<DE LIMITIBVS>
  Limitum prima origo, sicut Varro descripsit, a[d] di- 20
sciplina[m] <Et>rusca[m]; quod aruspices orbem terrarum
in duas partes diuiserunt, dextram apellauerunt <quae> 11.1
septentrioni subiacere<t>, sinistram quae a meridiano
terra<e> esse<t> <ab oriente ad> occasum, quod eo sol
et luna spectaret, sicut quidam †carpiunt architect<i>
delubra in occidente<m> recte <s>pectare scripserunt. 5
aruspices altera[m] linea[m] a septentrione ad meri-
dianum diuiserunt terram, <et> a me[ri]dia[no] ultra
antica, citra postica nominauerunt.
  Ab hoc fundamento maiores nostri in agrorum men-
sura uidentur constituisse rationem. primum duo limites 10
duxerunt; unum ab oriente in occasum, quem uocaue-
runt decimanum; alterum a meridiano ad septentrionem,
quem cardinem appellauerunt. decimanus autem di-
uidebat agrum dextra et sinistra, cardo citra et ultra.
  Quare decimanus a decem potius quam a duobus, 15
cum omnis ager eo fine in duas diuidatur partes? ut
duopondium [et duouiginti] quod dicebant antiqui, nunc
dicitur <di>pondium [et uiginti], sic eti<am> duo[de]cimanus 12.1
decimanus est factus. Kardo nominatur quod
directus a kardine[m] caeli est. [nam sine dubio caelum
uertitur in septentrionali orbe].
  Postea hoc ignorantes non nulli aliud secuti, ut 5
quidam agri magnitudinem, qui qua longior erat, fece-
runt decumanum. quidam non ortum <s>pectant, sed ita
aduersi sunt, ut sint contra septentrionem; ut in agro
Campano qui est circa Capuam, ubi est kardo in orien-
te<m> et decumanus in meridianum. 10
  Ab his duobus omnes agri partes nominantur. reli-
qui limites fiebant angustiores et inter se distabant
par[t]ibus interuallis. qui spectabant in oriente<m>, di-
cebant prorsos: qui dirigebant in meridianum, dicebant
[et] transuersos. 15
  Haec uocabula in lege, quae est in agro Uritano
in Gallia, item in quibusdam locis adhuc permanere 13.1
dicuntur. limites autem appellati transuers<i>
s<unt> a limo, [id est] antiquo uerbo [transgressa]; a
quo dicunt poetae "limis oculis"; item limum cinctum,
quod purpuram transuersam habeat, <e>t limina ostiorum. 5
alii et prorsos et transuersos dicunt limites a limi<n>ibus,
quod per eos in agro intro et foras eatur. hi ab in-
colis uariis ac dissimilibus uocabulis a caeli regione aut
a loci natura sunt cognominati: in alio loco sicut in
Umbria circa Fanum Fortunae, qui ad mare spectant 10
maritimos appellant, alibi qui ad monte<m> monta-
nos.
  Primum agri modum fecerunt quattuor limitibus
clausum [figuram similem:], plerumque cent<en>um
pedum in utraque parte (quod Gr<a>eci plethron ap- 15
pellant, Osci et Umbri uorsum), nostri centen<um> et
uicen<um> in utraque parte; cuius ex IIII unum latus,
sicut diei XII horas, XII menses anni, XII decempedas
esse uoluerunt. <IV> actibus con<clus>um locum primum
appellatum dic<unt> fundum. Hi duo fundi iuncti 20
iugerum definiunt. deinde haec duo iugera iuncta in 14.1
unum quadratum agrum efficiunt, quod sint in omnes
partes actus bini in hunc modum. quidam pri-
mum appellatum dicunt sortem et centies ductum cen-
turia<m>. sunt qui centuriam maiorem modum appel- 5
lant, ut Cremonae de<nu>m et duce<nu>m. sunt qui
minorem, ut in Italia triumuirale<m> iugerum quin-
quagenum.—Nam et omnes in subsiciuis extremae
centuriae, quae non sunt quadratae, in eadem perma-
nent appellatione. 10
  Optima[e] ergo ac rationalis agrorum constitutio est,
cuius decimani ab oriente in occidentem diriguntur,
kardines a meridiano in septentrionem.
  Multi mobilem solis ortum et occasum secuti uaria-
runt hanc rationem. sic uti<que> effectum est, ut deci- 15
mani spectarent ex qua parte sol eo tempore, quo
mensura acta est, oriebatur. et multi, ne proximae
coloniae limitibus ordinatos limites mitterent, exacta
conuersione di<s>creuerunt. et sic per totum orbem
terrarum est unaquaeque limitum constitutio, ubi 20
proxima . . . .
* * *
  Sunt et aliae limitum condiciones, quae ad solum
non pertinent [, hoc est ad artem nostram]. solum
autem quodcumque coloniae est adsignatum, id uni- 15.1
uersum pertica appellatur: quidquid huic uniuersitati
adplicitum est ex alterius ciuitatis fine, [sine solidum
siue <culte>llatum fuerit,] praefectura appellatur.