| SERMO | |
| Bis damnato huic demus oportet patronum; nam etiamsi proxime | 331.1.1 |
| absolutus est, bis tamen damnatus est. | |
| DECLAMATIO | |
| 'Qui capitis accusaverit neque damnaverit, ipse capite puniatur.' Lex | 2.1 |
| haec est qua iudicium continetur, haec est qua ego istum accusem, haec | |
| est quae utrumlibet horum occisura sit. Ergo hac lege sola accuso. Nemo | |
| dubitaverit hanc legem esse iustissimam; sed quas causas habeat postea | |
| dicam. | 5 |
| 'Non accusavi te' inquit 'capitis sed iniuriarum.' Primum igitur hoc | 3.1 |
| intueri vos oportet: si quid damnatione, si quid ultione dignum non | |
| habet ius suum, debet iudex sequi †debet sequi† proximum. Nulla tanta | |
| providentia potuit esse eorum qui leges componebant ut species | |
| criminum complecterentur; nam et semper caventes nequitia vicisset et | 4.1 |
| ius ita multiplex atque diffusum esset ut pro incerto haberetur ignotum. | |
| Fecerunt ergo ut rerum genera complecterentur et spectarent ipsam | |
| aequitatem. Multa ergo invenientur frequenter quae legum verbis non | |
| teneantur, sed ipsa vi et potestate teneantur: quale hoc est. Sane enim | 5.1 |
| concedam in praesentia tibi non fuisse illud iudicium capitis, si tamen | |
| eandem vim habuit quam iudicium capitis, eandem poenam habere debet. | |
| Fingamus enim plura esse scelera, sicuti sunt, quae morte punienda sint | |
| (nam cum lex etiam eum qui falso accusaverit occidi velit, manifestum est | 5 |
| occidendum esse eum qui templa incenderit, occidendum esse eum qui | |
| patriam prodiderit): quomodo non interest qua lege harum accusaveris | 6.1 |
| (quoniam id demum iure de quo quaeritur comprehensum est, ut qui | |
| capitis accusaverit poenam patiatur), ita nihil interest quod genus iudicii | |
| fuerit si eventus eodem rediturus fuerat. Num igitur dubium est quin | 7.1 |
| hic pro quo loquor, si esset iniuriarum tertio damnatus, periturus fuerit? | |
| Extra quaestionem est. Quid ergo? <Non capitis> accusatum eum | |
| existimari oportet cui damnato capitis poena imminet? Non pecunia | |
| multabitur, non ignominia, non damno iuris alicuius. Quid ergo futurum | 8.1 |
| erat? Ut occideretur. Quid interest hoc qua lege, quid interest quo | |
| genere iudicii? Fieri non potest ut hic capite periclitatus sit et tu non | |
| capitis accusaveris. | |
| Praeterea quam putamus fuisse causam conscribendae legis huiusce? | 9.1 |
| Hanc enim cum excusserimus, apparebit in istam quoque partem satis | |
| esse cautum. 'Si quis capitis accusaverit et non damnaverit, ipse capite | |
| puniatur.' Hoc, opinor, illi iustissimi legis huiusce latores spectaverunt, | |
| ne quis inpune alteri periculum adferret. Homicidii genus putaverunt | 5 |
| petere spiritum hominis quem occidi non oporteret. Tu hoc fecisti: | 10.1 |
| accusasti innocentem; si tibi creditum esset, periturus erat is quem ac- | |
| cusasti. Iudices eodem tempore de te pronuntiaverunt. Non potest | |
| omnino ita circumscribi religio et severitas iudicii ut non poenam det | |
| pars utralibet. Hoc absoluto qui periturus fuit, continuo id quoque | 5 |
| consecutum est, ut tibi esset poena patienda. | |
| 'At enim tertio tantum iniuriarum accusavi, et tu bis iam damnatus | 11.1 |
| eras iniuriarum.' Quid interest quae res fecerit istud capitis iudicium? | |
| Nam et tu crimen gravius obiecisti quam priores obiecerunt. Vis scire | |
| quam hoc verum sit? Semel iniuriarum damnato ignoscitur: illud morte | |
| dignum videtur, si is qui bis iam damnatus est iniuriam fecit. Iam hoc | 5 |
| tale videtur quale hominem occidere. Ergo tu id obiecisti quod lex morte | |
| dignum putavit, quod lex capite taxavit; capitis ergo accusasti. | |
| Hoc loco iure depulsi ad convicia confugiunt. 'Bis tamen iniuriarum | 12.1 |
| damnatus est.' Poterat mihi satis esse quod tertio absolutus est. Sed | |
| animadvertitis quales inimicitias sortitus sit: scitis illum iam innocentem | |
| accusari solere. Sed facilius fuit ut traheret aliquid gratia, dum id fieri | |
| sine periculo videbatur; ideo intentius iudices pronuntiaverunt postea- | 13.1 |
| quam talis pugna commissa est in qua perire alteri necesse sit. Omnia | |
| igitur eius tulit qui reus capitis accusatur, periculum, sollicitudinem: | |
| debet consentire iis etiam ultio. |