| SERMO | |
| Iterum illa communia: omne privilegium contra reliqua iura esse; | 315.8.1 |
| viris fortibus non posse praemia persolvi nisi cum aliqua inclinatione | |
| legis alicuius. Haec iam prompta ut comparemus: etiamsi contra legem | |
| optamus, utram tamen magis servari legem placet: utrum eam quae | |
| honorem dat bene meritis an eam quae constituit poenam peccantibus? | 5 |
| Deinde specialiter: utrum eam quae honorem viro forti dat an eam quae | |
| poenam desertori constituit? In utraque re speciosus et apertus tractatus | 9.1 |
| est; nam describere possumus quanta cum difficultate fortiter pugnetur | |
| et quanto cum periculo, et excusare et dare veniam aliquam †ut natura | |
| dignum sit et difficile fortiter pugnare†: quid mirum esse aliquem qui | |
| <sibi> parcat? Hic clamor ille utriusque exercitus, tela illa in os et in | 5 |
| oculos venientia et cadens secundum latus commilito, tum gemitus vul- | |
| neratorum et fragor ille armorum et nitor ferri. Deinde, cum com- | |
| paraverimus leges, nihilominus et molliamus quaestionem. | |
| DECLAMATIO | |
| Non utique perit lex. Quare? Quoniam plurima accidere possunt ut | 10.1 |
| desertorem non vir fortis occidat. Haec enim sic dixi tamquam | |
| inpunitatem desertoris peterem; nunc de poena nihil detraho desertoris, | |
| de ministro tantum, de manu tantum quaeritur. Frequenter autem | 11.1 |
| necesse est accidat ut desertorem non vir fortis occidat. Finge deseruisse | |
| aliquem et neminem fortiter fecisse: incolumis erit desertor? Finge | |
| fortiter pugnasse aliquem, sed in ipsa pugna debilitatum, ita ut manum | |
| amitteret: numquid non necesse est subire aliquem hoc ministerium? | 5 |
| Hoc de alienis. Praeterea lex quae desertorem a viro forti occidi iussit | 12.1 |
| nihil cogitavit de hac necessitate. Quaedam, etiamsi nulla significatione | |
| legis comprehensa sint, natura tamen excipiuntur. An hoc cogitatum | |
| esset, ut pater filium occideret? Ut frater fratrem occideret? Nam id | |
| quidem profecto vix natura ipsa videbatur admittere, ut in eadem acie | 5 |
| pater fortiter faceret, filius desereret. Itaque si illud non praemii nomine | 13.1 |
| peterem, si aliter gratiam mihi retulissetis, recusarem; dicerem: 'non | |
| utique occidere debeo.' Plus est quod opto. Lex desertorem et virum | |
| fortem nominavit. Mutata sunt omnia: filius deseruit. | |
| Ergo haec dixi adhuc: debetur mihi quodcumque praemium, debetur | 14.1 |
| vel contra legem; mea lex utilior est rei publicae; non utique contra | |
| legem peto, quoniam multa accidere possunt ut non vir fortis occidat; | |
| non contra legem peto, quoniam fieri non potest ut lex hoc voluerit, ut a | |
| patre filius occidatur. | 5 |
| 〚Renuntio, res publica, non utor honore constituto. Nemo queratur | 15.1 |
| de iniquitate praemii mei, nemo me inpotenter uti fructu virtutum | |
| existimet. Non feci fortiter. Erratis, commilitones: blanditus est mihi | |
| imperator; decepit te fama, civitas. Ego fortiter, homo senex? Ego | |
| fortiter, desertoris pater?〛 At putate me hoc optinere non posse: non | 16.1 |
| utor honore virtutis, non subeo onera viri fortis. Nolite mihi dare | |
| praemia: non occido desertorem tamquam vir fortis. Dimittite me a | |
| merito meo, liberate me nomine. 〚Et sane quam habetis aliam vindictam.〛 | 17.1 |
| Lex occidi a viro forti desertorem voluit tamquam inutilissimum, | |
| tamquam inimicissimum. Neque enim poenam hanc viro forti con- | |
| stituit, neque imposuit recusanti, neque ullam necessitatem nolenti. | |
| Quid enim facietis si non occidero? Quis est huius constitutionis exitus? | 5 |
| Legem nullam habetis. Sed vindicare vos vultis: adhibete carnificem, | 18.1 |
| occidite utrumque. Bene hercule exhortamini: est quare arma senex | |
| resumam. 'Fortiter fecisti, plurimum rei publicae tuae praestitisti, velis | |
| nolis.' Quid igitur haec ad parricidium? 'Et filium occide, et parum sit | |
| tibi perdere.' Vehemens erat si dicerem: 'nolo occidere'; ignoscetis mihi | 5 |
| dicenti: 'non possum; manus illa, quae fortis dicebatur, defecit.' | |
| Scio nunc me, iudices, reprehendi a bonis patribus tamquam praemium | 19.1 |
| optare nesciam. Melior enim et indulgentior pater hoc diceret: 'Donate | |
| meritis meis filium. Ita ego quod fortiter feci, quod tantum hostilis | |
| sanguinis fudi, quod inter momenta victoriae fui, non est pro opera | |
| duorum?' Ego, si melior essem pater, illud quoque simpliciter con- | 20.1 |
| fiterer, deseruisse filium mea culpa. Quid enim necesse fuit educere in | |
| aciem adulescentulum? Quid necesse fuit rudes annos cum gravissimo | |
| hoste acerbissimo proelio componere? Aut certe si tantus gloriae amor, | |
| si tanta cupido laudum, recedere a filio meo non debueram. Et feci, | 21.1 |
| iudices, primum, et, tamquam instituerem filium rudem militiae, non | |
| procul a latere reliqui. Decepit me ardor ille belli; ut primum signa | |
| canere coeperunt, ut primum * * *, totum animum percussit patria, sola | |
| virtus. Adulescentulus interim rudis in illa nube pulveris, in illa | 5 |
| confusione permixtarum utrimque legionum virum fortem sequi non | |
| potuit. At ego infelix etiam invidiam filio feci, et spolia retuli quo minus | |
| illi ignosceretur. | |
| Quo me ducis, anime? Quo me trahis, adfectus? Placet causa; sed | 22.1 |
| aliud optavi. Nihil est quod ex meo favore speres, iuvenis infelicissime; | |
| nullam fiduciam ex hac quantulacumque operae meae gratia capias. | |
| Moriendum est. Debetur hoc sane disciplinae militari, debetur castrorum | |
| severitati. Infelix exeuntium omen miseraeque primitiae! Si alterum | 23.1 |
| utique ex domo nostra destinabatis, cur non senem potius traxistis? | |
| Quid nunc tibi proderit, miserrime adulescens, quod modestus in pace, | |
| quod pius? Et si contigisset civitati felicior quies, optimus filius eras. | |
| Moriendum est. Quid tibi praestare infelix pater possum? Cum duceris, | 24.1 |
| flebo, plangam. Hos quos sumpseram modo ex victoria publica laetos | |
| habitus abducite. Merui ambitiosus pater scilicet ne quid de militari | |
| severitate detraherem, ne viderer vir fortis desertori ignoscere. Conten- | |
| tus fui post tot merita, favente tota civitate, ut tantum innocens essem. | 5 |
| Et ecce iam miserantes video iudicum vultus; quorundam deprehen- | 25.1 |
| duntur lacrimae. Potui plus optare, potui. Sic quoque ego te, fili, occidi. | |
| At tu, quisquis es in quem transferetur hoc infelix ministerium, supremas | |
| audi patris miserrimi voces. Hoc saltem fortunae meae praesta: semel | |
| ferias. | 5 |