| SERMO | |
| Duo efficienda sunt diviti, ut sit tyrannicida, ut dignior sit praemio. | 345.1.1 |
| Ut tyrannicida sit non potest aliter efficere quam si κατὰ συναθροισμὸν | |
| dignum se praemio probaverit et pro eo sit ac si occiderit. | |
| DECLAMATIO | |
| Quod primum dici oportet pro eo qui praemium petit, occidit tyran- | 2.1 |
| num. Num dubitari potest? Num de hoc controversiam ullam saltem | |
| adversarius movet? Viderimus ergo quae sit comparatio utriusque | |
| meritorum: interim, etiamsi maiora sunt divitis, alia sunt. Sit ille | |
| optimus civis, sit egregie de re publica meritus: hic tyrannicida est. | 5 |
| Hodie porro de eo praemio contendimus quod lex tyrannicidae constituit. | 3.1 |
| Isti fortasse quod fecit profuturum sit cum petet magistratum: interim | |
| vos ad hoc ius, ad hanc legem consedistis, interim rem publicam hic pro | |
| quo loquor verbis legis appellat. Et mihi satis erat hoc apud vos | |
| adprobasse, si tantum de eo quaereretur, an accipere hunc oporteat. Sed | 4.1 |
| quatenus in hanc contentionem descendimus, videamus quomodo se | |
| tyrannicidam efficiat adversarius noster. De libertate patriae cogitavit: | |
| nondum tyrannicidium est. Hortatus est aliquem, pecuniam dedit, | |
| omnia fecit ut hic tyrannicidium faceret: simile esse hoc tyrannicidio | 5 |
| ut confitear, hoc ipso tamen apparet aliud esse quod simile est. Quis | 5.1 |
| autem vobis permittit inclinare leges et iura transferre? <Semel> con- | |
| stituta sunt, semel finita sunt, suis finibus, suis verbis continentur. Et | |
| fortasse utcumque tolerabile esset quaeri an pro tyrannicidio habere | |
| deberetis voluntatem si tyrannicida non esset; nunc ut sit istud tyranni- | 5 |
| cidio simile, ipsi tamen praeferri non potest cui simile est. Ergo lex nobis | |
| dat praemium, tibi non dat. Quod ad religionem iudicum pertinet, | |
| hactenus causam finiri satis esset. | |
| Sed quare non iam etiam †pactioni† eius respondeamus?—cum illa | 6.1 |
| quidem, iudices, prima confessione: esse istum bonae voluntatis fate- | |
| mur, cupidum libertatis concedimus, dum et ille fateatur esse se parum | |
| fortem, fortasse vitio infirmitatis, vel naturali vel quod ipsae per se solent | |
| adferre divitiae. Simus voluntate contenti, non exigamus ab eo quantum | 7.1 |
| non potest, ut sciatis hanc esse inter duos differentiam, ut quidquid ille | |
| voluit hic fecerit. Volo enim tecum loqui. Quid ad hanc legem †fu† | |
| conscriptam audacter venis? Tyrannicidium tuum non dico adproba: | |
| ostende. Quid fecisti? 'Pecuniam' inquit 'dedi.' Ita, iudices, ista lex emi | 8.1 |
| potest? Ad summum in re publica nostra honorem non animus, non | |
| virtus, non manus mittit, sed arca et dispensator? Bene hercule negotiaris, | |
| et excogitasti non mediocre non dico famae atque opinionis sed | |
| patrimonii etiam tui, cum alioqui abundaret, compendium. Dic, dic | 9.1 |
| quanti emeris quod velis. Tu mihi dicis: 'pecuniam dedi et ex otiosa | |
| iacente patrimonii parte aliquid numeravi', cum ego dicam: 'arcem | |
| conscendi, satellites stravi, nefarium corpus repetitis ictibus trucidavi.' | |
| 'Pecuniam dedi, de tyrannicidio locutus sum.' Rem feceras periculosis- | 5 |
| simam, nisi in tyrannicidam incidisses. Satis sit vobis, o divites, hoc | 10.1 |
| vestras praestare fortunas, quod per dispensatores faeneratis, quod | |
| familiam per procuratores continetis, quod pleraque possidetis absentes, | |
| quod ignorantibus vobis et quiescentibus, si quis est tantae felicitatis | |
| labor, per alienas manus transit. Contingat istud deliciis vestris, | 11.1 |
| contingat abundantissimae plerumque luxuriae: non dabitis tyrannicidiis | |
| cognitorem, nec ad vos alienis periculis veniet fama virtutis. Velim narres | 12.1 |
| iudicibus, audiente populo, quem sermonem cum hoc adulescente | |
| habueris, qua exhortatione sis usus. 'Premitur tyrannide civitas nostra; | |
| cotidie gravia atque indigna patimur: opus est aliquo viro forti, opus est | |
| aliquo bono cive, opus est liberatore tantorum malorum.' Si te haec cum | 5 |
| maxime dicentem interrogem cur non ipse facias, respondebis profecto: | |
| 'non possum, non is animus mihi, non id virium est', et adicies: 'tu | |
| potes.' | |
| Verum non contentus sibi adquisisse gloriam, etiam nobis detrahere | 13.1 |
| conatur: negat enim hunc iuvenem ad tyrannicidium fuisse venturum | |
| nisi pecunia conductus esset. O quantum erras, dives, ac falleris qui | |
| putas virtutem posse conduci et animum pecunia fieri. In omnia enim | |
| sane lucro trahamur, ducat nos spes ad laborem, ducat ad patientiam: | 5 |
| nemo futuri temporis cogitatione periculum subit. Iturus aliquis in id | 14.1 |
| discrimen ex quo evasurum se non speret pecuniam spectavit? Scilicet ut | |
| locupletior periret, ut si destitutum in illis cogitationibus manerent | |
| tormenta, si tyranni ira, haberet illud intra conscientiam suam, accepisse | |
| se pecuniam et paulo ante gravem argento manum fuisse. Ante igitur hae | 15.1 |
| versabantur in animo huius cogitationes, ante istud quod tu effecisse | |
| pecuniam putas fecerat res publica, fecerat indignatio, fecerat ingenita | |
| virtus. Nec tu, nisi hoc intellexisses, ausus esses loqui aut committere | |
| tam periculosum alieno secretum: videras vultum, audieras cum rapere- | 5 |
| tur aliqua virgo ingemescentem. | |
| Verumtamen cur non reponamus hanc contumeliam? Non pro re | 16.1 |
| publica dedisti. Scimus tyrannidem praecipue ad divites pertinere. Illa | |
| quam dederas pecunia redimebas fortunas, pecunias tuas, immo salutem, | |
| quandoquidem plerumque perire vobis in lucrum crudelitatis alienae | |
| necesse est. Habes igitur satis magna istius liberalitatis tuae pretia. Securus | 5 |
| es nunc dominus, nunc dives; desisti fortunam tuam timere, desisti | |
| odisse quidquid iactas. 'Ego tamen' inquit 'dedi quod esset pro praemio.' | 17.1 |
| Ideo ergo exigis ut res publica non reddat, et, si quid tu privatus | |
| liberaliter fecisti, universam civitatem vis facere sordide? Quamquam ne | |
| remittis quidem istud rei publicae, sed in te transfers; at ne voluntati | |
| quidem tuae obligati sumus si pecuniam ideo dedisti ut praemium ac- | 5 |
| ciperes. Hic porro si quid avare, si quid cupide fecisset, tua potius | 18.1 |
| pecunia quam ipsa lege ad tyrannicidium conduceretur? Tu illi dicis: | |
| 'accipe pecuniam'; res publica dicit: 'opta quod voles'. Ut avarus sit et | |
| cupidus, utrum plus est? | |
| Verum hic se adfirmat ne praemia quidem ista spectasse cum faceret: | 19.1 |
| 'Oblitus sum' inquit 'ante omnia salutis meae. Commodum civitatis | |
| universorumque spectavi, tum, si quid ad me proprie pertinebat, famam | |
| ituramque in posterum gloriam huius quae subinde obicitur paupertatis, | |
| si quidem facilius virtutem aluit.' | 5 |