| SERMO | |
| Facilis et in promptu ratio est huic seni quod pertinet ad adfectum | 270.1.1 |
| [paenitentiae], quod pertinet ad aequitatem. Nisi tamen etiam iure | |
| defenditur, verendum erit ne illum flentem iudices damnent. Diligenter | |
| ergo pugnare circa legem debebimus. Et sane asperiores in controversia | 2.1 |
| partes fortasse recte declamatores relinquant: divisio paene hoc pro- | |
| prium habet, ostendere ossa et nervos controversiae, et, secundum | |
| meum quidem iudicium, idem praestare declamatio debet. Nam sine his | |
| de quibus locutus sum caro ipsa per se quid sit intellegitis. Sed in | 5 |
| declamatione vestienda sunt haec, ut ex illis interiores vires habeat. | |
| Finiamus ergo necesse est quid sit causa mortis. Tota enim lis et omne | 3.1 |
| discrimen controversiae in hoc positum est. Nam si ad finitionem partis | |
| adversae accedimus, ut causa mortis sit qui attulerit causam alicui | |
| moriendi, per quem factum sit ut aliquis moreretur, nullo modo defen- | |
| dere nos possumus. Neque enim dubitabitur quin per hunc factum sit ut | 5 |
| ille moreretur qui filiam ad magistratum produxit, qui praecepit ut | |
| mortem raptoris optaret. Nos ergo causam id esse mortis dicemus quod | 4.1 |
| nullis extra accidentibus causis mortem homini adferat, quod solum | |
| mortem homini attulerit. Deinde dicemus, si accedendum sit finitioni | |
| partis adversae, frequenter etiam honestissima in hanc calumniam cadere | |
| posse. Subiungemus quaestionem an possit quisquam accusari quod | 5.1 |
| causa mortis fuerit in eo qui iure sit occisus. Sequitur quaestio an hic iure | |
| sit occisus. Post haec licebit nobis dicere illa quae sola dicuntur. | |
| DECLAMATIO | |
| 'Qui causa mortis fuerit, capite puniatur.' Satis ostendit ipsa poena | 6.1 |
| eum demum teneri hac lege qui idem commiserit quod si occidisset. | |
| Neque enim gravius quicquam adversus eum qui sua manu interfecerit | |
| constituere potuit legum lator quam adversus eum qui causam praestitis- | |
| set. Ergo [et] similitudine poenae etiam crimen par exigere debetis. Hoc | 7.1 |
| quo pertinet? Ne existimetis veram illam esse finitionem quam pars | |
| diversa complectitur, ut per quemcumque steterit uti homo occidatur, | |
| is continuo causa mortis fuisse videatur. Alioqui ista ratione et ille qui | |
| nocentem accusavit causa mortis fuit, et ille qui testimonium in reum | 5 |
| dixit, etiamsi verum id fuit, causa tamen mortis haberi potest, et ille qui | |
| adulteros marito prodidit causa mortis haberi potest, et ille qui | |
| sceleratum produxit in publicum. Cur igitur hi accusari ista lege non | 8.1 |
| possunt? Quoniam non per ipsos tantum stetit, quoniam iure perierunt | |
| ii quibus mors allata est. Sed hanc partem reservemus. Interim videamus | 9.1 |
| quid sit causa mortis. Nos id dicimus causam esse mortis quod homini | |
| mortem attulerit solum, quod nullis extra accidentibus causis noxium | |
| fuerit, quo homo periturus fuerit etiamsi nil ipse fecisset. | |
| Id quod dicimus tale est? Intuendae sunt res ipsae quae in crimen | 10.1 |
| deducuntur. Produxi filiam ad magistratum: quid hoc ad inferendam per | |
| se pertinet mortem? Praecepi ut mortem optaret. Detrahe quod ille | |
| raptor est, detrahe quod [et] lex raptorem interfici iubet, detrahe quod | |
| filia mortem raptoris optavit: ipsum quod ego feci mortem homini | 5 |
| adferre non potuit. Non possum ergo videri causa mortis homini fuisse. | |
| Quid feci? Quod innoxium erat si nihil ille fecisset. Fingite enim haec | 11.1 |
| accidere potuisse: produxi filiam, optare mortem iussi; ignoret sane quae | |
| sit ad magistratus educta. Si potest dicere: 'nihil tale admisi', nihil | |
| nocuerint ea quae ego feci. Quid ergo illi causa mortis fuit? Quod rapuit, | |
| quod lex mortem constituit. Et hoc paene adversariorum confessione | 12.1 |
| manifestum est: non agunt cum ea quae optavit. Neque ego sum tam | |
| durus ac demens ut pro salute filiam meam periculo meo opponam; sed | |
| uti mihi hoc argumento licet, quoniam et illa tuta est. Eadem enim quae | |
| dicuntur a me ab illa dicerentur: 'optavi mortem; num tamen hoc | 5 |
| nocuisset si adversus alium fecissem?' Quemlibet adprehendi ex turba | 13.1 |
| circumstantium credite; huius mortem optavit: num occidetur? Non, ut | |
| opinor. Non ergo ipsa optio in causa mortis est, sed id propter quod | |
| optio valet. Tuta est hac defensione filia mea, et (ut dixi) sententia | |
| quoque accusatorum secura. Quid mihi accedit supra haec? Unum adhuc | 14.1 |
| patrocinium: non enim hoc tantum dico: 'si ille non rapuisset, causa | |
| mortis non fuissem', sed illud etiam: 'si filia mihi non paruisset, causa | |
| mortis non fuissem.' | |
| Haec, si non iure occisus esset, si errore tantum perisset, dicerem; | 15.1 |
| nunc illud utique inter me et partem diversam conveniat necesse est, non | |
| posse eum accusari qui [unus vel] attulerit mortem nocenti si erit unus ex | |
| iis de quibus paulo ante loquebamur, vel accusator vel testis vel iudex vel | |
| index. Videamus igitur an iure raptor sit occisus, et sic agamus tamquam | 16.1 |
| adhuc vivat, tamquam adhuc de eo quaeratur, an occidi raptorem | |
| oporteat. Non educo alteram filiam ad magistratus, nihil ut optet | |
| praecipio. Filia mea vitiata est, ob hoc perît. Dico raptorem occidi | |
| oportere. Nec statim nitor illa aequitate, ut dicam quam iustum sit eum | 17.1 |
| qui intulerit iniuriam interfici cum perierit illa quae accepit; de iure ipso | |
| loquor. Lege comprehensum est ut rapta raptoris mortem vel nuptias | |
| optet. Ut opinor, una causa legis huius fuit ut de raptore secundum vo- | 18.1 |
| luntatem raptae constitueretur. Alioqui multa accidere possunt propter | |
| quae rapta non optet. Fingamus vitiatam esse eam quae loqui non possit: | |
| num inpune iniuriam fecerit quoniam miserae fecit? Nutum nempe eius | |
| aut vultum aut aliquod signum animi intueri oporteret. 'At id non est | 5 |
| optio, nec satis verba legis explebuntur.' Occideretur tamen raptor si id | |
| velle raptam intellegeremus. Fingamus valetudinem consecutam raptae, | 19.1 |
| ut educi ad magistratus non posset. Deerit aliquid legi, vindicari tamen | |
| eam tanto magis oportet quod credibile erit etiam ipsam valetudinem ex | |
| iniuria natam. Quod si non utique (ut ex his manifestum est) vocem | 20.1 |
| raptae exigi oportet sed solam voluntatem, videamus iam an quae rapta | |
| est mori raptorem voluerit. Plusne vobis videretur, iudices, si apud | |
| magistratum locuta esset quam quod ad magistratum venire non ausa est, | |
| quod oculos suos ostendere circumstantibus, ostendere luci non potuit, | 5 |
| ipsa sua manu vitam misera finivit? Da vires: occidet prius quae propter | 21.1 |
| hanc iniuriam perit. Dubium est scilicet quid factura fuerit si vixisset? | |
| Raptorem ergo perire oportuit. Iam fortiter dico: quid interest quo modo | 22.1 |
| perierit? Cur ergo, si hoc modo poterat occidi, falso alteram filiam | |
| eduxi? <Si> dicerem: 'luctus confuderat', si dicerem: 'dolor suadebat', | |
| ignosceretis tamen; nunc mihi necessarium consilium praesens iniuria | |
| dedit. Duas filias habueram, rapta erat altera, perierat. Munienda domus | 5 |
| fuit, et voce potissimum alterius virginis soror vindicanda, ne quis | |
| dubitaret quid factura esset <in> iniuria sua. | |
| Partis quidem adversae impudentiam mirari satis non possum. Causam | 23.1 |
| mortis esse existimant eum propter quem perierit, cum eum cui causa | |
| mortis fuerit occidi oportere constet, et raptorem perisse indignantur, | |
| cum certum sit filiam meam propter raptorem perisse. Hoc isti causam | |
| mortis vocant. Cur ergo occisum vindicari oportet quem certum esset, si | 5 |
| viveret, occidi oportere? Et haec omnia quae pro causa mea dixi, quibus | 24.1 |
| collegi me non esse obligatum huic legi, non temporis causa nec | |
| praesentis periculi fingere me vel ex eo manifestum est, quod raptorem | |
| aliter occidi: nam si id esset causa mortis quod isti videri volunt, hac lege | |
| me ulcisci potuissem. | 5 |
| Iamdiu me, iudices, circa iura morari scio longeque recessisse a | 25.1 |
| paternis adfectibus. Ergo ego in ultionem filiae meae nihil feci nisi quod | |
| licuit? Adii magistratus, fortiorem puellae vocem imperavi, quia tutum | |
| erat? Ego vero totos in medium profero adfectus: nec mihi in cogitatione | |
| tum lex fuit, nec iura respexi, sed quae proxima vindicandae infelicis | 5 |
| filiae via occurrit, hanc intendi, hanc secutus sum. Bene cessit quod et | |
| licuit. Age, si non habuissem quam educerem ad magistratus, cuius vice | 26.1 |
| me ulciscerer, non in publico, non in foro his me senilibus manibus | |
| vindicassem? Tu, Fortuna, facies quod occurrerit; iam non potes efficere | |
| ut paeniteat. Filiam perdidi: scio hoc minimum esse malorum meorum. | 27.1 |
| Sunt qui gravissimum existimant unicos perdere, et quotiens non habeant | |
| ad quod solacium respiciant calamitatis, videtur sine medicina dolor. | |
| Hoc gravius est, iudices, perdere alteram ex geminis. Cotidie mihi occur- | |
| rit imago funeris mei. Quo magis placet filiae verecundia, quo magis | 5 |
| probitas, hoc validius subeunt cogitationes: talem miser perdidi. Si | 28.1 |
| tamen hoc vulnus intulisset fortuna, si casus, communi <me> mortalitatis | |
| condicione solarer. Nunc miser filiam quo modo perdidi? Ante omnia | |
| nec virginem nec nuptam. Qualis ego infelix vultus caesos alioqui | |
| laceratosque ac laqueo tumentes pater vidi! Qui me motus, qui intus | 5 |
| aestus agitant! Quae fuit verecundia illa quae ultionem expectare non | |
| potuit! Horret animus recordari, refugiunt cogitationes. Misera quid | 29.1 |
| passa est! Nec sane in causa raptus amor fuit, non propositum matrimonii, | |
| non cupiditas nuptiarum. Nihil horum cogitavit qui nescît quam | |
| rapuisset. |