<DE ARTE MENSORIA>
  Principium artis mens<o>riae in agendi[s] positum est 6
experimento. exprimi enim locorum aut modi ueritas
sine rationa[bi]libus lineis non potest, quoniam omnium
agrorum extremitas flexuosa et inaequali[s] cluditur
finitione, quae propter angulorum dissimilium multi- 10
tudinem numeris suis manentibus et cohiberi potest
et extendi: nam sol<a> mobile[m] habent spatium et in-
certam iugerum enuntiationem. sed ut omnibus extre-
mitatibus species sua constet et intra clusi modus
enuntietur, agrum quo usque loci positio permittet 15
rectis lineis dimetiemur: ex quibus proximam quamque
extremitat<iu>m obliquitatem per omnes angulos facta
normatione conplectimur, et coher<cita>m mensuralibus
<lineis> statutis certo pr<ae>cent<uria>to spatio simil<i> fu-
turae tradimus formae: modum autem intra lineas clu- 20
sum rectorum angulorum ratione subducimus. subie-
ctas deinde extremitatium partes, are<as> tangentium 16.1
nostrarum postulationum, podismis suis ad<a>eramus,
et adscriptis spatio suo finibus ipsam loci reddimus
ueritatem.
  Haec ubique una ratione fieri multiplex locorum 5
natura non patitur, oppositis ex alia parte montibus,
alia flumine aut ripis aut quadam iacentis soli vora-
gine, cum pluribus confragosorum locorum iniquita-
tibus, saepe et cultur<is>, propter quae maxime ad artis
copia<m> est recurrendum. debet enim <minima> quae- 10
que pars agri in potestate esse mensoris et habit[ur]a
rectorum angulorum ratione sua postulatione constringi.
itaque maxime prouidere debemus, quo usu ferramenti
quidquid occurrerit transeamus; adhibere deinde me-
tiundi diligentiam, qua[e] potius actus incess<us l>imita- 15
tionis effectum laterum longitudine[s] aequ[e]et; ferra-
mento primo ut<i> et omnia <momen>ta perpenso dirigere,
<oculo> ex omnibus corniculis ex<t>ensa ponderibus et inter
se conparata fila seu neruias ita perspicere, donec pro-
xima<m> consumpto alterius uisu sola<m intue>atur; tunc 20
dictare moetas, et easdem transposito interim extrema
meta ferramento reprehendere eodem momento quo
tenebatur, et coeptum rigorem ad interuersuram aut ad
finem perducere. omnibus autem interuersuris tetrantis 17.1
locum perpendiculus ostendat.
  Cuiuscumque loci mensura agenda fuerit, eum cir-
cumire ante omnia oportet, et ad omnes angulos signa
ponere, quae normaliter ex rigore cogantur; posito 5
deinde et perpenso ferramento rigorem secundum <pro>-
ximo lateri dictare, et moet<i>s conlocatis respectis in
alteram partem rigorem mittere, qui, cum ad extremum
peruenerit, parallelon primi rigoris excipiat.
  Sed si in rigore dictando quaedam deuitanda incur- 10
runt, ualles, loca confragosa, arbores quas propter mo-
ram aut fructum succidere non oportet, <item> aedificia,
maceriae, petrae aut montes et his similia, haec qu<a>-
cumque ratione optime poterint mensuram accipere
debebunt. 15
  Si fuerit ergo uallis quae conspectum agentis exsu-
peret, per ipsam moetis ad ferramentum adpositis erit
descendendum. cuius rigoris incessum ut s<es>contrario
aequemus, adf[l]icta ante linea ad capitulum perticae
aequaliter ad perpendiculum cultellare debemus, <tum 20
ad> per<m>ensum rigorem extendere lineam, quam in cul-
t<r>um loc<ata>m perpendiculus adsigna[n]t. nam quo-
tiens sine linea cultellamus, <cum> conspectum moeta- 18.1
rum excedimus, et festinantes ex eo loco iterum rigorem
conspicimus, tunc in illa perticarum quamuis exigua
conuersione non minus fit dis<p>endi quam si iacentia
<se>quam<ur>. 5
  Conpressiorem autem uallem et ultra quam pr<o>spici
poterit euadendae difficultatis causa <l>ic<et> transire,
in ulteriorem partem dictare moetas ne minus tres,
quibus reprehensis transposito ferramento respicere
priores oporteat, et perpenso coe<pt>um rigorem quo 10
usque res exegerit perducere.
  Cultellandi ratio quae sit, saepe quaeritur, cu<m> pr<o>-
<p>ensi soli spatium consummamus, ut illam cliuorum
inaequalitatem planam esse cogamus, dum mensurae
lateribus inseruimus; [cultellamus ergo agrum 15
eminentiorem et ad planitia<e> redigimus aequalitatem].
Hanc nobis ipsa seminum natura monstrauit: <n>o<n> enim
illa soli inaequalitas re<cte> colligi poterit, nisi quod 19.1
e terra quidquid nascitur in aëre rectum ex[t]istit et
illam terrae obliquitatem crescendo adterit, nec ma-
iorem numerum occupat quam si ex plano nascatur.
quod si monti ordinat<a> semina nasc<ere>ntur omnia, se- 5
cundum loci naturam me<ti>re<m>ur: cum non idem, hoc
est totidem arborum ordines, capiat, quod pares ei[us]
in campo limites, recte cultellabitur.