Primus in eo qui scribendi legendique adeptus erit 1.4.1.1
facultatem grammaticis est locus. Nec refert de Graeco an
de Latino loquar, quamquam Graecum esse priorem placet:
utrique eadem uia est. Haec igitur professio, cum breuissime 2.1
in duas partis diuidatur, recte loquendi scientiam et
poetarum enarrationem, plus habet in recessu quam fronte
promittit. Nam et scribendi ratio coniuncta cum loquendo est 3.1
et enarrationem praecedit emendata lectio et mixtum his
omnibus iudicium est: quo quidem ita seuere sunt usi ueteres
grammatici ut non uersus modo censoria quadam uirgula
notare et libros qui falso uiderentur inscripti tamquam sub- 5
ditos summouere familia permiserint sibi, sed auctores alios
in ordinem redegerint, alios omnino exemerint numero. Nec 4.1
poetas legisse satis est: excutiendum omne scriptorum genus,
non propter historias modo, sed uerba, quae frequenter ius
ab auctoribus sumunt. Tum neque citra musicen gramma-
tice potest esse perfecta, cum ei de metris rhythmisque dicen- 5
dum sit, nec si rationem siderum ignoret poetas intellegat,
qui, ut alia mittam, totiens ortu occasuque signorum in de-
clarandis temporibus utuntur, nec ignara philosophiae, cum
propter plurimos in omnibus fere carminibus locos ex intima
naturalium quaestionum subtilitate repetitos, tum uel 10
propter Empedoclea in Graecis, Varronem ac Lucretium
in Latinis, qui praecepta sapientiae uersibus tradiderunt: 5.1
eloquentia quoque non mediocri est opus, ut de unaquaque
earum quas demonstrauimus rerum dicat proprie et copiose.
Quo minus sunt ferendi qui hanc artem ut tenuem atque
ieiunam cauillantur. Quae nisi oratoris futuri fundamenta 5
fideliter iecit, quidquid superstruxeris corruet: necessaria
pueris, iucunda senibus, dulcis secretorum comes, et quae
uel sola in omni studiorum genere plus habeat operis quam
ostentationis.
  Ne quis igitur tamquam parua fastidiat grammatices ele- 6.1
menta, non quia magnae sit operae consonantes a uocalibus
discernere ipsasque eas in semiuocalium numerum mutarum-
que partiri, sed quia interiora uelut sacri huius adeuntibus
apparebit multa rerum subtilitas, quae non modo acuere 5
ingenia puerilia, sed exercere altissimam quoque eruditionem
ac scientiam possit. An cuiuslibet auris est exigere litterarum 7.1
sonos? Non hercule magis quam neruorum. Aut grammatici
saltem omnes in hanc descendent rerum tenuitatem, desintne
aliquae nobis necessariae litterae, non cum Graeca scribimus
(tum enim ab isdem duas mutuamur), sed proprie in Latinis: 5
ut in his 'seruus' et 'uulgus' Aeolicum digammon desidera- 8.1
tur, et medius est quidam u et i litterae sonus (non enim sic
'optimum' dicimus ut 'opimum'), et <in> 'here' neque e plane
neque i auditur; an rursus aliae redundent, praeter illam 9.1
adspirationis, quae si necessaria est, etiam contrariam sibi
poscit, et k, quae et ipsa quorundam nominum nota est,
et q, cuius similis effectu specieque, nisi quod paulum a
nostris obliquatur, coppa apud Graecos nunc tantum in 5
numero manet, et nostrarum ultima, qua tam carere potui-
mus quam psi non quaerimus? Atque etiam in ipsis uocalibus 10.1
grammatici est uidere an aliquas pro consonantibus usus
acceperit, quia 'iam' sicut 'tam' scribitur et 'uos' ut 'cos'. At
quae ut uocales iunguntur aut unam longam faciunt, ut
ueteres scripserunt, qui geminatione earum uelut apice ute- 5
bantur, aut duas: nisi quis putat etiam ex tribus uocalibus
syllabam fieri si non aliquae officio consonantium fungantur.
Quaeret hoc etiam, quo modo duabus demum uocalibus in se 11.1
ipsas coeundi natura sit, cum consonantium nulla nisi al-
teram frangat: atqui littera i sibi insidit ('conicit' enim est
ab illo 'iacit') et u, quo modo nunc scribitur 'uulgus' et
'seruus'. Sciat etiam Ciceroni placuisse 'aiio' 'Maiiam'que 5
geminata i scribere: quod si est, etiam iungetur ut con-
sonans.
  Quare discat puer quid in litteris proprium, quid com- 12.1
mune, quae cum quibus cognatio: nec miretur cur ex 'scamno'
fiat 'scabillum' aut a 'pinno', quod est acutum, securis
utrimque habens aciem 'bipennis', ne illorum sequatur
errorem qui, quia a pennis duabus hoc esse nomen existi- 5
mant, pennas auium dici uolunt. Neque has modo nouerit 13.1
mutationes, quas adferunt declinatio aut praepositio, ut
'secat secuit', 'cadit excidit', 'caedit excidit', 'calcat exculcat'
(et fit a 'lauando' 'lotus' et inde rursus 'inlutus', et mille alia),
sed et quae rectis quoque casibus aetate transierunt. Nam 5
ut 'Valesii' 'Fusii' in 'Valerios' 'Furios'que uenerunt, ita
'arbos', 'labos', 'uapos' etiam et 'clamos' ac 'lases' fuerunt:
atque haec ipsa s littera ab his nominibus exclusa in quibus- 14.1
dam ipsa alteri successit: nam 'mertare' atque 'pultare'
dicebant, quin 'fordeum' 'faedos'que pro adspiratione uelut
simili littera utentes: nam contra Graeci adspirare ei
solent, ut pro Fundanio Cicero testem qui primam eius 5
litteram dicere non possit inridet. Sed b quoque in locum 15.1
aliarum dedimus aliquando, unde 'Burrus' et 'Bruges' et
'balaena'. Nec non eadem fecit ex 'duello' 'bellum', unde
'Duellios' quidam dicere 'Bellios' ausi: quid 'stlocum'
'stlites'que? Quid t litterae cum d quaedam cognatio? Quare 16.1
minus mirum si <in> uetustis operibus urbis nostrae et cele-
bribus templis legantur 'Alexanter' et 'Cassantra'. Quid o at-
que u permutata inuicem? ut 'Hecoba' et 'nutrix Culchidis'
et 'Pulixena' scriberentur, ac, ne in Graecis id tantum notetur, 5
'dederont' et 'probaueront'. Sic Ὀδυσσεύς, quem Ὀλισσέα
fecerant Aeolis, ad 'Vlixem' deductus est. Quid? non e quo- 17.1
que i loco fuit: 'Menerua' et 'leber' et 'magester' et 'Diioue
Victore', non 'Diioui Victori'? Sed mihi locum signare satis
est: non enim doceo, sed admoneo docturos. Inde in syllabas
cura transibit, de quibus in orthographia pauca adnotabo. 5
  Tum uidebit, ad quem hoc pertinet, quot et quae partes
orationis, quamquam de numero parum conuenit. Veteres 18.1
enim, quorum fuerunt Aristoteles quoque atque Theodec-
tes, uerba modo et nomina et conuinctiones tradiderunt,
uidelicet quod in uerbis uim sermonis, in nominibus materiam
(quia alterum est quod loquimur, alterum de quo loquimur), 5
in conuinctionibus autem complexum eorum esse iudica-
uerunt: quas coniunctiones a plerisque dici scio, sed haec
uidetur ex syndesmo magis propria tralatio. Paulatim a 19.1
philosophis ac maxime Stoicis auctus est numerus, ac pri-
mum conuinctionibus articuli adiecti, post praepositiones:
nominibus appellatio, deinde pronomen, deinde mixtum
uerbo participium, ipsis uerbis aduerbia. Noster sermo arti- 5
culos non desiderat ideoque in alias partes orationis spar-
guntur, sed accedit superioribus interiectio. Alii tamen ex 20.1
idoneis dumtaxat auctoribus octo partes secuti sunt, ut
Aristarchus et aetate nostra Palaemon, qui uocabulum siue
appellationem nomini subiecerunt tamquam speciem eius,
at ii qui aliud nomen, aliud uocabulum faciunt, nouem. 5
Nihilominus fuerunt qui ipsum adhuc uocabulum ab appella-
tione diducerent, ut esset uocabulum corpus uisu tactuque
manifestum: 'domus' 'lectus', appellatio cui uel alterum
deesset uel utrumque: 'uentus' 'caelum' 'deus' 'uirtus'.
Adiciebant et adseuerationem, ut 'eheu', et tractionem, ut 10
'fasciatim': quae mihi non adprobantur. Vocabulum an ap- 21.1
pellatio dicenda sit προσηγορία et subicienda nomini necne,
quia parui refert, liberum opinaturis relinquo.
  Nomina declinare et uerba in primis pueri sciant: neque 22.1
enim aliter peruenire ad intellectum sequentium possunt.
Quod etiam monere superuacuum erat nisi ambitiosa festi-
natione plerique a posterioribus inciperent, et dum ostentare
discipulos circa speciosiora malunt, compendio morarentur. 5
Atqui si quis et didicerit satis et (quod non minus deesse in- 23.1
terim solet) uoluerit docere quae didicit, non erit contentus
tradere in nominibus tria genera et quae sunt duobus
omnibusue communia. Nec statim diligentem putabo qui 24.1
promiscua, quae epicoena dicuntur, ostenderit, in quibus sexus
uterque per alterum apparet, aut quae feminina positione
mares aut neutrali feminas significant, qualia sunt 'Murena'
et 'Glycerium'. Scrutabitur ille praeceptor acer atque sub- 25.1
tilis origines nominum: quae ex habitu corporis 'Rufos'
'Longos'que fecerunt (ubi erit aliquid secretius: 'Sullae'
'Burri' 'Galbae' 'Plauti' 'Pansae' 'Scauri' taliaque) et ex
casu nascentium (hic Agrippa et Opiter et Cordus et Postu- 5
mus erunt) et ex iis quae post natos eueniunt, unde 'Vopi-
scus'. Iam 'Cottae' 'Scipiones' 'Laenates' 'Serani' sunt ex
uariis causis. Gentes quoque ac loca et alia multa reperias 26.1
inter nominum causas. In seruis iam intercidit illud genus
quod ducebatur a domino, unde 'Marcipores' 'Publipores'-
que. Quaerat etiam sitne apud Graecos uis quaedam sexti
casus et apud nos quoque septimi. Nam cum dico 'hasta per- 5
cussi', non utor ablatiui natura, nec si idem Graece dicam,
datiui. Sed in uerbis quoque quis est adeo imperitus ut igno- 27.1
ret genera et qualitates et personas et numeros? Litterarii
paene ista sunt ludi et triuialis scientiae. Iam quosdam illa
turbabunt quae declinationibus non teruntur. Nam et
quaedam participia an [uerba an] appellationes sint dubi- 5
tari potest, quia aliud alio loco ualent, ut 'tectum' et
'sapiens': quaedam uerba appellationibus similia, ut 'frauda- 28.1
tor' 'nutritor'. Iam
    'itur in antiquam siluam'
nonne propriae cuiusdam rationis est? Nam quod initium
eius inuenias? Cui simile 'fletur'. Accipimus aliter ut 5
    'panditur interea domus omnipotentis Olympi,'
aliter ut 'totis usque adeo turbatur agris'. Est etiam quidam
tertius modus, ut 'urbs habitatur', unde et 'campus curritur'
et 'mare nauigatur'. 'Pransus' quoque ac 'potus' diuersum 29.1
ualet quam indicat. Quid quod multa uerba non totum decli-
nationis ordinem ferunt? Quaedam etiam mutantur, ut
'fero' in praeterito, quaedam tertiae demum personae figura
dicuntur, ut 'licet' 'piget'. Quaedam simile quiddam patiun- 5
tur uocabulis in aduerbium transeuntibus. Nam ut 'noctu'
et 'diu', ita 'dictu' 'factu'; sunt enim haec quoque uerba,
participalia quidem, non tamen qualia 'dicto' 'facto'que.