|
INCIPIT DE ARTE GRAMMATICA SERGII
|
|
|
Ars grammatica institutio sermonis periti. haec his rebus continetur,
|
537.2
|
|
litteris, syllabis, accentibus, pedibus, VIII partibus orationis, anomalis,
|
|
|
vitiis, figuris, clausulis, metris, etymologia, orthographia, expositione
|
|
|
historicorum et poetarum. de quibus titulis hac moderatione tractabo, ut
|
538.1
|
|
superflua despiciens, necessaria breviter exponens, nec fraudem studiosis
|
|
|
faciam nec fastidium delicatis.
|
|
|
DE LITTERA
|
|
|
Littera dicta quasi legitera, eo quod legentibus iter praestet. ea est
|
5
|
|
vocis articulatae pars minima. vox autem dicitur articulata quae scribi
|
|
|
potest, confusa quae scribi non potest. litterae accidunt III, nomen figura
|
|
|
potestas. nomen est quo vocatur, figura qua scribitur, potestas qua quid
|
|
|
possit apparet. litterarum nomina declinationibus carent neutrique sunt
|
|
|
generis, unde Cicero in Verrinis 'usque ad alterum r'. litterae omnes
|
10
|
|
aut vocales dicuntur aut consonantes. vocales sunt quae et sonis singu-
|
|
|
laribus constant et solae syllabas faciunt, sine quibus nulla syllaba pro-
|
|
|
creatur. sunt autem numero V, a e i o u. quae licet omnes dichronae
|
|
|
sint, id est et produci et corripi possint, tamen a i u in utroque tempore
|
|
|
similem possident sonum, ut acer amor itur iter unus ubi. e vero et o
|
15
|
|
dupliciter proferuntur: nam cum corripitur e, pro ε graeco est, ut ego;
|
|
|
cum producitur, pro η, ut Leda: itemque o cum corripitur, pro ο graeco
|
|
|
est, ut polus; cum producitur, pro ω, ut Roma. praeterea i et u tran-
|
|
|
seunt in consonantium potestatem, cum primae in syllabis positae vel ipsae
|
|
|
inter se cohaerent, ut Iuno vita, vel aliis vocalibus copulantur, ut Ianus
|
20
|
|
Venus. sed u cum est consonans, digammae, aeolicae litterae, fungitur
|
|
|
sono, ut Venus. sed u cum inter q et quamcumque aliam vocalem
|
|
|
ponitur, pro nihilo est, ut quoniam: nam non potest esse consonans, quia
|
|
|
non est prior, et prohibetur esse vocalis a sequente vocali. sane i inter
|
|
|
duas vocales posita in una parte orationis, si consonans fiet, duplicis loco
|
25
|
|
fungitur, ut Troia.
|
|
|
Consonae sunt quae sono naturae suae vocalibus miscentur: non ut
|
|
|
liberae sonant, sed ut obnixae consonant, nec umquam solae syllabas
|
|
|
faciunt, quamvis velut syllabae proferantur. hae vero bifariam divi-
|
|
|
duntur: aut enim semivocales dicuntur aut mutae. semivocales sunt quae
|
30
|
|
detracta vocali a qua inchoant dimidium sonant. sunt autem numero VII,
|
|
|
f l m n r s x. sed x duarum consonantium fungitur loco, ut nix. s ali-
|
|
|
quando sibilus, non littera iudicatur, ut 'ponite spes sibi quisque'.
|
|
|
l m n r liquidae vocantur, quia in metro saepe deficiunt: l, ut 'neve
|
|
|
flagella', m, ut 'distincta smaragdo', n, ut 'nuda Lacaena cygno',
|
539.1
|
|
r, ut 'ne desere frater'. mutae sunt quae detracta vocali in quam
|
|
|
desinunt penitus non sonant. sunt <autem> numero VIIII, b c d <g> h k p q t.
|
|
|
ex his c, si collidatur, etiam sola longam syllabam facit, ut 'hoc erat
|
|
|
alma parens'. k nisi in paucis iam non utimur, ut in kalendis. q tunc
|
5
|
|
praeponimus, cum sequitur u et alia quaecumque vocalis, ut quidam; si
|
|
|
non sequatur, c antefertur, ut currit. h raro in versu pro littera ponitur,
|
|
|
ut 'terga fatigamus hasta'; crebro aspirationis est nota, ut 'quisquis
|
|
|
honos tumuli'.
|
|
|
Y et z graecae sunt litterae propter nomina suae gentis admissae,
|
10
|
|
quarum y vocalis est, z consonans duplex.
|
|
|
Antiqui XVII litteras solas habebant. h k q x y z, quod neque
|
|
|
vocales essent neque ab e inchoarent, ut semivocales, neque in e desi-
|
|
|
nerent, ut mutae, tenax artis vetustas respuit, sed inlecebra suavitatis
|
|
|
admisit.
|
15
|
