| SERMO | |
| Potest venire in dubium quo genere divisionis uti nos in hac contro- | 254.1.1 |
| versia oporteat. Videtur enim quaedam posse dicere etiam citra roga- | |
| tionem advocatus huius exulis per quae ius manendi vindicet. Utrum | |
| ergo haec quae citra rogationem quoque pro illo futura sunt dicemus | |
| ante principium, an statim rogationem? Species eo ducit ut, quoniam | 2.1 |
| et praecedant et leviora videantur, [et] prima sint. Sed ratio diversum | |
| mihi suadere videtur, ideo quod necessaria nobis quaestio superabit, an | |
| haec rogatio contra legem feratur: in cuius parte sint necesse est illa | |
| quaecumque dicturi sumus—an videatur hic etiam alia lege remanere | 5 |
| potuisse, an rogationem ferre oporteat ad singulos pertinentem, an | |
| contra legem, an haec rogatio contra legem sit, an meruerit ille remanere. | |
| DECLAMATIO | |
| Si aut minus verecundus esset is quem rogatione mea retinere in civi- | 3.1 |
| tate constitui aut iudicia felicius expertus, nihil contione, nihil con- | |
| scripto meo, nihil denique opera rogationis opus esset. Prima igitur | |
| carere hac invidia vel propter hoc possum, Quirites: nemo enim credi- | |
| derit me rogatum ab eo ad vos processisse qui ipse ut remaneat non | 5 |
| laborat. Verum ille quidem multas, atque utinam minus potentes, huius | 4.1 |
| propositi sui causas habeat: ego praeter cetera propter hoc quoque eum | |
| existimo esse retinendum, quod manifestum fecit ad indicium tyrannidis | |
| adfectatae venisse non remanendi cupiditate. Quod nisi vetustissimum | |
| ius, Quirites, eos qui secreta ad rem publicam pertinentia indicassent | 5 |
| remanere in civitate iussisset, forsitan dicendum mihi necessario existi- | |
| marem qua gratia hic pressus, quibus inimicitiis in exilium esset actus. | |
| Sed quid necesse est repetere haec quae videtis? Et quod ad animum | 5.1 |
| quidem illius pertinet, satis vobis est, ut existimo, probatus, quod | |
| quamquam damnatus, quamquam in exilium actus, rei publicae tamen | |
| non potuit irasci: indicium professus est. Viderimus an verum; interim | |
| tamen nihil eum finxisse manifestum est quod persuaderi tam multis | 5 |
| utique potuerit. Causam qua condicione dixerit damnatus, exul, contra | 6.1 |
| potentem, contra gratiosum, quid necesse est diu dicere, quando is | |
| exitus iudicii fuit ut non plures sententiae pro adversario fuerint? Non | |
| enim causa victus est sed legibus, sed publica humanitate; quae quidem | |
| ipsa me in hoc exhortata est, ut rogationem ad vos de retinendo cive | 5 |
| ferrem in civitate tam misericorde. | |
| Negant rogationem esse recipiendam quae ad singulos homines per- | 7.1 |
| tineat. Ego porro hoc in eo iure quod perpetuum et in omnia tempora | |
| scribitur existimo esse servandum. Potest enim dici mihi: 'in honorem | |
| hominis unius obligas tempora futura, et omnes eadem necessitate con- | |
| stringes.' At quotiens ad praesens tantummodo tempus rogatio fertur, | 8.1 |
| ne ferri quidem nisi de singulis potest. Quod si hanc tollimus consue- | |
| tudinem, nec duces ad exercitus deligemus nec provincias decernemus | |
| nec imperia prorogabimus: omnia enim ista rogationibus ad singulos | |
| pertinentibus consummantur. | 5 |
| 'At enim contra legem rogatio est.' Si confiterer, dicerem tamen non | 9.1 |
| fere rogationis esse causam ubi lex est. Quid enim necesse est convocari | |
| tribus, contrahi populum, si idem effici iure vetere et iam olim con- | |
| stituto potest? Igitur si rogatio supervacua ubi lex [non] est, non fere | |
| poterit ferri nisi contra alicuius legis voluntatem. Et hoc tamen apud | 10.1 |
| quos dicit? Video enim praescriptione me excludi posse iudicio. [et] | |
| In rebus parvis ac †periculosis† ista iudex recipiat. Ceterum quidem | |
| quotiens de iure populi agitur apud populum, cui mutare, cui obrogare, | |
| cui ferre quas velit leges, accipere quas velit rogationes liceat, numquam | 5 |
| se ipse deminuet. | |
| Quomodo tamen rogatio ista contra legem [et contra commodum | 11.1 |
| suum] contraque eam quae hunc in exilium misit? Non iure novo sed | |
| vetere atque olim constituto reversus est, manere etiam citra hanc roga- | |
| tionem potest. | |
| De quo priusquam loquar, necessario illud quod ab adversariis fre- | 5 |
| quentissime obiectum est depellendum videtur. 'Cur enim,' inquiunt, | 12.1 |
| 'si remanere suo iure poterat, expectavit rogationem?' Ut verecundia ei | |
| adeo nihil apud vos prosit ut etiam in causa plurimum noceat, ante | |
| omnia non miror hominem iudicia totiens infeliciter expertum, tot in | |
| civitate inimicos habentem, nihil temptasse privatim. Litigavit innocens | 5 |
| reus: damnatus est. Detulit adfectatae tyrannidis reum (ut pars iudicum | |
| putat) manifestum: impedimento publicae humanitatis victus est. Hodie | |
| citra rogationem contra ius vestrum, contra potestatem populi pugnabit? | |
| Ille tamen mihi alias et, ut dixi, graviores in exilium abeundi causas | 13.1 |
| videtur habuisse. Absolutus est quidem reus, sed innocentem se esse | |
| accusatori nondum persuasit. Ego vero non miror quod hic timet adhuc | |
| civitati, quod velut inpendentem quandam omnibus nobis ruinam suf- | |
| fugere et evitare quod praevidit periculum cupit. Sed tanto magis reti- | 5 |
| nendus est. | |
| Putemus alioqui citra rogationem talem institutam esse legem qualis | 14.1 |
| esset si hic in civitate remanere vellet. * * * lex quid dicit? 'Qui secretum | |
| ad rem publicam pertinens indicare voluerit habeat remanendi potesta- | |
| tem.' Nemo dubitabit an indicaverit. Verba igitur legis pro nobis omnia; | 15.1 |
| sed ad interpretationem voluntatis vocamur. Nec enim secretum putant | |
| esse nisi quod certum adprobatum sit; negant indicari nisi id de quo | |
| non dubitetur. Ego autem existimo legum latori non defuisse eloquendi | |
| facultatem ut, <si> adprobatis demum iis quae detulisset remanere in | 5 |
| civitate exulem vellet, id ipsum plane aperteque diceret. Nunc conten- | 16.1 |
| tum puto esse legum latorem voluntate eius †retinuit†. Satis est igitur | |
| ut nihil finxerit, nihil cupiditate revertendi mentitus sit, nihil denique | |
| ideo fecerit ut remaneret. Vos quid dicitis? Mentitum eum vultis? Inter- | |
| rogemus partem iudicum. Non accuso nunc reum: evasit, absolutus est; | 5 |
| habet beneficium legis. Illud tantum contentus sum dicere, fuisse aliqua | 17.1 |
| quibus index moveretur: illa quae moverunt iudicum partem, illa quae | |
| tot tristes sententias effecerunt. Iam ergo animum dignum habeo emen- | |
| datione fortunae: cum adfectari tyrannidem putaret (sic enim loquamur), | |
| non dissimulavit, non ultionem putavit, non, cum ipse patriam perdi- | 5 |
| disset, invidit, sed venit in civitatem, et suscepit gravissimum laborem | |
| et novas inimicitias et recentem aemulationem. Non excepit divitem ab | |
| indice fortuna. | |
| Haec ego dicerem etiamsi victus iudicio esset. Nunc fortiter hoc pos- | 18.1 |
| sum contendere, quod fuisse dicitis eum causa inferiorem. Quid est | |
| igitur? Lex iubet eos absolvi qui pares sententias tulerint. Inputabitis | |
| istud publicae misericordiae, inputabitis humanitati. Non ego arguo | |
| hanc legem, sed dico esse communem. Eodem enim tempore non id | 5 |
| modo quaesitum est, an adfectatae tyrannidis reum damnari oporteret, | |
| sed illud etiam, an hunc remanere in civitate oporteret. Quod si pares | 19.1 |
| sententiae periculo prosunt, pro utroque sunt. An vero adfectatae tyran- | |
| nidis reus absolvatur quoniam non plures pro accusatore quam pro | |
| reo sententiae fuerunt, hic qui †periculi qui exilii† vel eandem vel etiam | |
| graviorem poenam †experiretur†, non eandem experietur legis huma- | 5 |
| nitatem? | |
| (Haec de iure, haec de rogatione. Illa iam de aequitate.) | 20.1 |
| Dignum esse existimo qui maneat in civitate. Pericula nostra tempta- | |
| vit; servitutem rei publicae discutere, quantum in ipso erat, voluit. | |
| Nescio an plus debeamus si ad indicium non certis argumentis perductus | |
| sit. Nam si manifesta detulisset, si ea de quibus dubitare nemo nostrum | 21.1 |
| posset, crederetur cupiditate manendi in civitate fecisse. Solam pietatem | |
| in causa indicii habuit qui in urbem detulit litem, et litem iniustam con- | |
| dicione: ex altera parte solus et exul, damnatus, ex altera parte homo | |
| potens, gratiosus. Omnia ista diligenter perpendite: intellegetis non esse | 5 |
| sententias pares. Quid est igitur? [cur] 〚Ego etiam pro ipso qui absolu- | |
| tus est reo existimo esse manere hunc in civitate.〛 Illud dicere pro re | 22.1 |
| publica satis erat: habemus in civitate custodem, inquirit adhuc. For- | |
| sitan omnia iam videre non potuit exul, non omnia iam clara perspicere. | |
| Hoc visum iri <puto> pro opinione eius qui absolutus est: non timebi- | |
| tur quamdiu hic fuerit in civitate. Immo hercule si mentitus est, si fictum | 5 |
| detulit crimen, satis alioqui daturus est poenarum inter inimicos potentes | |
| et inimicos gratiosos. |