habuimus, inter septentrionem occidentemque
|
50.1
|
proiecta grandi angulo Rheni ostia prospicit, dein obliqua retro latera
|
|
abstrahit, altero Galliam altero Germaniam spectans, tum rursus per-
|
|
petuo margine directi litoris ab tergore abducta iterum se in diversos
|
|
angulos cuneat triquetra et Siciliae maxime similis, plana ingens fecunda,
|
5
|
verum iis quae pecora quam homines benignius alant. fert nemora saltus-
|
51.1
|
que, ac praegrandia flumina, alternis motibus modo in pelagus modo
|
|
retro fluentia et quaedam gemmas margaritasque generantia. fert populos
|
|
regesque populorum, sed sunt inculti omnes, atque ut longius a con-
|
|
tinenti absunt ita magis aliarum opum ignari, tantum pecore ac finibus
|
5
|
dites,—incertum ob decorem an quid aliud—vitro corpora infecti.
|
|
causas tamen bellorum et bella contrahunt ac se frequenter invicem
|
52.1
|
infestant, maxime inperitandi cupidine studioque ea prolatandi quae
|
|
possident. dimicant non equitatu modo aut pedite, verum et bigis et
|
|
curribus Gallice armatis: covinnos vocant, quorum falcatis axibus utun-
|
|
tur. super Britanniam Iuverna est paene par spatio, sed utrimque
|
53.1
|
aequali tractu litorum oblonga, caeli ad maturanda semina iniqui,
|
|
verum adeo luxuriosa herbis non laetis modo sed etiam dulcibus, ut
|
|
se exigua parte diei pecora impleant, et nisi pabulo prohibeantur, diu-
|
|
tius pasta dissiliant. cultores eius inconditi sunt et omnium virtutium
|
5
|
ignari <magis> quam aliae gentes [aliquatenus tamen gnari], pietatis
|
|
admodum expertes. triginta sunt Orcades angustis inter se diductae
|
54.1
|
spatiis, septem Haemodae contra Germaniam vectae. in illo sinu quem
|
|
Codanum diximus †ex iis† Scadinavia, quam adhuc Teutoni tenent, et
|
|
ut fecunditate alias ita magnitudine antestat. quae Sarmatis adversa
|
55.1
|
sunt ob alternos accessus recursusque pelagi, et quod spatia quis distant
|
|
modo operiuntur undis modo nuda sunt, alias insulae videntur alias una
|
|
et continens terra. in his esse Oeonas, qui ovis avium palustrium et
|
56.1
|
avenis tantum alantur, esse equinis pedibus Hippopodas et Panotios,
|
|
quibus magnae aures et ad ambiendum corpus omne patulae—nudis
|
|
alioquin—pro veste sint, praeterquam quod fabulis traditur, <apud>
|
|
auctores etiam—quos sequi non pigeat—invenio. Thyle Belcarum
|
57.1
|
litori adposita est, Grais et nostris celebrata carminibus. in ea, quod
|
|
ibi sol longe occasurus exsurgit, breves utique noctes sunt, sed per
|
|
hiemem sicut aliubi obscurae, aestate lucidae, quod per id tempus iam
|
|
se altius evehens, quamquam ipse non cernatur, vicino tamen splendore
|
5
|
proxima inlustrat, per solstitium vero nullae, quod tum iam manifestior
|
|
non fulgorem modo sed sui quoque partem maximam ostentat. Talge
|
58.1
|
in Caspio mari sine cultu fertilis, omni fruge ac fructibus abundans,
|
|
sed vicini populi quae gignuntur adtingere nefas et pro sacrilegio habent,
|
|
diis parata existimantes diisque servanda. aliquot et illis oris quas
|
|
desertas diximus aeque desertae adiacent, quas sine propriis nominibus
|
5
|
Scythicas vocant.
|
|
Ab his in Eoum mare cursus inflectitur, inque oram terrae spectantis
|
59.1
|
orientem. pertinet haec a Scythico promunturio ad Colida primum ob
|
|
nives invia, deinde ob inmanitatem habitantium inculta. Scythae sunt
|
|
Androphagoe et Sacae, distincti regione, quia feris scatet, inhabitabili.
|
|
vasta deinde iterum loca beluae infestant, usque ad montem mari in-
|
60.1
|
minentem nomine Tabim. longe ab eo Taurus adtollitur. Seres intersunt,
|
|
genus plenum iustitiae, et commercio quod rebus in solitudine relictis
|
|
absens peragit notissimum. India non Eoo tantum adposita pelago, sed
|
61.1
|
et ei quod ad meridiem spectans Indicum diximus, et hinc Tauri iugis,
|
|
ab occidente Indo finita tantum spatium litoris occupat, quantum per
|
|
sexaginta dies noctesque velificantibus cursus est; ita multum a nostris
|
|
abducta regionibus, ut in aliqua parte eius neuter septentrio adpareat,
|
5
|
aliterque quam in aliis oris umbrae rerum ad meridiem iaceant. ceterum
|
62.1
|
fertilis, et vario genere hominum aliorumque animalium scatet. alit
|
|
formicas non minores maximis canibus, quas more gryporum aurum
|
|
penitus egestum cum summa pernicie adtingentium custodire comme-
|
|
morant; immanes et serpentes alit, qui et elephantos morsu atque ambitu
|
5
|
corporis adficiant; tam pinguis alicubi et tam feracis soli, ut in eo mella
|
|
frondibus defluant, lanas silvae ferant, harundinum fissa internodia
|
|
veluti navigia binos et quaedam ternos etiam vehant. cultorum habitus
|
63.1
|
moresque dissimiles. lino alii vestiuntur aut lanis quas diximus, alii
|
|
avium ferarumque pellibus; pars nudi agunt, pars tantum obscena
|
|
velati; alii humiles parvique, alii ita proceri et corpore ingentes, ut
|
|
elephantis etiam et ibi maximis sicut nos equis facile atque habiliter
|
5
|
utantur. quidam nullum animal occidere, nulla carne vesci optimum
|
64.1
|
existimant, quosdam tantum pisces alunt. quidam proximos parentes
|
|
priusquam annis aut aegritudine in maciem eant velut hostias caedunt,
|
|
caesorumque visceribus epulari fas et maxime pium est. at ubi senectus
|
65.1
|
aut morbus incessit, procul a ceteris abeunt mortemque in solitudine
|
|
nihil anxii expectant. prudentiores et quibus ars studiumque sapientiae
|
|
contingit non expectant eam, sed ingerendo semet ignibus laeti et cum
|
|
gloria arcessunt. urbium quas incolunt—sunt autem plurimae—
|
66.1
|
Nysa est clarissima et maxima, montium Meros Iovi sacer. famam hinc
|
|
praecipuam habent; in illa genitum, in huius specu Liberum arbitrantur
|
|
esse nutritum, unde Graecis auctoribus ut femori Iovis insitum dicerent
|
|
aut materia ingessit aut error. oras tenent a Tamo ad Gangen Palibotri,
|
67.1
|
a Gange ad Colida, nisi ubi magis quam ut habitetur exaestuat, atrae
|
|
gentes et quodammodo Aethiopes. ab Colide ad Indum recta sunt
|
|
litora, timidique populi et marinis opibus adfatim dites. Tamus pro-
|
68.1
|
munturium est, quod Taurus adtollit, Colis alter <Eo>ae partis angulus
|
|
initiumque lateris ad meridiem versi, Ganges et Indus amnes. ille multis
|
|
fontibus in Haemode monte conceptus, simul unum alveum fecit, fit
|
|
omnium maximus et alicubi latius, qua angustissime fluit decem milia
|
5
|
passuum patens, in septem ora dispergitur. Indus ex monte Propaniso
|
69.1
|
exortus et alia quidem flumina admittit, sed clarissima Cophen, Ace-
|
|
sinum, Hydaspen, conceptamque pluribus alveis undam lato spatio
|
|
trahit. hinc paene Gangen magnitudine exaequat. post ubi saepe aliquot
|
|
magnis flexibus cinxit iugum ingens, iterum rectus solidusque descendit,
|
5
|
donec ad laevam dextramque se diducens duobus ostiis longe distantibus
|
|
exeat. ad Tamum insula est Chryse, ad Gangen Argyre: altera aurei
|
70.1
|
soli—ita veteres tradidere—altera argentei, atque ut maxime videtur,
|
|
aut ex re nomen aut ex vocabulo fabula est. Taprobane aut grandis
|
|
admodum insula aut prima pars orbis alterius. id parcius dicitur, sed
|
|
quia habitatur nec quisquam circum eam isse traditur, prope verum est.
|
5
|
contra Indi ostia illa sunt quae vocant Solis adeo inhabitabilia, ut
|
71.1
|
ingressos vis circumfusi aeris exanimet confestim, et inter ipsa ostia
|
|
Patalene regio, ob aestus intolerabilis alicubi cultoribus egens. <Ariane>
|
|
inde ad principia Rubri maris pertinet ipsa invia atque deserta; humus
|
|
cineri magis fit quam pulveri similis, ideoque per eam rara et non
|
5
|
grandia flumina emanant, quorum Tuberonem et Arusacen notissima
|
|
accepimus.
|
|
Rubrum mare Graeci, sive quia eius coloris est sive quod ibi Erythras
|
72.1
|
regnavit Erythran thalassan appellant: procellosum asperum mare, pro-
|
|
fundum et magnorum animalium magis quam cetera capax. primo
|
|
recedentis oras aequabiliter impellit, et ut non iret interius, aliquantum
|
|
patens sinus erat. sed quas ripas inflexerat bis inrumpit, duosque iterum
|
5
|
sinus aperit: Persicus vocatur dictis regionibus propior, Arabicus ulterior.
|
73.1
|
Persicus qua mare accipit utrimque rectis lateribus grande ostium
|
|
quasi cervice conplectitur, dein terris in omnem partem vaste et aequa
|
|
portione cedentibus magno litorum orbe pelagus incingens reddit for-
|
|
mam capitis humani. Arabici et os artius et latitudo minor est, maior
|
74.1
|
aliquanto recessus et multo magis longa latera. init penitus introrsusque,
|
|
dum Aegyptum paene et montem Arabiae Casium adtingat, quodam
|
|
fastigio minus ac minus latus, et quo magis penetrat angustior. ab his
|
75.1
|
quae diximus ad sinum Persicum, nisi ubi Chelonophagi morantur,
|
|
deserta sunt. in ipso Carmanii <in>navigantium dextera positi sine veste
|
|
ac fruge, sine pecore ac sedibus piscium cute se velant, carne vescuntur,
|
|
praeter capita toto corpore hirsuti. interiora Cedrosi, dehinc Persae
|
5
|
habitant. Saetis per Carmanios, supra Sandis et Corios effluunt. in
|
76.1
|
parte quae pelagi ostio adversa est Babyloniorum fines Chaldaeorumque
|
|
sunt, et duo clari amnes Tigris Persidi propior, ulterior Euphrates.
|
|
Tigris ut natus est ita descendens usque in litora permeat. Euphrates
|
77.1
|
immani ore aperto non exit tantum unde oritur, sed et vaste quoque
|
|
decidit, nec secat continuo agros, late diffusus in stagna, diu sedentibus
|
|
aquis piger et sine alveo patulus, post ubi marginem rupit vere fluvius,
|
|
acceptisque ripis celer et fremens per Armenios et Cappadocas occidentem
|
5
|
petit, ni Taurus obstet in nostra maria venturus. inde ad meridiem
|
78.1
|
avertitur, et primum Syros tunc Arabas ingressus non perdurat in
|
|
pelagus, verum ingens modo et navigabilis, inde tenuis rivus despectus
|
|
emoritur, et nusquam manifesto exitu effluit ut alii amnes sed deficit.
|
|
alterum latus ambit plaga, quae inter utrumque pelagus excurrit.
|
79.1
|
Arabia dicitur, cognomen Eudaemon, angusta, verum cinnami et turis
|
|
aliorumque odorum maxime ferax. maiorem Sabaei tenent partem, ostio
|
|
proximam et Carmaniis contrariam Macae. frontem quae inter ostia
|
|
ostenditur silvae cautesque exasperant. aliquot sunt in medio insulae
|
5
|
sitae, Ogyris quod in ea Erythrae regis monimentum est magis clara
|
|
quam ceterae. alterum sinum undique Arabes incingunt. ab ea parte
|
80.1
|
quae introeuntibus dextra est urbes sunt Charra et Arabia et Gadanus,
|
|
in altera ab intimo angulo prima Berenice inter Heroopoliticum et
|
|
Strobilum, deinde inter promunturia Maenorenon et Coloba Philoteris
|
|
et Ptolemais, ultra Arsinoe et alia Berenice, tum silva quae hebenum
|
5
|
odoresque generat, et manu factus amnis, ideoque referundus quod ex
|
|
Nili alveo dioryge adductus. extra sinum, verum in flexu tamen etiam-
|
81.1
|
num Rubri maris pars bestiis infesta ideoque deserta est, partem Panchai
|
|
habitant, hi quos ex facto quia serpentibus vescuntur Ophiophagos
|
|
vocant. fuere interius Pygmaei, minutum genus et quod pro satis
|
|
frugibus contra grues dimicando defecit. sunt multa volucrum multa
|
82.1
|
serpentium genera: de serpentibus memorandi maxime, quos parvos
|
|
admodum et veneni praesentis certo anni tempore ex limo concretarum
|
|
paludium emergere, in magno examine volantes Aegyptum tendere,
|
|
atque in ipso introitu finium ab avibus quas ibidas appellant adverso
|
5
|
agmine excipi pugnaque confici traditum est. de volucribus praecipue
|
83.1
|
referenda Phoenix, semper unica; non enim coitu concipitur partuve
|
|
generatur, sed ubi quingentorum annorum aevo perpetua duravit, super
|
|
exaggeratam variis odoribus struem sibi ipsa incubat solviturque; dein
|
84.1
|
putrescentium membrorum tabe concrescens ipsa se concipit atque ex
|
|
se rursus renascitur. cum adolevit, ossa pristini corporis inclusa murra
|
|
Aegyptum exportat et in urbe quam Solis adpellant flagrantibus arae
|
|
bustis inferens memorando funere consecrat. ipsum promunturium quo
|
5
|
id mare cluditur Aceraunis saltibus invium est.
|
|
Aethiopes ultra sedent; Meroen habent terram, quam Nilus primo
|
85.1
|
ambitu amplexus insulam facit: pars quia vitae spatium dimidio fere
|
|
quam nos longius agunt Macrobii, pars quia ex Aegypto advenere dicti
|
|
Automoles: pulchri forma et qui corporis viriumque veneratores <sunt>
|
|
veluti optimarum alii virtutium. illis mos est cui potissimum pareant
|
86.1
|
specie ac viribus legere. apud hos plus auri quam aeris est: ideo quod
|
|
minus est pretiosius censent. aere exornantur, auro vincla sontium
|
|
fabricant. est locus adparatis epulis semper refertus: quia ut libet vesci
|
87.1
|
volentibus licet, Heliu trapezan adpellant, et quae passim adposita sunt
|
|
adfirmant innasci subinde divinitus. est lacus quo perfusa corpora quasi
|
88.1
|
uncta pernitent: bibitur idem; adeo est liquidus et ad sustinenda quae
|
|
incidunt aut inmittuntur infirmus, ut folia etiam proximis decisa frond-
|
|
ibus non innatantia ferat sed pessum et penitus accipiat. sunt et saevis-
|
|
simae ferae omni colore varii lycaones et quales accepimus sphinges.
|
5
|
sunt mirae aves cornutae tragopanes et equinis auribus pegasi. ceterum
|
89.1
|
oras ad eurum sequentibus nihil memorabile occurrit. vasta omnia vastis
|
|
praecisa montibus ripae potius sunt quam litora. inde ingens et sine
|
|
cultoribus tractus. dubium aliquandiu fuit, essetne ultra pelagus ca-
|
|
peretne terra circuitum an exhausto fluctu sine fine se Africa extenderet:
|
5
|
verum et[si] Hanno Carthaginiensis exploratum missus a suis, cum per
|
90.1
|
oceani ostium exisset magnam partem eius circumvectus, non se mari
|
|
sed commeatu defecisse memoratu rettulerat, et Eudoxus quidam avorum
|
|
nostrorum temporibus cum Lathyrum regem Alexandriae profugeret,
|
|
Arabico sinu egressus per hoc pelagus, ut Nepos adfirmat, Gades usque
|
5
|
pervectus est: ideo eius orae notae sunt aliqua. sunt autem trans ea
|
91.1
|
quae deserta modo diximus muti populi et quibus pro eloquio nutus est,
|
|
alii sine sono linguae, alii sine linguis, alii labris etiam cohaerentibus,
|
|
nisi quod sub naribus etiam fistula est per quam bibere avenis, et cum
|
|
incessit libido vescendi, grana singula frugum passim nascentium ab-
|
5
|
sorbere dicuntur. sunt quibus ante adventum Eudoxi adeo ignotus
|
92.1
|
ignis fuit adeoque visus mirum in modum placuit, ut amplecti etiam
|
|
flammas et ardentia sinu abdere donec noceret maxime libuerit. super
|
93.1
|
eos grandis litoris flexus grandem insulam includit, in qua tantum
|
|
feminas esse narrant toto corpore hirsutas et sine coitu marum sua
|
|
sponte fecundas, adeo asperis efferisque moribus, ut quaedam contineri
|
|
ne reluctentur vix vinculis possint. hoc Hanno rettulit et quia detracta
|
5
|
occisis coria pertulerat, fides habita est. ultra hunc sinum mons altus,
|
94.1
|
ut Graeci vocant Theon <ochema>, perpetuis ignibus flagrat. ultra
|
95.1
|
montem viret collis longo tractu longis litoribus obductus, unde visuntur
|
|
patentes magis campi quam ut perspici possint <Aegi>panum Satyro-
|
|
rumque. hinc opinio causae fidem cepit, quod cum in his nihil culti sit,
|
|
nullae habitantium sedes, nulla vestigia, solitudo in diem vasta et
|
5
|
silentium vastius, nocte crebri ignes micant et veluti castra late iacentia
|
|
ostenduntur, crepant cymbala et tympana, audiunturque tibiae sonantes
|
|
maius humanis. tunc rursus Aethiopes, nec iam dites quos diximus,
|
96.1
|
nec ita corporibus similes, sed minores incultique sunt et nomine Hes-
|
|
perio<e>. in horum finibus fons est quem Nili esse aliqua credibile est:
|
|
Nuchul ab incolis dicitur, et videri potest non alio nomine adpellari
|
|
sed a barbaro ore corruptus. alit et <pa>pyrum et minora quidem eius-
|
5
|
dem tamen generis animalia. aliis amnibus in oceanum vergentibus solus
|
97.1
|
in mediam regionem et ad orientem abit, et quonam exeat, incertum
|
|
est. inde colligitur Nilum hoc fonte conceptum actumque aliquandiu
|
|
per invia et ideo ignotum, iterum se ubi adiri possit ostendere; ceterum
|
|
spatio quo absconditur effici, ut hic alio cedere, ille aliunde videatur
|
5
|
exsurgere. catoblepas non grandis fera, verum grande et praegrave caput
|
98.1
|
aegre sustinens, atque ob id in terram plurimum ore conversa apud hos
|
|
gignitur, ob vim singularem magis etiam referenda, quod cum impetu
|
|
morsuque nihil umquam saeviat, oculos eius vidisse mortiferum. contra
|
99.1
|
eosdem sunt insulae Gorgades, domus ut aiunt aliquando Gorgonum.
|
|
ipsae terrae promunturio cui Hesperu ceras nomen est finiuntur.
|
|
Inde incipit frons illa quae in occidentem vergens mari Atlantico
|
100.1
|
adluitur. prima eius Aethiopes tenent, media nulli; nam aut exusta
|
|
sunt aut harenis obducta aut infesta serpentibus. exustis insulae ad-
|
|
positae sunt quas Hesperidas tenuisse memoratur. in harenis mons est
|
101.1
|
Atlas, de se consurgens, verum incisis undique rupibus praeceps, invius,
|
|
et quo magis surgit exilior, qui quod altius quam conspici potest usque
|
|
in nubila erigitur, caelum et sidera non tangere modo vertice sed sus-
|
|
tinere quoque dictus est. contra Fortunatae insulae abundant sua sponte
|
102.1
|
genitis, et subinde aliis super alia innascentibus nihil sollicitos alunt,
|
|
beatius quam aliae urbes excultae. una singulari duorum fontium ingenio
|
|
maxime insignis: alterum qui gustavere risu solvuntur in mortem; ita
|
|
adfectis remedium est ex altero bibere. ab eo tractu quem ferae in-
|
103.1
|
festant proximi sunt Himantopodes inflexi lentis cruribus, quos serpere
|
|
potius quam ingredi referunt, dein Pharusii, aliquando tendente ad
|
|
Hesperidas Hercule dites, nunc inculti, et nisi quod pecore aluntur
|
|
admodum inopes. hinc iam laetiores agri amoenique saltus citro tere-
|
104.1
|
bintho ebore abundant. Nigritarum Gaetulorumque passim vagantium
|
|
ne litora quidem infecunda sunt, purpura et murice efficacissimis ad
|
|
tinguendum, et ubique quod tinxere clarissimum. reliqua est ora Maure-
|
105.1
|
taniae exterior, et in finem sui fastigantis se Africae novissimus angulus,
|
|
isdem opibus sed minus dives. ceterum solo etiam ditior et adeo est
|
|
fertilis, ut frugum genera non cum serantur modo benignissime procreet,
|
|
sed quaedam profundat etiam non sata. hic Antaeus regnasse dicitur
|
106.1
|
et signum quoque fabulae clarum prorsus ostenditur collis modicus
|
|
resupini hominis imagine iacentis, illius ut incolae ferunt tumulus: unde
|
|
ubi aliqua pars eruta est solent imbres spargi, et donec effossa repleantur
|
|
eveniunt. hominum pars silvas frequentant, minus quam quos modo
|
107.1
|
diximus vagi, pars in urbibus agunt, quarum ut inter parvas opulen-
|
|
tissimae habentur procul a mari Gilda, Volubilis, Banasa, propius autem
|
|
Sala et Lixos flumini Lixo proxima. ultra est colonia et fluvius Gna et
|
|
unde initium fecimus Ampelusia in Nostrum iam fretum vergens pro-
|
5
|
munturium, operis huius atque Atlantici litoris terminus.
|
|