COMMENTARIVS QVARTVS
|
|
<Superest, ut de actionibus loquamur. et si quae-
|
4.1.1
|
ramus>, quot genera actionum sint, uerius uidetur
|
|
duo esse, in rem et in personam. nam qui iiii esse
|
|
dixerunt ex sponsionum generibus, non animaduerte-
|
|
runt quasdam species actionum inter genera se rettu-
|
5
|
lisse.
|
|
In personam actio est, qua agimus, quotiens
|
2.1
|
<litigamus> cum aliquo, qui nobis uel ex contractu uel
|
|
ex delicto obligatus est, id est, cum intendimus dare
|
|
facere praestare oportere.
|
|
In rem actio est,
|
3.1
|
cum aut corporalem rem intendimus nostram esse aut
|
|
ius aliquod nobis conpetere, uelut utendi aut utendi
|
|
fruendi, eundi, agendi aquamue ducendi uel altius tol-
|
|
lendi prospiciendiue, <aut cum> actio ex diuerso aduer-
|
5
|
sario est negatiua.
|
|
Sic itaque discretis actionibus
|
4.1
|
certum est non posse nos rem nostram ab alio ita
|
|
petere: si paret evm dare oportere; nec enim
|
|
quod nostrum est, nobis dari potest, cum scilicet id
|
|
dari nobis intellegatur, quod <ita datur, ut> nostrum
|
5
|
fiat; nec res, quae <nostra iam est>, nostra amplius fieri
|
|
potest. plane odio furum, quo magis pluribus actioni-
|
|
bus teneantur, receptum est, ut extra poenam dupli
|
|
aut quadrupli rei recipiendae nomine fures etiam hac
|
|
actione teneantur: si paret eos dare oportere,
|
10
|
quamuis sit etiam aduersus eos haec actio, qua rem
|
|
nostram esse petimus.
|
|
Appellantur autem in rem
|
5.1
|
quidem actiones uindicationes, in personam uero actio-
|
|
nes, quibus dari fieriue oportere intendimus, con-
|
|
dictiones.
|
|
Agimus autem interdum, ut rem tantum con-
|
6.1
|
sequamur, interdum ut poenam tantum, alias ut rem
|
|
et poenam.
|
|
Rem tantum persequimur uelut actio-
|
7.1
|
nibus, <quibus> ex contractu agimus.
|
|
Poenam tan-
|
8.1
|
tum persequimur uelut actione furti et iniuriarum et
|
|
secundum quorundam opinionem actione ui bonorum
|
|
raptorum; nam ipsius rei et uindicatio et condictio
|
|
nobis conpetit.
|
5
|
Rem uero et poenam persequimur
|
9.1
|
uelut ex his causis, ex quibus aduersus infitiantem in
|
|
duplum agimus; quod accidit per actionem iudicati,
|
|
depensi, damni in<iuri>ae <legis> Aqu<il>ia<e>, aut legatorum
|
|
nomine, quae per damnationem certa relicta sunt.
|
5
|
Quaedam praeterea sunt actiones, quae ad legis
|
10.1
|
actionem exprimuntur, quaedam sua ui ac potestate
|
|
constant. quod ut manifestum fiat, opus est, ut prius
|
|
de legis actionibus loquamur.
|
|
Actiones, quas in usu ueteres habuerunt, legis
|
11.1
|
actiones appellabantur uel ideo, quod legibus proditae
|
|
erant, quippe tunc edicta praetoris, quibus conplures
|
|
actiones introductae sunt, nondum in usu habebantur,
|
|
uel ideo, quia ipsarum legum uerbis accommodatae
|
5
|
erant et ideo immutabiles proinde atque leges obser-
|
|
ua<ba>ntur. unde eum, qui de uitibus succisis ita egisset,
|
|
ut in actione uites nominaret, responsum est rem
|
|
perdidisse, quia debuisset arbores nominare, eo quod
|
|
lex xii tabularum, ex qua de uitibus succisis actio
|
10
|
conpeteret, generaliter de arboribus succisis loquere-
|
|
tur.
|
|
Lege autem agebatur modis quinque: sacra-
|
12.1
|
mento, per iudicis postulationem, per condictionem,
|
|
per manus iniectionem, per pignoris capionem.
|
|
Sacramenti actio generalis erat. de quibus
|
13.1
|
enim rebus ut aliter ageretur, lege cautum non erat,
|
|
de his sacramento agebatur: eaque actio proinde peri-
|
|
culosa erat falsi . . . . . . . . atque hoc tempore peri-
|
|
culosa est actio certae creditae pecuniae propter spon-
|
5
|
sionem, qua periclitatur reus, si temere neget, <et>
|
|
restipulationem, qua periclitatur actor, si non debitum
|
|
petat. nam qui uictus erat, summam sacramenti prae-
|
|
stabat poenae nomine; eaque in publicum cedebat
|
|
praedesque eo nomine praetor<i> dabantur, non ut nunc
|
10
|
sponsionis et restipulationis poena lucro cedit aduer-
|
|
sarii, qui uicerit.
|
|
Poena autem sacramenti aut
|
14.1
|
quingenaria erat aut quinquagenaria. nam de rebus
|
|
mille aeris plurisue quingentis assibus, de minoris uero
|
|
quinquaginta assibus sacramento contendebatur; nam
|
|
ita lege xii tabularum cautum erat. <at> si de libertate
|
5
|
hominis controuersia erat, etiamsi pretiosissimus homo
|
|
esset, tamen ut l assibus sacramento contenderetur,
|
|
eadem lege cautum est fauore scilicet libertatis, ne
|
|
o<ne>rarentur adsertor<es>. * * *
|
|
* * *
|
10
|
* * * <i>stae omnes actiones * * *
|
15.1
|
* * *
|
|
* * * captus * * *
|
|
* * *
|
|
* * * ad iudicem accipiundum ueni-
|
5
|
rent. postea uero reuersis dabatur. ut autem <die>
|
|
xxx. iudex detur, per legem Pinariam factum est;
|
|
ante eam autem legem <stati>m dabatur iudex. illud
|
|
ex superioribus intellegimus, si de re minoris quam
|
|
<m> aeris agebatur, quinquagenario sacramento, non quin-
|
10
|
genario eos contendere solitos fuisse. postea tamen
|
|
quam iudex datus esset, comperendinum diem, ut ad
|
|
iudicem uenirent, denuntiabant; deinde cum ad iudicem
|
|
uenerant, antequam apud eum causam perorarent, sole-
|
|
bant breuiter ei et quasi per indicem rem exponere;
|
15
|
quae dicebatur causae coniectio quasi causae suae in
|
|
breue coactio.
|
|
Si in rem agebatur, mobilia quidem et mouen-
|
16.1
|
tia, quae modo in ius adferri adduciue possent, in iure
|
|
uindicabantur ad hunc modum: qui uindicabat, festu-
|
|
cam tenebat; deinde ipsam rem adprehendebat, uelut
|
|
hominem, et ita dicebat: hvnc ego hominem ex ivre
|
5
|
qviritivm mevm esse aio secvndvm svam cavsam;
|
|
sicvt dixi, ecce tibi, vindictam inposvi, et simul
|
|
homini festucam inponebat. aduersarius eadem simi-
|
|
liter dicebat et faciebat. cum uterque uindicasset,
|
|
praetor dicebat: mit<ti>te ambo hominem, illi mitte-
|
10
|
bant. qui prior uindica<uerat, ita alterum interroga>bat:
|
|
postvlo, anne dicas, qva ex cavsa vindicaveris?
|
|
ille respondebat: ivs feci, sicvt vindictam in-
|
|
posvi. deinde qui prior uindicauerat, dicebat: qvando
|
|
tv inivria vindicavisti, qvingentis assibvs sacra-
|
15
|
mento te provoco; aduersarius quoque dicebat simi-
|
|
liter: et ego te; aut si res infra mille asses erat, quin-
|
|
quagenarium scilicet sacramentum nominabant. deinde
|
|
eadem sequebantur, quae cum in persona<m> ageretur.
|
|
postea praetor secundum alterum eorum uindicias dice-
|
20
|
bat, id est interim aliquem possessorem constituebat,
|
|
eumque iubebat praedes aduersario dare litis et uin-
|
|
diciarum, id est rei et fructuum; alios autem praedes ipse
|
|
praetor ab utroque accipiebat sacramenti causa, quia
|
|
id in publicum cedebat. festuca autem utebantur quasi
|
25
|
hastae loco, signo quodam iusti dominii, quando iusto
|
|
dominio ea maxime sua esse credebant, quae ex
|
|
hostibus cepissent; unde in centumuiralibus iudiciis
|
|
hasta proponitur.
|
|
Si qua res talis erat, ut sine
|
17.1
|
incommodo non posset in ius adferri uel adduci, uerbi-
|
|
gratia si columna aut nauis aut grex alicuius peco-
|
|
ris esset, pars aliqua inde sumebatur eaque in ius ad-
|
|
ferebatur, deinde in eam partem quasi in totam rem
|
5
|
praesentem fiebat uindicatio; itaque ex grege uel una
|
|
ouis siue capra in ius adducebatur, uel et<iam> pilus
|
|
inde sumebatur et in ius adferebatur; ex naue uero
|
|
et columna aliqua pars defringebatur; similiter si de
|
|
fundo uel de aedibus siue de hereditate controuersia
|
10
|
erat, pars aliqua inde sumebatur et in ius adferebatur,
|
|
et in eam partem proinde atque in totam rem
|
|
praesentem fiebat uindicatio, uelut ex fundo gleba
|
|
sumebatur et ex aedibus tegula, et si de hereditate
|
|
controuersia erat, aeque <res uel rei pars aliqua inde
|
15
|
sumebatur>.
|
|
* * *
|
|
Qua leg<is> act<ione re>stitu<tu>m est.
|
|
Per iudici<s p>ostulat<i>onem ageba<tur, si> q<u>a de re
|
17a.1
|
ut ita ager<et>ur lex ius<si>sset sicu<ti> lex xii <t>abularum de <eo>
|
|
quod ex stipu<l>at<i>one petitur. eaque res talis fere erat.
|
|
qui agebat sic dicebat: ex sponsione te mi<h>i x milia
|
|
sestertiorvm dare oportere aio: id postvlo aias
|
5
|
an neges. aduersarius dicebat non oportere. actor
|
|
dicebat: qvando tv negas, te praetor ivdicem sive
|
|
arbitrvm postvlo vti des. itaque in eo genere
|
|
actionis sine poena quisque negabat. item de heredi-
|
|
tate diuidenda inter coheredes eadem lex per iudicis
|
10
|
postulationem agi ius<sit>. idem fecit lex Licinn<i>a, si
|
|
de a<li>qua re comm<u>ni diuid<e>nda ageretur. itaque no-
|
|
<min>ata causa ex qua agebat<ur> statim arb<i>ter pete-
|
|
batu<r>.
|
|
Per condi<c>ti<o>nem ita a<g>ebatur: aio te mihi
|
17b.1
|
sestertiorvm x milia dare oportere: id postvlo,
|
|
aias avt neges. aduersarius dicebat non oportere.
|
|
actor dicebat: qvando tv negas, in diem trigensi-
|
|
mvm tibi ivdicis capiendi causa condico. deinde
|
5
|
die tricensimo ad iudicem capiendum praesto esse
|
|
debebant. condicere autem denuntiare est prisca lingua.
|
|
Itaque haec quidem actio proprie condictio uoca-
|
18.1
|
batur. nam actor aduersario denuntiabat, ut ad
|
|
iudicem capiendum die xxx. adesset; nunc uero non
|
|
proprie condictionem dicimus actionem in personam
|
|
<esse, qua> intendimus dari nobis oportere. nulla enim
|
5
|
hoc tempore eo nomine denuntiatio fit.
|
|
Haec
|
19.1
|
autem legis actio constituta est per legem Siliam et
|
|
Calpurniam, lege quidem Silia certae pecuniae, lege
|
|
uero Calpurnia de omni certa re.
|
|
Quare autem
|
20.1
|
haec actio desiderata sit, cum de eo, quod nobis dari
|
|
oportet, potuerit aut sacramento aut per iudicis postu-
|
|
lationem agi, ualde quaeritur.
|
|
Per manus iniectionem aeque <de> his rebus
|
21.1
|
agebatur, de quibus ut ita ageretur, lege aliqua cau-
|
|
tum est, uelut iudicati lege xii tabularum. quae actio
|
|
talis erat: qui agebat, sic dicebat: qvod tv mihi ivdi-
|
|
catvs siue damnatvs es sestertivm x milia, qvan-
|
5
|
doc non solvisti, ob eam rem ego tibi sester-
|
|
tivm x milivm ivdicati manvm inicio, et simul
|
|
aliquam partem corporis eius prendebat; nec licebat
|
|
iudicato manum sibi depellere et pro se lege agere,
|
|
sed uindicem dabat, qui pro se causam agere solebat.
|
10
|
qui uindicem non dabat, domum ducebatur ab ac-
|
|
tore et uinciebatur.
|
|
Postea quaedam leges ex
|
22.1
|
aliis quibusdam causis pro iudicato manus iniectio-
|
|
nem in quosdam dederunt, sicut lex Publilia in eum,
|
|
pro quo sponsor dependisset, si in sex mensibus
|
|
proximis, quam pro eo depensum esset, non soluisset
|
5
|
sponsori pecuniam; item lex Furia de sponsu aduersus
|
|
eum, qui a sponsore plus quam uirilem partem exe-
|
|
gisset, et denique conplures aliae leges in multis causis
|
|
talem actionem dederunt.
|
|
Sed aliae leges ex qui-
|
23.1
|
busdam causis constituerunt quasdam actiones per
|
|
manus iniectionem, sed puram, id est non pro iudi-
|
|
cato, uelut le<x Furia> testamentaria aduers<us e>um, qui
|
|
legatorum nomine mortisue causa plus m assibus ce-
|
5
|
pisset, cum ea lege non esset exceptus, ut ei plus
|
|
capere liceret; item lex Marcia aduersus faeneratores,
|
|
ut si usuras exegissent, de his reddendis per manus
|
|
iniectionem cum eis ageretur.
|
|
Ex quibus legibus
|
24.1
|
et si quae aliae similes essent cum agebatur, manum
|
|
sibi depellere et pro se lege agere <reo licebat>. nam
|
|
et actor in ipsa legis actione non adiciebat hoc uer-
|
|
bum pro ivdicato, sed nominata causa, ex qua age-
|
5
|
bat, ita dicebat: ob eam rem ego tibi manvm inicio;
|
|
cum hi, quibus pro iudicato actio data erat, nominata
|
|
causa, ex qua agebant, ita inferebant: ob eam rem
|
|
ego tibi pro ivdicato manvm inicio. nec me prae-
|
|
terit in forma legis Furiae testamentariae pro ivdi-
|
10
|
cato uerbum inseri, cum in ipsa lege non sit; quod
|
|
uidetur nulla ratione factum.
|
|
Sed postea lege
|
25.1
|
Vallia, excepto iudicato et eo, pro quo depensum est,
|
|
ceteris omnibus, cum quibus per manus iniectionem
|
|
agebatur, permissum est sibi manum depellere et pro
|
|
se agere. itaque iudicatus et is, pro quo depensum est,
|
5
|
etiam post hanc legem uindicem dare debebant et,
|
|
nisi darent, domum ducebantur. istaque, quamdiu legis
|
|
actiones in usu erant, semper ita obseruabantur; unde
|
|
nostris temporibus is, cum quo iudicati depensiue agi-
|
|
tur, iudicatum solui satisdare cogitur.
|
10
|
Per pignoris capionem lege agebatur de qui-
|
26.1
|
busdam rebus moribus, <de quibusdam rebus> lege.
|
|
Introducta est moribus rei militaris. nam [et]
|
27.1
|
propter stipendium licebat militi ab eo, qui aes tribue-
|
|
bat, nisi daret, pignus capere; dicebatur autem ea
|
|
pecunia, quae stipendii nomine dabatur, aes militare.
|
|
item propter eam pecuniam licebat pignus capere, ex
|
5
|
qua equus emendus erat; quae pecunia dicebatur aes
|
|
equestre. item propter eam pecuniam, ex qua hor-
|
|
deum equis erat conparandum; quae pecunia dicebatur
|
|
aes hordiarium.
|
|
Lege autem introducta est pigno-
|
28.1
|
ris capio uelut lege xii tabularum aduersus eum, qui
|
|
hostiam emisset nec pretium redderet; item aduersus
|
|
eum, qui mercedem non redderet pro eo iumento, quod
|
|
quis ideo locasset, ut inde pecuniam acceptam in
|
5
|
dapem, id est in sacrificium, inpenderet; item lege
|
|
censoria data est pignoris capio publicanis uectigalium
|
|
publicorum populi Romani aduersus eos, qui aliqua
|
|
lege uectigalia deberent.
|
|
Ex omnibus autem istis
|
29.1
|
causis certis uerbis pignus capiebatur, et ob id pleris-
|
|
que placebat hanc quoque actionem legis actionem
|
|
esse; quibusdam autem placebat <legis actionem non
|
|
esse>, primum quod pignoris capio extra ius perage-
|
5
|
batur, id est non apud praetorem, plerumque etiam
|
|
absente aduersario, cum alioquin ceteris actionibus
|
|
non aliter uti <quis> posset quam apud praetorem prae-
|
|
sente aduersario; praeterea quod nefasto quoque die,
|
|
id est, quo non licebat lege agere, pignus capi poterat.
|
10
|
Sed istae omnes legis actiones paulatim in
|
30.1
|
odium uenerunt. namque ex nimia subtilitate uete-
|
|
rum, qui tunc iura condiderunt, eo res perducta est,
|
|
ut uel qui minimum errasset, litem perderet; itaque
|
|
per legem Aebutiam et duas Iulias sublatae sunt istae
|
5
|
legis actiones, effectumque est, ut per concepta uerba,
|
|
id est per formulas, litigaremus.
|
|
Tantum ex dua-
|
31.1
|
bus causis permissum est [id legis actionem facere]
|
|
lege agere, damni infecti et si centumuirale iudicium
|
|
futurum <est>; sane cum ad centumuiros itur, ante
|
|
lege agitur sacramento apud praetorem urbanum uel
|
5
|
peregrinum; damni uero infecti nemo uult lege agere,
|
|
sed potius stipulatione, quae in edicto proposita est,
|
|
obligat aduersarium suum, idque et commodius ius
|
|
et plenius est. per pignoris <capionem> * * *
|
|
* * *
|
10
|
apparet.
|
|
Contra in ea forma, quae publicano
|
32.1
|
proponitur, talis fictio est, ut quanta pecunia olim,
|
|
si pignus captum esset, id pignus is, a quo captum
|
|
erat, luere deberet, tantam pecuniam condemnetur.
|
|
Nulla autem formula ad condictionis fictionem ex-
|
33.1
|
primitur. siue enim pecuniam siue rem aliquam cer-
|
|
tam debitam nobis petamus, eam ipsam dari nobis
|
|
oportere intendimus nec ullam adiungimus condictio-
|
|
nis fictionem; itaque simul intellegimus eas formulas,
|
5
|
quibus pecuniam aut rem aliquam nobis dari oportere
|
|
intendimus, sua ui ac potestate ualere. eiusdem naturae
|
|
sunt actiones commodati, fiduciae, negotiorum gesto-
|
|
rum et aliae innumerabiles.
|
|
Habemus adhuc alterius generis fictiones <i>n
|
34.1
|
quibusdam formulis, uelut cum is, qui ex edicto bono-
|
|
rum possessionem petiit, ficto se herede agit. cum
|
|
enim praetorio iure is, non legitimo, succedat in
|
|
locum defuncti, non habet directas actiones et neque
|
5
|
id, quod defuncti fuit, potest intendere suum <esse
|
|
neque id, quod e>i debebatur, potest intendere <dari>
|
|
sibi oportere; itaque ficto se herede intendit, uelut hoc
|
|
modo: ivdex esto. si avlvs agerivs, id es<t> si ipse
|
|
actor, <lvcio titio> heres <esset, tvm si> fvnd<vm>, de
|
10
|
qvo agitvr, ex ivre qviritivm <eivs e>sse <oportere>t;
|
|
et si * * * praeposita simili <f>ic<t>ion<e> heredis ita sub-
|
|
icitur: tvm si nvmerivm negidivm avlo <agerio>
|
|
sestertivm x milia dare oporteret.
|
|
Simi-
|
35.1
|
liter et bonorum emptor ficto se herede agit. sed
|
|
interdum et alio modo agere solet. nam ex persona
|
|
eius, cuius bona emerit, sumpta intentione conuertit
|
|
condemnationem in suam personam, id est, ut quod
|
5
|
illius esset uel illi dari oporteret, eo nomine aduer-
|
|
sarius huic condemnetur. quae spe<c>ies actionis appella-
|
|
tur Rutiliana, quia a praetore Publio Rutilio, qui et
|
|
bonorum uenditionem introduxisse dicitur, conparata
|
|
est. superior autem species actionis, qua ficto se herede
|
10
|
bonorum emptor agit, Seruiana uocatur.
|
|
<Item
|
36.1
|
usucapio fingitur in ea actione, quae Publiciana uoca-
|
|
tur>. datur autem haec actio ei, qui ex iusta causa
|
|
traditam sibi rem nondum usu cepit eamque amissa
|
|
possessione petit; nam quia non potest eam ex iure
|
5
|
Quiritium suam esse intendere, fingitur rem usu cepisse,
|
|
et ita, quas<i> ex iure Quiritium dominus factus esset,
|
|
intendit <uel>ut hoc modo: ivdex esto. si qvem ho-
|
|
minem avlvs agerivs emit <et> is ei traditvs est,
|
|
anno possedisset, tvm si evm hominem, de qvo
|
10
|
agitvr, eivs ex ivre qviritivm esse oporteret
|
|
et reliqua.
|
|
Item ciuitas Romana peregrino fingi-
|
37.1
|
tur, si eo nomine agat aut cum eo agatur, quo nomine
|
|
nostris legibus actio constituta est, si modo iustum sit
|
|
eam actionem etiam ad peregrinum extendi. uelut si furti
|
|
agat peregrinus aut cum eo agatur, formula ita concipi-
|
5
|
tur: ivdex esto. si paret <lvcio titio a dione hermaei
|
|
filio opeve> consilio dionis herm<a>ei filii fvrtvm
|
|
factvm esse paterae avreae, qvam ob rem evm, si
|
|
civis romanvs esset, pro fvre damnvm decidere
|
|
oporteret et reliqua; item si peregrinus furti agat,
|
10
|
ciuitas ei Romana fingitur. similiter si ex lege Aquilia
|
|
peregrinus damni iniuriae agat aut cum eo agatur,
|
|
ficta ciuitate Romana iudicium datur.
|
|
Praeterea
|
38.1
|
aliquando fingimus aduersarium nostrum kapite demi-
|
|
nutum non esse. nam si ex contractu nobis obligatus
|
|
obligataue sit et kapite deminutus deminutaue fuerit,
|
|
uelut mulier per coemptionem, masculus per adro-
|
5
|
gationem, desinit iure ciuili debere nobis, nec directo
|
|
intendi potest sibi dare eum eamue oportere; sed ne
|
|
in potestate eius sit ius nostrum corrumpere, intro-
|
|
ducta est contra eum eamue actio utilis rescissa ka-
|
|
pitis deminutione, id est, in qua fingitur kapite demi-
|
10
|
nutus deminutaue non esse.
|
|
Partes autem formularum hae sunt: demon-
|
39.1
|
stratio, intentio, adiudicatio, condemnatio.
|
|
Demon-
|
40.1
|
stratio est ea pars formulae, quae principio id<eo i>n-
|
|
seritur, ut demonstretur res, de qua agitur, uelut
|
|
haec pars formulae: qvod avlvs agerivs nvmerio
|
|
negidio hominem vendidit, item haec: qvod avlvs
|
5
|
agerivs <apvd> nvmerivm negidivm hominem depo-
|
|
svit.
|
|
Intentio est ea pars formulae, qua actor
|
41.1
|
desiderium suum concludit, uelut haec pars formulae:
|
|
si paret nvmerivm negidivm avlo agerio sester-
|
|
tivm x milia dare oportere; item haec: qvidqvid
|
|
paret nvmerivm negidivm avlo agerio dare fa-
|
5
|
cere <oportere>; item haec: si paret hominem ex
|
|
ivre qviritivm avli agerii esse.
|
|
Adiudicatio
|
42.1
|
est ea pars formulae, qua permittitur iudici rem ali-
|
|
cui ex litigatoribus adiudicare, uelut si inter coheredes
|
|
familiae erciscundae agatur aut inter socios communi
|
|
diuidundo aut inter uicinos finium regundorum. nam
|
5
|
illic ita est: qvantvm adivdicari oportet, ivdex,
|
|
Titio adivdicato.
|
|
Condemnatio est ea pars for-
|
43.1
|
mulae, qua iudici condemnandi absoluendiue potestas
|
|
permittitur, uelut haec pars formulae: ivdex, nvme-
|
|
rivm negidivm avlo agerio sestertivm x milia
|
|
condemna. si non paret, absolve; item haec:
|
5
|
ivdex, nvmerivm negidivm avlo agerio dvmtaxat
|
|
<x milia> condemna, si non paret, absolvito;
|
|
item haec: ivdex, nvmerivm negidivm avlo agerio
|
|
condemnato et reliqua, ut non adiciatur dvmtaxat
|
|
<x milia>.
|
10
|
Non tamen istae omnes partes simul
|
44.1
|
inueniuntur; sed quaedam inueniuntur, quaedam non
|
|
inueniuntur. certe intentio aliquando sola inuenitur,
|
|
sicut in praeiudicialibus formulis, qualis est, qua quae-
|
|
ritur, aliquis libertus sit, uel quanta dos sit, et aliae
|
5
|
complures; demonstratio autem et adiudicatio et con-
|
|
demnatio numquam solae inueniuntur; nihil enim
|
|
omnino <demonstratio> sine intentione uel condemna-
|
|
tione ualet; item condemnatio sine intentione uel ad-
|
|
iudicatio sine demonstratione nullas uires habet <et>
|
10
|
ob id numquam solae inueniuntur.
|
|
Sed eas quidem formulas, in quibus de iure
|
45.1
|
quaeritur, in ius conceptas uocamus, quales sunt, qui-
|
|
bus intendimus nostrum esse aliquid ex iure Quiritium
|
|
au<t> nobis dari oportere aut pro fure damnum <decidi
|
|
oportere; sunt et> aliae, in quibus iuris ciuilis intentio
|
5
|
est.
|
|
Ceteras uero in factum conceptas uocamus,
|
46.1
|
id est, in quibus nulla talis intentio concepta est, <sed>
|
|
initio formulae nominato eo, quod factum est, adiciun-
|
|
tur ea uerba, per quae iudici damnandi absoluendiue
|
|
potestas datur; qualis est formula, qua utitur patronus
|
5
|
contra libertum, qui eum contra edictum praetoris in
|
|
ius uocauit. nam in ea ita est: recvperatore<s>
|
|
svnt<o>. si paret illvm patronvm ab illo [patrono]
|
|
liberto contra edictvm illivs praetoris in ivs
|
|
vocatvm esse, recvperatores, illvm libertvm illi
|
10
|
patrono sestertivm x milia condemnate. si non
|
|
paret, absolvite. ceterae quoque formulae, quae sub
|
|
titulo de in ivs vocando propositae sunt, in factum
|
|
conceptae sunt, uelut aduersus eum, qui in ius uoca-
|
|
tus neque uenerit neque uindicem dederit; item contra
|
15
|
eum, qui ui exemerit eum, qui in ius uocaretur; et
|
|
denique innumerabiles eius modi aliae formulae in
|
|
albo proponuntur.
|
|
Sed ex quibusdam causis prae-
|
47.1
|
tor et in ius et in factum conceptas formulas pro-
|
|
ponit, ueluti depositi et commodati. illa enim formula,
|
|
quae ita concepta est: ivdex esto. qvod avlvs
|
|
agerivs apvd nvmerivm negidivm mensam argen-
|
5
|
team deposvit, qva de re agitvr, qvidqvid ob
|
|
eam rem nvmerivm negidivm avlo agerio dare
|
|
facere oportet ex fide bona, eivs, ivdex,
|
|
nvmerivm negidivm avlo agerio condemnato.
|
|
si non paret, absolvito, in ius concepta est.
|
10
|
at illa formula, quae ita concepta est: ivdex esto.
|
|
si paret avlvm agerivm apvd nvmerivm negidivm
|
|
mensam argenteam deposvisse eamqve dolo malo
|
|
nvmerii negidii avlo agerio redditam non esse,
|
|
qvanti ea res erit, tantam pecvniam, ivdex,
|
15
|
nvmerivm negidivm avlo agerio condemnato.
|
|
si non paret, absolvito, in factum concepta est.
|
|
similes etiam commodati formulae sunt.
|
|
Omnium autem formularum, quae condem-
|
48.1
|
nationem habent, ad pecuniariam aestimationem con-
|
|
demnatio concepta est. itaque et si corpus aliquod
|
|
petamus, uelut fundum, hominem, uestem, <aurum>,
|
|
argentum, iudex non ipsam rem condemnat <e>um, cum
|
5
|
quo actum est, sicut olim fieri solebat, <sed> aestimata
|
|
re pecuniam eum condemnat.
|
|
Condemnatio autem
|
49.1
|
uel certae pecuniae in formula proponitur uel incertae.
|
|
Certae pecuniae uelut in ea formula, qua certam
|
50.1
|
pecuniam petimus; nam illic ima parte formulae ita
|
|
est: ivdex, nvmerivm negidivm avlo agerio sester-
|
|
tivm x milia condemna. si non paret, absolve.
|
|
Incertae uero condemnatio pecuniae duplicem signi-
|
51.1
|
ficationem habet. est enim una cum aliqua praefini-
|
|
tione, quae uulgo dicitur cum taxatione, uelut si in-
|
|
certum aliquid petamus; nam illic ima parte formulae
|
|
ita est: <eivs>, ivdex, nvmerivm negidivm avlo agerio
|
5
|
dvmtaxat sestertivm x milia condemna. si non
|
|
paret, absolve. uel incerta est et infinita, <uel>ut
|
|
si rem aliquam a possidente nostram esse petamus, id
|
|
est, si in rem agamus uel ad exhibendum. nam illic
|
|
ita est: qvanti <ea> r<es e>rit, tantam pecvniam,
|
10
|
ivdex, nvmerivm negidivm avlo agerio condemna.
|
|
si non paret, absolvito. quid er<go> est? iudex,
|
|
si condemnet, certam pecuniam condemnare debet,
|
|
etsi certa pecunia in condemnatione posita non sit.
|
|
Debet autem iudex attendere, <ut> cum certae pecu-
|
52.1
|
niae condemnatio posita sit, neque maioris neque mi-
|
|
noris summa posita condemnet, alioquin litem suam
|
|
facit; item si taxatio posita sit, ne pluris condemnet
|
|
quam taxatum sit; ali<a>s enim similiter litem suam facit.
|
5
|
minoris autem damnare ei permissum est. at si etiam
|
|
* * *
|
|
* * * qui formulam acci-
|
|
<pit,> intendere debet, nec am<plius> * * *
|
|
certa condemnatione constringi * * *
|
10
|
* * *
|
|
* * * usque uelit.
|
|
Si quis intentione plus conplexus fuerit, <causa
|
53.1
|
cadit>, id est rem perdit, nec a praetore in integrum
|
|
restituitur, excep<tis> quibusdam casibus, in qui<bus
|
|
p>raetor non patitur * * *
|
|
* * *
|
5
|
<Plus autem quattuor> modis petitur: re, tempore,
|
53a.1
|
loco, causa. re, uel<ut si quis pro x> milibus, quae ei
|
|
debentur, xx milia petierit, <aut> si <is, cuius> ex parte
|
|
res esset, totam eam aut maiore ex part<e suam> esse
|
|
intender<it>.
|
5
|
<Tempore, ueluti si quis ante diem uel> ante
|
53b.1
|
<condicionem petierit>.
|
|
<Loco, ueluti si, quod certo loco>
|
53c.1
|
dari promissum est, id <alio loco sine commemoratio>ne
|
|
eius loci petatur, uelut si <is, qui ita stipulatus fuerit:
|
|
ephesi> dare spondes? <deinde> Romae p<ure intendat
|
|
dari sibi oportere>. * * *
|
5
|
* * *
|
|
dare mihi opor<t>ere * * *
|
|
* * *
|
|
petere, id est non adiecto loco.
|
|
Causa plus peti-
|
53d.1
|
tur, uelut si quis in intentione tollat electionem debi-
|
|
toris, quam is habet obligationis iure, uelut si quis
|
|
ita stipulatus sit: sestertivm x milia avt hominem
|
|
stichvm dare spondes? deinde alterutrum eorum [ex
|
5
|
his] petat; nam quamuis petat, quod minus est, plus
|
|
tamen petere uidetur, quia potest aduersarius interdum
|
|
facilius id praestare, quod non petitur. similiter si
|
|
quis genus stipulatus sit, deinde speciem petat, uelut
|
|
si quis purpuram stipulatus sit generaliter, deinde
|
10
|
Tyriam specialiter petat; quin etiam licet uilissimam
|
|
petat, idem iuris est propter eam rationem, quam
|
|
proxime diximus. idem iuris est, si quis generaliter
|
|
hominem stipulatus sit, deinde nominatim aliquem
|
|
petat, uelut Stichum, quamuis uilissimum. itaque sicut
|
15
|
ipsa stipulatio concepta est, ita et intentio formulae
|
|
concipi debet.
|
|
Illud satis apparet in incertis for-
|
54.1
|
mulis plus peti non posse, quia cum certa quanti-
|
|
tas non petatur, sed qvidqvid <paret> aduersarium
|
|
dare facere oportere intendatur, nemo potest
|
|
plus intendere. idem iuris est, et si in rem incertae
|
5
|
partis actio data sit, uelut talis: qvantam partem
|
|
paret in eo fvndo, qvo de agitvr, actoris esse.
|
|
quod genus actionis in paucissimis causis dari solet.
|
|
Item palam est, si quis aliud pro alio intenderit,
|
55.1
|
nihil eum periclitari eumque ex integro agere posse,
|
|
quia nihil ante uidetur egisse, uelut si is, qui hominem
|
|
Stichum petere deberet, Erotem petierit, aut si quis
|
|
ex testamento dari sibi oportere intenderit, cui ex
|
5
|
stipulatu debebatur, aut si cognitor aut procurator
|
|
intenderit sibi dari oportere.
|
|
Sed plus quidem
|
56.1
|
intendere, sicut supra diximus, periculosum est; minus
|
|
autem intendere licet. sed de reliquo intra eiusdem
|
|
praeturam agere non permittitur; nam qui ita agit,
|
|
per exceptionem excluditur, quae exceptio appellatur
|
5
|
litis diuiduae.
|
|
At si in condemnatione plus posi-
|
57.1
|
tum sit, quam oportet, actoris quidem periculum
|
|
nullum est; sed <reus, cum> iniquam formulam acceperit,
|
|
in integrum restituitur, ut minuatur condemnatio. si
|
|
uero minus positum fuerit, quam oportet, hoc solum
|
5
|
consequitur <actor>, quod posuit; nam tota quidem res
|
|
in iudicium deducitur, constringitur autem condemna-
|
|
tionis fine, quam iudex egredi non potest. nec ex ea
|
|
parte praetor in integrum restituit; facilius enim reis
|
|
praetor succurrit quam actoribus. loquimur autem
|
10
|
exceptis minoribus xxv annorum; nam huius aetatis
|
|
hominibus in omnibus rebus lapsis praetor succurrit.
|
|
Si in demonstratione plus aut minus positum sit,
|
58.1
|
nihil in iudicium deducitur, et ideo res in integro
|
|
manet; et hoc est, quod dicitur falsa demonstratione
|
|
rem non perimi.
|
|
Sed sunt, qui putant minus recte
|
59.1
|
conprehendi, ut qui forte Stichum et Erotem <em>erit,
|
|
recte uideatur ita demonstrare: quod ego de te homi-
|
|
nem Erotem emi, et si uelit, de Sticho alia formula
|
|
iterum agat, quia uerum est eum, qui duos emerit,
|
5
|
singulos quoque emisse; idque ita maxime Labeoni
|
|
uisum est. sed si is, qui unum emerit, de duobus
|
|
egerit, falsum demonstrat. idem et in aliis actionibus
|
|
est, uelut commodati et depositi.
|
|
Sed nos apud
|
60.1
|
quosdam scriptum inuenimus in actione depositi et
|
|
denique in ceteris omnibus, ex quibus damnatus unus-
|
|
quisque ignominia notatur, eum, qui plus quam opor-
|
|
teret demonstrauerit, litem perdere, uelut si quis una
|
5
|
re deposita duas pluresue <se de>posuisse demonstra-
|
|
uerit, aut si is, cui pugno mala percussa est, in actione
|
|
iniuriarum etiam aliam partem corporis percussam
|
|
sibi demonstrauerit; quod an debeamus credere uerius
|
|
esse, diligentius requiremus. certe cum duae sint de-
|
10
|
positi formulae, alia in ius concepta, alia in factum,
|
|
sicut supra quoque notauimus, et in ea quidem for-
|
|
mula, quae in ius concepta est, initio res, de qua agi-
|
|
tur, demonstratorio modo designetur, deinde inferatur
|
|
iuris inte<n>tio his uerbis: qvidqvid ob eam rem
|
15
|
illvm illi dare facere oportet, in ea uero, quae
|
|
in factum concep<ta est, stat>im initio i<nt>entionis alio
|
|
modo res, de qua agitur, designetur his uerbis: si pa-
|
|
ret illvm apvd <illvm rem> illam deposvisse, dubi-
|
|
tare non debemus, quin si quis in formula, quae in
|
20
|
factum composita est, plures res designauerit, quam
|
|
deposuerit, litem perdat, quia in intentione plus po<su-
|
|
isse uidetur>. * * *
|
|
* * *
|
|
* * *
|
61.1
|
continetur, ut habita ratione eius, quod inuicem acto-
|
|
rem ex eadem causa praestare oporteret, in reliquum
|
|
eum, cum quo actum est, condemnare.
|
|
Sunt autem
|
62.1
|
bonae fidei iudicia haec: ex empto uendito, locato con-
|
|
ducto, negotiorum gestorum, mandati, depositi, fiduciae,
|
|
pro socio, tutelae, rei uxoriae.
|
|
Liberum est
|
63.1
|
tamen iudici nullam omnino inuicem conpensationis
|
|
rationem habere; nec enim aperte formulae ue<r>bis
|
|
praecipitur, sed quia id bonae fidei iudicio conueniens
|
|
uidetur, id<eo> officio eius contineri creditur.
|
5
|
Alia
|
64.1
|
causa est illius actionis, qua argentarius experitur.
|
|
nam is cogitur cum conpensatione agere, et ea con-
|
|
pensatio uerbis formulae exprimitur, adeo quidem, ut
|
|
statim ab initio conpensatione facta minus intendat
|
5
|
sibi dari oportere. ecce enim si sestertium x milia
|
|
debeat Titio, atque ei xx debeantur, sic intendit: si
|
|
paret titivm sibi x milia dare oportere amplivs
|
|
qvam ipse titio debet.
|
|
Item bonorum emptor
|
65.1
|
cum deductione agere iube<tur, id est ut> in hoc solum
|
|
aduersarius eius condemnetur, quod superest deducto
|
|
eo, quod inuicem ei bonorum emptor defraudatoris
|
|
nomine debet.
|
5
|
Inter conpensationem autem, quae
|
66.1
|
argentario opponitur, et deductionem, quae obicitur
|
|
bonorum emptori, illa differentia est, quod in con-
|
|
pensationem hoc solum uocatur, quod eiusdem gene-
|
|
ris et naturae est; ueluti pecunia cum pecunia con-
|
5
|
pensatur, triticum cum tritico, uinum cum uino, adeo
|
|
ut quibusdam placeat non omni modo uinum cum
|
|
uino aut triticum cum tritico conpensandum, sed ita
|
|
si eiusdem naturae qualitatisque sit. in deductionem
|
|
autem uocatur et quod non est eiusdem generis; ita-
|
10
|
que si pecuniam petat bonorum emptor et inuicem
|
|
frumentum aut uinum is debeat, deducto quanti id
|
|
erit, in reliquum experitur.
|
|
Item uocatur in de-
|
67.1
|
ductionem et id, quod in diem debetur; conpensatur
|
|
autem hoc solum, quod praesenti die debetur.
|
|
Praeterea conpensationis quidem ratio in inten-
|
68.1
|
tione ponitur; quo fit, ut si facta conpensatione plus
|
|
nummo uno intendat argentarius, causa cadat et ob
|
|
id rem perdat. deductum uero ad condemnationem po-
|
|
nitur, quo loco plus petenti periculum non interuenit,
|
5
|
utique bonorum emptore agente, qui licet de certa
|
|
pecunia agat, incerti tamen condemnationem concipit.
|
|
Quia tamen superius mentionem habuimus de
|
69.1
|
actione, qua in peculium filiorum familias seruorum-
|
|
que ageretur, opus est, ut de hac actione et de ceteris,
|
|
quae eorundem nomine in parentes dominosue dari
|
|
solent, diligentius admoneamus.
|
5
|
In primis itaque
|
70.1
|
si iussu patris dominiue negotium gestum erit, in so-
|
|
lidum praetor actionem in patrem dominumue com-
|
|
parauit, et recte, quia qui ita negotium gerit, magis
|
|
patris dominiue quam filii seruiue fidem sequitur.
|
5
|
Eadem ratione comparauit duas alias actiones,
|
71.1
|
exercitoriam et institoriam. tunc autem exercitoria
|
|
locum habet, cum pater dominusue filium seruumue
|
|
magistrum naui praeposuerit et quid cum eo eius rei
|
|
gratia, cui praepositu<s> fuerit, [negotium] gestum erit.
|
5
|
cum enim ea quoque res ex uoluntate patris dominiue
|
|
contrahi uideatur, aequissimum esse uisum est in soli-
|
|
dum actio<nem> dari; quin etiam licet extraneum quis-
|
|
que magistrum naui praeposuerit, siue seruum siue
|
|
liberum, exercitoria actio in eum redditur. ideo autem
|
10
|
exercitoria actio appellatur, quia exercitor uocatur
|
|
is, ad quem cotidianus nauis quaestus peruenit. in-
|
|
stitoria uero f<o>rmula tum locum habet, cum quis
|
|
tabernae aut cuilibet negotiationi filium seruumue suum
|
|
uel quemlibet extraneum, siue seruum siue liberum,
|
15
|
praeposuerit et quid cum eo eius rei gratia, cui prae-
|
|
positus est, contractum fuerit. ideo autem institoria
|
|
uocatur, quia qui tabernae praeponitur, institor appel-
|
|
latur. quae <e>t ipsa formula in solidum est.
|
|
Prae-
|
72.1
|
terea tributoria quoque actio in patrem dominumue
|
|
constituta est, cum filius seruusue in peculiari merce
|
|
sciente patre dominoue negotietur; nam si quid eius
|
|
rei gratia cum eo contra<ctum> fuerit, ita praetor ius
|
5
|
dicit, ut quidquid in <his> mercibus erit, quod inde
|
|
receptum erit, id p<ater d>ominusue inter s<e>, si quid debe-
|
|
bitur, et ceteros c<re>ditores pro rata portione distri-
|
|
buant et si cre<dito>res querantur minus sibi distri-
|
|
butum, quam opor<te>ret, in id quod deest hanc eis
|
10
|
actionem pollicetur, <quae u>t diximus, tributoria uoca-
|
|
tur.
|
|
Est etiam de p<eculio e>t de in rem uerso
|
72a.1
|
actio a praetore constitu<ta. lice>t enim negotium ita
|
|
gestum sit cu<m> filio ser<uoue, ut> neque uoluntas neque
|
|
consens<us> patri<s dominiue inte>ruenerit, si quid tam<en
|
|
ex e>a re, q<uae cum illis gest>a est, in rem patris dom<i-
|
5
|
niue u>ersu<m sit, quatenus in rem eius> uers<u>m fuerit,
|
|
eate<nus datur actio.> [<uersum autem quid sit, eget pl>ena
|
|
interpr<e>t<a>t<i>o<ne>]. <at si nihil sit uersum, praeto>r dat
|
|
action<em dvmtaxat de pecvlio, et edictum ut>itur his
|
|
uer<bis>. quod ed<ictum loquitur et de eo, qui dolo malo
|
10
|
peculium a>demerit. si igitur uerbi gratia ex hs · x,
|
|
quae seruus tuus a me <mutua accepit, creditori tuo
|
|
hs · v soluerit> aut rem <necessariam, puta familiae cibaria,
|
|
hs · v emerit> et re<l>i<qua v quolibet modo consumpserit,
|
|
pro v quidem in solidum damnari debes, pro ceteris v
|
15
|
eatenus, quatenus in peculio sit. ex quo scilicet apparet, si
|
|
tota hs · x in rem tuam uersa fuerint, tota te hs · x consequi
|
|
posse; licet enim una est formula, qua de peculio de-
|
|
que eo, quod in rem (patris) domini(ue) uersum sit,
|
|
agitur, tamen duas habet condemnationes. itaque iudex,
|
20
|
apud quem ea formula agitur, ante dispicere solet, an
|
|
in rem (patris) domini(ue) uersum sit, nec aliter ad
|
|
peculii aestimationem transit, quam si aut nihil in rem
|
|
(patris) domini(ue) uersum intellegatur aut non totum>.
|
|
<Cum autem quaeri>t<ur, quantum in peculio sit, ante
|
73.1
|
de>ducitur, quod patri dominoue quique in eius pote-
|
|
state sit, a filio seruoue debetur, et quod superest,
|
|
hoc solum peculium esse intellegitur. aliquando tamen
|
|
id, quod ei debet filius seruusue, qui in potestate pa-
|
5
|
tris dominiue sit, non deducitur ex peculio, uelut si
|
|
is, cui debet, in huius ipsius peculio sit.
|
|
Ceterum
|
74.1
|
dubium non est, quin et is, qui iussu patris dominiue
|
|
contraxit cuique exercitoria uel institoria formula
|
|
competit, de peculio aut de in rem uerso agere possit;
|
|
sed nemo tam stultus erit, ut qui aliqua illarum actio-
|
5
|
num sine dubio solidum consequi possit, uel in diffi-
|
|
cultatem se deducat probandi habere peculium eum,
|
|
cum quo contraxerit, exque eo peculio posse sibi satis
|
|
fieri uel id, quod persequitur, in rem patris dominiue
|
|
uersum esse.
|
10
|
Is quoque, cui tributoria actio con-
|
74a.1
|
petit, de peculio uel de in rem uerso agere potest.
|
|
sed huic sane plerumque expedit hac potius actione
|
|
uti quam tributoria. nam in tributoria eius solius
|
|
peculii ratio habetur, quod in his mercibus est, in qui-
|
5
|
bus negotiatur filius seruusue quodque inde receptum
|
|
erit, at in actione peculii, totius. et potest quisque
|
|
tertia forte aut quarta uel etiam minore parte peculii
|
|
negotiari, maximam uero partem peculii in aliis re-
|
|
bus habere; longe magis, si potest adprobari id, quod
|
10
|
<dederit qui> contraxit, in rem patris dominiue uersum
|
|
esse, ad hanc actionem transire debet; nam, ut supra
|
|
diximus, eadem formula et de peculio et de in rem
|
|
uerso agitur.
|
|
Ex maleficio filiorum familias seruorumque,
|
75.1
|
ueluti si furtum fecerint aut iniuriam commiserint,
|
|
noxales actiones proditae sunt, uti liceret patri domi-
|
|
noue aut litis aestimationem suffer<r>e aut noxae dedere.
|
|
erat enim iniquum nequitiam eorum ultra ipsorum
|
5
|
corpora parentibus dominisue damnosam esse.
|
|
Con-
|
76.1
|
stitutae sunt autem noxales actiones aut legibus aut
|
|
edicto praetoris: legibus, uelut furti lege xii tabula-
|
|
rum, damni iniuriae lege Aquilia; edicto praetoris,
|
|
uelut iniuriarum et ui bonorum raptorum.
|
5
|
Omnes
|
77.1
|
autem noxales actiones caput sequuntur. nam si filius
|
|
tuus seruusue noxam commiserit, quamdiu in tua po-
|
|
testate est, tecum est actio; si in alterius potestatem
|
|
peruenerit, cum illo incipit actio esse; si sui iuris coe-
|
5
|
perit esse, directa actio cum ipso est, et noxae deditio
|
|
extinguitur. ex diuerso quoque directa actio noxalis
|
|
esse incipit. nam si pater familias noxam commiserit
|
|
et is se in adrogationem tibi dederit aut seruus tuus
|
|
esse coeperit, <quod> quibusdam casibus accidere primo
|
10
|
commentario tradidimus, incipit tecum noxalis actio
|
|
esse, quae ante directa fuit.
|
|
Sed si filius patri
|
78.1
|
aut seruus domino noxam commiserit, nulla actio
|
|
nascitur. nulla enim omnino inter me et eum, qui in
|
|
potestate mea est, obligatio nasci potest; ideoque et
|
|
si in alienam potestatem peruenerit aut sui iuris esse
|
5
|
coeperit, neque cum ipso neque cum eo, cuius nunc
|
|
in potestate est, agi potest. unde quaeritur, si alienus
|
|
seruus filiusue noxam commiserit mihi et is postea
|
|
in mea esse coeperit potestate, utrum intercidat actio
|
|
an quiescat. nostri praeceptores intercidere putant,
|
10
|
quia in eum casum deducta sit, in quo ab initio con-
|
|
sistere non potuerit, ideoque licet exierit de mea po-
|
|
testate, agere me non posse. diuersae scholae auctores,
|
|
quamdiu in mea potestate sit, quiescere actionem
|
|
putant, quia ipse mecum agere non possum, cum
|
15
|
uero exierit de mea potestate, tunc eam resuscitari.
|
|
Cum autem filius familias ex noxali causa man-
|
79.1
|
cipio datur, diuersae scholae auctores putant ter eum
|
|
mancipio dari debere, quia lege xii tabularum cautum
|
|
sit, <ne aliter filius de potestate patris> exeat, quam si
|
|
ter fuerit mancipatus; Sabinus et Cassius ceterique
|
5
|
nostrae scholae auctores sufficere unam mancipatio-
|
|
nem crediderunt et illas tres legis xii tabularum ad
|
|
uoluntarias mancipationes pertinere.
|
|
Haec ita de his personis, quae in potestate
|
80.1
|
<sunt>, siue ex contractu siue ex <ma>leficio earum <contro-
|
|
uer>sia <si>t. quod uero ad <e>a<s> personas, quae in manu
|
|
mancipioue sunt, ita ius dicitur, ut cum ex <contr>actu
|
|
earum ag<a>tur, nisi ab eo, cuius iuri subiectae sint, in
|
5
|
solidum defendantur, bona, quae earum f<u>tura forent,
|
|
si e<ius> iuri subiectae non essent, ueneant. sed cum
|
|
resciss<a capitis deminutione cum iis> imperio continenti
|
|
iud<i>c<io> agit<ur>, * * *
|
|
* * *
|
10
|
* * *
|
|
<Quid> ergo <est?> etiamsi . . , de
|
81.1
|
qua re modo diximus, quoque non permissum fuerit
|
|
ei mortuos homines dedere, tamen et si quis eum de-
|
|
derit, qui fato suo uita excesserit, aeque liberatur.
|
|
Nunc admonendi sumus age<re> nos aut nostro
|
82.1
|
nomine aut alieno, ueluti cognitorio, procuratorio, tu-
|
|
torio, curatorio, cum olim, quo tempore legis actiones
|
|
in usu fuissent, alieno nomine agere non liceret, prae-
|
|
terquam ex ce<r>tis causis.
|
5
|
Cognitor autem certis
|
83.1
|
uerbis in litem coram aduersario substituitur. nam
|
|
actor ita cognitorem dat: qvod ego a te uerbi
|
|
gratia fvndvm peto, in eam rem lvcivm titivm
|
|
tibi cognitorem do; aduersarius ita: qvia tv a me
|
5
|
fvndvm petis, in eam <rem> tibi pvblivm mevivm
|
|
cognitorem do. potest, ut actor ita dicat: qvod
|
|
ego tecvm agere volo, in eam rem cognitorem
|
|
do; aduersarius ita: qvia tv mecvm agere vis, in
|
|
eam rem cognitorem do; nec interest, praesens an
|
10
|
absens cognitor detur. sed si absens datus fu<er>it,
|
|
cognitor ita erit, si cognouerit et susceperit officium
|
|
cognitoris.
|
|
Procurator uero nullis certis uerbis
|
84.1
|
in litem substituitur, sed ex solo mandato et absente
|
|
et ignorante aduersario constituitur; quin etiam sunt,
|
|
qui putant eum quoque procuratorem uideri, cui non
|
|
sit mandatum, si modo bona fide accedat ad negotium
|
5
|
et caueat ratam rem dominum habiturum; quamquam
|
|
et ille, cui mandatum <est>, plerumque satisdare debet,
|
|
quia saepe mandatum initio litis in obscuro est et
|
|
postea apud iudicem ostenditur.
|
|
Tutores autem
|
85.1
|
et curatores quemadmodum constituantur, primo com-
|
|
mentario rettulimus.
|
|
Qui autem alieno nomine
|
86.1
|
agit, intentionem quidem ex persona domini sumit,
|
|
condemnationem autem in suam personam conuertit.
|
|
nam si uerbi gratia L. Titius pro P. Meuio agat, ita
|
|
formula concipitur: si paret nvmerivm negidivm
|
5
|
pvblio mevio sestertivm x milia dare oportere,
|
|
ivdex, nvmerivm negidivm lvcio titio sestertivm
|
|
x milia condemna. si non paret, absolve; in rem
|
|
quoque si agat, intendit: pvblii mevii rem esse ex
|
|
ivre qviritivm, et condemnationem in suam personam
|
10
|
conuertit.
|
|
Ab aduersarii quoque parte si interueniat
|
87.1
|
aliquis, cum quo actio constituitur, intenditur domi-
|
|
num dare oportere, condemnatio autem in eius
|
|
personam conuertitur, qui iudicium acceperit; sed
|
|
cum in rem agitur, nihil in <in>tentione facit eius per-
|
5
|
sona, cum quo agitur, siue suo nomine siue alieno
|
|
aliquis iudicio interueniat; tantum enim intenditur
|
|
rem actoris esse.
|
|
Videamus nunc, quibus ex causis is, cum quo
|
88.1
|
agitur, uel hic, qui a<git, co>gat<ur> satisdare.
|
|
Igitur
|
89.1
|
si uerbi gratia in rem tecum agam, satis mihi dare
|
|
debes; aequum enim uisum est <te i>deo, quod interea
|
|
tibi rem, quae an ad te pertineat dubium est, possi-
|
|
dere conceditur, cum satisdatione mihi cauere, ut si
|
5
|
uictus sis nec rem ipsam restituas nec litis aesti-
|
|
mationem sufferas, sit mihi potestas aut tecum agendi
|
|
aut cum sponsoribus tuis.
|
|
Multoque magis debes
|
90.1
|
satisdare mihi, si alieno nomine iudicium accipias.
|
|
Ceterum cum in rem actio duplex sit, aut enim
|
91.1
|
per formulam petitoriam agitur aut per sponsionem,
|
|
si quidem per formulam petitoriam agitur, illa stipu-
|
|
latio locum habet, quae appellatur ivdicatvm solvi,
|
|
si uero per sponsionem, illa, quae appellatur pro
|
5
|
praede litis et vindiciarvm.
|
|
Petitoria autem
|
92.1
|
formula haec est, qua actor intendit rem suam esse.
|
|
Per sponsionem uero hoc modo agimus: prouoca-
|
93.1
|
mus aduersarium tali sponsione: si homo, qvo de
|
|
agitvr, ex ivre qviritivm mevs est, sestertios
|
|
xxv nvmmos dare spondes? deinde formulam edi-
|
|
mus, qua intendimus sponsionis summam nobis dari
|
5
|
oportere; qua formula ita demum uincimus, si proba-
|
|
uerimus rem nostram esse.
|
|
Non tamen haec
|
94.1
|
summa sponsionis exigitur. non enim poenalis est,
|
|
sed praeiudicialis, et propter hoc solum fit, ut per
|
|
eam de re iudicetur; unde etiam is, cum quo agitur,
|
|
non restipulatur. ideo autem appellata est pro
|
5
|
praede litis vindiciarvm stipulatio, quia in locum
|
|
praedium successit, quia olim, cum lege agebatur,
|
|
pro lite et u<in>diciis, id est pro re et fructibus, a
|
|
possessore petitori dabantur praedes.
|
|
Ceterum si
|
95.1
|
apud centumuiros agitur, summam sponsionis non per
|
|
formulam petimus, sed per legis actionem sacramento
|
|
. . . reo prouocato; eaque sponsio sestertiorum cxxv
|
|
nummum fieri solet propter legem Crepereiam.
|
5
|
Ipse autem, qui in rem agit, si suo nomine agat,
|
96.1
|
satis non dat.
|
|
Ac nec si per cognitorem quidem
|
97.1
|
agat, ulla satisdatio uel ab ipso uel a domino
|
|
desideratur. cum enim certis et quasi sollemnibus
|
|
uerbis in locum domini substituatur cognitor, merito
|
|
domini loco habetur.
|
5
|
Procurator uero si agat,
|
98.1
|
satisdare iubetur ratam rem dominum habiturum.
|
|
periculum enim est, ne iterum dominus de eadem re
|
|
experiatur; quod periculum <non> interuenit, si per
|
|
cognitorem actum fu<er>it, quia de qua re quisque per
|
5
|
cognitorem egerit, de ea non magis amplius actionem
|
|
habet, quam si ipse egerit.
|
|
Tutores et curatores
|
99.1
|
eo modo, quo et procuratores, satisdare debere uerba
|
|
edicti faciunt; sed aliquando illis satisdatio remittitur.
|
|
Haec ita, si in rem agatur; si uero in personam,
|
100.1
|
ab actoris quidem parte, quando satisdari debeat,
|
|
quaerentes eadem repetemus, quae diximus in actione,
|
|
qua in rem agitur.
|
|
Ab eius uero parte, cum quo
|
101.1
|
agitur, si quidem alieno nomine aliquis interueniat,
|
|
omni modo satisdari debet, quia nemo alienae rei sine
|
|
satisdatione defensor idoneus intellegitur; sed si quidem
|
|
cum cognitore agatur, dominus satisdare iubetur, si
|
5
|
uero cum procuratore, ipse procurator. idem et de
|
|
tutore et de curatore iuris est.
|
|
Quod si proprio
|
102.1
|
nomine aliquis iudicium aliquid accipiat in per-
|
|
sonam, certis ex causis satisdare solet, quas ipse
|
|
praetor significat. quarum satisdationum duplex causa
|
|
est; nam aut propter genus actionis satisdatur aut
|
5
|
propter personam, quia suspecta sit: propter genus
|
|
actionis, uelut iudicati depensiue aut cum de moribus
|
|
mulieris agitur; propter personam, uelut si cum eo
|
|
agitur, qui decoxerit cuiusue bona <a> creditoribus
|
|
possessa proscriptaue sunt, siue cum eo herede aga-
|
10
|
tur, quem praetor suspectum aestimauerit.
|
|
Omnia autem iudicia aut legitimo iure con-
|
103.1
|
sistunt aut imperio continentur.
|
|
Legitima sunt
|
104.1
|
iudicia, quae in urbe Roma uel intra primum urbis
|
|
Romae miliarium inter omnes ciues Romanos sub uno
|
|
iudice accipiuntur; eaque <e> lege Iulia iudicia<ria>, nisi
|
|
in anno et sex mensibus iudicata fuerint, expirant. et
|
5
|
hoc est, quod uulgo dicitur e lege Iulia litem anno
|
|
et sex mensibus mori.
|
|
Imperio uero continentur
|
105.1
|
recuperatoria et quae sub uno iudice accipiuntur inter-
|
|
ueniente peregrini persona iudicis aut litigatoris; in
|
|
eadem causa sunt, quaecumque extra primum urbis
|
|
Romae miliarium tam inter ciues Romanos quam
|
5
|
inter peregrinos accipiuntur. ideo autem imperio con-
|
|
tineri iudicia dicuntur, quia tamdiu ualent, quamdiu is,
|
|
qui ea praecepit, imperium habebit.
|
|
Et si quidem
|
106.1
|
imperio continenti iudicio actum fuerit, siue in rem
|
|
siue in personam, siue ea formula, quae in factum
|
|
concepta est, siue ea, quae in ius habet intentionem,
|
|
postea nihilo minus ipso iure de eadem re agi potest;
|
5
|
et ideo necessaria est exceptio rei iudicatae uel in
|
|
iudicium deductae.
|
|
Si uero legitimo iudicio in
|
107.1
|
personam actum sit ea formula, quae iuris ciuilis
|
|
habet intentionem, postea ipso iure de eadem re agi
|
|
non potest, et ob id exceptio superuacua est; si uero
|
|
uel in rem uel in factum actum fuerit, ipso iure nihilo
|
5
|
minus postea agi potest, et ob id exceptio necessaria
|
|
est rei iudicatae uel in iudicium deductae.
|
|
Alia
|
108.1
|
causa fuit olim legis actionum. nam qua de re actum
|
|
semel erat, de ea postea ipso iure agi non poterat;
|
|
nec omnino ita, ut nunc, usus erat illis temporibus
|
|
exceptionum.
|
5
|
Ceterum potest ex lege quidem esse
|
109.1
|
iudicium, sed legitimum non esse; et contra ex lege
|
|
non esse, sed legitimum esse. nam si uerbi gratia
|
|
ex lege Aquilia uel Ollinia uel Furia in prouinciis
|
|
agatur, imperio continebitur iudicium; idemque iuris
|
5
|
est, et si Romae apud recuperatores agamus uel apud
|
|
unum iudicem interueniente peregrini persona; et ex
|
|
diuerso si ex ea causa, ex qua nobis edicto praetoris
|
|
datur actio, Romae sub uno iudice inter omnes ciues
|
|
Romanos accipiatur iudicium, legitimum est.
|
10
|
Quo loco admonendi sumus eas quidem actio-
|
110.1
|
nes, quae ex lege senatusue consultis proficiscuntur,
|
|
perpetuo solere praetorem accommodare, eas uero,
|
|
quae ex propria ipsius iurisdictione pendent, plerum-
|
|
que intra annum dare.
|
5
|
Aliquando tamen <et> per-
|
111.1
|
<petuo eas dat, uelut quibus> imitatur ius legitimum,
|
|
quales sunt eae, quas <bonorum posse>ssoribus ceterisque,
|
|
qui heredis loco sunt, <accommodat. fur>ti quoque mani-
|
|
festi actio, quamuis ex ipsius praetoris iurisdictione
|
5
|
proficiscatur, perpetuo datur; et merito, cum pro capi-
|
|
tali poena pecuniaria constituta sit.
|
|
Non omnes <autem> actiones, quae in aliquem
|
112.1
|
aut ipso iure <conpe>tunt aut a praetore dantur, etiam
|
|
in heredem aeque conpetunt aut dari solent. est enim
|
|
certissima iuris regula ex malefici<is> poenales actiones
|
|
in heredem nec conpetere nec dari sol<ere>, uelut furti,
|
5
|
ui bonorum raptorum, iniuriarum, damni iniuriae. sed
|
|
heredi . . . . dem [uidelicet actoris] huiusmodi actio-
|
|
nes competunt nec denegantur, excepta iniuriarum
|
|
actione et si qua alia similis inueniatur actio.
|
|
Ali-
|
113.1
|
quando tamen <etiam> ex contractu actio neque heredi
|
|
neque in heredem conpetit. nam adstipulatoris heres
|
|
non habet actionem, sed <et> sponsoris et fidepromisso-
|
|
ris heres non tenetur.
|
5
|
Superest, ut dispiciamus, si ante rem iudicatam
|
114.1
|
is, cum quo agitur, post acceptum iudicium satisfaciat
|
|
actori, quid officio iudicis conueniat, utrum absoluere
|
|
an ideo potius damnare, quia iudicii accipiendi tempore
|
|
in ea causa fuerit, ut damnari debeat. nostri prae-
|
5
|
ceptores absoluere eum debere existimant; nec inter-
|
|
esse, cuius generis sit iudicium. et hoc est, quod
|
|
uolgo dicitur Sabino et Cassio placere omnia iudicia
|
|
absolutoria esse. * * * de bonae
|
|
fidei autem iudiciis idem sentiunt, quia in eiusmodi
|
10
|
iudiciis liberum est officium iudicis. tantumdem e<t> de
|
|
<in> rem actionibus putant, quia <formulae uerb>is id ip<su>m
|
|
exp<rimatur> * * *
|
|
* * *
|
|
sunt etia<m> in personam tales actiones in quibus <ex->
|
15
|
pr<i>mit<ur> * * *
|
|
* * *
|
|
actum fuit.
|
|
Sequitur, ut de exceptionibus dispiciamus.
|
115.1
|
Conparatae sunt autem exceptiones defendendo-
|
116.1
|
rum eorum gratia, cum quibus agitur. saepe enim
|
|
accidit, ut quis iure ciuili teneatur, sed iniquum sit
|
|
eum iudicio condemnari. uelut <si> stipulatus sim a
|
|
te pecuniam tamquam credendi causa numeraturus nec
|
5
|
numerauerim. nam eam pecuniam a te peti posse
|
|
certum est. dare enim te oportet, cum ex stipulatu
|
|
tenearis; sed quia iniquum est te eo nomine condem-
|
|
nari, placet per exceptionem doli mali te defendi de-
|
|
bere. item si pactus fuero tecum, ne id, quod mihi
|
10
|
debeas, a te petam, nihilo minus id ipsum a te petere
|
|
possum dari mihi oportere, quia obligatio pacto con-
|
|
uento non tollitur; sed placet debere me petentem per
|
|
exceptionem pacti conuenti repelli.
|
|
In his quo-
|
117.1
|
que actionibus, quae <non> in personam sunt, exceptio-
|
|
nes locum habent. uelut si metu me co<e>geris aut dolo
|
|
induxeris, ut tibi rem aliquam mancipio dem, tua
|
|
est; sin eam rem a me petas, datur mihi exceptio,
|
5
|
per quam, si metus causa te fecisse uel dolo malo
|
|
arguero, repelleris. item si fundum litigiosum sciens
|
|
a non possidente emeris eumque a possidente petas,
|
|
opponitur tibi exceptio, per quam omni modo summo-
|
|
ueris.
|
10
|
Exceptiones autem alias in edicto praetor
|
118.1
|
habet propositas, alias causa cognita accommodat.
|
|
quae omnes uel ex legibus uel ex his, quae legis
|
|
uicem optinent, substantiam cap<i>unt uel ex iurisdictione
|
|
praetoris proditae sunt.
|
5
|
Omnes autem exceptiones
|
119.1
|
in contrarium concipiuntur, quam adfirmat is, cum
|
|
quo agitur. nam si uerbi gratia reus dolo malo ali-
|
|
quid actorem facere dicat, qui forte pecuniam petit,
|
|
quam non numerauit, sic exceptio concipitur: si in ea
|
5
|
re nihil dolo malo avli agerii factvm sit neqve
|
|
fiat; item si dicat contra pactionem pecuniam peti,
|
|
ita concipitur exceptio: si inter avlvm agerivm et
|
|
nvmerivm negidivm non convenit, ne ea pecvnia
|
|
peteretvr; et denique in ceteris causis similiter con-
|
10
|
cipi solet, ideo scilicet, quia omnis exceptio obicitur
|
|
quidem a reo, sed ita formulae inseritur, ut condicio-
|
|
nalem faciat condemnationem, id est, ne aliter iudex
|
|
eum, cum quo agitur, condemnet, quam si nihil in ea
|
|
re, qua de agitur, dolo actoris factum sit; item ne
|
15
|
aliter iudex eum condemnet, quam si nullum pactum
|
|
conuentum de non petenda pecunia factum fuerit.
|
|
Dicuntur autem exceptiones aut peremptoriae
|
120.1
|
aut dilatoriae.
|
|
Peremptoriae sunt, quae perpetuo
|
121.1
|
ualent nec euitari possunt, uelut quod metus causa
|
|
aut dolo malo aut quod contra legem senatusue con-
|
|
sultum factum est aut quod res iudicata est uel in
|
|
iudicium deducta est, item pacti conuenti, quod fac-
|
5
|
tum est, ne omnino pecunia peteretur.
|
|
Dilatoriae
|
122.1
|
sunt exceptiones, quae ad tempus ualent, ueluti illius
|
|
pacti conuenti, quod factum est uerbi gratia, ne intra
|
|
quinquennium peteretur; finito enim eo tempore
|
|
non habet locum exceptio. cui similis exceptio est
|
5
|
litis diuiduae et rei residuae. nam si quis partem rei
|
|
petierit et intra eiusdem praeturam reliquam partem
|
|
petat, hac exceptione summouetur, quae appellatur
|
|
litis diuiduae; item si is, qui cum eodem plures lites
|
|
habebat, de quibusdam egerit, de quibusdam distulerit,
|
10
|
ut ad alios iudices eant, si intra eiusdem praeturam
|
|
de his, quas distulerit, agat, per hanc exceptionem,
|
|
quae appellatur rei residuae, summouetur.
|
|
Ob-
|
123.1
|
seruandum est autem ei, cui dilatoria obicitur ex-
|
|
ceptio, ut differat actionem; alioquin si obiecta ex-
|
|
ceptione egerit, rem perdit; non enim post illud tempus,
|
|
quo integra re <eam> euitare poterat, adhuc ei potestas
|
5
|
agendi superest re in iudicium deducta et per ex-
|
|
ceptionem perempta.
|
|
Non solum autem ex
|
124.1
|
tempore, sed etiam ex persona dilatoriae exceptiones
|
|
intelleguntur, quales sunt cognitoriae, uelut si is, qui
|
|
per edictum cognitorem dare non potest, per cogni-
|
|
torem agat, uel dandi quidem cognitoris ius habeat,
|
5
|
sed eum det, cui non licet cognituram suscipere. nam
|
|
si obiciatur exceptio cognitoria, si ipse talis erit, ut
|
|
ei non liceat cognitorem dare, ipse agere potest; si
|
|
uero cognitori non liceat cognituram suscipere, per
|
|
alium cognitorem aut per semet ipsum liberam habet
|
10
|
agendi potestatem, et tam hoc quam illo modo euitare
|
|
<potest> exceptionem. quod si dissimulauerit eam
|
|
et per cognitorem egerit, rem perdit.
|
|
Sed per-
|
125.1
|
emptoria quidem exceptione si reus per errorem non
|
|
fuerit usus, in integrum restituitur adiciendae ex-
|
|
ceptionis gratia. dilatoria uero si non fuerit usus,
|
|
an in integrum restituatur, quaeritur.
|
5
|
Interdum euenit, ut exceptio, quae prima facie
|
126.1
|
iusta uideatur, inique noceat actori. quod cum accidit,
|
|
alia adiectione opus est adiuuandi actoris gratia. quae
|
|
adiectio replicatio uocatur, quia per eam replicatur
|
|
atque resoluitur uis exceptionis. nam si uerbi gratia
|
5
|
pactus sum tecum, ne pecuniam, quam mihi debes, a te
|
|
peterem, deinde postea in contrarium pacti sumus, id
|
|
est ut petere mihi liceat, et, si agam tecum, excipias
|
|
tu, ut ita demum mihi condemneris, si non conuenerit,
|
|
ne eam pecuniam peterem, nocet mihi exceptio pacti
|
10
|
conuenti; namque nihilo minus hoc uerum manet,
|
|
etiam si postea in contrarium pacti sumus; sed quia
|
|
iniquum est me excludi exceptione, replicatio mihi
|
|
datur ex posteriore pacto hoc modo: <avt si> postea
|
|
convenit, vt mihi eam pecvniam petere liceret.
|
15
|
Item si argentarius pretium rei, quae in auctio-
|
126a.1
|
nem uenerit, persequatur, obicitur ei exceptio, ut ita
|
|
demum emptor damnetur, si ei res, quam emerit, tra-
|
|
dita est, et est iusta exceptio. sed si in auctione prae-
|
|
dictum est, ne ante emptori <res> traderetur, quam si
|
5
|
pretium soluerit, replicatione tali argentarius adiuua-
|
|
tur: avt si praedictvm est, ne aliter emptori
|
|
res traderetvr, qvam si pretivm emptor sol-
|
|
verit.
|
|
Interdum autem euenit, ut rursus repli-
|
127.1
|
catio, quae prima facie iusta sit, inique reo noceat;
|
|
quod cum accidit, adiectione opus est adiuuandi rei
|
|
gratia, quae duplicatio uocatur.
|
|
Et si rursus ea
|
128.1
|
prima facie iusta uideatur, sed propter aliquam causam
|
|
inique actori noceat, rursus adiectione opus est, qua
|
|
actor adiuuetur, quae dicitur triplicatio.
|
|
Quarum
|
129.1
|
omnium adiectionum usum interdum etiam ulterius,
|
|
quam diximus, uarietas negotiorum introduxit.
|
|
Videamus etiam de praescriptionibus, quae
|
130.1
|
receptae sunt pro actore.
|
|
Saepe enim ex una
|
131.1
|
eademque obligatione aliquid iam praestari oportet,
|
|
aliquid in futura praestatione est, uelut cum in singulos
|
|
annos uel menses certam pecuniam stipulati fuerimus.
|
|
nam finitis quibusdam annis aut mensibus huius qui-
|
5
|
dem temporis pecuniam praestari oportet, futurorum
|
|
autem annorum sane quidem obligatio contracta in-
|
|
tellegitur, praestatio uero adhuc nulla est; si ergo
|
|
uelimus id quidem, quod praestari oportet, petere et in
|
|
iudicium deducere, futuram uero obligationis praesta-
|
10
|
tionem in integro relinquere, necesse est, ut cum hac
|
|
praescriptione agamus: ea res agatvr, cvivs rei
|
|
dies fvit. alioquin si sine hac praescriptione egeri-
|
|
mus, ea scilicet formula, qua incertum petimus, cuius
|
|
intentio his uerbis concepta est: qvidqvid paret
|
15
|
nvmerivm negidivm avlo agerio dare facere
|
|
oportere, totam obligationem, id est etiam futuram, in
|
|
hoc iudicium deducimus, et quae ante tempus obligat<i>
|
|
* * *
|
|
Item si uerbi gratia ex empto agamus, <ut> nobis
|
131a.1
|
fundu<s> mancipio detur, debemus <hoc modo> praescri-
|
|
bere: ea res agatvr de fvndo mancipando, ut
|
|
postea, si uelimus uacuam possessionem nobis tradi,
|
|
* * *
|
5
|
re sumus, totius illius iuris obligatio illa inc<er>ta actione:
|
|
qvidqvid ob eam rem nvmerivm negidivm avlo
|
|
agerio dare facere oportet, <per inten>tione<m> con-
|
|
sumitur, ut postea nobis agere uolentibus de ua<c>ua
|
|
possessione tradenda nulla supersit actio.
|
10
|
Prae-
|
132.1
|
scriptiones s<cilicet> appellatas esse ab eo, quod <a>nte
|
|
formulas praescribuntur, plus quam manifestum est.
|
|
Sed his quidem temporibus, sicut supra quoque
|
133.1
|
notauimus, omnes praescriptiones ab actore proficiscun-
|
|
tur. olim autem quaedam et pro reo opponebantur,
|
|
qualis illa erat praescriptio: ea res agatvr, s<i in ea
|
|
re praeiv>dicivm hereditati non fiat, quae nunc
|
5
|
in speciem exceptionis deducta est et locum habet,
|
|
cum petitor hereditatis alio genere iudicii praeiudicium
|
|
hereditati faciat, uelut cum singulas res pet<at>; est
|
|
enim iniquum per unius * * *
|
|
* * *
|
10
|
* * * <in inten>tione formulae de i<ure quaeritur>, id
|
134.1
|
est, cui dari oporteat; et sane domino dari oportet,
|
|
quod seruus stipulatur; at in praescriptione de facto
|
|
quaeritur, quod secundum naturalem significationem
|
|
uerum esse debet.
|
5
|
Quaecumque autem diximus
|
135.1
|
de seruis, eadem de ceteris quoque personis, quae
|
|
nostro iuri subiectae sunt, dicta intellegemus.
|
|
Item
|
136.1
|
admonendi sumus, si cum ipso agamus, qui incertum
|
|
promiserit, ita nobis formulam esse propositam, ut
|
|
praescriptio inserta sit formulae loco demonstrationis
|
|
hoc modo: ivdex esto. qvod avlvs agerivs de
|
5
|
nvmerio negidio incertvm stipvlatvs est, cvivs
|
|
rei dies fvit, qvidqvid ob eam rem nvmerivm
|
|
negidivm avlo <agerio> dare facere oportet et
|
|
reliqua.
|
|
At si cum sponsore aut fideiussore
|
137.1
|
agatur, praescribi solet in persona quidem sponsoris
|
|
hoc modo: ea res agatvr, qvod avlvs agerivs
|
|
de lvcio titio incertvm stipvlatvs est, qvo no-
|
|
mine nvmerivs negidivs sponsor est, cvivs rei
|
5
|
dies fvit; in persona uero fideiussoris: ea res aga-
|
|
tvr, qvod nvmerivs negidivs pro lvcio ti<ti>o in-
|
|
certvm fide sva esse ivssit, cvivs rei dies fvit;
|
|
deinde formula subicitur.
|
|
Superest, ut de interdictis dispiciamus.
|
138.1
|
Certis igitur ex causis praetor aut proconsul
|
139.1
|
principaliter auctoritatem suam finiendis controuersiis
|
|
interponit. quod tum maxime facit, cum de posses-
|
|
sione aut quasi possessione inter aliquos contenditur;
|
|
et in summa aut iubet aliquid fieri aut fieri prohibet.
|
5
|
formulae autem et uerborum conceptiones, quibus in
|
|
ea re utitur, interdicta dec<retaue uocantur>.
|
|
Vo-
|
140.1
|
cantur autem decreta, cum fieri aliquid iubet, uelut
|
|
cum praecipit, ut aliquid exhibeatur aut restituatur,
|
|
interdicta uero, cum prohibet fieri, uelut cum prae-
|
|
cipit, ne sine uitio possidenti uis fiat, neue in loco
|
5
|
sacro aliquid fiat. unde omnia interdicta aut restituto-
|
|
ria aut exhibitoria aut prohibitoria uocantur.
|
|
Nec
|
141.1
|
tamen cum quid iusserit fieri aut fieri prohibuerit,
|
|
statim peractum est negotium, sed ad iudicem re-
|
|
cuperatoresue itur et ibi editis formulis quaeritur, an
|
|
aliquid aduersus praetoris edictum factum sit uel an
|
5
|
factum non sit, quod is fieri iusserit. et modo cum
|
|
poena agitur modo sine poena: cum poena, uelut cum
|
|
per sponsionem agitur, sine poena, uelut cu<m> arbiter
|
|
petitur; et quidem ex prohibitoriis interdictis semper
|
|
per sponsionem agi solet, ex restitutoriis uero uel ex-
|
10
|
hibitoriis modo per sponsionem, modo per formulam
|
|
agitur, quae arbitraria uocatur.
|
|
Principalis igitur diuisio in eo est, quod aut
|
142.1
|
prohibitoria sunt interdicta aut restitutoria aut exhibi-
|
|
toria.
|
|
Sequens in eo est diuisio, quod uel ad-
|
143.1
|
ipiscendae possessionis causa conparata sunt uel reti-
|
|
nendae uel reciperandae.
|
|
Adipiscendae posses-
|
144.1
|
sionis causa interdictum accommodatur bonorum posses-
|
|
sori, cuius principium est qvorvm bonorvm; eiusque
|
|
uis et potestas haec est, ut quod quisque ex his bonis,
|
|
quorum possessio alicui data est, pro herede aut pro
|
5
|
possessore <possidet doloue fecit, quo minus> possideret,
|
|
id ei, cui bonorum possessio data est, restituatur. pro
|
|
herede autem possidere uidetur tam is, qui heres est,
|
|
quam is, qui putat se heredem esse; pro possessore
|
|
is possidet, qui sine causa aliquam rem hereditariam
|
10
|
uel etiam totam hereditatem sciens ad se non per-
|
|
tinere possidet. ideo autem adipiscendae possessionis
|
|
uocatur, quia ei tantum utile est, qui nunc primum
|
|
conatur adipisci rei possessionem; itaque si quis
|
|
adeptus possessionem amiserit, desinit ei id interdictum
|
15
|
utile esse.
|
|
Bonorum quoque emptori similiter
|
145.1
|
proponitur interdictum, quod quidam possessorium
|
|
uocant.
|
|
Item ei, qui publica bona emerit, eius-
|
146.1
|
dem condicionis interdictum proponitur, quod appella-
|
|
tur sectorium, quod sectores uocantur, qui publice bona
|
|
mercantur.
|
|
Interdictum quoque, quod appellatur
|
147.1
|
Saluianum, apiscendae possessionis <causa> comparatum
|
|
est, eoque utitur dominus fundi de rebus coloni, quas
|
|
is pro mercedibus fundi pignori futuras pepigisset.
|
|
Retinendae possessionis causa solet interdictum
|
148.1
|
reddi, cum ab utraque parte de proprietate alicuius
|
|
rei controuersia est et ante quaeritur, uter ex litiga-
|
|
toribus possidere et uter petere debeat. cuius rei gratia
|
|
comparata sunt vti possidetis et vtrvbi.
|
5
|
Et
|
149.1
|
quidem vti possidetis interdictum de fundi uel
|
|
aedium possessione redditur, vtrvbi uero de rerum
|
|
mobilium possessione.
|
|
Et si quidem de fundo uel
|
150.1
|
aedibus interdicitur, eum potiorem esse praetor iubet,
|
|
qui eo tempore, quo interdictum redditur, nec ui nec
|
|
clam nec precario ab aduersario possideat; si uero de
|
|
re mobili, eum potiorem esse iubet, qui maiore parte
|
5
|
eius anni nec ui nec clam nec precario ab aduersario
|
|
possederit; idque satis ipsis uerbis interdictorum
|
|
significatur.
|
|
Sed in vtrvbi interdicto non solum
|
151.1
|
sua cuique possessio prodest, sed etiam alteri<u>s, quam
|
|
iustum est ei accedere, uelut eius, cui heres extiterit,
|
|
eiusque, a quo emerit uel ex donatione aut dotis
|
|
nomine acceperit. itaque si nostrae possessioni iuncta
|
5
|
alterius iusta possessio exsuperat aduersarii possessio-
|
|
nem, nos eo interdicto uincimus. nullam autem pro-
|
|
priam possessionem habenti accessio temporis nec
|
|
datur nec dari potest. nam ei, quod nullum est, nihil
|
|
accedere potest. sed et si uitiosam habeat possessio-
|
10
|
nem, id est aut ui aut clam aut precario ab aduersario
|
|
adquisitam, non datur accessio; nam ei <possessio>
|
|
sua nihil prodest.
|
|
Annus autem retrorsus nume-
|
152.1
|
ratur. itaque si tu uerbi gratia viii mensibus posse-
|
|
deris prioribus et ego vii posterioribus, ego potior
|
|
ero, quod trium priorum mensium possessio nihil tibi
|
|
in hoc interdicto prodest, quod alterius anni possessio
|
5
|
est.
|
|
Possidere autem uidemur non solum, si ipsi
|
153.1
|
possideamus, sed etiam si nostro nomine aliquis in
|
|
possessione sit, licet is nostro iuri subiectus non
|
|
sit, qualis est colonus et inquilinus. per eos quoque,
|
|
apud quos deposuerimus aut quibu<s> commodauerimus
|
5
|
aut quibus gratuitam habitationem praestiterimus,
|
|
ipsi possidere uidemur. et hoc est, quod uolgo dicitur
|
|
retineri possessionem posse per quemlibet, qui nostro
|
|
nomine sit in possessione. quin etiam plerique putant
|
|
animo quoque <retine>ri possessio<nem, id est ut, quamuis
|
10
|
neque ipsi simus in possessione> neque nostro nomine
|
|
alius, tamen si non relinquendae possessionis animo,
|
|
sed postea reuersuri inde discesserimus, retinere pos-
|
|
sessionem uideamur. apisci uero possessionem per
|
|
quos possimus, secundo commentario rettulimus; nec
|
15
|
ulla dubitatio est, quin animo possessionem apisci non
|
|
possimus.
|
|
Reciperandae possessionis causa solet
|
154.1
|
interdictum dari, si quis ex possessione ui deiectus
|
|
sit. nam ei proponitur interdictum, cuius principium
|
|
est vnde tv illvm vi deiecisti, per quod is, qui
|
|
deiecit, cogitur ei restituere rei possessionem, si modo
|
5
|
is, qui deiectus est, nec ui nec clam nec precario <ab
|
|
eo> possideret. <nam>que eum, qui a me ui aut clam
|
|
aut precario possidet, inpune deici<o>.
|
|
Interdum
|
155.1
|
tamen etsi eum ui deiecerim, qui a me ui aut clam
|
|
aut precario possideret, cogor ei restituere possessio-
|
|
nem, uelut si armis eum ui deiecerim. nam propter
|
|
atrocitatem delicti in tantum patior actionem, ut omni
|
5
|
modo debeam ei restituere possessionem. armorum
|
|
autem appellatione non solum scuta et gladios et
|
|
galeas significari intellegemus, sed et fustes et la-
|
|
pides.
|
|
Tertia diuisio interdictorum in hoc est, quod
|
156.1
|
aut simplicia sunt aut duplicia.
|
|
Simplicia <sunt>,
|
157.1
|
[uelut] in quibus alter actor, alter reus est, qualia
|
|
sunt omnia restitutoria aut exhibitoria. namque actor
|
|
est, qui desiderat aut exhiberi aut restitui, reus is est,
|
|
a quo desideratur, ut exhibeat aut restituat.
|
5
|
Pro-
|
158.1
|
hibitoriorum autem interdictorum [interdum] alia du-
|
|
plicia, alia simplicia sunt.
|
|
Simplicia sunt, uelut
|
159.1
|
quibus prohibet praetor in loco sacro aut in flumine
|
|
publico ripaue eius aliquid facere reum. nam actor
|
|
est, qui desiderat, ne quid fiat, reus is, qui aliquid
|
|
facere conatur.
|
5
|
Duplicia sunt uelut vti possi-
|
160.1
|
detis interdictum et vtrvbi. ideo autem duplicia
|
|
uocantur, quod par utriusque litigatoris in his condi-
|
|
cio est, nec quisquam praecipue reus uel actor intel-
|
|
legitur, sed unusquisque tam rei quam actoris partes
|
5
|
sustinet; quippe praetor pari sermone cum utroque
|
|
loquitur. nam summa conceptio eorum interdictorum
|
|
haec est: vti nvnc possidetis, qvo minvs ita pos-
|
|
sideatis, vim fieri veto; item alterius: vtrvbi hic
|
|
homo, de qvo agitvr, [apvd qvem] maiore parte
|
10
|
hvivs anni fvit, qvo minvs is evm dvcat, vim
|
|
fieri veto.
|
|
Expositis generibus interdictorum sequitur, ut
|
161.1
|
de ordine et de exitu eorum dispiciamus; et incipia-
|
|
mus a simplicibus.
|
|
<Si> igitur restitutorium uel
|
162.1
|
exhibitorium interdictum redditur, uelut ut restituatur
|
|
ei possessio, qui ui deiectus est, aut exhibeatur liber-
|
|
tus, cui patronus operas indicere uellet, modo sine
|
|
periculo res ad exitum perducitur, modo cum periculo.
|
5
|
Namque si arbitrum postulauerit is, cum quo
|
163.1
|
agitur, accipit formulam, quae appellatur arbitraria,
|
|
et iudicis arbitrio si quid restitui uel exhiberi debeat,
|
|
id sine periculo exhibet aut restituit et ita absolui-
|
|
tur; quod si nec restituat neque exhibeat, quanti ea
|
5
|
res est, condemnatur. sed et actor sine poena ex-
|
|
peritur cum eo, q<uem> neque exhibere neque restituere
|
|
quicquam oportet, praeterquam si calumniae iudicium
|
|
ei oppositum fuerit decimae partis. quamquam Pro-
|
|
culo placu<it non esse permitten>dum calumniae iudicio
|
10
|
uti ei, qui arbitrum postulaue<rit>, quasi hoc ipso con-
|
|
fessus uideatur restituere se uel exhibere debere. sed
|
|
alio iure utimur et recte; potius enim ut modestiore
|
|
uia litiget, arbitrum quisque petit, quam quia con-
|
|
fitetur.
|
15
|
<Ceterum> obseruare debet is, qui uult
|
164.1
|
arbitrum petere, ut statim petat, antequam ex iure
|
|
exeat, [id est antequam a praetore <dis>cedat]; sero
|
|
enim petentibus non indulgetur.
|
|
I<ta>que si arbi-
|
165.1
|
trum non petierit, sed tacitus de iure exierit, cum
|
|
periculo res ad exitum perducitur. nam actor prouocat
|
|
aduersarium sponsione, <quod> contra edictum prae-
|
|
toris non exhibuerit aut non restituerit; ille autem ad-
|
5
|
uersus sponsionem aduersarii restipulatur; deinde actor
|
|
quidem sponsionis formulam edit aduersario, ille huic
|
|
inuicem restipulationis. sed actor sponsionis f<ormulae>
|
|
s<ubicit> et aliud iudicium de re restituenda uel ex-
|
|
hibenda, ut si sponsione uicerit, nisi ei res exhibeatur
|
10
|
aut restituatur, * * *
|
|
* * *
|
|
* * * fructus licitando, is tantisper in pos-
|
166.1
|
sessione constituitur, si modo aduersario suo fructuaria
|
|
stipu<latione cau>erit, cuius uis et potestas haec est, ut
|
|
si contra eum <de poss>ess<ione> pronun<tiatum f>uer<it, e>am
|
|
summam aduersario soluat. haec autem licendi con-
|
5
|
tentio fructus licitatio uocatur, scilicet quia * * *
|
|
* * *
|
|
postea alter alterum sponsione prouocat, quod aduersus
|
|
edictum praetoris possidenti sibi uis facta sit, et
|
|
inuicem ambo restipulantur aduersus sponsionem:
|
10
|
* * * una inter eos spon-
|
|
sio item<que re>stipulatio u<na> * * * ad eam fit.
|
|
* * *
|
|
* * *
|
|
* * *
|
166a.1
|
iudex, apud quem de ea re agitur, illud scilicet requirit,
|
|
<quod> praetor interdicto conplexus est, id est, uter eorum
|
|
eum fundum easue aedes per id tempus, quo interdictum
|
|
redditur, nec ui nec clam nec precario possideret.
|
5
|
cum iudex id explorauerit et forte secundum me iudi-
|
|
catum sit, aduersarium mihi et sponsionis et restipu-
|
|
lationis summas, quas cum eo feci, condemnat et
|
|
conuenienter me sponsionis et restipulationis, quae
|
|
mecum factae sunt, absoluit; et hoc amplius si apud
|
10
|
aduersarium meum possessio <e>st, quia is fructus lici-
|
|
tatione uicit, nisi restituat mihi possessionem, Cascel-
|
|
liano siue secutorio iudicio condemnatur.
|
|
Ergo
|
167.1
|
is, qui fructus licitatione uicit, si non probat ad se
|
|
pertinere possessionem, sponsionis et restipulationis
|
|
et fructus licitationis summam poenae nomine soluere
|
|
et praeterea possessionem restituere iubetur et hoc
|
5
|
amplius fructus, quos interea percepit, reddit; summa
|
|
enim fructus licitationis non pretium est fructuum,
|
|
sed poenae nomine soluitur, quod quis alienam pos-
|
|
sessionem per hoc tempus retinere et facultatem fruendi
|
|
nancisci conatus est.
|
10
|
Ille autem, qui fructus lici-
|
168.1
|
tatione uictus est, si non probauerit ad se pertinere
|
|
possessionem, tantum sponsionis et restipulationis sum-
|
|
mam poenae nomine debet.
|
|
Admonendi tamen
|
169.1
|
sumus liberum esse ei, qui fructus licitatione uictus
|
|
erit, omissa fructuaria stipulatione, sicut Cascelliano
|
|
siue secutorio iudicio de p<ossess>ione reciperanda ex-
|
|
peritur, ita s<imiliter> de fructus licitatione agere. in
|
5
|
quam rem proprium iudicium conparatum est, quod
|
|
appellatur fructuarium, quo nomine actor iudicatum
|
|
solui satis accipit. dicitur autem et hoc iudicium
|
|
secutorium, quod sequitur sponsionis uictoriam; sed
|
|
non aeque Cascellianum uocatur.
|
10
|
Sed quia non-
|
170.1
|
nulli interdicto reddito cetera ex interdicto facere no-
|
|
lebant atque ob id non poterat res expediri, praetor
|
|
in eam rem prospexit et comparauit interdicta, quae
|
|
secundaria appellamus, quod secundo loco redduntur.
|
5
|
quorum u<is et potest>as haec est, ut qui cetera ex
|
|
interdicto non faciat, uelut qui uim non faciat aut
|
|
fructus non liceatur aut qui fructus licitationis satis
|
|
non det aut si sponsiones non faciat sponsionumue
|
|
iudicia non accipiat, siue possideat, restituat aduer-
|
10
|
sario possessionem, s<iue non> possideat, uim illi possi-
|
|
denti non faciat. itaque etsi alias potue<rit> interdicto
|
|
vti possidetis uincere, si cetera ex interdicto
|
|
<fecisset> * * * , tamen per interdictum se-
|
|
cundarium u<incitur. * * *
|
15
|
* * *
|
|
* * * Sabi>nus et Cassius secuti fuerint * * *
|
|
* * *
|
|
* * *
|
|
* * *
|
171.1
|
pecuniaria poena modo iurisiurandi religione <coer>cen
|
|
* * *. eaque praetor * * * ideo * * * ad-
|
|
uersus in<fitiantes ex quibusdam> causis dupli actio
|
|
constituitur, uelut si iudicati aut depensi aut damni
|
5
|
iniuriae aut legatorum per damnationem relictorum
|
|
nomine agitur. ex quibusdam causis sponsionem facere
|
|
permittitur, uelut de pecunia certa credita et pecunia
|
|
constituta, sed certae quidem creditae pecuniae tertiae
|
|
partis, constitutae uero pecuniae partis dimidiae.
|
10
|
Quod si neque sponsionis neque dupli actionis peri-
|
172.1
|
culum ei, cum quo agitur, iniungatur ac ne statim
|
|
quidem ab initio pluris quam simpli sit actio, per-
|
|
mittit praetor iusiurandum exigere non calvmniae
|
|
cavsa infitias ire. unde quamuis heredes uel qui
|
5
|
heredum loco habentur * * * obligati sint, item
|
|
feminae pupillique ex<iman>t<ur> periculo sponsionis,
|
|
iubet tamen eos i<u>rare.
|
|
Statim autem ab initio
|
173.1
|
pluris quam simpli actio est uelut furti manifesti qua-
|
|
drupli, nec manifesti dupli, concepti et oblati tripli:
|
|
nam ex his causis et aliis quibusdam, siue quis neget
|
|
siue fateatur, pluris quam simpli est actio.
|
5
|
Actoris quoque calumnia coercetur modo
|
174.1
|
calumniae iudicio, modo contrario, modo iureiurando,
|
|
modo restipulatione.
|
|
Et quidem calumniae iudi-
|
175.1
|
cium aduersus omnes actiones locum habet et est de-
|
|
cimae partis, <praeterquam quod> aduersus adsertorem
|
|
tertiae partis est.
|
|
Liberum est autem ei, cum
|
176.1
|
quo agitur, aut calumniae iudicium opponere aut
|
|
iusiurandum exigere non calvmniae cavsa agere.
|
|
Contrarium autem iudicium ex certis causis con-
|
177.1
|
stitui<tur>, uelut si iniuriarum agatur et si cum muliere
|
|
eo nomine agatur, quod dic<a>tur uentris nomine in
|
|
possessionem missa dolo malo ad alium possessionem
|
|
transtulisse, et si quis eo nomine agat, quod dicat se
|
5
|
a praetore in possessionem missum ab alio quo ad-
|
|
missum non esse. sed aduersus iniuriarum quidem
|
|
actionem decimae partis datur, aduersus uero duas
|
|
istas quintae.
|
|
Seuerior autem coercitio est per
|
178.1
|
contrarium iudicium. nam calumniae iudicio x. partis
|
|
nemo damnatur nisi qui intellegit non recte se agere,
|
|
sed uexandi aduersarii gratia actionem instituit potius-
|
|
que ex iudicis errore uel iniquitate uictoriam sperat
|
5
|
quam ex causa ueritatis. calumnia enim in adfectu
|
|
est, sicut furti crimen. contrario uero iudicio omni
|
|
modo damnatur actor, si causam non tenuerit, licet
|
|
aliqua opinione inductus crediderit se recte agere.
|
|
Vtique autem ex quibus causis contrario iudicio
|
179.1
|
agi potest, etiam calumniae iudicium locum habet;
|
|
sed alterutro tantum iudicio agere permittitur. qua
|
|
ratione si iusiurandum de calumnia exactum fuerit,
|
|
quemadmodum calumniae iudicium non datur, ita et
|
5
|
contrarium non dari debet.
|
|
Restipulationis quo-
|
180.1
|
que poena ex certis causis fieri solet; et quemadmo-
|
|
dum contrario iudicio omni modo condemnatur actor,
|
|
si causam non tenuerit, nec requiritur, an scierit non
|
|
recte se agere, ita etiam restipulationis poena omni
|
5
|
modo damnatur actor, si uincere non potuerit.
|
|
Qui
|
181.1
|
autem restipulationis poenam patitur, ei neque calum-
|
|
niae iudicium opponitur neque iurisiurandi religio in-
|
|
iungitur; nam contrarium iudicium ex his causis
|
|
locum non habere palam est.
|
5
|
Quibusdam iudiciis damnati ignominiosi fiunt,
|
182.1
|
uelut furti, ui bonorum raptorum, iniuriarum, item
|
|
pro socio, fiduciae, tutelae, mandati, depositi. sed furti
|
|
aut ui <bonorum> raptorum aut iniuriarum non solum
|
|
damnati notantur ignominia, sed etiam pacti, ut in
|
5
|
edicto praetoris scriptum est; et recte. plurimum enim
|
|
interest, utrum ex delicto aliquis an ex contractu debi-
|
|
tor sit. nec tamen ulla parte edicti id ipsum nomi-
|
|
natim exprimitur, ut aliquis ignominiosus sit, sed
|
|
qui prohibetur et pro alio postulare <et co>gn<i>torem
|
10
|
dare procuratoremue habere, item <pro>curatorio aut
|
|
cogni<to>rio nomine iudicio interuenire, ignominiosus
|
|
esse <dicitur>.
|
|
In summa sciendum est eum, qui cum aliquo
|
183.1
|
consistere uelit, <in ius uocare> oportere et eum, qui
|
|
uocatus est, si non uenerit, poenam ex edicto prae-
|
|
toris committere. quasdam tamen personas sine per-
|
|
missu praetoris in ius uocare non licet, uelut parentes
|
5
|
patronos patronas, item liberos et parentes patroni
|
|
patronaeue; et in eum, qui aduersus ea egerit, poena
|
|
constituitur.
|
|
Cum autem in ius uocatus fuerit
|
184.1
|
aduersarius neque eo die finiri potuerit negotium,
|
|
uadimonium ei faciendum est, id est ut promittat se
|
|
certo die sisti.
|
|
Fiunt autem uadimonia quibus-
|
185.1
|
dam ex causis pura, id est sine satisdatione, quibus-
|
|
dam cum satisdatione, quibusdam iureiurando, quibus-
|
|
dam recuperatoribus suppositis, id est, ut qui non
|
|
steterit, is protinus a recuperatoribus in summam
|
5
|
uadimonii condemnetur; eaque singula diligenter prae-
|
|
toris edicto significantur.
|
|
Et si quidem iudicati
|
186.1
|
depensiue agetur, tanti fit uadimonium, quanti ea res
|
|
erit; si uero ex ceteris causis, quanti actor iurauerit
|
|
non calumniae causa postulare sibi uadimonium pro-
|
|
mitti: nec tamen <pluris quam partis dimidiae nec>
|
5
|
pluribus quam sestertium c milibus fit uadimonium.
|
|
itaque si centum milium res erit nec iudicati depen-
|
|
siue agetur, non plus quam sestertium quinquaginta
|
|
milium fit uadimonium.
|
|
Quas autem personas
|
187.1
|
sine permissu praetoris inpune in ius uocare non pos-
|
|
sumus, easdem nec uadimonio inuitas obligare nobis
|
|
possumus, praeterquam si praetor aditus permittat.
|
|