SERMO
  Actionem oportet esse summissam et blandam. Nam primum omnium 280.1.1
dicendum est ei adversus socerum; deinde ita dicendum est ut sciamus
hoc agere eum, ut socer sit; praeterea causa illius nihil habet †firmius
quam sit aliena†. Etiam sollicitudo quodammodo temperanda est, ut
neque desperare neque securus esse videatur. 5
  Sed modus et color declamationis sic ducendus est, quaestiones illae 2.1
erunt: an educi rapta nisi protinus possit; an, etiam si tempore inter-
posito potest, possit tamen post nuptias; an, quia ante educi non potuit
raptor, nunc educi debeat; quo animo pater educere ad magistratus velit;
an patiente eo qui educendus est contradicere liceat, an aequum sit; quo 5
animo hic contradicat.
  Scio posse quaeri an illa quaestio quae ad personam pertinet [et] in 3.1
prima parte ponenda sit †quae a me supra constituta est†. Ego aliquid
in hoc ordine etiam thema spectavi: quo loco ponitur illud, quod tacente
raptore hic loquatur †quid velit†. Spectavi et illud, quod adfectibus qui
secuturi sunt magis haec quaestio quam ulla alia coniuncta est. 5
DECLAMATIO
  Si contradiceret ipse qui rapuit, id est, si timeret, sic pro se ageret: 4.1
educere tibi ad magistratus raptorem non licet nisi statim. Quare?
Quoniam omnium vel poenarum vel praemiorum tempus aut consti-
tutum est aut praesens. Quotiens finitur dies, expectandus, quotiens
vero non differtur, praesens est. Itaque sicut, <si> dies finiatur, nihil 5
ultra eum iuris futurum est, ita die non praefinito proximum esse mani-
festum est [nihil ultra proximum ius sit]. Id porro quod in quolibet iure 5.1
alio manifestum foret in hac lege apertius est. Quid enim dicit? 'Rapta
raptoris mortem vel nuptias optet.' Neutra res est quam differri
oporteat: sive is est raptor qui poenam mereatur, non meretur advo-
cationem, sive ignoscitur raptori, non debent habere moram nuptiae vel 5
inchoatae.
  Si tantum non statim educeres, haec fortiter dicerentur; nunc educere 6.1
vis post nuptias. Utrum igitur iure prius an aequitate consistes? Ius ipsa
legis positione manifestum est. Nam cum raptam educi in hoc iubeat, ut
mortem vel nuptias optet, manifesto ostendit eam educi oportere cui
utrumque liberum sit. Praeterea iam ne raptae quidem nomen habere 7.1
potest quae nupta est. Sicuti nomen pupillorum legitimo tempore
finitur, sicut orbam nemo post nuptias dixerit, sicuti virginis appel-
lationem nox illa maritalis aufert, ita ne rapta quidem dici potest quae
maritum habere coepit. Licet igitur raptae permissum sit quocumque 5
tempore optare, nuptae optare permissum non est. Haec ex lege mani- 8.1
festa sunt, illa ex aequitate. Ante omnia non tam duram esse lex voluit
condicionem ut semper raptor puniretur: ideo et misericordiae locum
fecit. Et †idcirco† iam non ad ipsum tantummodo qui rapuit sed etiam
ad eum qui duxit pertinet, qui certe nihil peccavit, qui certe manere 5
potuit.
  Hoc loco mihi illud opponitur, non potuisse ante educi eum. Quasi 9.1
vero intersit causae qua ratione ius interierit! 'Profugerat' inquit
'raptor.' Scio quid facillimum sit dicere: persecutus esset, inquisisset; si
verus hic dolor, si vera indignatio erat, non omisisset. Non hoc illi profuit,
quod profugit, sed illud, quod redire permisisti. Fortasse enim contentus 5
fueras hac ipsa poena exilii, satis vindicatum te credideras. Ne illud 10.1
quidem verendum, ne raptoribus exemplum profugiendi permittamus si
optari adversus eos amplius non potuerit. Satis enim magnum suppli-
cium hoc est et certum. Nam is qui permanserit sperare et nuptias
poterit, etiamsi mortem timebit; ei vero qui profugerit exilium sine 5
dubitatione erit patiendum.
  Haec diceret ipse, quae nunc ego dico quoniam ille non dicit et obstare 11.1
[nihil hoc loco] putat ius. Si non possem reddere rationem, iudices,
quantum mea interesset id quod vindico, illud tamen responderem: 'Pro
iure loqui nemini non licet. Conveniat inter vos fortasse (hoc est quod
me sollicitissimum facit): loquar tamen pro lege, loquar pro aequitate.' 5
Quid si vero hoc, ut paulo ante dixi, aliquanto magis ad me quam ad 12.1
raptorem pertinet? Periclitor enim nuptiis, periclitor matrimonio, non
una nocte cognito, nec propter errorem fortasse nec propter iniuriam, sed
delecto, sed probato, sed impetrato.
  Temptat me adversus haec socer spe fallere, et non palam ostendit 13.1
quid sit optaturus. Ita blanditur tamen actioni. Libenter, iudices,
credo, remansura est in meo matrimonio. Misereor raptoris, neque
ego primus coepi. Misereor: erravit fortasse. Ut scelus commiserit
homo, dum periclitatur etiam imago poenae me confundit. Hoc 5
cum mihi accidat, quid accidere potest puellae? Neque ego tamen
illum defendo. Fecit enim rem improbam, fecit rem inconsultam. Sed
exulavit, sed afuit. Haec si confiderem, illud vero ad metus pertinet. Et 14.1
tamen non ego de uxore diffido, non de animo illius dubito: alioqui
minus sollicitus essem. Scio meruisse me ut amarer, scio obsecutum, scio
omnia maritalia officia plena indulgentia consecutum. Illud dubito, quid
possit cum educta fuerit ad magistratus, cum ille periturus iacuerit ad 5
pedes, cum produxerit propinquos, cum amicos. Quare alius dicat 15.1
uxori meae: 'amo et ideo rapui'? Quare sit qui contra me dicat:
'miserere'? Timeo favorem illum populi, misericordiam civitatis. Quid
autem fieri iniquius potest quam abduci mihi uxorem propter quam
aliquando raptor ausus sit reverti? Qui ipse satis indicavit non esse legi 5
locum, quod reversus est. Confundit me maxime spes illius: cum timeret
profugit; at nunc educi se patitur.
  Silentium quidem uxoris meae ego †vero† neque suspectum habeo 16.1
neque timeo: decet hoc matronalem pudorem; et si educta ad magistratus
fuerit, hoc illam maxime facturam arbitror, ut taceat. Quare, socer, tu
opta. Si hoc quaesisti educendo raptorem ad magistratus, ut con- 17.1
funderes, ut terreres, ut te metu illius vindicares, intellectum artificium
tuum est: non timet. Tuere nuptias quas iunxisti, tuere matrimonium
quod copulasti; istum raptorem puta abesse.