| SERMO | |
| In plerisque controversiis plerumque hoc quaerere solemus, utrum | 260.1.1 |
| ipsorum persona utamur ad dicendum an advocati, vel propter sexum, | |
| sicut <in> feminis, vel propter aliquam †alioqui† vitae vel ipsius de quo | |
| quaeritur facti deformitatem. Hic adulescens et honestus est et, cum sit | |
| locuples quoque, nihil tam turpe commisit ut illi pro se loqui fas non sit. | 5 |
| Ego tamen existimo dandum esse advocatum: primum quod, etiamsi | 2.1 |
| quid remissius ac liberalius fecit, aetate excusari potest, non consentiunt | |
| autem haec inter se, ut idem * * * et tantum infirmitatis animi ut hac | |
| excusandus sit. Alterum illud est, quod, si defensionem ultra excusationis | 3.1 |
| terminum proferimus, laudandus est adulescens, adroganter autem faciet | |
| et tumide si coeperit se ipse laudare, praesertim iactaturus id quod facere | |
| possit a fortuna esse. Dabimus ergo illi his causis advocatum. | |
| DECLAMATIO | |
| Non necesse erat mihi, iudices, de facti huiusce quod in crimen | 4.1 |
| vocatur ratione disserere. Scio quid advocato satis sit. Sufficiebat hoc | |
| solum, si eximerem legi reum; et cetera fiant fortasse pro dignitate, fiant | |
| pro conscientia, pro laude: ad vos id unum pertinet, an legi qua | |
| cognoscitis obligatus sit qui accusatur. Quae vobis, quo atrocior est, hoc | 5 |
| diligentius intuenda est. Sit tolerabile formula errare et in petitione | |
| pecuniae non uti iure concesso: aliquis caput hominis perperam petit, et | |
| errat ut occidat? | |
| Rei publicae laesae <hic accusatur>. Quaedam sunt, iudices, ad quo- | 5.1 |
| rum pronuntiationem oculi sufficiant; satis erat accusatori ostendere si | |
| quid hic laeserit: aliqua publicorum operum [inpensa] eversa, [vel] cor- | |
| rupta navalia, arma usibus belli erepta, aliquid denique eorum quae | |
| publice possidemus (ea sunt enim rei publicae) deterius huius fraude | 5 |
| atque iniuria factum. Cetera habent suas leges, sua iura, suas actiones. | 6.1 |
| Si hos quos recepisse dicitur occidisset, non tamen rei publicae laesae | |
| iure teneri videretur. Sint igitur ista gravia quae obiciuntur, aliquid | |
| fecisse clementer, contra duros et asperos patres interposuisse misericor- | |
| diam pro sua aetate: non hoc vidit lex quae recitata est, non voluntas eius | 5 |
| quicumque conditor iuris istius fuit. | |
| Haec ego fortius dixi, quia <cetera> remissurus sum. Quid enim | 7.1 |
| obicitur? 'Abdicatos recipit et sua pecunia alit.' Ut gravissime iudicemus | |
| de hoc crimine, stultitia est et supervacuas inpensas facit. Quis est iste | |
| qui nobis tamquam pater irascitur? 'Patrimonium consumis et alioqui | |
| splendidas opes cotidie effundis.' Quae tandem ista inter se pugna | 5 |
| est?—legem recitas laesae rei publicae et agis quasi abdices. Sic respon- | 8.1 |
| debo tamquam abdicanti. Ignosce: iuvenis est, non satis roboris, non- | |
| dum satis iudicii confirmare potuit. Et tamen si faciendae sunt inpensae, | |
| si perdendum aliquid, non potest honestiore via inpendere. Non mere- | |
| tricibus donat, non in parasitos profundit, non illi magno cupiditates | 5 |
| suae constant: sumptuosus est misericordiae. | |
| Libet etiam augere crimen et si qua nesciunt accusatores indicare. Vos | 9.1 |
| eum largiri tantum abdicatis putatis? Iste aliquid et mendicantibus | |
| porrigit, iste et multos, fortunae iniuria lapsos, sustentat atque erigit. | |
| 'Quid faciam' inquit 'animo meo? Quotiens infelicem vidi aliquem et | 10.1 |
| necessarii etiam victus egentem, lacrimas tenere non possum. Invidiam | |
| mihi facere videtur patrimonium meum; pulsant frontem meam caedunt- | |
| que, etiamsi taceant, ipso habitu, ipsa tristitia, ipso silentio; sed et rogant | |
| et provolvuntur ad genua. Nec mihi illa saltem simulata, ut plerisque, | 5 |
| excusatio superest, ut dicam: non possum.' | |
| Tu vero tanto, adulescens, fortior atque omni laude non in nostra | 11.1 |
| modo tempora sed etiam in futura omnia saecula dignior, solus mihi | |
| mortalium videris usum pecuniae intellexisse. Frustra tibi aliqua fortuna | |
| tantum patrimonium dedit et in breve humani tempus aevi veluti grande | |
| pondus imposuit. Relinquendum erat istud, et res transisset ad alios: | 5 |
| quandoque locupletem fecisset nescio quem mors liberalis. Libet vobis- | 12.1 |
| cum loqui nostro nomine, avari parcique, qui aliquid non fecisse sordide | |
| iam etiam scelus existimatis. Non sunt ista ferenda nobiscum, neque | |
| ad inferos servata per vitam fortuna persequitur. Tolle usum: quid est | |
| pecunia? Quis igitur usus honestior? Nullus. Nec hic lege possit fieri | 13.1 |
| reus si hanc ipsam pecuniam, quam per tot beneficia divisit, per gulam | |
| ventremque transmitteret. Nihil obesse rei publicae videretur si vitiorum | |
| institores hos eosdem sumptus divisissent. Ego vero huic comparare ne | |
| illos quidem timeo qui aliqua in re publica opera posuerunt. Haec enim | 5 |
| muta et inhumanis tantum constructa muneribus [et] speciem modo et | |
| brevem quendam usum voluptatibus nostris attulerunt. At hercule refe- | 14.1 |
| ramus ad illam de qua modo locutus sum speciem: quanto pulchrius | |
| integrum populi vultum, inlibatam dignitatem civium servasse! Si ad | |
| utilitatem: quanto melius ac maius servasse suum numerum civitati, | |
| suos ordines! An vero illos qui ingentes noxiorum familias occisuri | 5 |
| tamen pascunt plausu fovebimus et in omnibus spectaculis adulatione | |
| multa prosequemur: hunc qui partem civium, levibus offensis miseram, | |
| sustentat ac paenitentiae suae suorumque integram servat lege etiam | |
| gravissima persequemur? Quid enim nobis tam naturale, quid ab ipsa | 15.1 |
| providentia magis datum concessumque videri potest quam alere homi- | |
| nes ac sustinere? Muta mehercule animalia, quae venire ad manum et | |
| mansuescere queunt, non humanum modo sed etiam voluptuosum est | |
| alere ac pascere. Quid de homine dicam? Quisquamne magis negotium | 16.1 |
| publicum non civitatis modo sed totius rerum naturae agit quam qui | |
| animal hoc deo proximum et in contemplationem omnium quaecumque | |
| mundo contigerunt constitutum prorogat producitque? Opes suas in | |
| publico posuit quo locuplete nemo pauper est, nemo eget. | 5 |
| O misera tempora! hoc defendendum est? Scilicet illud honestius, | 17.1 |
| liberos sublatos iamque in adulescentiam provectos pellere domo et | |
| prohibere penatibus et omissa emendandi cura sic punire ut iis succurri | |
| non liceat. 'Abdicatos in domum recipit et pascit.' Sic istud, tamquam | |
| sacrilegos, tamquam homicidas, tamquam latrones? Si tam grave crimen | 18.1 |
| est aetate labi, si tam inexpiabile offendisse aliquando paternam severi- | |
| tatem, novas excogitate leges, asperiora aliqua constituite supplicia. Hos | |
| si pascere non licet, parum est abdicare. Audite, audite, patres, quae | |
| optimum adulescentem ad misericordiam moverint, quae ad liberalita- | 5 |
| tem; aliquid et discite. Nulli horum obiectum est quod venenum patri | 19.1 |
| parasset, nulli quod percussorem in fata parentis sui conduxisset. Credi- | |
| tis, iudices: alioqui puto non tam levem subituros fuisse poenam sub tam | |
| asperis patribus. Quid est igitur? Amavit ille meretricem et intra con- | |
| cessos adulescentiae lusus, licet aliud parentibus videatur, natura tamen | 5 |
| datos, forsitan minus tenuerit cupiditatium frenos: en quod fames | |
| emendet. Ille ductus aequalitate cum sodalibus iniit paulo tempestiviora | 20.1 |
| convivia: en quod mendicitas coerceat. Ille liberalius vixit et, quomodo | |
| crimen istud hoc tempore est, aliquid fortasse donavit. Non vultis in his | |
| causis, in hac criminum summa, misereatur hominum qui dicunt: 'et tu | |
| iuvenis es'? | 5 |
| At nimium diu, iudices, sic defendo optimum iuvenem tamquam | 21.1 |
| istud abdicatis praestiterit. Non iam abdicatis, rei publicae (fortius libet | |
| agere) inputo—et magis inputarem si tales essent quales eos accusator | |
| esse contenderet. Nihil est periculosius, iudices, in hominibus mutata | |
| subito fortuna, nihil ad vilitatem sui pronius miseris delicatis. Iuvenes in | 22.1 |
| magnis patrimoniis atque in summa nati dignitate, subito excussi non dico | |
| opibus sed necessariis etiam ad victum spiritumque ultimum sustinen- | |
| dum, non redibunt ad opus cotidianum, non sufficient adsiduo labori; | |
| superest ut audeant aliquid vel propter quod moriantur. Tot hos quos | 23.1 |
| obicitis (nam †quoque† turbam abdicatorum esse dixistis) emittite | |
| subito nudos, omnium egenos: ipsisne aliquis poterit irasci si quid | |
| fecerint, si in latrocinia se praedasque miserint? Quantumlibet animis | |
| nostris remittamus ac totam innocentiam credamus esse persuasionis, | 5 |
| multum contra iustitiam necessitas valet. Ac si nihil adversus alios, | 24.1 |
| adversus se certe multa fecissent. Ornatamne rem publicam atque adiu- | |
| tam, iudices, crederetis si horum fortissimus quisque venisset in ludum | |
| atque harenam, si paulo mollior frons ad laqueum, ad praecipitia, ad | |
| qualemcumque vitae festinasset exitum? Tum civitas felix, tum numerus | 5 |
| iste minus invidiosus fuisset? | |
| Volo, iudices, relicta iam hac quam ad rem publicam composui defen- | 25.1 |
| sione, transire ad eos qui praecipue irasci videntur, patres dico ipsos qui | |
| abdicaverunt. Quibus hoc primum, iudices, dico: quam accipitis iniu- | |
| riam? Malis vos sane filiis levastis et exonerata sunt vestra patrimonia. | |
| Sinite illos perisse et, velut expositos in aliqua solitudine aut in maria | 5 |
| proiectos, nihil ad animum vestrum, nihil ad cogitationes pertinere. | |
| Fortunam sibi quaerant. Quid ad vos quid sint postquam vestri esse | 26.1 |
| desierunt? Renati sunt novumque fatum quodammodo sortiti. Num | |
| invidiam vobis faciunt? Hoc enim malebatis fortasse, ut oculis vestris | |
| sordidati obversarentur, ut inpexi squalidique incederent? Verecunde | |
| nomine severitatis dissimulatur vestra crudelitas; minus vos malos | 5 |
| patres putavimus. Quod quidem animadversioni sat est, pendunt poenas | |
| magnumque supplicium miseri luunt. An vos in hoc demum creditis | 27.1 |
| paternam animadversionem, si esuriant, si inopia omnium deficiant | |
| atque tabescant? Illud parum est, notari infamia? Illud parum est, | |
| exulem esse domus suae, larum suorum? Nunc vos putatis esse felicem | |
| quemquam horum aut hilarem? Experiatur aliquis et revocet. Et haec | 28.1 |
| quidem, iudices, duris atque asperis patribus, illa melioribus: 'Speravi' | |
| inquit adulescens 'aliquam impetus vestri paenitentiam, credidi futurum | |
| ut aliquando succurrerent initia infantiae, blandimenta pueritiae. Reser- | |
| vavi filios iudiciis vestris et, si quando ignosceretis, in integro habui. Vos | 5 |
| aestimate causas propter quas expulistis: si credetis, satis poenarum | |
| dederunt. Ego illud praesto, illud promitto: nihil postea turpiter fece- | |
| runt.' | |
| Ne tamen nimium iactare atque inputare videatur, illum quoque | 29.1 |
| misericordiae suae ordinem confitebitur. 'Unus' inquit 'fuit primo qui | |
| sollicitaret hanc nimiam liberalitatem, aequalis aliqui et in studiis comes | |
| et in lusibus. Hic fecit exemplum. Ausus est rogare proximus; nec adhuc | |
| illud onerosum patrimonio videbatur. Inde factus est ordo; et iam legem | 5 |
| mihi videor dixisse misericordiae. Cui negarem? Omnes idem rogabant, | |
| omnes idem excusabant, omnes idem pollicebantur. Ego vero,' inquit, | 30.1 |
| 'quamdiu fuerit hoc patrimonium, sic ero, sic utar; et si defecerint | |
| omnia, non tamen pauperem me putabo neque egentem, sed pro illis | |
| paternis possessionibus hos ostendam cives, pro illo faenore hunc | |
| populum. Et quae tanta patribus ira, quae tanta infelicitas nostrae civi- | 5 |
| tatis, quod rei publicae fatum, ut istud diutius aut pluribus necesse sit | |
| <defendere>? Et ne vobis multum videar inputare: non sunt isti onerosi | 31.1 |
| facultatibus meis, non quos ampla, quia sic a parentibus meis constituta | |
| est, fortuna graves sentiat. [quia] Vivimus parce: quantulum est enim | |
| quod accipiunt, quantulum est quod exigunt! Vos fortasse plus con- | |
| sumpseritis, patres, qui studia fovistis, qui ad hanc aetatem usque | 5 |
| vexistis; mihi servare cives satis est. Ac nihilominus, quod in istos | 32.1 |
| inpendo, si creditis, ipse frugalius vivo. Quidquid in hos confertur atque | |
| congeritur, de meo est: detrahitur adulescentiae voluptatibus, detrahitur | |
| concessis alioqui, quamdiu in his annis sumus, cupiditatibus. Duo | |
| simul adsequor, quod et liberalius et frugalius vivo.' | 5 |