NUX
Nux ego iuncta viae cum sim sine crimine vitae, 1
  A populo saxis praetereunte petor.
Obruere ista solet manifestos poena nocentes,
  Publica cum lentam non capit ira moram:
Nil ego peccavi nisi si peccare docetur 5
  Annua cultori poma referre suo.
At prius arboribus, tum cum meliora fuerunt
  Tempora, certamen fertilitatis erat;
Tum domini memores sertis ornare solebant
  Agricolas fructu proveniente deos: 10
Saepe tuas igitur, Liber, miratus es uvas,
  Mirata est oleas saepe Minerva suas,
Pomaque laesissent matrem, nisi subdita ramo
  Longa laboranti furca tulisset opem:
Quin etiam exemplo pariebat femina nostro, 15
  Nullaque non illo tempore mater erat.
At postquam platanis sterilem praebentibus umbram
  Uberior quavis arbore venit honor,
Nos quoque frugiferae (si nux modo ponor in illis)
  Coepimus in patulas luxuriare comas. 20
Nunc neque continuos nascuntur poma per annos,
  Uvaque laesa domum laesaque baca venit;
Nunc uterum vitiat quae vult formosa videri,
  Raraque in hoc aevo est quae velit esse parens.
Certe ego, si numquam peperissem, tutior essem: 25
  Ista Clytaemestra digna querela fuit.
Si sciat hoc vitis, nascentes supprimet uvas,
  Orbaque, si sciat hoc, Palladis arbor erit:
Hoc in notitiam veniat maloque piroque:
  Destituent silvas utraque poma suas: 30
Audiat hoc cerasus, bacas exire vetabit;
  Audiat hoc ficus, stipes inanis erit.
Non equidem invideo: numquid tamen ulla feritur
  Quae sterilis sola conspicienda coma est?
Cernite sinceros omnes ex ordine truncos, 35
  Qui modo nil quare percutiantur habent.
At mihi saeva nocent mutilatis vulnera ramis,
  Nudaque deiecto cortice ligna patent.
Non odium facit hoc, sed spes inducta rapinae:
  Sustineant aliae poma, querentur idem. 40
Sic reus ille fere est de quo victoria lucro
  Esse potest; inopis vindice facta carent:
Sic timet insidias qui se scit ferre viator
  Cur timeat: tutum carpit inanis iter:
Sic ego sola petor, solam quia causa petendi est; 45
  Frondibus intactis cetera turba viret.
Nam quod habent frutices aliquando proxima nostris
  Fragmina, quod laeso vimine multa iacent,
Non istis sua facta nocent: vicinia damno est:
  Excipiunt ictu saxa repulsa meo; 50
Idque fide careat, si non, quae longius absunt
  Nativum retinent inviolata decus.
Ergo si sapiant et mentem verba sequantur,
  Devoveant umbras proxima quaeque meas.
Quam miserum est, odium damnis accedere nostris 55
  Meque ream nimiae proximitatis agi!
Sed, puto, magna mea est operoso cura colono!
  Inveniat, dederit quid mihi praeter humum.
Sponte mea facilis contempto nascor in agro,
  Parsque loci, qua sto, publica paene via est. 60
Me sata ne laedam, quoniam et sata laedere dicor,
  Imus in extremo margine fundus habet.
Non mihi falx nimias Saturnia deputat umbras,
  Duratam renovat non mihi fossor humum;
Sole licet siccaque siti peritura laborem, 65
  Irriguae dabitur non mihi sulcus aquae.
At cum maturas fisso nova cortice rimas
  Nux agit, ad partes pertica saeva venit;
Pertica dat plenis inmitia vulnera ramis,
  Ne possim lapidum verbera sola queri: 70
Poma cadunt mensis non interdicta secundis
  Et condit lectas parca colona nuces.
Has puer aut certo rectas dilaminat ictu
  Aut pronas digito bisve semelve petit.
Quattuor in nucibus, non amplius, alea tota est, 75
  Cum sibi suppositis additur una tribus.
Per tabulae clivum labi iubet alter et optat,
  Tangat ut e multis quaelibet una suam.
Est etiam, par sit numerus qui dicat an impar,
  Ut divinatas auferat augur opes. 80
Fit quoque de creta, qualem caeleste figuram
  Sidus et in Graecis littera quarta gerit.
Haec ubi distincta est gradibus, quae constitit intus
  Quot tetigit virgas, tot capit ipsa nuces.
Vas quoque saepe cavum spatio distante locatur, 85
  In quod missa levi nux cadat una manu.
Felix, secreto quae nata est arbor in arvo
  Et soli domino ferre tributa potest:
Non hominum strepitus audit, non illa rotarum,
  Non a vicina pulverulenta via est: 90
Illa suo, quaecumque tulit, dare dona colono
  Et plenos fructus adnumerare potest.
At mihi maturos numquam licet edere fetus,
  Ante diemque meae decutiuntur opes.
Lamina mollis adhuc tenero est in lacte, quod intra est, 95
  Nec mala sunt ulli nostra futura bono:
Iam tamen invenio qui me iaculentur et ictu
  Praefestinato munus inane petant.
Si fiat rapti, fiat mensura relicti,
  Maiorem domini parte, viator, habes. 100
Saepe aliquis, foliis ubi nuda cacumina vidit,
  Esse putat Boreae triste furentis opus;
Aestibus hic, hic me spoliatam frigore credit;
  Est quoque, qui crimen grandinis esse putet.
At mihi nec grando, duris invisa colonis, 105
  Nec ventus fraudi solve geluve fuit:
Fructus obest, peperisse nocet, nocet esse feracem,
  Quaeque fuit multis, ei mihi, praeda malo est.
Praeda malo, Polydore, fuit tibi; praeda nefandae
  Coniugis Aonium misit in arma virum. 110
Hesperii regis pomaria tuta fuissent,
  Una sed inmensas arbor habebat opes.
At rubus et sentes tantummodo laedere natae
  Spinaque vindicta cetera tuta sua est.
Me, quia nec noceo nec obuncis vindicor hamis, 115
  Missa petunt avida saxa proterva manu.
Quid si non aptas solem vitantibus umbras,
  Finditur Icario cum cane terra, darem?
Quid nisi suffugium nimbos vitantibus essem,
  Non expectata cum venit imber aqua? 120
Omnia cum faciam, cum praestem sedula cunctis
  Officium, saxis officiosa petor.
Haec mihi perpessae domini patienda querela est:
  Causa habeor, quare sit lapidosus ager;
Dumque repurgat humum collectaque saxa remittit, 125
  Semper habent in me tela parata viae.
Ergo invisa aliis uni mihi frigora prosunt:
  Illo me tutam tempore praestat hiems.
Nuda quidem tunc sum, nudam tamen expedit esse,
  Non spolium de me quod petat hostis habet. 130
At simul induimus nostris sua munera ramis,
  Saxa novos fructus grandine plura petunt.
Forsitan hic aliquis dicat "quae publica tangunt,
  Carpere concessum est: hoc via iuris habet."
Si licet hoc, oleas destringite, caedite messes; 135
  Improbe, vicinum carpe, viator, holus.
Intret et Urbanas eadem petulantia portas,
  Sitque tuis muris, Romule, iuris idem:
Quilibet argentum prima de fronte tabernae
  Tollat et ad gemmas quilibet alter eat; 140
Auferat hic aurum, peregrinos ille lapillos,
  Et, quascumque potest tangere, tollat opes.
Sed neque tolluntur nec, dum regit omnia Caesar,
  Incolumis tanto praeside raptor erit.
At non ille deus pacem intra moenia finit: 145
  Auxilium toto spargit in orbe suum.
Quid tamen hoc prodest, media si luce palamque
  Verberor et tutae non licet esse nuci?
Ergo nec nidos foliis haerere nec ullam
  Sedibus in nostris stare videtis avem. 150
At lapis, in ramo sedit quicumque bifurco,
  Haeret, et ut capta victor in arce manet.
Cetera saepe tamen potuere admissa negari,
  Et crimen nox est infitiata suum:
Nostra notat fusco digitos iniuria suco 155
  Cortice contactas inficiente manus.
Ille cruor meus est, illo maculata cruore
  Non profectura dextra lavatur aqua.
O, ego, cum longae venerunt taedia vitae,
  Optavi quotiens arida facta mori! 160
Optavi quotiens aut caeco turbine verti
  Aut valido missi fulminis igne peti!
Atque utinam subitae raperent mea poma procellae,
  Vel possem fructus excutere ipsa meos!
Sic, ubi detracta est a te tibi causa pericli, 165
  Quod superest, tutum, Pontice castor, habes.
Quid mihi tunc animi est, ubi sumit tela viator
  Atque oculis plagae destinat ante locum?
Nec vitare licet moto fera vulnera trunco,
  Quem sub humo radix curvaque vincla tenent. 170
Corpora praebemus plagis, ut saepe sagittis,
  Quem populus manicas deposuisse vetat,
Utve gravem candens ubi tolli vacca securim
  Aut stringi cultros in sua colla videt.
Saepe meas vento frondes tremuisse putastis, 175
  Sed metus in nobis causa tremoris erat.
Si merui videorque nocens, imponite flammae
  Nostraque fumosis urite membra focis:
Si merui videorque nocens, excidite ferro
  Et liceat miserae dedoluisse semel. 180
Si nec cur urar nec cur excidar habetis,
  Parcite: sic coeptum perficiatis iter.