ACTVS V
Sophrona Chremes
So. quid agam? quem mi amicum inveniam misera? aut quoi consilia haec referam? 728
aut unde auxilium petam?
nam vereor era ne ob meŭm suasum indigne iniuria adficiatur: 730
ita patrem adulescenti' facta haec tolerare audio violenter.
Ch. nam quăe hăec anus est exanimata a fratre quae egressast meo?
So. quod ŭt facerem egestas me inpulit, quom scirem infirmas nuptias
hasce esse, ut id consulerem, interea vita ut in tuto foret.
Ch. certe edepol, nisi me animu' fallit aut parum prospiciunt oculi, 735
m<³eae>³ nutricem gnatae video. So. neque ĭlle investigatur, Ch. quid ago?
So. qui est pater eius. Ch. adeo, maneo dum haec quae loquitur mage cognosco?
So. quodsi <³eu>³m nunc reperire possim, nil est quod verear. Ch. eăst ipsa:
conloquar. So. quis hĭc loquitur? Ch. Sophrona. So. et m<³eu>³m nomen nominat?
Ch. respice ad me. So. di obsecro vos, estne hic Stilpo? Ch. non. So. negas? 740
Ch. concede hinc a foribu' paullum istorsum sodes, Sophrona.
ne me istoc posthac nomine appellassis. So. quid? non obsecro es
quem semper te esse dictitasti? Ch. st. So. quid has metuis fores?
Ch. conclusam hic habeo uxorem saevam. verum istoc de nomine,
eŏ perperam olim dixi ne vos forte inprudentes foris 745
effuttiretis atque id porro aliqua uxor mea rescisceret.
So. em ĭstoc pol nos te hic invenire miserae numquam potuimus.
Ch. eho dic mihi quid r<³ei>³ tibist cum familia hac unde exis?
ubi ĭllae sunt? So. miseram me! Ch. hem quid est? vivontne? So. vivit gnata.
matrem ipsam ex aegritudine hac miseram mors consecutast. 750
Ch. male factum. So. ego autem, quae essem anus deserta egens ignota,
ut potui nuptum virginem locavi huic adulescenti
harum qui est dominus aedium. Ch. Antiphonin? So. em ĭsti<c> ipsi.
Ch. quid? duăsne uxores habet? So. aŭ obsecro, unam illequidem hanc solam.
Ch. quid ĭllam alteram quae dicitur cognata? So. haec ergost. Ch. quid ais? 755
So. composito factumst quo modo hanc amans habere posset
sine dote. Ch. di vostram fidem, quam saepe forte temere
eveniunt quae non audeas optare! offendi adveniens
quicum volebam et ut volebam conlocatam amari:
quod nos ambo opere maxumo dabamus operam ut fieret, 760
sine nostra cura, maxuma suă cura solu' fecit.
So. nunc quid opu' facto sit vide: pater adulescenti' venit
<³eu>³mque animo iniquo hoc oppido ferre aiunt. Ch. nil periclist.
sed per d<³eo>³s atque homines meam esse hanc cavĕ resciscat quisquam.
So. nemo e me scibit. Ch. sequere me: intus cetera. [audies]. 765
Demipho Geta
De. Nostrapte culpa facimus ut malis expediat esse,
dum nimium dici nos bonos studemus et benignos.
ita fugias ne praeter casam, quod aiunt. nonne id sat erat,
accipere ab illo iniuriam? etiam argentumst ultro obiectum,
ut sit qui vivat dum aliud aliquid flagiti conficiat. 770
Ge. planissime. De. îs nunc praemiumst qui recta prava faciunt.
Ge. verissime. De. ut stultissime quidem ĭlli rem gesserimus.
Ge. modo ut hoc consilio possiet discedi, ut istam ducat.
De. etiamne id dubiumst? Ge. haud scio hercle, ut homost, an mutet animum.
De. hem mutet autem? Ge. nescio; verum, si forte, dico. 775
De. ita faciam, ut frater censuit, ut ŭxorem ei(u)s huc adducam,
cŭm ĭsta ut loquatur. tu, Geta, abĭ prae, nuntia hanc venturam.—
Ge. argentum inventumst Phaedriae; de iurgio siletur;
provisumst nĕ ĭn praesentia haec hinc abeat: quid nunc porro?
quid fiet? in eodem luto haesitas; vorsuram solves, 780
Geta: praesens quod fuerat malum in diem abiit: plagae crescunt,
nisi prospicis. nunc hinc domum ibo ac Phanium edocebo
nequid vereatur Phormionem aut ei(u)s orationem.
Demipho Navsistrata
De. Agedum, ut soles, Nausistratā, fac ĭlla ut placetur nobis,
ut suă voluntate id quod est faciundum faciat. Na. faciam. 785
De. pariter nunc opera me adiuves ac re dudum opitulata es.
Na. factum volo. ac pol minu' queo virĭ culpa quam me dignumst.
De. quid autem? Na. quia pol m<³ei>³ patris bene parta indiligenter
tutatur; nam ex îs praediis talenta argenti bina
statim capiebat: vir viro quid praestat! De. bina quaeso? 790
Na. ac rebu' vilioribus multo tamĕn duo talenta. De. hui.
Na. quid haec videntur? De. scilicet. Na. virum me natam vellem:
ego ŏstenderem, De. certo scio. Na. quo pacto . . De. parce sodes,
ut possis cŭm ĭlla, ne te adulescens mulier defetiget.
Na. faciam ut iubes. sed m<³eu>³m virum ex te exire video. 795
Navsistrata Chremes Demipho
       Ch. Ehĕm Demipho,
iăm ĭlli datumst argentum? De. curavi ilico. Ch. nollem datum.
ei, video uxorem: paene plus quam sat erat. De. quor nolles, Chreme?
Ch. iam recte. De. quid tu? ecquid locutu's cŭm ĭstac quam ob rem hanc ducimus?
Ch. transegi. De. quid ait tandem? Ch. abduci non potest. De. qui non potest?
Ch. quia uterque utrique est cordi. De. quid ĭstuc nostra? Ch. magni. praeterhac 800
cognatam comperi esse nobis. De. quid? deliras. Ch. sic erit.
non temere dico: redii mecum in memoriam. De. satĭn sanus es?
Na. aŭ obsecro, vidĕ ne in cognatam pecces. De. non est. Ch. ne nega:
patri' nomen aliud dictum est: hoc tu errasti. De. non norat patrem?
Ch. norat. De. quor aliud dixit? Ch. numquamne hodie concedes mihi 805
neque ĭntelleges? De. si tu nil narras? Ch. perdi'. Na. miror quid hŏc siet.
De. equidem hercle nescio. Ch. vin scire? at ita me servet Iuppiter,
ut propior illi quam ego sum ac tŭ homŏ nemost. De. di vostram fidem,
eamus ad ĭpsam: una omnis nos aut scire aut nescire hoc volo. Ch. ah.
De. quid est? Ch. ităn parvam mihi fidem esse apud te? De. vin me credere? 810
vin sati' quaesitum mi istuc esse? age, fiat. quid ĭlla filia
amici nostri? quid futurumst? Ch. recte. De. hanc igitur mittimus?
Ch. quidni? De. illa maneat? Ch. sic. De. ire igitur tibi licet, Nausistrata.
Na. sic pol commodius esse in omnis arbitror quam ut coeperas,
manere hanc; nam perliberali' visast, quom vidi, mihi.— 815
De. quid ĭstuc negotist? Ch. iamne operuit ostium? De. iam. Ch. o Iuppiter,
di nos respiciunt: gnatam inveni nuptam cum t<³uo>³ filio. De. hem
quo pacto potuit? Ch. non sati' tutus est ad narrandum hic locus.
De. at tu intro abi. Ch. heus ne filii quidem hŏc nostri resciscant volo.
Antipho
Laetus sum, utŭt meăe res sese habent, fratri optigisse quod volt. 820
quam scitumst ei(u)s modi in animo parare cupiditates
quas, quom res advorsae sient, paullo mederi possis!
hic simul argentum repperit, cura sese expedivit;
ego nullo possum remedio me evolvere ex his turbis
quin, si hoc celetur, in metu, sin patefit, in probro sim. 825
neque me domum nunc reciperem ni mi esset spes ostenta
huiusce habendae. sed ubinam Getam invenire possim, ut
rogem quod tempu' conveniundi patri' me capere iubeat?
Phormio Antipho
Ph. Argentum accepi, tradidi lenoni, abduxi mulierem,
curavi propria ut Phaedria poteretur; nam emissast manu. 830
nunc una mihi res etiam restat quae est conficiunda, otium
ab senibus ad potandum ut habeam; nam aliquot hos sumam dies.
An. sed Phormiost. quid ais? Ph. quid? An. quidnam nunc facturust Phaedria?
quo pacto satietatem amoris <³ai>³t se velle absumere?
Ph. vicissim partis tuăs acturus est. An. quas? Ph. ut fugitet patrem. 835
te suăs rogavit rursum ut ageres, causam ut pro se diceres;
nam potaturus est apud me. ego me ire senibus Sunium
dicam ad mercatum, ancillulam emptum dudum quam dixit Geta:
ne quom hic non videant me conficere credant argentum suom.
sed ostium concrepuit abs te. An. vidĕ quis egreditur. Ph. Getast. 840
Geta Antipho Phormio
Ge. O Fortuna, o Fors Fortuna, quantis commoditatibus,
quam subito meo ero Antiphoni ope vostra hunc onerastis diem!
An. quidnam hic sibi volt? Ge. nosque amicos ei(u)s exonerastis metu!
sed ego nunc mihi cesso qui non umerum hunc onero pallio
atque hominem propero invenire, ut haec quae contigerint sciat. 845
An. num tu intellegi' quid hĭc narret? Ph. num tu? An. nil. Ph. tantundem ego.
Ge. ad lenonem hinc ire pergam: ibi nunc sunt. An. heus Geta! Ge. em tibi:
num mirum aut novomst revocari, cursum quom institeris? An. Geta.
Ge. pergit hercle. numquam tu odio t<³uo>³ me vinces. An. non manes?
Ge. vapula. An. id quidĕm tibi iam fiet nisi resisti'. verbero. 850
Ge. familiariorem oportet esse hunc: minitatur malum.
sed ĭsne est quem quaero an non? ipsust, congredere actutum. An. quid est?
Ge. [o] omnium quantumst qui vivont hominum homo ornatissime!
nam sine controvorsia ab dis solu' diligere, Antipho.
An. ita velim; sed quĭ ĭstuc credam ita esse mihi dici velim. 855
Ge. satine est si te delibutum gaudio reddo? An. enicas.
Ph. quin tu hinc pollicitationes aufer et quod fers cedo. Ge. oh
tu quoque aderas, Phormio? Ph. aderam. sed tu cessas. Ge. accipe, em:
ut modo argentum tibi dedimus apŭd forum, recta domum
sumu' profecti; interea mittit eru' me ad uxorem tuam. 860
An. quăm ŏb rem? Ge. omitto proloqui; nam nil ad hanc rem est, Antipho.
ubi ĭn gynaeceum ire occipio, puer ad me adcurrit Mida,
pone reprendit pallio, resupinat: respicio, rogo
quăm ŏb rem retineat me: ait esse vetitum intro ad eram accedere.
"Sophrona modo fratrem huc" inquit "senis introduxit Chremem" 865
<³eu>³mque nunc esse intu' cŭm ĭllis. hoc ubi ego audivi, ad fores
suspenso gradu placide ire perrexi accessi astiti,
animam compressi, aurem admovi: ita animum coepi attendere,
hoc modo sermonem captans. Ph. eu Geta! Ge. hic pulcherrimum
facinus audivi: itaque paene hercle exclamavi gaudio. 870
An. quod? Ge. quodnam arbitrare? An. nescio. Ge. atqui mirificissimum:
patruo' tuos est pater inventu' Phanio uxori tuae. An. hem
quid ais? Ge. cum ei(u)s consuevit olim matre in Lemno clanculum.
Ph. somnium! utine haec ignoraret suŏm patrem? Ge. aliquid credito,
Phormio, esse causae. sed censen me potuisse omnia 875
intellegere extra ostium intu' quae inter sese ipsi egerint?
An. atque ego quoque inaudivi illam fabulam. Ge. immo etiam dabo
quo mage credas: patruos interea inde huc egreditur foras:
haud multo post cum patre idem recipit se intro denuo:
ait uterque tibi potestatem eius adhibendae dari. 880
denique ego sum missu' te ut requirerem atque adducerem. An. em
quin ergo rape me: quid cessas? Ge. fecerō. An. heus Phormio,
valĕ. Ph. vale, Antipho. bene, ita me dĭ ament, factum: gaudeo.
Phormio
Tantam fortunam de inproviso esse his datam!
summa eludendi occasiost mihi nunc senes 885
et Phaedriae curam adimere argentariam,
ne quoiquam s<³uo>³rum aequalium supplex siet.
năm ĭdem hoc argentum, ita ut datumst, ingratiis
<³ei>³ datum erit: hoc qui cogam re ipsa repperi.
nunc gestu' mihi voltusque est capiundus novos. 890
sed hinc concedam in angiportum hoc proxumum,
inde hisce ostendam me, ubi erunt egressi foras.
quo me adsimularam ire ad mercatum, non eo.
Demipho Chremes Phormio
De. Dis magnas merito gratias habeo atque ago
quando evenere haec nobis, frater, prospere. 895
quantum potest nunc conveniundust Phormio,
priu' quam dilapidat nostras triginta minas
ut auferamu'. Ph. Demiphonem si domist
visam ut quod . . De. at nos ad te ibamu', Phormio.
Ph. de <³ea>³dem hac fortasse causa? De. ita hercle. Ph. credidi: 900
quid ad me ibati'? De. ridiculum. Ph. verĕbamini
ne non id facerem quod recepissem semel?
heus quanta quanta haec mea paupertas est, tamen
adhuc curavi unum hoc quidem, ut mi esset fides.
Ch. estne ita ut<i> dixi liberalis? De. oppido. 905
Ph. idque ad vos venio nuntiatum, Demipho,
paratum me esse: ubi voltis, uxorem date.
nam omnis posthabui mihi res, ita uti par fuit,
postquam id tanto opere vos velle animum advorteram.
De. at hic dehŏrtatus est me nĕ ĭllam tibi darem: 910
"nam quĭ erit rumor populi" inquit "si id feceris?
olim quom honeste potuit, tum non est data:
<³ea>³m nunc extrudi turpest." ferme eadem omnia
quae tute dudum coram me incusaveras.
Ph. satis superbe inluditis me. De. qui? Ph. rogas? 915
quia ne alteram quidem illam potero ducere;
nam quo redibo ore ad eam quam contempserim?
Ch. ("tum autem Antiphonem video ab sese amittere
invitum eam" inque.) De. tum autem video filium
invitum sane mulierem ab se amittere. 920
sed transi sodes ad forum atque illud mihi
argentum rursum iubĕ rescribi, Phormio.
Ph. quodne ego discripsi porro illis quibu' debui?
De. quid igitur fiet? Ph. si vis mi uxorem dare
quam despondisti, ducam; sin est ut velis 925
manere illam apŭd te, dos hic maneat, Demipho.
nam non est aequom me propter vos decipi,
quom ego vostri honori' causa repudium alterae
remiserim, quae doti' tantundem dabat.
De. in' hinc malam rem cŭm ĭstac magnificentia, 930
fugitive? etiamnunc credi' te ignorarier
aut tua facta adeo? Ph. irritor. De. tune hanc duceres
si tibi daretur? Ph. fac periclum. De. ut filius
cŭm ĭlla habitet apŭd te, hoc vostrum consilium fuit.
Ph. quaeso quid narras? De. quin tu mi argentum cedo. 935
Ph. ĭmmŏ vero uxorem tu cedo. De. in ius ambula.
[in ius] Ph. enĭmvero si porro esse odiosi pergitis . .
De. quid facies? Ph. egone? vos me indotatis modo
patrocinari fortasse arbitramini:
etiam dotatis soleo. Ch. quid ĭd nostra? Ph. nihil. 940
hic quandam noram quoi(u)s vir uxorem Ch. hem. De. quid est?
Ph. Lemni habuit aliam, Ch. nullu' sum. Ph. ex qua filiam
suscepit; et eam clam educat. Ch. sepultu' sum.
Ph. haec adeo ego illi iam denarrabo. Ch. obsecro,
ne facias. Ph. oh tune is eras? De. ut ludos facit! 945
Ch. missum te facimu'. Ph. fabulae! Ch. quid vis tibi?
argentum quod habes condonamu' te. Ph. audio.
quid vos, malum, ergo me sic ludificamini
inepti vostra puerili sententia?
nolo volo; volŏ nolo rursum; cape cedo; 950
quod dictum indictumst; quod modo erat ratum inritumst.
Ch. quo pacto aut unde hic haec rescivit? De. nescio;
nisi me dixisse nemini certo scio.
Ch. monstri, ita me dĭ ament, simile. Ph. inieci scrupulum. De. hem
hicine ut a nobis hoc tantum argenti auferat 955
tam aperte inridens? emori hercle satius est.
animo virili praesentique ut sis para.
vides peccatum tuom esse elatum foras
neque iam id celare posse te uxorem tuam:
nunc quod ĭpsa ex aliis auditura sit, Chreme, 960
id nosmet indicare placabilius est.
tum hunc inpuratum poterimus nostro modo
ulciscī. Ph. attat nisi mi prospicio, haereo.
hi gladiatorio animo ad me adfectant viam.
Ch. at vereor ut placari possit. De. bono animo es: 965
ego redigam vos in gratiam, hoc fretus, Chreme,
quom e medio excessit unde haec susceptast tibi.
Ph. itan agiti' mecum? satis astute adgredimini.
non hercle ex rĕ ĭsti(u)s me instigasti, Demipho.
ain tu? ubi quae lubitum fuerit peregre feceris 970
neque hui(u)s sis veritu' feminae primariae
quin novŏ modo ei faceres contumeliam,
venias nunc precibu' lautum peccatum tuom?
hisce ego ĭllam dictis ita tibi incensam dabo
ut ne restinguas lacrumis si exstillaveris. 975
De. malum quod isti di deaeque omnes duint!
tantane adfectum quemquam esse hominem audacia!
non hoc publicitu' scelus hinc asportarier
in solas terras! Ch. in ĭd redactu' sum loci
ut quid agam cŭm ĭllo nesciam prorsum. De. ego scio: 980
in ius eamus. Ph. in ius? huc, siquid lubet.
Ch. adsequere, retine dum ego huc servos evoco.
De. enĭm nequeo solus: accurre. Ph. una iniuriast
tecum. De. lege agito ergo. Ph. alterast tecum, Chreme.
Ch. rape hunc. Ph. sic agitis? enĭmvero vocest opus: 985
Nausistrata, exi! Ch. os opprime inpurum: vide
quantum valet. Ph. Nausistrata! inquam. De. non taces?
Ph. taceam? De. nisi sequitur, pugnos in ventrem ingere.
Ph. vel oculum exclude: est ubi vos ulciscar probe.
Navsistrata Chremes Demipho
Phormio
Na. Qui nominat me? hem quid ĭstuc turbaest, obsecro, 990
mi vir? Ph. ehem quid nunc obstipuisti? Na. quis hic homost?
non mihi respondes? Ph. hicine ut tibi respondeat,
qui hercle ubi sit nescit? Ch. cave ĭsti quicquam cred<u>as.
Ph. abĭ, tange: si non totu' friget, me enica.
Ch. nil est. Na. quid ergo? quid ĭstic narrat? Ph. iam scies: 995
ausculta. Ch. pergin credere? Na. quid ego obsecro
huic credam, qui nil dixit? Ph. delirat miser
timore. Na. non pol temerest quod tu tam times.
Ch. egŏn timeo? Ph. recte sane: quando nil times.
et hŏc nil est quod ego dico, tu narra. De. scelus, 1000
tibi narret? Ph. ohe tu, factumst abs te sedulo
pro fratre. Na. mi vir, non mihi narras. Ch. at . . Na. quid "at"?
Ch. non opus est dicto. Ph. tibi quidem; at scito huic opust.
in Lemno De. hem quid ais? Ch. non taces? Ph. clam te Ch. ei mihi!
Ph. uxorem duxit. Na. mĭ homo, di melius duint! 1005
Ph. sic factumst. Na. perii misera! Ph. et inde filiam
suscepit iam unam, dum tu dormis. Ch. quid agimus?
Na. pro di inmortales, facinu' miserandum et malum!
Ph. hoc actumst. Na. an quicquam hodiest factum indignius?
qui mi, ubi ad uxores ventumst, tum fiunt senes! 1010
Demipho, te appello: nam cum hoc ipso distaedet loqui:
haecin erant itiones crebrae et mansiones diutinae
Lemni? haecin erat ea quae nostros minuit fructus vilitas?
De. ego, Nausistrata, esse in hac re culpam meritum non nego;
sed ea qui sit ignoscenda. Ph. verba fiunt mortuo. 1015
De. nam neque neglegentia tuă neque odio id fecit tuo.
vinolentu' fere abhinc annos quindecim mulierculam
<³ea>³m compressit unde haec natast; neque postilla umquam attigit.
ea mortem obiit, e medio abiit qui fuit in re hac scrupulus.
quam ob rem te oro, ut alia facta tua sunt, aequo animo hoc feras. 1020
Na. quid ego aequo animo? cupio misera in hac re iam defungier;
sed quid sperem? aetate porro minu' peccaturum putem?
iam tum erat senex, senectus si verecundos facit.
an mea forma atque aetas nunc magis expetendast, Demipho?
quid mi hic adfers quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore? 1025
Ph. exsequias Chremeti quibus est commodum ire, em tempus est.
sic dabo: age nunc, Phormionem qui volet lacessito:
"faxo tali sum mactatŭm atque hic ĕst infortunio."
redeat sane in gratiam iam: supplici satis est mihi.
habet haec ei quod, dum vivat, usque ad aurem ogganniat. 1030
Na. at meŏ merito credo. quid ego nunc commemorem, Demipho,
singulatim qualis ego in hŭnc fuerim? De. novi aeque omnia
tecum. Na. merito[n] hoc meŏ videtur factum? De. minime gentium.
verum iam, quando accusando fieri infectum non potest,
ignosce: orat confitetur purgat: quid vis amplius? 1035
Ph. enĭmvero priu' quam haec dat veniam, mihi prospiciam et Phaedriae.
heus Nausistrata, priu' quam huic respondes temere, audi. Na. quid est?
Ph. ego minas triginta per fallaciam ab ĭlloc abstuli:
<³ea>³s dedi t<³uo>³ gnato: is pro sua amica lenoni dedit.
Ch. hem quid ais? Na. adeo hoc indignum tibi videtur, filius 1040
homo adulescens sĭ habet unam amicam, tŭ ŭxores duas?
nil pudere! quo ore illum obiurgabi'? responde mihi.
De. faciet ut voles. Na. immo ut meăm iam scias sententiam,
neque ego ignosco neque promitto quicquam neque respondeo
priu' quam gnatum videro: ei(u)s iudicio permitto omnia: 1045
quod ĭs iubebit faciam. Ph. mulier sapiens es, Nausistrata.
Na. sati' tibi<n> est? Ph. immo vero pulchre discedo et probe
et praeter spem. Na. tu t<³uo>³m nomen dic quid est. Ph. mihĭn? Phormio:
vostrae familiae hercle amicus et tuŏ summu' Phaedriae.
Na. Phormio, at ego ecastor posthac tibi quod potero, quae voles 1050
faciamque et dicam. Ph. benigne dici'. Na. pol meritumst tuom.
Ph. vin primum hodie facere quod ego gaudeam, Nausistrata,
et quod t<³uo>³ viro oculi doleant? Na. cupio. Ph. me ad cenam voca.
Na. pol vero voco. De. <³ea>³mus intro hinc. Na. fiat. sed ubist Phaedria
iudex noster? Ph. iăm hĭc faxo aderit. Cantor. vos valete et plaudite! 1055