| SERMO | |
| Potior in hac causa controversia quam lis est. Lis enim circa unum | 272.1.1 |
| factum versatur. In qua illae sunt quaestiones: an hoc enuntiare sit; an | |
| etiamsi hoc est enuntiare, quisquis enuntiavit puniendus sit; an haec | |
| punienda quod enuntiaverit. Cetera vero †controversiae† maiorem | 2.1 |
| cumulum habent: occisum praesidium et oppressus hostis et filius ille et | |
| <mulier> hac causa egressa portas. Haec themata tractanda sunt omnia; | |
| sed curae habendum ut suo quidque loco tractetur. | |
| DECLAMATIO | |
| 'Qui publica consilia enuntiaverit, capite puniatur.' Possum mirari, | 3.1 |
| iudices, hac lege ream esse feminam; neque <id> ideo dico quoniam non | |
| etiam gravius puniendum sit si mentem prodendae rei publicae, per- | |
| dendae civitatis in hoc sexu deprehenderimus, sed publica consilia | |
| quomodo in feminam ceciderint invenire non possum. Quam quidem | 4.1 |
| ego postea adfectus necessitate merito defendam; interim defendere | |
| verbis legis volo. | |
| Nam ut confiterer sic enuntiari consilia, satis poterat tamen vindictae | |
| in eam expensum videri per tormenta. Deinde nec consilia enuntiasse | 5 |
| videtur, quae nobis rursus quid hostis ageret nuntiavit. Quid enim | |
| dicitur fecisse? Indicasse venire auxilia. Hoc neque nostrae civitatis est | |
| consilium neque ullius alterius iam tantum consilium. Enuntiare vero | 5.1 |
| aliud esse quam confiteri nemo adeo ignarus est loquendi ut nesciat. | |
| Enuntiatio voluntatem habet et animum non coactum, confessio expres- | |
| sam dolore multo necessitatem. Sed intellego non eam esse personam de | |
| qua loquimur ut satis sit eximere eam accusationi. | 5 |
| Volo ire per singula, cum tamen illud prius interrogavero vos, iudices, | 6.1 |
| an eadem ira eademque poena dignos putetis eos quos fortuna, quos vis, | |
| quos dolor coegerit confiteri aliquid et eos quos odium rei publicae, | |
| spes praedae, amor hostis in hanc egerit proditionem. Quod si nullo | |
| modo apud quemquam bonorum virorum potest videri simile, iam et | 5 |
| quemadmodum in hostes inciderit videbimus et quanta necessitate con- | |
| fessa sit. Ac satis erat primum illud dicere: quae filium in proelium misit, | 7.1 |
| cuius partus et sanguis in proelio stetit, cuius filius, dum nihil carius | |
| habet patria, dum propulsare hostem vel morte sua vel sanguine vel | |
| postremo corpore ipso morari studet, spiritum pro nobis in certamine | |
| amisit, ita profecto institutus, ita a matre dimissus, hanc accusari | 5 |
| aequum est, cuius misereri satis non possumus? Nocte egressa est. Quis | 8.1 |
| hunc in matre, quis miratur adfectum tamquam novum? Ego vero plura | |
| confitebor, et quae forsitan plane admiratione †eius† digna sint. | |
| Noctem illam tenebrasque non timuit, horridam ipsius loci in quo | |
| pugnatum erat imaginem tulit. Haec per sanguinem humanum et per | 5 |
| fracta tela et per mixta virorum equorumque corpora quaesivit filium | |
| suum, et, ne in totum nulla sua culpa incidisse in hostes videatur, planxit | |
| et deos invocavit. Neminem puto hactenus irasci calamitatibus. Cetera | 9.1 |
| iam inputari ipsi non possunt. Hostibus confessa est, nondum dico | |
| torta—illud satis est dicere: femina. Si mehercule primae tantum minae | |
| ac timor ille exercitus qui modo feliciter pugnaverat confudisset feminam | |
| orbam, stupentem malis, erat tamen res digna venia: confessa est cum | 5 |
| torqueretur. Ubi tantum robur animi, ubi tam firmam solidamque | 10.1 |
| mentem quae non dolore vincatur, non ignibus cedat, non verberibus | |
| ingemiscat? Hanc vero satis fortiter ac supra sexum suum fecisse credo | |
| quod nihil dixit antequam torqueretur. In his tamen necessitatibus, in | 11.1 |
| his malis num demonstravit aditus quibus in urbem venire possent, num | |
| proposita nostra, num occultam civitatis voluntatem patefecit? Cum | |
| torqueretur, minata est. | |
| 'At oppressa sunt auxilia a sociis missa.' Si damna bellorum deflere | 12.1 |
| hic, iudices, vacat, plura perdidimus, et aciem illam quae circa filium | |
| miserae huius iacet: tot fortissimi cives nostri ceciderunt. Si vero lex ista | |
| belli est, si nulla umquam tam incruenta victoria contigit quae non | |
| haberet aliquam tristitiae recordationem, pensavimus omnia ista victoria | 5 |
| †recuso† ut possit videri secundis ominibus et quadam providentia pro | |
| nobis deorum inmortalium factum ut haec caperetur. Intrassent civita- | 13.1 |
| tem hostes; nobis et somno sepultis et securis ab omni cogitatione bello- | |
| rum totus subito in visceribus ipsius urbis hostilis apparuisset exercitus, | |
| nec prius desisset quam incenderet opprimeret diriperet. | |
| Hic, si placet, feminae animum et in amorem patriae adsumptas | 14.1 |
| culpate vires. Discussit vincula illa; quae (ut parcissime dicam) hostis | |
| imposuerat, femina, anus, torta rupit. Quaeritis quo animo fecerit? | |
| Cogitate quid passura fuerit deprehensa: torta est antequam offenderet. | |
| Iterum ingressa nocturnum iter, non confusa tenebris, non periculo, | 15.1 |
| vicit cursu aetatem sexum infirmitatem. Secuti cives quidquid dixerat, | |
| quidquid fecerat mater. Salus ergo civitatis et victoria qua nunc gaude- | |
| mus huic debentur. Hoc est enuntiare? |