| LIBER TERTIVS DECIMVS | |
| Segne iter emenso uix dum Tarpeia uideri | 13.1 |
| culmina desierant, toruos cum uersus ad urbem | |
| ductor Agenoreus uultus remeare parabat. | |
| castra locat, nulla laedens ubi gramina ripa | |
| Tutia deducit tenuem sine nomine riuum | 5 |
| et tacite Tuscis inglorius adfluit undis. | |
| hic modo primores socium, modo iussa deorum, | |
| nunc sese increpitat: 'Dic o, cui Lydia caede | |
| creuerunt stagna et concussa est Daunia tellus | |
| armorum tonitru, quas exanimatus in oras | 10 |
| signa refers? qui mucro tuum, quae lancea tandem | |
| intrauit pectus? si nunc existeret alma | |
| Carthago ante oculos turrita celsa figura, | |
| quas abitus, miles, causas, inlaese, dedisses? | |
| "Imbres, o patria, et mixtos cum grandine nimbos | 15 |
| et tonitrus fugio." procul hanc expellite genti | |
| femineam Tyriae labem, nisi luce serena | |
| nescire ac liquida Mauortem agitare sub aethra.' | |
| Terror adhuc inerat superum ac redolentia in armis | |
| fulmina et ante oculos irati pugna Tonantis. | 20 |
| parendi tamen et cuicumque incumbere iusso | |
| durabat uigor, ac sensim diffusus ad oras | |
| signa reportandi crescebat in agmine feruor. | |
| sic, ubi perrupit stagnantem calculus undam, | |
| exiguos format per prima uolumina gyros, | 25 |
| mox tremulum uibrans motu gliscente liquorem | |
| multiplicat crebros sinuati gurgitis orbes, | |
| donec postremo laxatis circulus oris | |
| contingat geminas patulo curuamine ripas. | |
| At contra Argyripae prauum decus (inclita namque | 30 |
| semina ab Oenea ductoris stirpe trahebat | |
| Aetoli—Dasio fuit haud ignobile nomen: | |
| laetus opum, sed clauda fides, seseque calenti | |
| addiderat Poeno Latiae diffisus habenae)— | |
| is uoluens ueterum memorata antiqua parentum | 35 |
| 'Longo miles' ait 'quateret cum Teucria bello | |
| Pergama et ad muros staret sine sanguine Mauors, | |
| sollicitis Calchas (nam sic fortissimus heros | |
| poscenti socero saepe inter pocula Dauno | |
| narrabat memori Diomedes condita mente)— | 40 |
| sed Calchas Danais, nisi clausum ex sedibus arcis | |
| armisonae curent simulacrum auellere diuae, | |
| non umquam adfirmat Therapnaeis Ilion armis | |
| cessurum aut Ledae rediturum nomen Amyclas. | |
| quippe deis uisum, ne cui perrumpere detur | 45 |
| effigies ea quas umquam possederit urbes. | |
| tum meus adiuncto monstratam euadit in arcem | |
| Tydides Ithaco et dextra <a>molitus in ipso | |
| custodes aditu templi caeleste reportat | |
| Palladium ac nostris aperit mala Pergama fatis. | 50 |
| nam postquam Oenotris fundauit finibus urbem, | |
| aeger delicti Phrygium placare colendo | |
| numen et Iliacos parat exorare Penatis. | |
| ingens iam templum celsa surgebat in arce, | |
| Laomedonteae sedes ingrata Mineruae, | 55 |
| cum medios inter somnos altamque quietem | |
| nec celata deam et minitans Tritonia uirgo: | |
| "Non haec, Tydide, tantae pro laudis honore | |
| digna paras: non Garganus nec Daunia tellus | |
| debentur nobis. quaere in Laurentibus aruis | 60 |
| qui nunc prima locant melioris moenia Troiae. | |
| huc uittas castumque refer penetrale parentum." | |
| quis trepidus monitis Saturnia regna capessit. | |
| iam Phryx condebat Lauinia Pergama uictor | |
| armaque Laurenti figebat Troia luco. | 65 |
| uerum ubi Tyrrheni peruentum ad fluminis undas | |
| castraque Tydides posuit fulgentia ripa, | |
| Priamidae intremuere metu. tum pignora pacis | |
| praetendens dextra ramum canentis oliuae | |
| sic orsus Dauni gener inter murmura Teucrum: | 70 |
| "Pone, Anchisiade, memores irasque metusque. | |
| quicquid ad Idaeos Xanthum Simoentaque nobis | |
| sanguine sudatum Scaeaeque ad limina portae, | |
| haud nostrum est: egere dei duraeque sorores. | |
| nunc age, quod superest cur non melioribus aeui | 75 |
| ducimus auspiciis? dextras iungamus inermis: | |
| foederis en haec testis erit." ueniamque precatus | |
| Troianam ostentat trepidis de puppe Mineruam. | |
| haec ausos Celtas inrumpere moenia Romae | |
| corripuit leto neque tot de milibus unum | 80 |
| ingentis populi patrias dimisit ad aras.' | |
| His fractus ductor conuelli signa maniplis | |
| optato laetis abitu iubet. itur in agros | |
| diues ubi ante omnis colitur Feronia luco | |
| et sacer umectat Flauinia rura Capenas. | 85 |
| fama est intactas longaeui ab origine fani | |
| creuisse, in medium congestis undique donis, | |
| immensum per tempus opes, lustrisque relictum | |
| innumeris aurum solo seruante pauore. | |
| hac auidas mentes ac barbara corda rapina | 90 |
| polluit atque armat contemptu pectora diuum. | |
| auia tunc longinqua placent, quae sulcat aratro | |
| ad freta porrectis Trinacria Bruttius aruis. | |
| Dum Libys haud laetus Regina ad litora tendit, | |
| uictor summoto patriis a finibus hoste | 95 |
| Fuluius infaustam Campana ad moenia clausis | |
| portabat famam miserisque extrema mouebat. | |
| tum prensans passim, cuicumque est nomen in armis: | |
| 'Dedecus hoc defende manu: cur perfida et urbi | |
| altera Carthago nostrae post foedera rupta | 100 |
| et missum ad portas Poenum, post iura petita | |
| consulis alterni stat adhuc et turribus altis | |
| Hannibalem ac Libycas expectat lenta cohortis?' | |
| miscebat dictis facta et nunc robore celsas | |
| educi turris, quis uinceret ardua muri, | 105 |
| cogebat, nunc coniunctas astringere nodis | |
| instabat ferroque trabes, quo frangeret altos | |
| portarum postes quateretque morantia claustra. | |
| hic latera intextus stellatis axibus agger, | |
| hic grauida armato surgebat uinea dorso. | 110 |
| at postquam properata satis quae commonet usus, | |
| dat signum atque alacer scalis transcendere muros | |
| imperat ac saeuis urbem terroribus implet. | |
| Tum subito dextrum offulsit conatibus omen. | |
| cerua fuit, raro terris spectata colore, | 115 |
| quae candore niuem, candore anteiret olores. | |
| hanc agreste Capys donum, cum moenia sulco | |
| signaret, grato paruae mollitus amore | |
| nutrierat sensusque hominis donarat alendo. | |
| inde exuta feram docilisque accedere mensis | 120 |
| atque ultro blanda attactu gaudebat erili. | |
| aurato matres adsuetae pectine mitem | |
| comere et umenti fluuio reuocare colorem. | |
| numen erat iam cerua loci, famulamque Dianae | |
| credebant, ac tura deum de more dabantur. | 125 |
| haec aeui uitaeque tenax felixque senectam | |
| mille indefessos uiridem duxisse per annos | |
| saeclorum numero Troianis condita tecta | |
| aequabat. sed iam longo nox uenerat aeuo. | |
| nam, subito incursu saeuorum agitata luporum | 130 |
| qui noctis tenebris urbem (miserabile bello | |
| prodigium) intrarant, primos ad luminis ortus | |
| extulerat sese portis pauidaque petebat | |
| consternata fuga positos ad moenia campos. | |
| exceptam laeto iuuenum certamine ductor | 135 |
| mactat, diua, tibi (tibi enim haec gratissima sacra) | |
| Fuluius atque 'Adsis,' orat 'Latonia, coeptis.' | |
| inde alacer fidensque dea circumdata clausis | |
| arma mouet, quaque obliquo curuantur in or<b>e<m> | |
| moenia flexa sinu, spissa uallata corona | 140 |
| alligat et telis in morem indaginis ambit. | |
| Dum pauitant, spumantis equi fera corda fatigans | |
| euehitur porta sublimis Taurea cristis | |
| bellator, cui Sidonius superare lacerto | |
| ductor et Autololas dabat et Maurusia tela. | 145 |
| is trepido ac lituum tinnitu stare neganti | |
| imperitans uiolenter equo, postquam auribus hostis | |
| uicinum sese uidet et clamare propincu<m>, | |
| 'Claudius huic' inquit (praestabat Claudius arte | |
| bellandi et merita mille inter proelia fama) | 150 |
| 'huic' inquit 'solum, si qua est fiducia dextrae, | |
| det sese campo atque ineat certamina mecum.' | |
| Vna mora Aeneadae, postquam uox attigit auris, | |
| dum daret auspicium <i>usque in certamina ductor: | |
| praeuetitum namque et capital committere Martem | 155 |
| sponte uiris. erumpit ouans, ut Fuluius arma | |
| imperio soluit, patulumque inuectus in aequor | |
| erigit undantem glomerato puluere nubem. | |
| indignatus opem ammenti socioque iuuare | |
| expulsum nodo iaculum atque accersere uires | 160 |
| Taurea uibrabat nudis conatibus hastam: | |
| inde ruens ira telum contorquet in auras. | |
| at non idem animus Rutulo: spec<u>latur et omni | |
| corpore perlustrat qua sit certissima ferro | |
| in uulnus uia, nunc uibrat, nunc comprimit hastam | 165 |
| mentiturque minas. mediam tunc transiit ictu | |
| parmam, sed grato f<r>audata est sanguine cuspis. | |
| tum strictum propere uagina detegit ensem. | |
| et iam ferrata rapiebat calce uolantem | |
| Taurea cornipedem fugiens minitantia fata. | 170 |
| nec Rutulus leuior cedentis perdere terga: | |
| nam profugo rapidus fusis instabat habenis, | |
| utque metus uictum, sic ira et gloria portis | |
| uictorem immisit meritique cupido cruoris. | |
| ac dum uix oculis, uix credunt mentibus hostem | 175 |
| confisum nullo comitante inrumpere tectis, | |
| per mediam propere trepidantum interritus urbem | |
| egit ecum auersaque euasit ad agmina porta. | |
| Hinc ardore pari nisuque incurrere muris | |
| ignescunt animi penetrataque tecta subire. | 180 |
| tela simul flammaeque micant. tunc saxeus imber | |
| ingruit, et summis ascendunt turribus hastae. | |
| nec pronum audendi uirtute excellere cuiquam: | |
| aequarunt irae dextras. Dictaea per auras | |
| tranat et in medium perlabitur urbis harundo. | 185 |
| laetatur non hortandi, non plura monendi | |
| Fuluius esse locum. rapiunt sibi quisque laborem. | |
| quos ubi tam erectos animi uidet, et super esse | |
| factorum sibi quemque ducem, ruit impete uasto | |
| ad portam magnaeque optat discrimina famae. | 190 |
| Tres claustra aequaeuo seruabant corpore fratres, | |
| quis delecta manus centeni cuique ferebant | |
| excubias unaque locum statione tenebant. | |
| forma ex his Numitor, cursu plantaque uolucri | |
| praestabat Laurens, membrorum mole Taburnus. | 195 |
| sed non una uiris tela: hic mirabilis arcu, | |
| ille hastam quatere ac medicatae cuspidis ictu | |
| proelia moliri et nudo non credere ferro, | |
| tertius aptabat flammis ac sulphure taedas: | |
| qualis Atlantiaco memoratur litore quondam | 200 |
| monstrum Geryones immane tricorporis irae, | |
| cui tres in pugna dextrae uaria arma gerebant: | |
| una ignes saeuos, ast altera pone sagittas | |
| fundebat, ualidam torquebat tertia cornum, | |
| atque uno diuersa dabat tria uulnera nisu. | 205 |
| hos ubi non aequis uariantes proelia consul | |
| conspexit telis et portae limina circum | |
| stragem ac perfusos subeuntum sanguine postis, | |
| concitat intortam furiatis uiribus hastam. | |
| letum triste ferens auras secat Itala taxus | 210 |
| et, qua nudarat, dum fundit spicula ab alto, | |
| arcum protendens Numitor latus, ilia transit. | |
| at non obsaepto contentus limine Martem | |
| exercere, leuis bello, sed turbidus ausi, | |
| Virrius incauto feruore eruperat amens | 215 |
| reclusa in campum porta miseramque furori | |
| uincentum obtulerat pubem. ruit obuia in arma | |
| Scipio et oblatum metit insatiabilis agmen. | |
| Tifata umbrifero generatum monte Calenum | |
| nutrierant audere trucem, nec corpore magno | 220 |
| mens erat inferior. subsidere saepe leonem, | |
| nudus inire caput pugnas, certare iuuenco | |
| atque obliqua trucis deducere cornua tauri | |
| adsuerat crudoque †aliqua se attollere facto. | |
| is, dum praecipites expellit Virrius urbe, | 225 |
| seu spreto, seu ne fieret mora, nudus in aequor | |
| thorace exierat leuiorque premebat anhelos | |
| pondere loricae et palantis uictor agebat. | |
| iamque Veliternum media transegerat aluo, | |
| iam solitum aequali ludo committere equestris | 230 |
| Scipiadae pugnas Marium tellure reuulso | |
| perculerat saxo. miser implorabat amicum | |
| cum gemitu expirans, scopulusque premebat hiantem. | |
| sed ualidas saeuo uires duplicante dolore | |
| effudit lacrimas pariter cornumque sonantem | 235 |
| Scipio, solamen properans optabile in armis | |
| hostem prostrato morientem ostendere amico. | |
| tranauit, uolucris liquidas ceu scinderet auras, | |
| hasta uiri pectus rupitque immania membra: | |
| quanta est uis agili per caerula summa Liburnae, | 240 |
| quae, pariter quotiens reuocatae ad pectora tonsae | |
| percussere fretum, uentis fugit ocior et se, | |
| quam longa est, uno remorum praeterit ictu. | |
| Ascanium Volesus, proiectis ocius armis | |
| quo leuior peteret muros, per aperta uolantem | 245 |
| adsequitur planta. deiectum protinus ense | |
| ante pedes domini iacuit caput, ipse secutus | |
| corruit ulterior procursus impete truncus. | |
| nec spes obsessis ultra reserata tueri | |
| moenia: conuertunt gressus recipique precantis | 250 |
| (infandum) excludunt socios dum cardine uerso | |
| obnixi torquent obices, munimina sera. | |
| acrius hoc instant Itali clausosque fatigant. | |
| et, ni caeca sinu terras nox conderet atro, | |
| perfractae rapido patuissent milite portae. | 255 |
| Sed non in requiem pariter cessere tenebrae: | |
| hinc sopor impauidus, qualem uictoria mouit; | |
| at Capua aut maestis ululantum flebile matrum | |
| questibus aut gemitu trepidantum exterrita patrum | |
| tormentis finem metamque laboribus orat. | 260 |
| mussat perfidiae ductor coetuque senatus | |
| Virrius a Poeno nullam docet esse salutem, | |
| uociferans pulsis uiuendi e pectore curis: | |
| 'Speraui sceptra Ausoniae pepigique, sub armis | |
| si dexter Poenis deus et Fortuna fuisset, | 265 |
| ut Capuam Iliaci migrarent regna Quirini. | |
| qui quaterent muros Tarpeiaque moenia, misi; | |
| nec mihi poscendi uigor afuit, alter ut aequos | |
| portaret fasces nostro de nomine consul. | |
| hactenus est uixisse satis. dum copia noctis, | 270 |
| cui cordi comes aeterna est Acherontis ad undam | |
| libertas, petat ille meas mensasque dapesque | |
| et uictus mentem fuso per membra Lyaeo | |
| sopitoque necis morsu medicamina cladis | |
| hauriat ac placidis exarmet fata uenenis.' | 275 |
| haec ait et turba repetit comitante penatis. | |
| Aedibus in mediis consurgens ilice multa | |
| extruitur rogus, hospitium commune peremptis. | |
| nec uulgum cessat furiare dolorque pauorque. | |
| nunc menti Decius serae redit et bona uirtus | 280 |
| exilio punita truci. despectat ab alto | |
| sacra Fides agitatque uirum fallacia corda. | |
| uox occulta subit passim diffusa per auras: | |
| 'Foedera, mortales, ne saeuo rumpite ferro, | |
| sed castam seruate Fidem. fulgentibus ostro | 285 |
| haec potior regnis. dubio qui frangere rerum | |
| gaudebit pacta ac tenuis spes linquet amici, | |
| non illi domus, aut coniunx, aut uita manebit | |
| umquam expers luctus lacrimaeque. aget aequore semper | |
| ac tellure premens, aget aegrum nocte dieque | 290 |
| despecta ac uiolata Fides.' adit omnia iamque | |
| concilia ac mensas contingit et abdita nube | |
| accumbitque toris epulaturque improba Erinys. | |
| ipsa etiam Stygio spumantia pocula tabo | |
| porrigit et large poenas letumque ministrat. | 295 |
| Virrius interea, dum dat penetrare medullas | |
| exitio, ascenditque pyram atque amplexibus haeret | |
| iungentum fata et subici iubet ocius ignis. | |
| Stringebant tenebrae metas, uictorque ruebat. | |
| iamque superstantem muro sociosque Milonem | 300 |
| uoce attollentem pubes Campana uidebat. | |
| pandunt attoniti portas trepidoque capessunt | |
| castra inimica gradu, quis leto auertere poenas | |
| defuerant animi. patet urbs confessa furorem | |
| et reserat Tyrio maculatas hospite sedes. | 305 |
| matronae puerique ruunt maestumque senatus | |
| concilium nullique hominum lacrimabile uulgus. | |
| stabant innixi pilis exercitus omnis | |
| spectabantque uiros et laeta et tristia ferre | |
| indocilis nunc propexis in pectora barbis | 310 |
| uerrere humum, nunc foedantis in puluere crinem | |
| canentem et turpi lacrima precibusque pudendis | |
| femineum tenues ululatum fundere in auras. | |
| Atque ea dum miles miratur inertia facta | |
| expectatque ferox sternendi moenia signum, | 315 |
| ecce repens tacito percurrit pectora sensu | |
| religio et saeuas componit numine mentis, | |
| ne flammam taedasque uelint, ne templa sub uno | |
| in cinerem traxisse rogo. subit intima corda | |
| perlabens sensim mitis deus. ille superbae | 320 |
| fundamenta Capyn posuisse antiquitus urbi | |
| non cuiquam uisus passim monet, ille refusis | |
| in spatium immensum campis habitanda relinqui | |
| utile tecta docet. paulatim atrocibus irae | |
| languescunt animis, et uis mollita senescit. | 325 |
| Pan Ioue missus erat seruari tecta uolente | |
| Troia, pendenti similis Pan semper et imo | |
| uix ulla inscribens terrae uestigia cornu. | |
| dextera lasciuit caesa Tegeatide capra | |
| uerbera laeta mouens festa per compita cauda. | 330 |
| cingit acuta comas et opacat tempora pinus, | |
| ac parua erumpunt rubicunda cornua fronte. | |
| stant aures, imoque cadit barba hispida mento. | |
| pastorale deo baculum, pellisque sinistrum | |
| uelat grata latus tenerae de corpore dammae. | 335 |
| nulla in praeruptum tam prona et inhospita cautes, | |
| in qua non librans corpus similisque uolanti | |
| cornipedem tulerit praecisa per auia plantam. | |
| interdum inflexus medio nascentia tergo | |
| respicit adridens hirtae ludibria caudae, | 340 |
| obtendensque manum solem inferuescere fronti | |
| arcet et umbrato perlustrat pascua uisu. | |
| hic, postquam mandata dei perfecta malamque | |
| sedauit rabiem et permulsit corda furentum, | |
| Arcadiae uolucris saltus et amata reuisit | 345 |
| Maenala, ubi argutis longe de uertice sacro | |
| dulce sonans calamis ducit stabula omnia cantu. | |
| At legio Ausonidum, flammas ductore iubente | |
| arceri portis stantisque relinquere muros | |
| (mite decus mentis), condunt ensesque facesque. | 350 |
| multa deum templis domibusque nitentibus auro | |
| egeritur praeda et uictus alimenta superbi, | |
| quisque bonis periere, uirum de corpore uestes | |
| femineae mensaeque alia tellure petitae | |
| poculaque Eoa luxum inritantia gemma. | 355 |
| nec modus argento, caelataque pondera facti | |
| tantum epulis auri, tum passim corpora longo | |
| ordine captiua, et domibus deprompta talenta, | |
| pascere longincum non deficientia bellum, | |
| immensique greges famulae ad conuiuia turbae. | 360 |
| Fuluius, ut finem spoliandis aedibus aere | |
| belligero reuocante dedit, sublimis ab alto | |
| suggestu, magnis fautor non futtilis ausis, | |
| 'Lanuuio generate,' inquit 'quem Sospita Iuno | |
| dat nobis, Milo, Gradiui cape uictor honorem, | 365 |
| tempora murali cinctus turrita corona.' | |
| tum sontes procerum meritosque piacula prima | |
| acciet et iusta punit commissa securi. | |
| †hic atrox uirtus (nec enim occuluisse probarim | |
| spectatum uel in hoste decus) clamore feroci | 370 |
| Taurea 'Tune' inquit 'ferro spoliabis inultus | |
| te maiorem anima, et iusso lictore recisa | |
| ignauos cadet ante pedes fortissima ceruix? | |
| haud umquam hoc uobis dederit deus.' inde minaci | |
| obtutu toruum contra et furiale renidens | 375 |
| bellatorem alacer per pectora transigit ensem. | |
| cui ductor: 'Patriam moriens comitare cadentem. | |
| qui nobis animus, quae dextera cuique uiritim, | |
| decernet Mauors. tibi, si rebare pudendum | |
| iussa pati, licuit pugnanti occumbere letum.' | 380 |
| Dum Capua infaustam luit haud sine sanguine culpam, | |
| interea geminos terra crudelis Hibera | |
| Fortuna abstulerat permiscens tristia laetis | |
| Scipiadas, magnumque decus magnumque dolorem. | |
| forte Dicarchea iuuenis dum sedit in urbe | 385 |
| Scipio post belli repetens extrema penatis, | |
| huc tristis lacrimas et funera acerba suorum | |
| fama tulit. duris quamquam non cedere suetus | |
| pulsato lacerat uiolenter pectore amictus. | |
| non comites tenuisse ualent, non ullus honorum | 390 |
| militiaeue pudor. pietas irata sinistris | |
| caelicolis furit atque odit solacia luctus. | |
| iamque dies iterumque dies absumpta querelis: | |
| uersatur species ante ora oculosque parentum. | |
| ergo excire parat manis animasque suorum | 395 |
| adloquioque uirum tantos mulcere dolores. | |
| hortatur uicina palus, ubi signat Auerni | |
| squalentem introitum stagnans Acherusius umor. | |
| noscere uenturos agitat mens protinus annos. | |
| Sic ad Cymaeam, quae tum sub nomine Phoebi | 400 |
| Autonoe tripodas sacros antrumque tenebat, | |
| fert gressus iuuenis consultaque pectoris aegri | |
| pandit et aspectus orat contingere patrum. | |
| nec cuncta<ta> diu uates 'Mactare repostis | |
| mos umbris' inquit 'consueta piacula nigras | 405 |
| sub lucem pecudes reclusaeque abdere terrae | |
| manantem iugulis spirantum caede cruorem. | |
| tunc populos tibi regna suos pallentia mittent. | |
| cetera quae poscis maiori uate canentur. | |
| namque tibi Elysio repetita oracula campo | 410 |
| eliciam ueterisque dabo inter sacra Sibyllae | |
| cernere fatidicam Phoebei pectoris umbram. | |
| uade, age et, a medio cum se nox umida cursu | |
| flexerit, ad fauces uicini castus Auerni | |
| duc praedicta sacris duro placamina Diti: | 415 |
| mella simul tecum et puri fer dona Lyaei.' | |
| Hoc alacer monitu et promissae nomine uatis, | |
| adparat occulto monstrata piacula coepto. | |
| inde ubi nox iussam procedens contigit horam, | |
| et spatia aequarunt tenebras transacta futuras, | 420 |
| consurgit stratis pergitque ad turbida portae | |
| ostia Tartareae, penitus quis abdita uates | |
| promissa implerat Stygioque sedebat in antro. | |
| tum, qua se primum rupta tellure recludit | |
| inuisus caelo specus atque eructat acerbam | 425 |
| Cocyti laxo suspirans ore paludem, | |
| inducit iuuenem ferroque cauare refossam | |
| ocius urget humum atque arcanum murmur anhelans | |
| ordine mactari pecudes iubet. ater operto | |
| ante omnis taurus regi, tum proxima diuae | 430 |
| caeditur Hennaeae casta ceruice iuuenca. | |
| inde tibi, Alecto, tibi, numquam laeta Megaera, | |
| corpora lanigerum procumbunt lecta bidentum. | |
| fundunt mella super Bacchique et lactis honorem. | |
| 'Sta, iuuenis, faciemque, Erebo quae surgit ab omni,' | 435 |
| exclamat uates 'patere. accedentia cerno | |
| Tartara et ante oculos adsistere tertia regna. | |
| ecce ruunt uariae species et quicquid ab imo | |
| natum hominum extinctumque chao est' (iam cuncta uidebat, | |
| Cyclopas Scyllamque et pastos membra uirorum | 440 |
| Odrysiae telluris equos): 'contende tueri | |
| eductumque tene uagina interritus ensem. | |
| quaecumque ante animae tendent potare cruorem | |
| dissice, dum castae procedat imago Sibyllae. | |
| interea cerne, ut gressus inhumata citatos | 445 |
| fert umbra et properat tecum coniungere dicta, | |
| cui datur ante atros absumpti corporis ignes | |
| sanguine non tacto solitas effundere uoces.' | |
| aspicit et subito turbatus Scipio uisu | |
| 'Quinam te, qui casus,' ait 'dux maxime, fessae | 450 |
| eripuit patriae, cum talis horrida poscant | |
| bella uiros? nec enim dextra concesserit ulli | |
| Appius aut astu. decimum lux rettulit ortum, | |
| ut te, cum Capua remearem, uulnera uidi | |
| mulcentem, hoc uno maestum, quod adire nequires | 455 |
| saucius ad muros et Martis honore careres.' | |
| Contra quae ductor: 'Fesso mihi proxima tandem | |
| lux gratos Phaethontis equos auertit et atris | |
| aeternum demisit aquis. sed lenta meorum | |
| dum uanos ritus cura et sollemnia uulgi | 460 |
| exequitur, cessat flammis imponere corpus, | |
| ut portet tumulis per longum membra paternis. | |
| quod te per nostri Martis precor aemula facta, | |
| arce quae putris artus medicamina seruant | |
| daque uago portas quamprimum Acherontis adire.' | 465 |
| Tunc iuuenis: 'Gens o ueteris pulcherrima Clausi, | |
| haud ulla ante tuam, quamquam non parua fatigent, | |
| curarum prior extiterit. namque ista per omnis | |
| discrimen seruat populos uariatque iacentum | |
| exequias tumuli et cinerum sententia discors. | 470 |
| tellure, ut perhibent, (is mos anticus) Hibera | |
| exanima obscenus consumit corpora uultur. | |
| regia cum lucem posuerunt membra, probatum est | |
| Hyrcanis adhibere canes. Aegyptia tellus | |
| claudit odorato post funus stantia saxo | 475 |
| corpora et a mensis exanguem haud separat umbram. | |
| exhausto instituit Pontus uacuare cerebro | |
| ora uirum et longum medicata reponit in aeuum. | |
| quid qui reclusa nudos Garamantes harena | |
| infodiunt? quid qui saeuo sepelire profundo | 480 |
| exanimos mandant Libycis Nasamones in oris? | |
| at Celtae uacui capitis circumdare gaudent | |
| ossa, nefas, auro ac mensis ea pocula seruant. | |
| Cecropidae ob patriam Mauortis sorte peremptos | |
| decreuere simul communibus urere flammis. | 485 |
| at gente in Scythica suffixa cadauera truncis | |
| lenta dies sepelit putri liquentia tabo.' | |
| Talia dum memorant, umbra ueniente Sibyllae | |
| Autonoe 'Finem hic' inquit 'sermonibus adde | |
| alternis. haec, haec ueri fecunda sacerdos, | 490 |
| cui tantum patuit rerum, quanto ipse negarit | |
| plus nouisse deus. me iam comitante tuorum | |
| tempus abire globo et pecudes imponere flammis.' | |
| At grauida arcanis Cymes anus attigit ore | |
| postquam sacrificum delibauitque cruorem, | 495 |
| in decus egregiae uultus intenta iuuentae | |
| 'Aetherea fruerer cum luce, haud segniter' inquit | |
| 'Cymaeo populis uox nostra sonabat in antro. | |
| tum te permixtum saeclis rebusque futuris | |
| Aeneadum cecini. sed non sat digna mearum | 500 |
| cura tuis uocum. nec enim conquirere dicta | |
| aut seruare fuit proauis sollertia uestris. | |
| uerum age, disce, puer, quando cognoscere cordi est, | |
| iam tua deque tuis pendentia Dardana fatis. | |
| namque tibi cerno properatum oracula uitae | 505 |
| hinc petere et patrios uisu contingere manis. | |
| armifero uictor patrem ulcisceris Hibero | |
| creditus ante annos Martem, ferroque resolues | |
| gaudia Poenorum et missum laetabere bello | |
| omen, Hiberiacis uicta Carthagine terris. | 510 |
| maius ad imperium posthac capiere, nec ante | |
| Iuppiter absistet cura, quam cuncta fugarit | |
| in Libyam bella et uincendum duxerit ipse | |
| Sidonium tibi rectorem. pudet urbis iniquae | |
| quod post haec decus hoc patriaque domoque carebit.' | 515 |
| sic uates gressumque lacus uertebat ad atros. | |
| Tum iuuenis 'Quaecumque datur sors durior aeui, | |
| obnitemur,' ait 'culpa modo pectora cessent. | |
| sed, te oro, quando uitae tibi causa labores | |
| humanos iuuisse fuit, siste, inclita uirgo, | 520 |
| paulisper gressum et nobis manisque silentum | |
| enumera Stygiaeque aperi formidinis aulam.' | |
| Adnuit illa quidem, sed 'Non optanda recludis | |
| regna:' ait 'hic tenebras habitant uolitantque per umbras | |
| innumeri quondam populi. domus omnibus una. | 525 |
| in medio uastum late se tendit inane: | |
| huc, quicquid terrae, quicquid freta et igneus aer | |
| nutriuit primo mundi genitalis ab aeuo | |
| Mors communis agit: descendunt cuncta, capitque | |
| campus iners quantum interiit restatque futurum. | 530 |
| cingunt regna decem portae: quarum una receptat | |
| belligeros dura Gradiui sorte creatos; | |
| altera, qui legis posuere atque inclita iura | |
| gentibus et primas fundarunt moenibus urbes; | |
| tertia ruricolas, Cereris iustissima turba | 535 |
| quae uenit ad manis et fraudum inlaesa ueneno. | |
| exin, qui laetas artis uitaeque colendae | |
| inuenere uiam nec dedignanda parenti | |
| carmina fuderunt Phoebo, sua limina seruant. | |
| proxima, quos uenti saeuaeque hausere procellae, | 540 |
| naufraga porta rapit: sic illam nomine dicunt. | |
| finitima huic noxa grauido et peccasse fatenti | |
| uasta patet populo: poenas Rhadamanthus in ipso | |
| expetit introitu mortumque exercet inanem. | |
| septima femineis reseratur porta cateruis, | 545 |
| umentis ubi casta fouet Proserpina lucos. | |
| infantum hinc gregibus uersasque ad funera taedas | |
| passis uirginibus turbaeque in limine lucis | |
| est iter extinctae et uagitu ianua nota. | |
| tum seducta loco et laxata lucida nocte | 550 |
| claustra nitent, quae secreti per limitis umbram | |
| Elysios ducunt campos: hic turba piorum, | |
| nec Stygio in regno, caeli nec posta sub axe, | |
| uerum ultra Oceanum sacro contermina fonti | |
| Lethaeos potat latices, obliuia mentis. | 555 |
| extrema hinc auro fulgens iam lucis honorem | |
| sentit et admoto splendet ceu sidere lunae. | |
| hac animae caelum repetunt ac mille peractis | |
| oblitae Ditem redeunt in corpora lustris. | |
| has passim nigrum pandens Mors lurida rictum | 560 |
| itque reditque uias et portis omnibus errat. | |
| Tum iacet in spatium sine corpore pigra uorago | |
| limosique lacus: large exundantibus urit | |
| ripas saeuus aquis Phlegethon et turbine anhelo | |
| flammarum resonans saxosa incendia torquet. | 565 |
| parte alia torrens Cocytos sanguinis atri | |
| uerticibus furit et spumanti gurgite fertur. | |
| at, magnis semper diuis regique deorum | |
| iurari dignata palus, picis horrida riuo, | |
| fumiferum uoluit Styx inter sulphura limum. | 570 |
| tristior his Acheron sanie crassoque ueneno | |
| aestuat et gelidam eructans cum murmure harenam | |
| descendit nigra lentus per stagna palude. | |
| hanc potat saniem non uno Cerberus ore, | |
| haec et Tisiphones sunt pocula, et atra Megaera | 575 |
| hanc sitit ac nullo rabies restinguitur haustu. | |
| ultimus erumpit lacrimarum fontibus amnis | |
| ante aulam atque aditus et inexorabile limen. | |
| Quanta cohors omni stabulante per atria monstro | |
| excubat et manis permixto murmure terret! | 580 |
| luctus edax Maciesque, malis comes addita morbis, | |
| et Maeror pastus fletu et sine sanguine Pallor | |
| Curaeque Insidiaeque atque hinc queribunda Senectus, | |
| hinc angens utraque manu sua guttura Liuor | |
| et, deforme malum ac sceleri procliuis, Egestas | 585 |
| Errorque infido gressu et Discordia gaudens | |
| permiscere fretum caelo. sedet ostia Ditis | |
| centenis suetus Briareus recludere palmis | |
| et Sphinx uirgineos rictus infecta cruore | |
| Scyllaque Centaurique truces umbraeque Gigantum. | 590 |
| Cerberus hic ruptis peragrat cum Tartara uinclis, | |
| non ipsa Alecto, non feta furore Megaera | |
| audet adire ferum, dum fractis mille catenis | |
| uiperea latrans circumligat ilia cauda. | |
| Dextra uasta comas nemorosaque brachia fundit | 595 |
| taxus Cocyti rigua frondosior unda. | |
| hic dirae uolucres pastusque cadauere uultur | |
| et multus bubo ac sparsis strix sanguine pennis | |
| Harpyiaeque fouent nidos atque omnibus haerent | |
| condensae foliis: saeuit stridoribus arbor. | 600 |
| has inter formas coniunx Iunonis Auernae | |
| suggestu residens cognoscit crimina regum. | |
| stant uincti, seroque piget sub iudice culpae: | |
| circum errant Furiae Poenarumque omnis imago. | |
| quam uellent numquam sceptris fulsisse superbis! | 605 |
| insultant duro imperio non digna nec aequa | |
| ad superos passi manes, quaeque ante profari | |
| non licitum uiuis, tandem permissa queruntur. | |
| tunc alius saeuis religatur rupe catenis, | |
| ast alius subigit saxum contra ardua montis, | 610 |
| uipereo domat hunc aeterna Megaera flagello. | |
| talia letiferis restant patienda tyrannis. | |
| sed te maternos tempus cognoscere uultus, | |
| cuius prima uenit non tardis passibus umbra.' | |
| Astabat fecunda Iouis Pomponia furto. | 615 |
| namque ubi cognouit Latio surgentia bella | |
| Poenorum Venus, insidias anteire laborans | |
| Iunonis fusa sensim per pectora patrem | |
| implicuit flamma. quae ni prouisa fuissent, | |
| Sidonia Iliacas nunc uirgo accenderet aras. | 620 |
| ergo ubi gustatus cruor admonuitque Sibylla | |
| et dedit alternos ambobus noscere uultus, | |
| sic iuuenis prior: 'O magni mihi numinis instar, | |
| cara parens, quam, te ut nobis uidisse liceret, | |
| optassem Stygias uel leto intrare tenebras! | 625 |
| quae sors nostra fuit, cui te, cum prima subiret, | |
| eripuit sine honore dies et funere carpsit?' | |
| excipit his mater: 'Nullos, o nate, labores | |
| mors habuit nostra: aetherio dum pondere partum | |
| exsoluor, miti dextra Cyllenia proles | 630 |
| imperio Iouis Elysias deduxit in oras | |
| attribuitque paris sedes, ubi magna moratur | |
| Alcidae genetrix, ubi sacro munere Leda. | |
| uerum age, nate, tuos ortus, ne bella pauescas | |
| ulla nec in caelum dubites te attollere factis, | 635 |
| quando aperire datur nobis, nunc denique disce. | |
| sola die caperem medio cum forte petitos | |
| ad requiem somnos, subitus mihi membra ligauit | |
| amplexus, non ille meo ueniente marito | |
| adsuetus facilisque mihi. tum luce corusca, | 640 |
| implebat quamquam languentia lumina somnu<s>, | |
| uidi, crede, Iouem. nec me mutata fefellit | |
| forma dei, quod squalentem conuersus in anguem | |
| ingenti traxit curuata uolumina gyro. | |
| sed mihi post partum non ultra ducere uitam | 645 |
| concessum. heu, quantum gemui, quod spiritus ante | |
| haec tibi quam noscenda darem discessit in auras!' | |
| his alacer colla amplexu materna petebat, | |
| umbraque ter frustra per inane petita fefellit. | |
| Succedunt simulacra uirum concordia, patris | 650 |
| unanimique simul patrui. ruit ipse per umbram | |
| oscula uana petens iuuenis fumoque uolucri | |
| et nebulis similes animas adprendere certat. | |
| 'Quis te, care pater, quo stabant Itala regna | |
| exosus Latium deus abstulit? hei mihi! nam cur | 655 |
| ulla fuere adeo quibus a te saeuus abessem | |
| momenta? opposito mutassem pectore mortem. | |
| quantos funeribus uestris gens Itala passim | |
| dat gemitus! tumulus uobis censente senatu | |
| Mauortis geminus surgit per gramina campo.' | 660 |
| nec passi plura, in medio sermone loquentis | |
| sic adeo incipiunt. prior haec genitoris imago: | |
| 'Ipsa quidem uirtus sibimet pulcherrima merces; | |
| dulce tamen uenit ad manis, cum gratia uitae | |
| durat apud superos nec edunt obliuia laudem. | 665 |
| uerum age, fare, decus nostrum, te quanta fatiget | |
| militia. heu, quotiens intrat mea pectora terror, | |
| cum repeto, quam saeuus eas, ubi magna pericla | |
| contingunt tibi. per nostri, fortissime, leti | |
| obtestor causas, Martis moderare furori. | 670 |
| sat tibi sint documenta domus. octaua terebat | |
| arentem culmis messem crepitantibus aestas, | |
| ex quo cuncta mihi calcata meoque subibat | |
| germano deuicta iugum Tartessia tellus. | |
| nos miserae muros et tecta renata Sagunto, | 675 |
| nos dedimus Baetem nullo potare sub hoste, | |
| nobis indomitus conuertit terque quaterque | |
| germanus terga Hannibalis. pro barbara numquam | |
| impolluta fides! peterem cum uictor adesum | |
| cladibus Hasdrubalem, subito uenale, cohortes | 680 |
| Hispanae, uulgus, Libyci quas fecerat auri | |
| Hasdrubal, abrupto liquerunt agmine signa. | |
| tunc hostis socio desertos milite multum | |
| ditior ipse uiris spisso circumdedit orbe. | |
| non segnis nobis nec inultis, nate, peracta est | 685 |
| illa suprema dies, et laude inclusimus aeuum.' | |
| Excipit inde suos frater coniungere casus: | |
| 'Excelsae turris post ultima rebus in artis | |
| subsidium optaram supremaque bella ciebam. | |
| fumantis taedas ac lata incendia passim | 690 |
| et mille iniecere faces. nil nomine leti | |
| de superis queror: haud paruo data membra sepulcro | |
| nostra cremauerunt in morte haerentibus armis. | |
| sed me luctus habet, geminae ne clade ruinae | |
| cesserit adfusis oppressa Hispania Poenis.' | 695 |
| Contra quae iuuenis turbato fletibus ore: | |
| 'Di, quaeso, ut merita est, dignas pro talibus ausis | |
| Carthago expendat poenas. sed continet acris | |
| Pyrenes populos qui uestro Marte probatus | |
| excepit fessos et notis Marcius armis | 700 |
| successit bello. fusos quoque fama ferebat | |
| uictores acie atque exacta piacula caedis.' | |
| His laeti rediere duces loca amoena piorum, | |
| prosequiturque oculis puer adueneratus euntis. | |
| iamque aderat multa uix adgnoscendus in umbra | 705 |
| Paulus et epoto fundebat sanguine uerba: | |
| 'Lux Italum, cuius spectaui Martia facta | |
| multum uno maiora uiro, descendere nocti | |
| atque habitanda semel subigit quis uisere regna?' | |
| cui contra talis effundit Scipio uoces: | 710 |
| 'Armipotens ductor, quam sunt tua fata per urbem | |
| lamentata diu! quam paene ruentia tecum | |
| traxisti ad Stygias Oenotria tecta tenebras. | |
| tum tibi defuncto tumulum Sidonius hostis | |
| constituit laudemque tuo quaesiuit honore.' | 715 |
| dumque audit lacrimans hostilia funera Paulus, | |
| ante oculos iam Flaminius, iam Gracchus et aegro | |
| absumptus Cannis stabat Seruilius ore. | |
| Appellare uiros erat ardor et addere uerba, | |
| sed raptabat amor priscos cognoscere manis. | 720 |
| nunc meritum saeua Brutum immortale securi | |
| nomen, nunc superos aequantem laude Camillum, | |
| nunc auro Curium non umquam cernit amicum. | |
| ora Sibylla docet uenientum et nomina pandit. | |
| hic fraudes pacis Pyrrhumque a limine portae | 725 |
| reiecit uisus orbus, tulit ille ruentem | |
| Thybridis in ripas regem solusque reuulso | |
| pone ferox ponte exclusit redeuntia regna. | |
| 'Si tibi dulce uirum, primo qui foedera bello | |
| Phoenicum pepigit, uidisse: hic inclitus ille | 730 |
| aequoreis uictor cum classe Lutatius armis. | |
| si studium et saeuam cognoscere Hamilcaris umbram, | |
| ille est (cerne procul) cui frons nec morte remissa | |
| irarum seruat rabiem. si iungere cordi est | |
| conloquium, sine gustato det sanguine uocem.' | 735 |
| atque ubi permissum et sitiens se impleuit imago, | |
| sic prior increpitat non mitis Scipio uultu: | |
| 'Taliane, o fraudum genitor, sunt foedera uobis, | |
| aut haec Sicania pepigisti captus in ora? | |
| bella tuus toto natus contra omnia pacta | 740 |
| exercet Latio et perruptis molibus Alpis | |
| eluctatus adest: feruet gens Itala Marte | |
| barbarico, et refluunt obstructi stragibus amnes.' | |
| post quae Poenus ait: 'Decimum modo coeperat annum | |
| excessisse puer, nostro cum bella Latinis | 745 |
| concepit iussu, licitum nec fallere diuos | |
| iuratos patri. quod si Laurentia uastat | |
| nunc igni regna et Phrygias res uertere temptat, | |
| o pietas, o sancta fides, o uera propago! | |
| atque utinam amissum reparet decus!' inde citato | 750 |
| celsus abit gressu, maiorque recessit imago. | |
| Exin designat uates, qui iura sub armis | |
| poscenti dederint populo primique petitas | |
| miscuerint Italis Piraeo litore leges. | |
| laetatur spectatque uirum insatiabilis ora | 755 |
| Scipio et appellet cunctos, ni magna sacerdos | |
| admoneat turbae innumera<e>: 'Quot milia toto | |
| credis in orbe, puer, lustras dum singula uisu, | |
| descendisse Erebo? nullo non tempore abundans | |
| umbrarum huc agitur torrens, uectatque capaci | 760 |
| agmina mole Charon, et sufficit improba puppis.' | |
| post haec ostendens iuuenem sic uirgo profatur: | |
| 'Hic ille est, tellure uagus qui uictor in omni | |
| cursu signa tulit, cui peruia Bactra Dahaeque, | |
| qui Gangen bibit et Pellaeo ponte Niphaten | 765 |
| astrinxit, cui stant sacro sua moenia Nilo.' | |
| incipit Aeneades: 'Libyci certissima proles | |
| Hammonis, quando exuperat tua gloria cunctos | |
| indubitata duces similique cupidine rerum | |
| pectora nostra calent, quae te uia, fare, superbum | 770 |
| ad decus et summas laudum perduxerit arces.' | |
| ille sub haec: 'Turpis lenti sollertia Martis. | |
| audendo bella expedias. pigra extulit artis | |
| haud umquam sese uirtus. tu magna gerendi | |
| praecipita tempus: mors atra impendet agenti.' | 775 |
| haec effatus abit. Croesi mox aduolat umbra, | |
| diues apud superos, sed mors aequarat egenis. | |
| Atque hic Elysio tendentem limite cernens | |
| effigiem iuuenis, caste cui uitta ligabat | |
| purpurea effusos per colla nitentia crines, | 780 |
| 'Dic,' ait 'hic quinam, uirgo? nam luce refulget | |
| praecipua frons sacra uiro, multaeque secuntur | |
| mirantes animae et laeto clamore frequentant. | |
| qui uultus! quam, si Stygia non esset in umbra, | |
| dixissem facile esse deum!' 'Non falleris:' inquit | 785 |
| docta comes Triuiae 'meruit deus esse uideri, | |
| et fuit in tanto non paruum pectore numen. | |
| carmine complexus terram, mare, sidera, manis | |
| et cantu Musas et Phoebum aequauit honore. | |
| atque haec cuncta prius quam cerneret ordine terris | 790 |
| prodidit ac uestram tulit usque ad sidera Troiam.' | |
| Scipio perlustrans oculis laetantibus umbram, | |
| 'Si nunc fata darent, ut Romula facta per orbem | |
| hic caneret uates, quanto maiora futuros | |
| facta eadem intrarent hoc' inquit 'teste nepotes! | 795 |
| felix Aeacide, cui tali contigit ore | |
| gentibus ostendi, creuit tua carmine uirtus.' | |
| Sed, quae tanta adeo gras<s>antum turba, requirens, | |
| heroum effigies maiorisque accipit umbras. | |
| inuicto stupet Aeacide, stupet Hectore magno | 800 |
| Aiacisque gradum uenerandaque Nestoris ora | |
| miratur, geminos aspectat laetus Atridas | |
| iamque Ithacum corde aequantem Peleia facta. | |
| uicturam hinc cernit Ledaei Castoris umbram: | |
| alternam lucem peragebat in aethere Pollux. | 805 |
| Sed subito uultus monstrata Lauinia traxit. | |
| nam uirgo admonuit tempus cognoscere manis | |
| femineos, ne cunctantem lux alma uocaret. | |
| 'Felix haec' inquit 'Veneris nurus ordine longo | |
| Troiugenas iunxit sociata prole Latinis. | 810 |
| uis et Martigenae thalamos spectare Quirini? | |
| Hersiliam cerne: hirsutos cum sperneret olim | |
| gens uicina procos, pastori rapta marito | |
| intrauitque casae culmique e stramine fultum | |
| pressit laeta torum et soceros reuocauit ab armis. | 815 |
| aspice Carmentis gressus. Euandria mater | |
| haec fuit et uestros tetigit praesaga labores. | |
| uis et, quos Tanaquil uultus gerat? haec quoque castae | |
| augurio ualuit mentis uenturaque dixit | |
| regna uiro et dextros agnouit in alite diuos. | 820 |
| ecce pudicitiae Latium decus, inclita leti | |
| fert frontem atque oculos terrae Lucretia fixos. | |
| non datur, heu tibi, Roma (nec est, quod malle deceret), | |
| hanc laudem retinere diu. Verginia iuxta, | |
| cerne, cruentato uulnus sub pectore seruat, | 825 |
| tristia defensi ferro monumenta pudoris, | |
| et patriam laudat miserando in uulnere dextram. | |
| illa est, quae Thybrim, quae fregit Lydia bella, | |
| nondum passa marem, qualis optabit habere | |
| quondam Roma uiros, contemptrix Cloelia sexus.' | 830 |
| cum subito aspectu turbatus Scipio poscit, | |
| quae poenae causa, et qui sint in crimine manes, | |
| tum uirgo: 'Patrios fregit quae curribus artus | |
| et stetit adductis super ora trementia frenis, | |
| Tullia non ullos satis exhaustura labores | 835 |
| ardenti Phlegethonte natat. fornacibus atris | |
| fons rapidus furit atque ustas sub gurgite cautes | |
| egerit et scopulis pulsat flagrantibus ora. | |
| illa autem, quae tondetur praecordia rostro | |
| alitis (en quantum resonat plangentibus alis | 840 |
| armiger ad pastus rediens Iouis!), hostibus arcem | |
| uirgo, immane nefas, adamato prodidit auro | |
| Tarpeia et pactis reserauit claustra Sabinis. | |
| iuxta (nonne uides? neque enim leuiora domantur | |
| delicta) inlatrat ieiunis faucibus Orthrus, | 845 |
| armenti quondam custos immanis Hiberi, | |
| et morsu petit et polluto euiscerat ungue. | |
| nec par poena tamen sceleri: sacraria Vestae | |
| polluit exuta sibi uirginitate sacerdos. | |
| sed satis haec uidisse, satis.' | 850 |
| Mox deinde: 'Videnti | |
| nunc animas tibi, quae potant obliuia, paucas | |
| in fine enumerasse paro et remeare tenebris. | |
| hic Marius: nec multa dies iam restat ituro | |
| aetheriam in lucem. ueniet tibi origine parua | |
| in longum imperium consul. nec Sulla morari | 855 |
| iussa potest aut amne diu potare soporo: | |
| lux uocat et nulli diuum mutabile fatum. | |
| imperium hic primus rapiet, sed gloria culpae, | |
| quod reddet solus, nec tanto in nomine quisquam | |
| existet, Sullae qui se uelit esse secundum. | 860 |
| ille, hirta cui subrigitur coma fronte, decorum | |
| et gratum terris Magnus caput: ille deum gens, | |
| stelligerum attollens apicem, Troianus Iulo | |
| Caesar auo. quantas moles, cum sede reclusa | |
| hinc tandem erumpent, terraque marique mouebunt! | 865 |
| heu miseri, quotiens toto pugnabitis orbe, | |
| nec leuiora lues quam uictus crimina, uictor.' | |
| Tum iuuenis lacrimans: 'Restare haec ordine duro | |
| lamentor rebus Latiis. sed luce remota | |
| si nulla est uenia et merito mors ipsa laborat, | 870 |
| perfidiae Poenus quibus aut Phlegethontis in undis | |
| exuret ductor scelus, aut quae digna renatos | |
| ales in aeternum laniabit morsibus artus?' | |
| 'Ne metue:' exclamat uates 'non uita sequetur | |
| inuiolata uirum: patria non ossa quiescent. | 875 |
| namque ubi fractus opum magnae certamine pugnae | |
| pertulerit uinci turpemque orare salutem, | |
| rursus bella uolet Macetum instaurare sub armis. | |
| damnatusque doli desertis coniuge fida | |
| et dulci nato linquet Carthaginis arces | 880 |
| atque una profugus lustrabit caerula puppe. | |
| hinc Cilicis Tauri saxosa cacumina uiset. | |
| pro! quanto leuius mortalibus aegra subire | |
| seruitia atque hiemes aestusque fugamque fretumque | |
| atque famem, quam posse mori! post Itala bella | 885 |
| Assyrio famulus regi falsusque cupiti | |
| Ausoniae motus dubio petet aequora uelo, | |
| donec Prusiacas delatus segniter oras | |
| altera seruitia imbelli patietur in aeuo | |
| et latebram munus regni. perstantibus inde | 890 |
| Aeneadis reddique sibi poscentibus hostem, | |
| pocula furtiuo rapiet properata ueneno | |
| ac tandem terras longa formidine soluet.' | |
| Haec uates, Erebique cauis se reddidit umbris. | |
| tum laetus socios iuuenis portumque reuisit. | 895 |