| LIBER XI | |
| Circa primam ferme noctis uigiliam experrectus | 11.1.1 |
| pauore subito, uideo praemicantis lunae candore ni- | |
| mio completum orbem commodum marinis emergen- | |
| tem fluctibus; nanctusque opacae noctis silentiosa | |
| secreta, certus etiam summatem deam praecipua | 5 |
| maiestate pollere resque prorsus humanas ipsius regi | |
| prouidentia, nec tantum pecuina et ferina, uerum ina- | |
| nima etiam diuino eius luminis numinisque nutu | |
| uegetari, ipsa etiam corpora terra caelo marique | |
| nunc incrementis consequenter augeri, nunc detri- | 10 |
| mentis obsequenter imminui, fato scilicet iam meis | |
| tot tantisque cladibus satiato et spem salutis, licet | |
| tardam, subministrante augustum specimen deae | |
| praesentis statui deprecari; confestimque discussa | |
| pigra quiete <laetus et> alacer exurgo meque protinus | 15 |
| purificandi studio marino lauacro trado septiesque | |
| summerso fluctibus capite, quod eum numerum prae- | |
| cipue religionibus aptissimum diuinus ille Pythago- | |
| ras prodidit, [laetus et alacer] deam praepotentem | |
| lacrimoso uultu sic adprecabar: | 20 |
| 'Regina caeli,—siue tu Ceres alma frugum | 2.1 |
| parens originalis, quae, repertu laetata filiae, uetustae | |
| glandis ferino remoto pabulo, miti commonstrato cibo | |
| nunc Eleusiniam glebam percolis, seu tu caelestis | |
| Venus, quae primis rerum exordiis sexuum diuersita- | 5 |
| tem generato Amore sociasti et aeterna subole hu- | |
| mano genere propagato nunc circumfluo Paphi sacra- | |
| rio coleris, seu Phoebi soror, quae partu fetarum me- | |
| delis lenientibus recreato populos tantos educasti | |
| praeclarisque nunc ueneraris delubris Ephesi, seu | 10 |
| nocturnis ululatibus horrenda Proserpina triformi | |
| facie laruales impetus comprimens terraeque claustra | |
| cohibens lucos diuersos inerrans uario cultu propi- | |
| tiaris,—ista luce feminea conlustrans cuncta moe- | |
| nia et udis ignibus nutriens laeta semina et solis am- | 15 |
| bagibus dispensans incerta lumina, quoquo nomine, | |
| quoquo ritu, quaqua facie te fas est inuocare: tu | |
| meis iam nunc extremis aerumnis subsiste, tu fortu- | |
| nam conlapsam adfirma, tu saeuis exanclatis casibus | |
| pausam pacemque tribue; sit satis laborum, sit satis | 20 |
| periculorum. Depelle quadripedis diram faciem, redde | |
| me conspectui meorum, redde me meo Lucio, ac si | |
| quod offensum numen inexorabili me saeuitia premit, | |
| mori saltem liceat, si non licet uiuere.' | |
| Ad istum modum fusis precibus et adstructis | 3.1 |
| miseris lamentationibus rursus mihi marcentem ani- | |
| mum in eodem illo cubili sopor circumfusus oppres- | |
| sit. Necdum satis conixeram, et ecce pelago medio | |
| uenerandos diis etiam uultus attollens emergit diuina | 5 |
| facies; ac dehinc paulatim toto corpore perlucidum | |
| simulacrum excusso pelago ante me constitisse uisum | |
| est. Eius mirandam speciem ad uos etiam referre | |
| conitar, si tamen mihi disserendi tribuerit facultatem | |
| paupertas oris humani uel ipsum numen eius dapsi- | 10 |
| lem copiam elocutilis facundiae subministrauerit. | |
| Iam primum crines uberrimi prolixique et sensim | |
| intorti per diuina colla passiue dispersi molliter de- | |
| fluebant. Corona multiformis uariis floribus sublimem | |
| destrinxerat uerticem, cuius media quidem super | 15 |
| frontem plana rutunditas in modum speculi uel immo | |
| argumentum lunae candidum lumen emicabat, dex- | |
| tra laeuaque sulcis insurgentium uiperarum cohibita, | |
| spicis etiam Cerialibus desuper porrectis <conspicua. | |
| Tunica> multicolor, bysso tenui pertexta, nunc albo | 20 |
| candore lucida, nunc croceo flore lutea, nunc roseo | |
| rubore flammida et, quae longe longeque etiam meum | |
| confutabat optutum, palla nigerrima splendescens | |
| atro nitore, quae circumcirca remeans et sub dexte- | |
| rum latus ad umerum laeuum recurrens umbonis | 25 |
| uicem deiecta parte laciniae multiplici contabula- | |
| tione dependula ad ultimas oras nodulis fimbriarum | |
| decoriter confluctuabat. | |
| Per intextam extremi- | 4.1 |
| tatem et in ipsa eius planitie stellae dispersae coru- | |
| scabant earumque media semenstris luna flammeos | |
| spirabat ignes. Quaqua tamen insignis illius pallae | |
| perfluebat ambitus, indiuiduo nexu corona totis flori- | 5 |
| bus totisque constructa pomis adhaerebat. Iam ges- | |
| tamina longe diuersa. Nam dextra quidem ferebat | |
| aereum crepitaculum, cuius per angustam lamminam | |
| in modum baltei recuruatam traiectae mediae pau- | |
| cae uirgulae, crispante brachio trigeminos iactus, red- | 10 |
| debant argutum sonorem. Laeuae uero cymbium | |
| dependebat aureum, cuius ansulae, qua parte con- | |
| spicua est, insurgebat aspis caput extollens arduum | |
| ceruicibus late tumescentibus. Pedes ambroseos tege- | |
| bant soleae palmae uictricis foliis intextae. Talis ac | 15 |
| tanta, spirans Arabiae felicia germina, diuina me uoce | |
| dignata est: | |
| 'En adsum tuis commota, Luci, precibus, re- | 5.1 |
| rum naturae parens, elementorum omnium domina, | |
| saeculorum progenies initialis, summa numinum, | |
| regina manium, prima caelitum, deorum dearumque | |
| facies uniformis, quae caeli luminosa culmina, maris | 5 |
| salubria flamina, inferum deplorata silentia nutibus | |
| meis dispenso: cuius numen unicum multiformi spe- | |
| cie, ritu uario, nomine multiiugo totus ueneratur | |
| orbis. Inde primigenii Phryges Pessinuntiam deum | |
| matrem, hinc autocthones Attici Cecropeiam Miner- | 10 |
| uam, illinc fluctuantes Cyprii Paphiam Venerem, | |
| Cretes sagittiferi Dictynnam Dianam, Siculi trilin- | |
| gues Stygiam Proserpinam, Eleusinii uetusti Actaeam | |
| Cererem, Iunonem alii, Bellonam alii, Hecatam isti, | |
| Rhamnusiam illi, et qui nascentis dei Solis inchoanti- | 15 |
| bus <et occidentis inclinantibus> inlustrantur radiis | |
| Aethiopes utrique priscaque doctrina pollentes Aegyp- | |
| tii caerimoniis me propriis percolentes appellant uero | |
| nomine reginam Isidem. Adsum tuos miserata casus, | |
| adsum fauens et propitia. Mitte iam fletus et lamenta- | 20 |
| tiones omitte, depelle maerorem; iam tibi prouiden- | |
| tia mea inlucescit dies salutaris. Ergo igitur imperiis | |
| istis meis animum intende sollicitum. | |
| Diem, qui dies ex ista nocte nascetur, aeterna | |
| mihi nuncupauit religio, quo sedatis hibernis tempes- | 25 |
| tatibus et lenitis maris procellosis fluctibus nauiga- | |
| bili iam pelago rudem dedicantes carinam primitias | |
| commeatus libant mei sacerdotes. Id sacrum nec sol- | |
| licita nec profana mente debebis opperiri. | |
| Nam | 6.1 |
| meo monitu sacerdos in ipso procinctu pompae ro- | |
| seam manu dextera sistro cohaerentem gestabit coro- | |
| nam. Incunctanter ergo dimotis turbulis alacer con- | |
| tinare pompam mea uolentia fretus et de proximo cle- | 5 |
| menter uelut manum sacerdotis osculabundus rosis | |
| decerptis pessimae mihique iam dudum detestabilis | |
| beluae istius corio te protinus exue. Nec quicquam | |
| rerum mearum reformides ut arduum. Nam hoc | |
| eodem momento, quo tibi uenio, simul et ibi praesens, | 10 |
| quae sunt sequentia, sacerdoti meo per quietem fa- | |
| cienda praecipio. Meo iussu tibi constricti comitatus | |
| decedent populi, nec inter hilares caerimonias et | |
| festiua spectacula quisquam deformem istam quam | |
| geris faciem perhorrescet uel figuram tuam repente | 15 |
| mutatam sequius interpretatus aliquis maligne cri- | |
| minabitur. | |
| Plane memineris et penita mente conditum sem- | |
| per tenebis mihi reliqua uitae tuae curricula adusque | |
| terminos ultimi spiritus uadata. Nec iniurium, cuius | 20 |
| beneficio redieris ad homines, ei totum debere, quod | |
| uiues. Viues autem beatus, uiues in mea tutela glo- | |
| riosus, et cum spatium saeculi tui permensus ad in- | |
| feros demearis, ibi quoque in ipso subterraneo semi- | |
| rutundo me, quam uides, Acherontis tenebris inter- | 25 |
| lucentem Stygiisque penetralibus regnantem, campos | |
| Elysios incolens ipse, tibi propitiam frequens adora- | |
| bis. Quodsi sedulis obsequiis et religiosis ministeriis | |
| et tenacibus castimoniis numen nostrum promerueris, | |
| scies ultra statuta fato tuo spatia uitam quoque tibi | 30 |
| prorogare mihi tantum licere'. | |
| Sic oraculi uenerabilis fine prolato numen | 7.1 |
| inuictum in se recessit. Nec mora, cum somno pro- | |
| tinus absolutus pauore et gaudio ac dein sudore nimio | |
| permixtus exurgo summeque miratus deae potentis | |
| tam claram praesentiam, marino rore respersus | 5 |
| magnisque imperiis eius intentus monitionis ordinem | |
| recolebam. Nec mora, cum noctis atrae fugato nu- | |
| bilo sol exurgit aureus, et ecce discursu religioso ac | |
| prorsus triumphali turbulae complent totas plateas, | |
| tantaque hilaritudine praeter peculiarem meam | 10 |
| gestire mihi cuncta uidebantur, ut pecua etiam | |
| cuiusce modi et totas domos et ipsum diem serena | |
| facie gaudere sentirem. Nam et pruinam pridianam | |
| dies apricus ac placidus repente fuerat insecutus, ut | |
| canorae etiam auiculae prolectatae uerno uapore | 15 |
| concentus suaues adsonarent, matrem siderum, paren- | |
| tem temporum orbisque totius dominam blando mul- | |
| centes adfamine. Quid quod arbores etiam, quae | |
| pomifera subole fecundae quaeque earum tantum | |
| umbra contentae steriles, austrinis laxatae flatibus, | 20 |
| germine foliorum renidentes, clementi motu brachio- | |
| rum dulces strepitus obsibilabant, magnoque procel- | |
| larum sedato fragore ac turbido fluctuum tumore | |
| posito mare quietas adluuies temperabat, caelum au- | |
| tem nubilosa caligine disiecta nudo sudoque luminis | 25 |
| proprii splendore candebat. | |
| Ecce pompae magnae paulatim praecedunt | 8.1 |
| anteludia uotiuis cuiusque studiis exornata pulcher- | |
| rume. Hic incinctus balteo militem gerebat, illum | |
| succinctum chlamide crepides et uenabula uenatorem | |
| fecerant, alius soccis obauratis inductus serica ueste | 5 |
| mundoque pretioso et adtextis capite crinibus incessu | |
| perfluo feminam mentiebatur. Porro alium ocreis, | |
| scuto, galea ferroque insignem e ludo putares gladia- | |
| torio procedere. Nec ille deerat, qui magistratum | |
| fascibus purpuraque luderet, nec qui pallio baculoque | 10 |
| et baxeis et hircino barbitio philosophum fingeret, | |
| nec qui diuersis harundinibus alter aucupem cum | |
| uisco, alter piscatorem cum hamis induceret. Vidi et | |
| ursam mansuem <quae> cultu matronali sella ueheba- | |
| tur, et simiam pilleo textili crocotisque Phrygiis Ca- | 15 |
| tamiti pastoris specie aureum gestantem poculum et | |
| asinum pinnis adglutinatis adambulantem cuidam | |
| seni debili, ut illum quidem Bellerophontem, hunc au- | |
| tem diceres Pegasum, tamen rideres utrumque. | |
| Inter has oblectationes ludicras popularium, | 9.1 |
| quae passim uagabantur, iam sospitatricis deae pecu- | |
| liaris pompa moliebatur. Mulieres candido splen- | |
| dentes amicimine, uario laetantes gestamine, uerno | |
| florentes coronamine, quae de gremio per uiam, qua | 5 |
| sacer incedebat comitatus, solum sternebant floscu- | |
| lis, aliae, quae nitentibus speculis pone tergum reuer- | |
| sis uenienti deae obuium commonstrarent obse- | |
| quium et quae pectines eburnos ferentes gestu bra- | |
| chiorum flexuque digitorum ornatum atque ob- | 10 |
| pexum crinium regalium fingerent, illae etiam, quae | |
| ceteris unguentis et geniali balsamo guttatim excusso | |
| conspargebant plateas; magnus praeterea sexus | |
| utriusque numerus lucernis, taedis, cereis et alio | |
| genere facticii luminis siderum caelestium stirpem | 15 |
| propitiantes. Symphoniae dehinc suaues, fistulae | |
| tibiaeque modulis dulcissimis personabant. Eas | |
| amoenus lectissimae iuuentutis ueste niuea et cata- | |
| clista praenitens sequebatur chorus, carmen uenus- | |
| tum iterantes, quod Camenarum fauore sollers poeta | 20 |
| modulatus edixerat, quod argumentum referebat in- | |
| terim maiorum antecantamenta uotorum. Ibant et | |
| dicati magno Sarapi tibicines, qui per oblicum cala- | |
| mum, ad aurem porrectum dexteram, familiarem | |
| templi deique modulum frequentabant, et plerique, | 25 |
| qui facilem sacris uiam dari praedicarent. | |
| Tunc influunt turbae sacris diuinis initiatae, | 10.1 |
| uiri feminaeque omnis dignitatis et omnis aetatis, | |
| linteae uestis candore puro luminosi, illae limpido | |
| tegmine crines madidos obuolutae, hi capillum derasi | |
| funditus uerticem praenitentes, magnae religionis | 5 |
| terrena sidera, aereis et argenteis immo uero aureis | |
| etiam sistris argutum tinnitum constrepentes, et | |
| antistites sacrorum proceres illi, qui candido lintea- | |
| mine cinctum pectoralem adusque uestigia strictim | |
| iniecti potentissimorum deum proferebant insignis | 10 |
| exuuias. Quorum primus lucernam claro praemican- | |
| tem porrigebat lumine non adeo nostris illis consimi- | |
| lem, quae uespertinas illuminant epulas, sed aureum | |
| cymbium medio sui patore flammulam suscitans lar- | |
| giorem. Secundus uestitum quidem similis, sed mani- | 15 |
| bus ambabus gerebat altaria, id est auxilia, quibus | |
| nomen dedit proprium deae summatis auxiliaris | |
| prouidentia. Ibat tertius attollens palmam auro sub- | |
| tiliter foliatam nec non Mercuriale etiam caduceum. | |
| Quartus aequitatis ostendebat indicium deformatam | 20 |
| manum sinistram porrecta palmula, quae genuina | |
| pigritia, nulla calliditate nulla sollertia praedita, | |
| uidebatur aequitati magis aptior quam dextera; | |
| idem gerebat et aureum uasculum in modum papil- | |
| lae rutundatum, de quo lacte libabat. Quintus au- | 25 |
| ream uannum aureis congestam ramulis, sextus fere- | |
| bat amphoram. | |
| Nec mora, cum dei dignati pedibus humanis | 11.1 |
| incedere prodeunt; hic horrendus ille superum com- | |
| meator et inferum, nunc atra, nunc aurea facie subli- | |
| mis, attollens canis ceruices arduas, Anubis, laeua | |
| caduceum gerens, dextera palmam uirentem qua- | 5 |
| tiens. Huius uestigium continuum sequebatur bos | |
| in erectum leuata statum, bos, omniparentis deae | |
| fecundum simulacrum, quod residens umeris suis pro- | |
| ferebat unus e ministerio beato gressu gestuosus. | |
| Ferebatur ab alio cista secretorum capax penitus | 10 |
| celans operta magnificae religionis. Gerebat alius | |
| felici suo gremio summi numinis uenerandam effi- | |
| giem, non pecoris, non auis, non ferae ac ne hominis | |
| quidem ipsius consimilem, sed sollerti repertu etiam | |
| ipsa nouitate reuerendam, altioris utcumque et | 15 |
| magno silentio tegendae religionis argumentum ineffa- | |
| bile, sed ad istum plane modum fulgente auro figu- | |
| ratum: urnula faberrime cauata, fundo quam ru- | |
| tundo, miris extrinsecus simulacris Aegyptiorum | |
| effigiata; eius orificium non altiuscule leuatum in | 20 |
| canalem porrectum longo riuulo prominebat, ex alia | |
| uero parte multum recedens spatiosa dilatione | |
| adhaerebat ansa, quam contorto nodulo supersede- | |
| bat aspis squameae ceruicis striato tumore sublimis. | |
| Et ecce praesentissimi numinis promissa no- | 12.1 |
| bis accedunt beneficia et fata salutemque ipsam | |
| meam gerens sacerdos adpropinquat, ad ipsum prae- | |
| scriptum diuinae promissionis ornatum dextera pro- | |
| ferens sistrum deae, mihi coronam—et hercules co- | 5 |
| ronam consequenter, quod tot ac tantis exanclatis | |
| laboribus, tot emensis periculis deae maximae proui- | |
| dentia adluctantem mihi saeuissime Fortunam supe- | |
| rarem. Nec tamen gaudio subitario commotus incle- | |
| menti me cursu proripui, uerens scilicet ne repentino | 10 |
| quadripedis impetu religionis quietus turbaretur ordo, | |
| sed placido ac prorsus humano gradu cunctabundus | |
| paulatim obliquato corpore, sane diuinitus dece- | |
| dente populo, sensim inrepo. | |
| At sacerdos, ut reapse cognoscere potui, | 13.1 |
| nocturni commonefactus oraculi miratusque con- | |
| gruentiam mandati muneris, confestim restitit et | |
| ultro porrecta dextera ob os ipsum meum coronam | |
| exhibuit. Tunc ego trepidans, adsiduo pulsu micanti | 5 |
| corde, coronam, quae rosis amoenis intexta fulgura- | |
| bat, auido ore susceptam cupidus promissi deuoraui. | |
| Nec me fefellit caeleste promissum: protinus mihi | |
| delabitur deformis et ferina facies. Ac primo quidem | |
| squalens pilus defluit, ac dehinc cutis crassa tenua- | 10 |
| tur, uenter obesus residet, pedum plantae per ungulas | |
| in digitos exeunt, manus non iam pedes sunt, sed in | |
| erecta porriguntur officia, ceruix procera cohibetur, | |
| os et caput rutundatur, aures enormes repetunt pris- | |
| tinam paruitatem, dentes saxei redeunt ad huma- | 15 |
| nam minutiem, et, quae me potissimum cruciabat | |
| ante, cauda nusquam! Populi mirantur, religiosi | |
| uenerantur tam euidentem maximi numinis poten- | |
| tiam et consimilem nocturnis imaginibus magnificen- | |
| tiam et facilitatem reformationis claraque et consona | 20 |
| uoce, caelo manus adtendentes, testantur tam in- | |
| lustre deae beneficium. | |
| At ego stupore nimio defixus tacitus haere- | 14.1 |
| bam, animo meo tam repentinum tamque magnum | |
| non capiente gaudium, quid potissimum praefarer | |
| primarium, unde nouae uocis exordium caperem, quo | |
| sermone nunc renata lingua felicius auspicarer, qui- | 5 |
| bus quantisque uerbis tantae deae gratias agerem. | |
| Sed sacerdos utcumque diuino monitu cognitis ab | |
| origine cunctis cladibus meis, quanquam et ipse insi- | |
| gni permotus miraculo, nutu significato prius prae- | |
| cipit tegendo mihi linteam dari laciniam; nam me | 10 |
| cum primum nefasto tegmine despoliauerat asinus, | |
| compressis in artum feminibus et superstrictis accu- | |
| rate manibus, quantum nudo licebat, uelamento me | |
| naturali probe muniueram. Tunc e cohorte religionis | |
| unus inpigre superiorem exutus tunicam supertexit | 15 |
| me celerrume. Quo facto sacerdos uultu geniali et | |
| hercules inhumano in aspectum meum attonitus sic | |
| effatur: | |
| 'Multis et uariis exanclatis laboribus ma- | 15.1 |
| gnisque Fortunae tempestatibus et maximis actus | |
| procellis ad portum Quietis et aram Misericordiae | |
| tandem, Luci, uenisti. Nec tibi natales ac ne dignitas | |
| quidem, uel ipsa, qua flores, usquam doctrina profuit, | 5 |
| sed lubrico uirentis aetatulae ad seruiles delapsus | |
| uoluptates curiositatis inprosperae sinistrum prae- | |
| mium reportasti. Sed utcumque Fortunae caecitas, | |
| dum te pessimis periculis discruciat, ad religiosam | |
| istam beatitudinem inprouida produxit malitia. Eat | 10 |
| nunc et summo furore saeuiat et crudelitati suae ma- | |
| teriem quaerat aliam; nam in eos, quorum sibi uitas | |
| <in> seruitium deae nostrae maiestas uindicauit, non | |
| habet locum casus infestus. Quid latrones, quid ferae, | |
| quid seruitium, quid asperrimorum itinerum am- | 15 |
| bages reciprocae, quid metus mortis cotidianae nefa- | |
| riae Fortunae profuit? In tutelam iam receptus es | |
| Fortunae, sed uidentis, quae suae lucis splendore | |
| ceteros etiam deos illuminat. Sume iam uultum lae- | |
| tiorem candido isto habitu tuo congruentem, comitare | 20 |
| pompam deae sospitatricis inouanti gradu. Videant | |
| inreligiosi, uideant et errorem suum recognoscant: en | |
| ecce pristinis aerumnis absolutus Isidis magnae | |
| prouidentia gaudens Lucius de sua Fortuna trium- | |
| phat. Quo tamen tutior sis atque munitior, da no- | 25 |
| men sanctae huic militiae, cuius non olim sacramento | |
| etiam rogabaris, teque iam nunc obsequio religionis | |
| nostrae dedica et ministerii iugum subi uoluntarium. | |
| Nam cum coeperis deae seruire, tunc magis senties | |
| fructum tuae libertatis.' | 30 |
| Ad istum modum uaticinatus sacerdos egre- | 16.1 |
| gius fatigatos anhelitus trahens conticuit. Exin per- | |
| mixtus agmini religioso procedens comitabar sacra- | |
| rium totae ciuitati notus ac conspicuus, digitis homi- | |
| num nutibusque notabilis. Omnes in me populi fabu- | 5 |
| labantur: 'Hunc omnipotentis hodie deae numen au- | |
| gustum reformauit ad homines. Felix hercules et ter | |
| beatus, qui uitae scilicet praecedentis innocentia | |
| fideque meruerit tam praeclarum de caelo patroci- | |
| nium ut renatus quodam modo statim sacrorum ob- | 10 |
| sequio desponderetur.' | |
| Inter haec et festorum uotorum tumultum paula- | |
| tim progressi iam ripam maris proximamus atque ad | |
| ipsum illum locum quo pridie meus stabulauerat asi- | |
| nus peruenimus. Ibi deum simulacris rite dispositis | 15 |
| nauem faberrime factam picturis miris Aegyptiorum | |
| circumsecus uariegatam summus sacerdos taeda lucida | |
| et ouo et sulpure, sollemnissimas preces de casto prae- | |
| fatus ore, quam purissime purificatam deae nuncu- | |
| pauit dedicauitque. Huius felicis aluei nitens car- | 20 |
| basus litteras [uotum] <auro> intextas progerebat: eae | |
| litterae uotum instaurabant de noui commeatus pro- | |
| spera nauigatione. Iam malus insurgit pinus rutunda, | |
| splendore sublimis, insigni carchesio conspicua, et | |
| puppis intorta chenisco, bracteis aureis uestita fulge- | 25 |
| bat omnisque prorsus carina citro limpido perpolita | |
| florebat. Tunc cuncti populi tam religiosi quam pro- | |
| fani uannos onustas aromatis et huiusce modi sup- | |
| pliciis certatim congerunt et insuper fluctus libant | |
| intritum lacte confectum, donec muneribus largis et | 30 |
| deuotionibus faustis completa nauis, absoluta stro- | |
| phiis ancoralibus, peculiari serenoque flatu pelago | |
| redderetur. Quae postquam cursus spatio prospec- | |
| tum sui nobis incertat, sacrorum geruli sumtis rur- | |
| sum quae quisque detulerant, alacres ad fanum redi- | 35 |
| tum capessunt simili structu pompae decori. | |
| At cum ad ipsum iam templum peruenimus, | 17.1 |
| sacerdos maximus quique diuinas effigies progerebant | |
| et qui uenerandis penetralibus pridem fuerant ini- | |
| tiati intra cubiculum deae recepti disponunt rite si- | |
| mulacra spirantia. Tunc ex his unus, quem cuncti | 5 |
| grammatea dicebant, pro foribus assistens coetu | |
| pastophorum—quod sacrosancti collegii nomen est | |
| —uelut in contionem uocato indidem de sublimi | |
| suggestu de libro de litteris fausta uota praefatus | |
| principi magno senatuique et equiti totoque Romano | 10 |
| populo, nauticis nauibusque quae sub imperio mundi | |
| nostratis reguntur, renuntiat sermone rituque Grae- | |
| ciensi πλοιαφέσια. Quam uocem feliciter cunctis eue- | |
| nire signauit populi clamor insecutus. Exin gaudio | |
| delibuti populares thallos uerbenas corollas ferentes | 15 |
| exosculatis uestigiis deae, quae gradibus haerebat | |
| argento formata, ad suos discedunt lares. Nec tamen | |
| me sinebat animus ungue latius indidem digredi, sed | |
| intentus <in praesentis> deae specimen pristinos casus | |
| meos recordabar. | 20 |
| Nec tamen Fama uolucris pigra pinnarum | 18.1 |
| tarditate cessauerat, sed protinus in patria deae | |
| prouidentis adorabile beneficium meamque ipsius | |
| fortunam memorabilem narrauerat passim. Confes- | |
| tim denique familiares ac uernulae quique mihi | 5 |
| proximo nexu sanguinis cohaerebant, luctu depo- | |
| sito, quem de meae mortis falso nuntio susceperant, | |
| repentino laetati gaudio uarie quisque munerabundi | |
| ad meum festinant ilico diurnum reducemque ab | |
| inferis conspectum. Quorum desperata ipse etiam | 10 |
| facie recreatus oblationes honestas aequi bonique | |
| facio, quippe cum mihi familiares, quo ad cultum | |
| sumptumque largiter succederet, deferre prospicue | |
| curassent. | |
| Adfatis itaque ex officio singulis narratisque | 19.1 |
| meis propere et pristinis aerumnis et praesentibus | |
| gaudiis me rursum ad deae gratissimum mihi refero | |
| conspectum aedibusque conductis intra conseptum | |
| templi larem temporarium mihi constituo, deae mi- | 5 |
| nisteriis adhuc priuatis adpositus contuberniisque | |
| sacerdotum indiuiduus et numinis magni cultor inse- | |
| parabilis. Nec fuit nox una uel quies aliqua uisu deae | |
| monituque ieiuna, sed crebris imperiis sacris suis me, | |
| iam dudum destinatum, nunc saltem censebat ini- | 10 |
| tiari. At ego quanquam cupienti uoluntate praeditus | |
| tamen religiosa formidine retardabar, quod enim | |
| sedulo percontaueram difficile religionis obsequium | |
| et castimoniorum abstinentiam satis arduam cauto- | |
| que circumspectu uitam, quae multis casibus subia- | 15 |
| cet, esse muniendam. Haec identidem mecum repu- | |
| tans nescio quo modo, quanquam festinans, diffe- | |
| rebam. | |
| Nocte quadam plenum gremium suum uisus | 20.1 |
| est mihi summus sacerdos offerre ac requirenti, quid | |
| utique istud, respondisse partes illas de Thessalia | |
| mihi missas, seruum etiam meum indidem superue- | |
| nisse nomine Candidum. Hanc experrectus imaginem | 5 |
| diu diuque apud cogitationes meas reuoluebam, quid | |
| rei portenderet, praesertim cum nullum unquam ha- | |
| buisse me seruum isto nomine nuncupatum certus | |
| essem. Vtut tamen sese praesagium somni porrigeret, | |
| lucrum certum modis omnibus significari partium | 10 |
| oblatione credebam. Sic anxius et in prouentum pro- | |
| speriorem attonitus templi matutinas apertiones op- | |
| periebar. Ac dum, uelis candentibus reductis in | |
| diuersum, deae uenerabilem conspectum adpreca- | |
| mur, et per dispositas aras circumiens sacerdos, rem | 15 |
| diuinam procurans supplicamentis sollemnibus, de | |
| penetrali fontem petitum spondeo libat: rebus iam | |
| rite consummatis inchoatae lucis salutationibus reli- | |
| giosi primam nuntiantes horam perstrepunt. Et ecce | |
| superueniunt Hypata quos ibi reliqueram famulos, | 20 |
| cum me Photis malis incapistrasset erroribus, cognitis | |
| scilicet fabulis meis, nec non et equum quoque illum | |
| meum reducentes, quem diuerse distractum notae | |
| dorsualis agnitione recuperauerant. Quare sollertiam | |
| somni tum mirabar uel maxime, quod praeter con- | 25 |
| gruentiam lucrosae pollicitationis argumento serui | |
| Candidi equum mihi reddidisset colore candidum. | |
| Quo facto idem sollicitius sedulum colendi | 21.1 |
| frequentabam ministerium, spe futura beneficiis | |
| praesentibus pignerata. Nec minus in dies mihi ma- | |
| gis magisque accipiendorum sacrorum cupido glisce- | |
| bat, summisque precibus primarium sacerdotem sae- | 5 |
| pissime conueneram petens ut me noctis sacratae tan- | |
| dem arcanis initiaret. At ille, uir alioquin grauis et | |
| sobriae religionis obseruatione famosus, clementer ac | |
| comiter et ut solent parentes inmaturis liberorum | |
| desideriis modificari, meam differens instantiam, spei | 10 |
| melioris solaciis alioquin anxium mihi permulcebat | |
| animum: nam et diem, quo quisque possit initiari, | |
| deae nutu demonstrari et sacerdotem, qui sacra de- | |
| beat ministrare, eiusdem prouidentia deligi, sump- | |
| tus etiam caerimoniis necessarios simili praecepto | 15 |
| destinari. Quae cuncta nos quoque obseruabili pa- | |
| tientia sustinere censebat, quippe cum auiditati con- | |
| tumaciaeque summe cauere et utramque culpam | |
| uitare ac neque uocatus morari nec non iussus festi- | |
| nare deberem; nec tamen esse quemquam de suo | 20 |
| numero tam perditae mentis uel immo destinatae | |
| mortis, qui, non sibi quoque seorsum iubente domina, | |
| temerarium atque sacrilegum audeat ministerium sub- | |
| ire noxamque letalem contrahere; nam et inferum | |
| claustra et salutis tutelam in deae manu posita, | 25 |
| ipsamque traditionem ad instar uoluntariae mortis | |
| et precariae salutis celebrari, quippe cum transactis | |
| uitae temporibus iam in ipso finitae lucis limine con- | |
| stitutos, quis tamen tuto possint magna religionis | |
| committi silentia, numen deae soleat elicere et sua | 30 |
| prouidentia quodam modo renatos ad nouae reponere | |
| rursus salutis curricula; ergo igitur me quoque opor- | |
| tere caeleste sustinere praeceptum, quanquam per- | |
| spicua euidentique magni numinis dignatione iam du- | |
| dum felici ministerio nuncupatum destinatumque; | 35 |
| nec secus quam cultores ceteri cibis profanis ac nefa- | |
| riis iam nunc temperarem, quo rectius ad arcana pu- | |
| rissimae religionis secreta peruaderem. | |
| Dixerat sacerdos, nec inpatientia corrum- | 22.1 |
| pebatur obsequium meum, sed intentus miti quiete | |
| et probabili taciturnitate sedulum quot dies obibam | |
| culturae sacrorum ministerium. Nec me fefellit uel | |
| longi temporis prolatione cruciauit deae potentis | 5 |
| benignitas salutaris, sed noctis obscurae non obscuris | |
| imperiis euidenter monuit aduenisse diem mihi sem- | |
| per optabilem, quo me maxumi uoti compotiret, | |
| quantoque sumptu deberem procurare supplicamen- | |
| tis, ipsumque Mithram illum suum sacerdotem prae- | 10 |
| cipuum diuino quodam stellarum consortio, ut aiebat, | |
| mihi coniunctum sacrorum ministrum decernit. | |
| Quis et ceteris beniuolis praeceptis summatis | |
| deae recreatus animi necdum satis luce lucida, dis- | |
| cussa quiete, protinus ad receptaculum sacerdotis | 15 |
| contendo atque eum cubiculo suo commodum prod- | |
| euntem continatus saluto. Solito constantius desti- | |
| naueram iam uelut debitum sacris obsequium flagi- | |
| tare. At ille statim ut me conspexit, prior: 'O' inquit | |
| 'Luci, te felicem, te beatum, quem propitia uoluntate | 20 |
| numen augustum tantopere dignatur'; et 'Quid' in- | |
| quit 'iam nunc stas otiosus teque ipsum demoraris? | |
| Adest tibi dies uotis adsiduis exoptatus, quo deae | |
| multinominis diuinis imperiis per istas meas manus | |
| piissimis sacrorum arcanis insinueris.' Et iniecta | 25 |
| dextera senex comissimus ducit me protinus ad ipsas | |
| fores aedis amplissimae rituque sollemni apertionis | |
| celebrato ministerio ac matutino peracto sacrificio | |
| de opertis adyti profert quosdam libros litteris igno- | |
| rabilibus praenotatos, partim figuris cuiusce modi ani- | 30 |
| malium concepti sermonis compendiosa uerba sug- | |
| gerentes, partim nodosis et in modum rotae tortuosis | |
| capreolatimque condensis apicibus a curiositate pro- | |
| fanorum lectione munita. Indidem mihi praedicat, | |
| quae forent ad usum teletae necessario praeparanda. | 35 |
| Ea protinus nauiter et aliquanto liberalius | 23.1 |
| partim ipse, partim per meos socios coemenda pro- | |
| curo. Iamque tempore, ut aiebat sacerdos, id postu- | |
| lante stipatum me religiosa cohorte deducit ad proxi- | |
| mas balneas et prius sueto lauacro traditum, praefa- | 5 |
| tus deum ueniam, purissime circumrorans abluit, | |
| rursumque ad templum reductum, iam duabus diei | |
| partibus transactis, ante ipsa deae uestigia constituit | |
| secretoque mandatis quibusdam, quae uoce meliora | |
| sunt, illud plane cunctis arbitris praecipit, decem con- | 10 |
| tinuis illis diebus cibariam uoluptatem cohercerem | |
| neque ullum animal essem et inuinius essem. Quis | |
| uenerabili continentia rite seruatis, iam dies aderat | |
| diuino destinatus uadimonio, et sol curuatus intra- | |
| hebat uesperam. Tum ecce confluunt undique tur- | 15 |
| bae sacrorum ritu uetusto uariis quisque me mune- | |
| ribus honorantes. Tunc semotis procul profanis om- | |
| nibus linteo rudique me contectum amicimine ar- | |
| repta manu sacerdos deducit ad ipsius sacrarii pene- | |
| tralia. | 20 |
| Quaeras forsitan satis anxie, studiose lector, quid | |
| deinde dictum, quid factum; dicerem, si dicere lice- | |
| ret, cognosceres, si liceret audire. Sed parem noxam | |
| contraherent et aures et lingua, <ista impiae loquaci- | |
| tatis,> illae temerariae curiositatis. Nec te tamen desi- | 25 |
| derio forsitan religioso suspensum angore diutino | |
| cruciabo. Igitur audi, sed crede, quae uera sunt. | |
| Accessi confinium mortis et calcato Proserpinae li- | |
| mine per omnia uectus elementa remeaui, nocte media | |
| uidi solem candido coruscantem lumine, deos inferos | 30 |
| et deos superos accessi coram et adoraui de proxumo. | |
| Ecce tibi rettuli, quae, quamuis audita, ignores ta- | |
| men necesse est. Ergo quod solum potest sine piaculo | |
| ad profanorum intellegentias enuntiari, referam. | |
| Mane factum est, et perfectis sollemnibus | 24.1 |
| processi duodecim sacratus stolis, habitu quidem reli- | |
| gioso satis, sed effari de eo nullo uinculo prohibeor, | |
| quippe quod tunc temporis uidere praesentes plu- | |
| rimi. Namque in ipso aedis sacrae meditullio ante | 5 |
| deae simulacrum constitutum tribunal ligneum iussus | |
| superstiti byssina quidem sed floride depicta ueste | |
| conspicuus. Et umeris dependebat pone tergum talo- | |
| rum tenus pretiosa chlamida. Quaqua tamen uiseres, | |
| colore uario circumnotatis insignibar animalibus; | 10 |
| hinc dracones Indici, inde grypes Hyperborei, quos | |
| in speciem pinnatae alitis generat mundus alter. | |
| Hanc Olympiacam stolam sacrati nuncupant. At | |
| manu dextera gerebam flammis adultam facem et ca- | |
| put decore corona cinxerat palmae candidae foliis in | 15 |
| modum radiorum prosistentibus. Sic ad instar Solis | |
| exornato me et in uicem simulacri constituto, repente | |
| uelis reductis, in aspectum populus errabat. Exhinc | |
| festissimum celebraui natalem sacrorum, et suaues | |
| epulae et faceta conuiuia. Dies etiam tertius pari | 20 |
| caerimoniarum ritu celebratus et ientaculum religio- | |
| sum et teletae legitima consummatio. | |
| Paucis dehinc ibidem commoratus diebus inexpli- | |
| cabili uoluptate simulacri diuini perfruebar, inremu- | |
| nerabili quippe beneficio pigneratus. Sed tandem | 25 |
| deae monitu, licet non plene, tamen pro meo modulo | |
| supplicue gratis persolutis, tardam satis domuitionem | |
| comparo, uix equidem abruptis ardentissimi desi- | |
| derii retinaculis. Prouolutus denique ante conspec- | |
| tum deae et facie mea diu detersis uestigiis eius, lacri- | 30 |
| mis obortis, singultu crebro sermonem interficiens et | |
| uerba deuorans aio: | |
| 'Tu quidem, sancta et humani generis sospi- | 25.1 |
| tatrix perpetua, semper fouendis mortalibus munifica, | |
| dulcem matris adfectionem miserorum casibus tri- | |
| buis. Nec dies nec quies ulla ac ne momentum qui- | |
| dem tenue tuis transcurrit beneficiis otiosum, quin | 5 |
| mari terraque protegas homines et depulsis uitae pro- | |
| cellis salutarem porrigas dexteram, qua fatorum etiam | |
| inextricabiliter contorta retractas licia et Fortunae | |
| tempestates mitigas et stellarum noxios meatus co- | |
| hibes. Te superi colunt, obseruant inferi, tu rotas | 10 |
| orbem, luminas solem, regis mundum, calcas Tarta- | |
| rum. Tibi respondent sidera, redeunt tempora, gau- | |
| dent numina, seruiunt elementa. Tuo nutu spirant | |
| flamina, nutriunt nubila, germinant semina, crescunt | |
| germina. Tuam maiestatem perhorrescunt aues caelo | 15 |
| meantes, ferae montibus errantes, serpentes solo la- | |
| tentes, beluae ponto natantes. At ego referendis lau- | |
| dibus tuis exilis ingenio et adhibendis sacrificiis te- | |
| nuis patrimonio; nec mihi uocis ubertas ad dicenda, | |
| quae de tua maiestate sentio, sufficit nec ora mille | 20 |
| linguaeque totidem uel indefessi sermonis aeterna | |
| series. Ergo quod solum potest religiosus quidem, | |
| sed pauper alioquin, efficere curabo: diuinos tuos | |
| uultus numenque sanctissimum intra pectoris mei | |
| secreta conditum perpetuo custodiens imaginabor.' | 25 |
| Ad istum modum deprecato summo numine com- | |
| plexus Mithram sacerdotem et meum iam parentem | |
| colloque eius multis osculis inhaerens ueniam postu- | |
| labam, quod eum condigne tantis beneficiis munerari | |
| nequirem. | 30 |
| Diu denique gratiarum gerenda- | 26.1 |
| rum sermone prolixo commoratus, tandem digredior | |
| et recta patrium larem reuisurus meum post aliquam | |
| multum temporis contendo paucisque post diebus | |
| deae potentis instinctu raptim constrictis sarcinulis, | 5 |
| naue conscensa, Romam uersus profectionem dirigo, | |
| tutusque prosperitate uentorum ferentium Augusti | |
| portum celerrime <peruenio> ac dehinc carpento per- | |
| uolaui, uesperaque, quam dies insequebatur Iduum | |
| Decembrium, sacrosanctam istam ciuitatem accedo. | 10 |
| Nec ullum tam praecipuum mihi exinde studium fuit | |
| quam cotidie supplicare summo numini reginae Isidis, | |
| quae de templi situ sumpto nomine Campensis | |
| summa cum ueneratione propitiatur. Eram cultor | |
| denique adsiduus, fani quidem aduena, religionis au- | 15 |
| tem indigena. | |
| Ecce transcurso signifero circulo Sol magnus an- | |
| num compleuerat, et quietem meam rursus interpel- | |
| lat numinis benefici cura peruigilis et rursus teletae, | |
| rursus sacrorum commonet. Mirabar, quid rei temp- | 20 |
| taret, quid pronuntiaret futurum; quidni? <qui> ple- | |
| nissime iam dudum uidebar initiatus. | |
| Ac | 27.1 |
| dum religiosum scrupulum partim apud meum sen- | |
| sum disputo, partim sacratorum consiliis examino, | |
| nouum mirumque plane comperior: deae quidem me | |
| tantum sacris inbutum, at magni dei deumque | 5 |
| summi parentis inuicti Osiris necdum sacris inlustra- | |
| tum; quanquam enim conexa, immo uero unita | |
| ratio numinis religionisque esset, tamen teletae discri- | |
| men interesse maximum; prohinc me quoque peti | |
| magno etiam deo famulum sentire deberem. | 10 |
| Nec diu res in ambiguo stetit. Nam proxuma nocte | |
| uidi quendam de sacratis linteis iniectum, qui thyrsos | |
| et hederas et tacenda quaedam gerens ad ipsos meos | |
| lares collocaret et occupato sedili meo religionis am- | |
| plae denuntiaret epulas. Is ut agnitionem mihi sci- | 15 |
| licet certo aliquo sui signo subministraret, sinistri | |
| pedis talo paululum reflexo cunctabundo clementer | |
| incedebat uestigio. Sublata est ergo post tam mani- | |
| festam deum uoluntatem ambiguitatis tota caligo et | |
| ilico deae matutinis perfectis salutationibus summo | 20 |
| studio percontabar singulos, ecqui uestigium similis | |
| ut somnium. Nec fides afuit. Nam de pastophoris | |
| unum conspexi statim praeter indicium pedis cetero | |
| etiam statu atque habitu examussim nocturnae ima- | |
| gini congruentem, quem Asinium Marcellum uocitari | 25 |
| cognoui postea, reformationis meae <minime> alienum | |
| nomen. Nec moratus, conueni protinus eum sane nec | |
| ipsum futuri sermonis ignarum, quippe iam dudum | |
| consimili praecepto sacrorum ministrandorum com- | |
| monefactum. Nam sibi uisus est quiete proxima, | 30 |
| dum magno deo coronas exaptat, * * * et de eius ore, | |
| quo singulorum fata dictat, audisse mitti sibi Madau- | |
| rensem, sed admodum pauperem, cui statim sua sacra | |
| deberet ministrare; nam et illi studiorum gloriam et | |
| ipsi grande compendium sua comparari prouidentia. | 35 |
| Ad istum modum desponsus sacris sump- | 28.1 |
| tuum tenuitate contra uotum meum retardabar. Nam | |
| et uiriculas patrimonii peregrinationis adtriuerant | |
| impensae et erogationes urbicae pristinis illis prouin- | |
| cialibus antistabant plurimum. Ergo duritia pauper- | 5 |
| tatis intercedente, quod ait uetus prouerbium, inter | |
| sacrum ego et saxum positus cruciabar, nec setius ta- | |
| men identidem numinis premebar instantia. Iamque | |
| saepicule non sine magna turbatione stimulatus, | |
| postremo iussus, ueste ipsa mea quamuis paruula | 10 |
| distracta, sufficientem conrasi summulam. Et id | |
| ipsum praeceptum fuerat specialiter: 'An tu' inquit | |
| 'si quam rem uoluptati struendae moliris, laciniis tuis | |
| nequaquam parceres: nunc tantas caerimonias adi- | |
| turus impaenitendae te pauperiei cunctaris commit- | 15 |
| tere?' | |
| Ergo igitur cunctis adfatim praeparatis, decem | |
| rursus diebus inanimis contentus cibis, insuper etiam | |
| deraso capite, principalis dei nocturnis orgiis inlustra- | |
| tus, plena iam fiducia germanae religionis obsequium | 20 |
| diuinum frequentabam. Quae res summum peregri- | |
| nationi meae tribuebat solacium nec minus etiam | |
| uictum uberiorem subministrabat, quidni? spiritu | |
| fauentis Euentus quaesticulo forensi nutrito per patro- | |
| cinia sermonis Romani. | 25 |
| Et ecce post pauculum tempus inopinatis | 29.1 |
| et usquequaque mirificis imperiis deum rursus inter- | |
| pellor et cogor tertiam quoque teletam sustinere. Nec | |
| leui cura sollicitus, sed oppido suspensus animi me- | |
| cum ipse cogitationes exercitius agitabam, quorsus | 5 |
| noua haec et inaudita se caelestium porrigeret inten- | |
| tio, quid subsiciuum, quamuis iteratae iam, traditioni | |
| remansisset: 'Nimirum perperam uel minus plene | |
| consuluerunt in me sacerdos uterque'; et hercules | |
| iam de fide quoque eorum opinari coeptabam sequius. | 10 |
| Quo me cogitationis aestu fluctuantem ad instar in- | |
| saniae percitum sic instruxit nocturna diuinatione cle- | |
| mens imago: | |
| 'Nihil est' inquit 'quod numerosa serie religionis, | |
| quasi quicquam sit prius omissum, terreare. Quin ad- | 15 |
| sidua ista numinum dignatione laetus capesse gau- | |
| dium et potius exulta ter futurus, quod alii uel semel | |
| uix conceditur, teque de isto numero merito prae- | |
| sume semper beatum. Ceterum futura tibi sacrorum | |
| traditio pernecessaria est, si tecum nunc saltem repu- | 20 |
| taueris exuuias deae, quas in prouincia sumpsisti, in | |
| eodem fano depositas perseuerare nec te Romae die- | |
| bus sollemnibus uel supplicare iis uel, cum praecep- | |
| tum fuerit, felici illo amictu illustrari posse. Quod | |
| felix itaque ac faustum salutareque tibi sit, animo | 25 |
| gaudiali rursum sacris initiare deis magnis aucto- | |
| ribus.' | |
| Hactenus diuini somnii suada maiestas, | 30.1 |
| quod usus foret, pronuntiauit. Nec deinceps postpo- | |
| sito uel in supinam procrastinationem reiecto negotio, | |
| statim sacerdoti meo relatis quae uideram, inanimae | |
| protinus castimoniae iugum subeo et lege perpetua | 5 |
| praescriptis illis decem diebus spontali sobrietate | |
| multiplicatis instructum teletae comparo largitus, | |
| <omnibus> ex studio pietatis magis quam mensura | |
| rerum <mearum> collatis. Nec hercules laborum me | |
| sumptuumque quidquam tamen paenituit, quidni? | 10 |
| liberali deum prouidentia iam stipendiis forensibus | |
| bellule fotum. Denique post dies admodum pauculos | |
| deus deum magnorum potior et potiorum summus et | |
| summorum maximus et maximorum regnator Osiris | |
| non in alienam quampiam personam reformatus, sed | 15 |
| coram suo illo uenerando me dignatus adfamine per | |
| quietem recipere uisus est: quae nunc, incunctanter | |
| gloriosa in foro redderem patrocinia, nec extimesce- | |
| rem maleuolorum disseminationes, quas studiorum | |
| meorum laboriosa doctrina ibidem exciuerat. Ac ne | 20 |
| sacris suis gregi cetero permixtus deseruirem, in col- | |
| legium me pastophorum suorum immo inter ipsos | |
| decurionum quinquennales adlegit. Rursus denique | |
| quaqua raso capillo collegii uetustissimi et sub illis | |
| Syllae temporibus conditi munia, non obumbrato uel | 25 |
| obtecto caluitio, sed quoquouersus obuio, gaudens | |
| obibam. |